Памяць 5 верасьня
“О, калі б правільна былі ўзважаныя мае енкі, і разам зь імі паклалі на шалі пакуту маю! Яна пэўна пераважыла б пясок марскі!” (Ёв 6:2-3) — мог бы згадаць словы шматпакутнага Ёва звышгодны мучанік Апанас, ігумен Берасьцейскі, які змагаўся мячом духоўным за праваслаўную веру, гнаны і забіты адрачэнцамі, сынамі хлусьні.
Вялебны пакутнік Апанас нарадзіўся каля 1595-1600 года ў небагатай праваслаўнай сям'і, верагодна, зьбяднелага шляхціча (мяркуючы па тым, што служыў будучы ігумен настаўнікам пры двары магната). Магчыма, ён быў з сям'і гарадскога рамесніка - як сам на тое паказвае ў мемуарах, называючы сябе “нендзым Человеком, простым, гарбарчиком, калугером убогим”. Як у нас часта бывае, у нас няма зьвестак ні аб месцы нараджэньня, ні аб сьвецкім імені сьвятога; невядома таксама, чым зьяўляецца імя “Піліпавіч” – прозьвішчам альбо імям па бацьку.
Верагодна, пачатковыя веды Апанас атрымаў у адной з брацкіх школ, дзе, навучаныя грэцкай і царкоўнаславянскай мове, слову Божаму і сьвятаайцоўскімі творам, рыхтаваліся высокаадукаваныя людзі, якія могуць супрацьстаяць уніяцкаму гвалту і каталіцкаму празелітызму. Але адукацыя, атрыманая ў брацкай вучэльні, не цалкам задавальняла дапытлівага юнака, і ён прайшоў навучаньне ў Віленскай езуіцкай калегіі, куды прымаліся маладыя людзі усіх хрысьціянскіх канфэсі.
Службу сваю ў якасьці хатняга настаўніка малады навуковец пачаў у дамах праваслаўнай і каталіцкай шляхты, але ў 1620 годзе жыцьцё яго патрапіла ў іншае рэчышча: Філіпавіча, выдатна зарэкамэндаваўшага сябе багатымі ведамі, прыстойнасьцю і бясспрэчным пэдагагічным талентам, запрасіў гетман Лёваў Сапега, канцлер Вялікага княства Літоўскага. Гетман даручыў яму выхаваньне нейкага “Дзьмітравіча”, прадстаўленага Апанасу рускім царэвічам Іяанам - нібы пляменьнікам памерлага ў 1598 годзе Хвядора Іяанавіча, унукам Іяана IV Грознага ад яго малодшага сына Зьміцера, пад імем якога ў 1604-1612 гадах выступала некалькі самазванцаў. Адным з такіх "прэтэндэнтаў" і быў прадстаўлены бацька вучня Апанаса, якога палякі рыхтавалі на расійскі пасад: Дзімітрый-Міхась Луба, забіты ў Маскве падчас мецяжу супраць апалчэньня Лжэдзьмітрыя I. Жонка Міхася Лубы Марыя памерла ў зьняволеньні, а малалетняга сына узяў нехта Войцэх Бялінскі, які прывёз дзіцё ў Польшчу і выдаваў за сына Зьміцера і Марыны Мнішак, насамрэч павешанага. Аб усім гэтым было абвешчана на сойме перад каралём, якія даручылі выхаваньне Івана Дзьмітрыевіча Льву Сапегу. Той прызначыў утрыманьне “царэвічу” ў шэсьць тысяч злотых у год з прыбыткаў Брэста і Брэсцкага павету.
Семь гадоў служыў Апанас “інспэктарам” ілжэцаревіча, прыходзячы паступова да упэўненасьці, што гэты “нейкі царэвіч маскоўскі”, “нейкі Луба”, “і сам пра сябе не дасьведчаны , што ён такое”, зьяўляецца чарговым самазванцам. Упэўненасьць гэта з цягам часу узмацнялася, асабліва калі утрыманьне Лубы паменшылася да сотні злотых у год, а ў самага гетмана Сапегі неяк вырвалася: “Хто яго ведае, хто ён ёсьць!”
Зрабіўшыся мімавольным саўдзельнікам палітычнай інтрыгі, Філіпавіч у 1627 году пакінуў двор канцлера і выдаліўся ў кельлю Віленскага Сьвята-Духаўскага манастыра, дзе неўзабаве прыняў пострыг ад намесьніка Іосіфа Бобрыкавыча.Неўзабаве, па яго блаславеньні, Апанас прайшоў послух ў Куцеінскім манастыры пад Воршай, заснаваным нядаўна, у 1623 году Багданам Стеткевічам і жонкаю яго Аленай Саламярэцкай, а затым - у Межгорскім манастыры пад Кіевам, у ігумена Камэнтара (згадваецца пад 1627 годам) і брата Кіеўскага мітрапаліта Ёва Барэцкого - Самуіла. Зрэшты, ужо ў 1632 году Межгорскі ігумен адпусьціў Апанаса ў Вільню, дзе той быў пасьвечаны ў сан іераманаха.
У наступным годзе Апанас ізноў пакінуў манастыр Сьвятога Духу і накіраваўся ў якасьці намесьніка ігумена Лявонція Шыціка ў Дубойнскі манастыр пад Пінскам, таксама падпарадкаваны віленскаму манастыру, дзе і правёў у клопатах аб братах, пастах і малітвах тры гады.
У 1636 году заўзяты прыхільнік каталіцкага празелітызму Альбрэхт Радзівіл, парушаючы выдадзеныя каралём Уладзіславам IV “Артыкулы заспакаеньня”, сілай выгнаў з Дубойнскага манастыра праваслаўных насельнікаў, каб перадаць сялібу езуітам, якія незадоўга да таго стараньнямі таго ж Альбрэхта пасяліліся ў Пінску. Апанас, быўшы не ў сілах супрацьстаяць магнату і утрымаць манастыр, склаў скаргу з апавяданьнем аб учыненам беззаконьні, але гэты пісьмовы пратэст, падпісаны мноствам праваслаўных, не прынёс станоўчых вынікаў.
Выгнаны са сьвятой сялібы, Апанас Філіповіч прыйшоў у Купяціцкі манастыр да ігумена Іларыёна Дзянісавіча. Манастыр гэты быў заснаваны ў 1628 годзе удавою брэсцкага каштэляна Рыгора Вайны Апалоніяй і яе сынам Васілём Копцем пры цудадзейным абразе Божай Маці, напісанай усярэдзіне крыжа, некалі спаленага татарамі, а пасьля цудоўна зьявіўшагася пасярод полымя. Тут, пад сьвятым пакрывам “малой памерамі, але вялікага цудамі” абраза, і жыў праведны Апанас у сардэчным сяброўстве з манахам Макарыям Токарэўскім.
Гэты Макарый у 1637 годзе прывёз ад мітрапаліта Пятра Магілы унівэрсал, які дазваляе збор “ялмужны” - ахвяраваньняў на аднаўленьне Купяціцкае манастырскае царквы. І вось, па радзе браціі манастыра і дабраслаўленьню ігумена, у лістападзе 1637 года, Апанас Філіпавіч адправіўся зьбіраць ахвяраваньні. Для гэтага ён вырашыўся на досыць адважныя дзеяньні: пайсьці ў Маскву, каб, зьбіраючы ахвяраваньні, прасіць ахвяраваньняў і ў Маскоўскага цара. Незадоўга перад дарогай яму было бачаньне, якога удастоіўся і ігумен манастыра: у палаючай печы гарэў кароль Жыгімонт, папскі нунцый і гетман Сапега. Гэта бачаньне Апанас зьлічыў добрым прадвесьцем хуткай перамогі Праваслаўя. Непасрэдна ж перад сыходам у Масковію Апанас, молячыся ў царкоўным прытворы, бачыў скрозь акенца абраз Багародзіцы і пачуў нейкі шум і голас ад абраза “Іду і Я з табою!”, а пасьля заўважыў і памерлага за некалькі гадоў перад тым дыякана Неямію, які прамовіў: “Іду і я пры Уладарцы маёй!” Так, заручыўшыся знакамі цудоўнага заступніцтва Усясьвятой Багародзіцы, разьвітаўшыся з браціяй і атрымаўшы дабраслаўленьне ігумена, Апанас адправіўся ў вандраваньні.
Прыбыўшы ў Слуцак, ён сустрэўся з нечаканымі цяжкасьцям: архімандрыт Самуіл Шыцікк адняў у яго мітрапалічы унівэрсал на той падставе, што Філіпавіч не меў права рабіць зборы на тэрыторыі, не якая адносіцца да Луцкае япархіі. Калі ж у канцы студзеня 1638 годы канфлікт быў вырашаны, Апанас са сваім спадарожнікам Валкавіицкім накіраваўся ў Куцейна прасіць ігумена Іоіля Труцевіча, злучанага з найболей вядомымі прадстаўнікамі расійскага духавенства, пасадзейнічаць у пераходзе мяжы ў Масковію (над мяжой быў узмоцнены нагляд з-за таго, што казакі, асьцерагаючыся расправы пасьля нядаўняга бунту, уцякалі з Рэчы Паспалітай у Расію).
Узяўшы ў ігумена Іоіля рэкамэндацыйныя лісты “картак, сьведчаньняў пра сябе”, - Філіповіч накіраваўся ў Копысь, Магілёў, Шклоў і зноў вярнуўся ў Куцеінскі манастыр, дзе намесьнік Іосіф Сурта рэкамэндаваў пайсьці ў Маскоўскае царства праз Трубчэўск. Зьбіўшыся з дарогі і ледзь не патануўшы у Дняпры, абрабаваныя і зьбітыя на адным з заезных двароў, вандроўцы дабраліся, нарэшце, да Трубчэўска. Аднак і тут іх чакала няўдача; князь Трубяцкі катэгарычна адмовіўся выдаць ім пропуск, падазраючы ў іх шпіёнаў.
Змушаны вярнуцца, Апанас наведаў па дарозе Чоўскі манастыр, дзе адзін са старцаў параіў яму зрабіў спробу перайсьці мяжу ў раёне Ноўгарад-Сіверскага пры садзейнічаньні тамтэйшага ваяводы Пятра Песечынскага. Паломнік з падзякай прыняў добрую раду і перасек мяжу ў вёсцы Шэпелява.
Аднак на гэтым не скончыліся цяжкасці Апанаса: па шляху ў Маскву ў яго адбылася спрэчка з паслушнікам Анісімам, які страціў надзею дамагчыся пастаўленай мэты.
Нарэшце, хадакі прыйшлі да брамы рускае сталіцы. У Маскве яны спыніліся ў Замаскварэччы, на Ардынцы, дзе ў сакавіку 1638 года Апанас склаў ліст цару, выкладаючы сваю місію і гісторыю вандраваньня ў выглядзе дзёньніка. У гэтай працы Апанас паказаў бядотнае становішча Праваслаўнай Царквы ў Рэчы Паспалітай. У выніку Апанас быў прыняты ў Пасольскім доме, дзе, мабыць распавёў і пра самазванца. Ужо ў наступным годзе ў Польшчу была паслана камісія на чале з баярынам Іванам Плякідзіным для выяўленьня самазванцаў; данясеньне кіраўніка камісіі пацвердзіла зьвесткі Апанаса.
У квітную, Вэрбную нядзелю, Апанас пакінуў Маскву з шчодрымі ахвяраваньнямі для Купяціцкае царквы, 16 чэрвеня прыбыў у Вільню, а ў ліпені павярнуўся ў родны манастыр.
У 1640 году брація Брэсцкага Сімяёнава манастыра, якая страціла ігумена, паслала ў Купяціцы прашэньне дабраславіць да іх ігуменам Апанаса Філіпавіча або Макарыя Токарэўскага. Выбар упаў на Апанаса, які накіраваўся ў Брэст. Тут ён апынуўся ў самым цэнтры барацьбы Праваслаўя з уніяй, бо Брэст быў горадам, у якім зьявілася на сьвет і як нідзе больш распаўсюдзілася “грэка-каталіцтва”. Яшчэ раней усё 10 праваслаўных храмаў горада былі пераўтвораны ва уніяцкія, і толькі ў 1632 годзе праваслаўнаму брацтву атрымалася вярнуць храм у імя Сімеона Стоўпніка з манастыром пры ім, а ў 1633 - царкву ў гонар Нараджэньня Багародзіцы.
Уніяты, аднак, не спынілі сваіх замахаў, і неўзабаве ігумену Апанасу прыйшлося адшукваць “фундацыі” на праваслаўныя храмы: было знойдзена і занесена ў гарадзкія кнігі магдэбургіі шэсьць дакумэнтаў XV стагодзьдзя, якія адносяцца да брэсцкага Мікалаеўскага брацтва, што аб'ядноўвала манастыры Нараджэньня Багародзіцы і Сімеона Стоўпніка. Знойдзеныя ігуменам дакумэнты давалі падставы да юрыдычнага афармленьня правоў брацтва Нараджэньня Багародзіцы, і брэсцкі падзьвіжнік адправіўся ў верасьні 1641 года ў Варшаву на сойм, дзе атрымаў 13 кастрычніка каралеўскі прывілей, які пацвярджаў правы братчыкаў і дазваляў набыць у Брэсьце месца для пабудовы брацкага дому.
Але прывілей гэты належыла ратыфікаваць у канцлера Альбрэхта Радзівіла і падканцлера Трызны, якія адмовіліся, нават за 30 талераў, якія мог прапанаваць ім ігумен, падцьвердзіць прывілей сваімі пячаткамі, спасылаючыся на тое, што “пад клятваю забаронена ім ад сьвятога айца папэжа, каб больш ужо вера грэцкая тут не памнажалася”. Не змаглі дапамагчы ігумену Брэсцкаму і сабраныя на сойме праваслаўныя япіскапы, якія баяліся, што ў барацьбе за меншае можна страціць большае, выклікаўшы хвалю новых перасьледаў з боку уладаў. Ігумен Апанас, аднак, умацаваны ў праваце сваёй справы дабраслаўленьнем цудатворнага абраза, ізноў зрабіў спробу запэўніць дадзены прывілей, - і зноў беспасьпяхова. Тады ён зьявіўся на сойм і зьвярнуўся непасрэдна да караля з афіцыйнай скаргай – “суплікой”, - патрабуючы, “каб вера праўдзівая грэцкая грунтоўна была супакоена, а унія праклятая зьнішчана і ў нішто зьвернутая”, пагражаючы манарху Божай карай, калі ён не утаймуе дыктат Касьцёлу.
Абвінавачаньне гэта, вымаўленае 10 сакавіка 1643 года, прывяло караля і сойм у наймоцнае раздражненьне. Ігумена Апанаса арыштавалі і увязьнілі, разам з паплечнікам яго дыяканам Лявонціем, у доме каралеўскага брамніка Яна Жэлязоўскага на некалькі тыдняў - да соймавага разьезду. Пазбаўлены магчымасьці патлумачыць чыньнікі свайго выступу, ігумен Брэсцкі усклаў на сябе подзьвіг добраахвотнага юродзтва, і 25 сакавіка, на сьвята Дабравешчаньня Усясьвятой Багародзіцы, уцёк з-пад варты і, устаўшы на вуліцы ў каптуре і параманце, біў сябе кіем у грудзі, прынародна прамовіў праклён уніі.
Неўзабаве ён быў схоплены і зноў узяты пад варту, а пасьля канца сойма адданы царкоўнаму суду. Суд, для заспакаеньня улады, часова пазбавіў яго ярэйскага і ігуменскага сану і адправіў у Кіеў на завяршальны разгляд кансісторыі. У чаканьні канчатковай пастановы суда звышгодны Апанас падрыхтаваў тлумачальны ліст на латыні, бо меркаваўся прыезд урадавага абвінаваўцы. Удалечыні ад раздражнёнай Варшавы і вярхоўных уладаў суд, які праходзіў пад старшынствам рэктара Кіева-Магілянскай калегіі Інакенція Гізэля, пастанавіў, што Апанас ужо загладзіў свой “грэх” зьняволеньнем, і таму яму падаецца воля і вяртаецца сьвятарскі сан. Мітрапаліт Пётр Магіла пацвердзіў гэта рашэньне і 20 чэрвеня адправіў вялебнага ў манастыр Сімеона Стоўпніка з пасланьнем, у якім прадпісвалася быць больш асьцярожным і стрыманым у царкоўных справах.
Так вялебны Апанас вярнуўся ў Брэст, дзе і пражыў "у супакоі нейкі час". Супакой гэты быў вельмі адносным, бо не спыняліся бесьперапынныя напады на манастыр езуіцкіх студэнтаў і уніяцкіх сьвятароў, якія абражалі і нават часам зьбівалі праваслаўных манахаў.
Разлічваючы атрымаць падтрымку ў наваградскага ваяводы Мікалая Сапегі, які лічыўся патронам Сымяёнава манастыра, і ў спадзяванні на тое, што ён дапаможа выклапатаць ахоўную грамату для праваслаўных берасьцейцаў, звышгодны Апанас адправіўся ў Кракаў, займаючыся адначасова зборам ахвяраванняў для свайго манастыра. Нажаль, падтрымкі вяльможнага ваяводы знайсці не атрымалася.
Выкліканы з Кракава ў Варшаву лістом варшаўскага юрыста Зычэўскага, які паведамляў 3 траўня 1644 гады, што ягонымі высілкамі грамата, пакінутая Апанасам для завярэньня ў канцлера, ужо забясьпечана неабходнымі пячаткамі, і патрабаваў выкупіць прывілей за шэсьць тысяч злотых, вялебны Апанас неадкладна накіраваўся ў сталіцу. Але, калі пры праверцы апынулася, што прывілей не занесены ў каралеўскую мэтрыку і, такім чынам, не мае законнай сілы, ігумен адмовіўся выкупіць фіктыўны дакумэнт.
Вярнуўшыся ў Брэст з Варшавы, звышгодны Апанас замовіў у бернардынскім манастыры копію Купяціцкага абраза і зьмясьціў яго ў сваёй кельлі; натхнёны гэтай выявай, ён прыступіў да складаньня новай публічнай скаргі, з якой разьлічваў выступіць на сойме 1645 года. Для гэтага ж ён падрыхтаваў некалькі дзясяткаў копій рукапіснай “Гісторыі вандраваньня ў Маскву” з малюнкам Купяціцкага абраза Божай Маці.
Пляна Апанаса не наканавана было спраўдзіцца: за некалькі тыдняў да адкрыцьця сойма, улетку 1645 гады ён быў арыштаваны і пад канвоем адпраўлены ў Варшаву ў якасьці закладніка за вывезенага ў Маскву Лубу. Нягледзячы на штодзённыя допыты і катаваньні, падтрыманы сваімі пасьлядоўнікамі, пра што сьведчыць, да прыкладу, ліст нейкага Міхася ад 1 чэрвеня, ігумен Берасьцейскі не спыніў публічнай палемічнай дзейнасьці і напісаў “Навіны”, у якіх зьмясьціў свой уласны духоўны верш, самастойна пакладзены на музыку:
На працягу паўгода ствараў нястомны ваяр Хрыствы цэлы шэраг артыкулаў, назвы якіх кажуць за сябе: “Падмурак бязладу Касьцёла Рымскага”, “Рада набожна”, “Пра падмурак царкоўным”, “Падрыхтоўка на суд”. Склаў ён і прашэньне каралю Уладзіславу, пададзенае 29 чэрвеня 1645 года. Не ведаючы пра лёс гэтага пасланьня, ігумен напісаў яшчэ адну, трацінай “супліку” якая была пададзена адным з прыхільнікаў звышгоднага ў каралеўскую карэту падчас выезду манарха.
Супліка гэта зьвярнула на сябе увага караля, але просьба пра вызваленьне не мела ніякіх наступстваў. Зрэшты, калі каралю паспрабавалі перадаць артыкул ігумена Брэсцкага “Падрыхтоўка на суд”, той, вымавіў: “не трэба, не трэба ужо нічога; сказаў яго выпусьціць!”, але не пажадаў прыняць ігумена.
Разам з тым, кароль Уладзіслаў прапанаваў мітрапаліту Пятру Магіле выклікаць да сябе вялебнага Апанаса і паступіць з ім так, як лічыць патрэбным. Але ў той жа час турэмныя ўлады падбухторвалі вязня да ўцёкаў, каб атрымаць фармальную падставу для яго забойства. Ігумен не паддаўся на гэту правакацыю, цярпліва чакаў “годнага з турмы вызваленьня” асабліва калі пачаліся чуткі, што яго пагадзіўся выслухаць сам кароль. Мабыць, пазней сенатары ўсё ж пераканалі манарха не сустракацца з пазбаўленым волі Брэсцкім ігуменам.
3 лістапада 1645 года звышгодны Апанас у суправаджэньні канвою быў адпраўлены ў Кіеў, дзе знаходзіўся ў кельлі Пячэрскага манастыра. Тут ён “для ведамасьці людзям праваслаўным” працаваў над злучэньнем усіх сваіх прац у адзіны твор - "Дзіяруш". 14 верасьня 1646 года, імкнучыся зноў заявіць пра сваю невінаватасьць і правату, вялебны зноў рашыўся на гэта ў выяве юродзівага Пячэрскай манастырскае царквы. Тлумачачы позьняе гэта дзеяньне, ён напісаў “Чыньнікі учынку майго такія ў царкве сьвятой Пячора-Кіеўскай цудатворнай на Узьвядзеньне Сумленнага Крыжа року 1646” - артыкул, зрабіўшыся апошнім у ягоным жыцьці.
Праз тры з паловай месяцы пасьля згаданых падзей, 1 студзеня 1647 гады сканаў мітрапаліт Пётр Магіла. На пахаваньне мітрапаліта прыехалі усе праваслаўныя япіскапы Рэчы Паспалітай, сярод якіх быў і Луцкі герарх Апанас Пузына. Зьяжджаючы, ён узяў з сабой вялебнага ігумена Брэсцкага ў якасьці духоўнай асобы, якая належыць да ягонай япархіі і пасьля настойлівых прашэньняў брэсцкіх братчыкаў адправіў ігумена ў ягоны манастыр.
Але нядоўгімі былі мірныя часы. У сакавіку 1648 гады пачаўся бунт, на чале якога стаяў Багдан Хмяльніцкі; яшчэ праз месяц памёр кароль Уладзіслаў. Тым часам у Рэчы Паспалітае пачалі дзейнічаць надзвычайныя - каптуровыя - суды, і 1 ліпеня 1648 года капітан каралеўскай гвардыі Шумскі зрабіў данос на вялебнага Апанаса, якога арыштавалі адразу пасьля Боскай літургіі ў царкве Нараджэньня Багародзіцы.
Абвінаваўца дакладваў суду пра перасыланьне ігуменам нейкіх пасланьняў і пораху казакам Багдана. Звышгодны апратэставаў гэту заяву, запатрабаваўшы наданьня рэчавых сьведчаньняў з боку абвінавачваньня. Пяротрус, праведзены ў манастыры, не даў вынікаў. Калі пра гэта было дакладзена інспэктару-абвінаваўцу, той у сэрцах прагаварыўся: “Ёй жа, каб вас пазабівала, што не падкінулі якога ворку пораху і не сказалі, быццам тут у манахаў знайшлі!” Зрэшты, няздольныя даказаць уласны паклёп, абвінаваўцы высунулі іншае, галоўнае сваё абвінавачваньне, і па ім вырашылі, нарэшце, расправіцца з праведнікам, які “унію сьвятую абражаў і праклінаў”.
Разумеючы, што шукаюць толькі нагоды да ягонага забойства, вялебны Апанас заявіў суддзям: “Ці затым, міласьцівыя Паны, загадалі мне ў сябе прыйсьці, што я абражаў і праклінаў унію вашу? - Так я на сойме ў Варшаве прад каралём... і сенатам яго прысьветлым казаў і заўсёды усюды казаў па волі Божай. І перад вамі зараз сцвярджаю: праклятая унія ваша...”
Пасьля нядоўгай нарады судзьдзі абвясьцілі ігумена годным сьмяротнага пакараньня. Да атрыманьня з Варшавы канчатковай санкцыі звышгодны Апанас, закаваны ў калодкі, быў пасаджаны ў цэйхгаўз. Калі ж у Брэст прыехаў каталіцкі Луцкі біскуп Гембіцкі і канцлер Літоўскага княства Альбрэхт Радзівіл, не зламаны ігумен і ў іх прысутнасьці заявіў, што унія праклятая Богам. На гэта біскуп адказаў: “Будзеш галяву сваю заўтра перад сабой у руках ката бачыць!”
У ноч на 5 верасьня ў камэр Апанаса быў пасланы студэнт-езуіт, каб зрабіць апошнюю спробу схіліць да здрады Праваслаўю непахіснага ігумена. Спроба гэта не мела посьпеху, і тады з пакутніка зьнялі калодкі і павялі да брэсцкага ваяводы Масальскага, які ў раздражненьні кінуў: “Маеце ужо яго ў сваіх руках, рабіце ж з ім, што жадаеце!”
З абозу ваяводы гайдукі прывялі пакутніка ў суседні бор у сяла Гершановічы, пачалі катаваць яго агнём прымушаючы зрачыся Праваслаўя, а пасьля загадалі аднаму з іх застрэліць звышгоднага. Гэты гайдук, які распавёў пазьней пра згубу мучаніка людзям, і сярод іх - аўтару аповесьці пра забойства звышгоднага мучаніка, “бачачы, што гэта духоўнік і добры яго знаёмы, спачатку папытаў у яго прабачэньня і дабраслаўленьня, а потым у лоб яму стрэліў і забіў... нябожчык жа, ужо прастрэлены дзьвюма кулямі ў лоб навылёт, яшчэ, абапёршыся на хвою, стаяў некаторы час у сваёй сіле, так што загадалі сапхнуць яго ў тую яму. Але і там ён сам павярнуўся тварам угару, рукі на грудзі накрыж склаў і ногі выцягнуў...”
Толькі 1 траўня, праз восем месяцу пасьля гэтага ліхадзейства нейкі хлопчык сямі ці васьмі гадоў паказаў сімяёнаўскай браціі месца, дзе ляжала цела ігумена. Зямля ў тым месцы не была асьвячона і прыналежала езуітам. Манахі выкапалі цела і, папытаўшы дазволы ў палкоўніка Феліцыяна Тышкевіча, перанесьлі рэшткі звышгоднага мучаніка ў манастыр, дзе пахавалі ў храме Сімеона Стоўпніка “на правым клірасе ў склепе”.
Нятленныя мошчы ігумена Апанаса, пакладзеныя ў мэдную раку, прыцягвалі мноства багамольцаў, так што і само існаваньне манастыра, вельмі беднага з дня яго заснаваньня, падтрымлівалася пераважна прыбыткамі ад малітоўных сьпеваў у мошчаў, услаўленых цудамі.
Ужо праз дзесяць гадоў пасьля пакутніцкага скону Брэсцкага ігумена 5 студзеня 1658 года Кіева-Пячэрскі архімандрыт Інакенцій Гызель і Ляшчынскі ігумен Іосіф Нелюбовіч-Тукальскі абвясьцілі усім, што над мошчамі звышгоднага мучаніка Апанаса неаднаразова зьзяла дзіўнае сьвятло.
Памяць пра сьвятога мучаніка з тых часоў захоўваецца ў народнай памяці. Неўзабаве пасьля скону было напісана паданьне пра сьмерць ягоную і складзена царкоўны сьпеў у ягоны гонар; існуе таксама трапар і кандак, напісаныя яшчэ ў XVII стагодзьдзі. Калі было усталявана афіцыйнае сьвяткаваньне - невядома, аднак Апанас Брэсцкі называецца звышгодным мучанікам, прылічаным да хору кіеўскіх праваслаўных сьвятых, яшчэ ў “Гісторыі пра унію” сьвяціцеля Георгія Каніскага.
8 лістапада 1815 гады пры пажары ў Сімяёнаўскае царкве расплавілася мэдная рака з мошчамі сьвятога Апанаса, і ужо на наступны дзень сьвятар Самуіл Лісоўскі знайшоў часьціцы мошчаў мучаніка і паклаў іх на алавянай талерцы пад алтаром манастырскай трапезнай царквы. У 1823 годзе пры прыняцьці царкоўнай маёмасьці новым настаяцелям Аўтаномам сапраўднасьць іх была засьведчана прысяжнымі сьведчаньнямі сямі брэсцкіх жыхароў, якія прысутнічалі пры зьбіраньні часьціц мошчаў пасьля пажару. Неўзабаве Менскі архіяпіскап Антоній па просьбе Аўтанома распарадзіўся “пакласьці мошчы ў каўчэг і захоўваць гэтыя ў цэрквы з годным шанаваньнем”.
20 верасьня 1893 года быў збудаваны храм у імя сьвятога звышгоднага мучаніка Апанаса Берасьцейскага ў Гарадзенскім Барысаглебскім манастыры, а увосень наступнага года часьціца яго сьвятых мошчаў была перанесена ў Лесьнінскі жаночы манастыр.
Бог уславіў шматлікімі цудамі мошчы Свайго слугі. У лістападзе 1856 гады абшарнік Паліванаў, які вяртаўся з-за межы, быў змушаны спыніцца ў Брэсьце па чыньніку нечаканай хваробы свайго дзесяцігадовага сына. Калі хлопчык быў ужо пры сьмерці, бацька прасіў сьвятара прынесьці каўчэг з мошчамі звышгоднага Апанаса. Калі паміраючы хлопчык дакранулася да сьвятых мошчаў - ён цалкам вылечыўся. Тады ж сьвятыня была пакладзена ў пазалочаную раку, а ў 1894 году над ёй была выраблены шаты з малюнкам сьвятога Апанаса. Яшчэ адзін цуд - вылячэньне сьмяротна хворага протаярэя Васіля Салаўевіча - адбыўся 14 траўня 1860 года.
Духоўны подзьвіг слугі Божага засьведчаны ў надпісы над ягонай труной:
Трапар звышгоднаму Апанасу Берасьцейскаму, тон 2
Звышгодны ты ёсьць, ойча наш Апанас, / бо пражыў ты годна, непахісна стоячы за Праваслаўную веру; / ва ўсялякі час замілавана сьпяваючы хвалебную песьню да Ўсячыстае Багародзіцы, / запавядаючы не здражываць нікому сьвятой веры Праваслаўнае, / пацярпеў ты, сьведчачы аб праўдзе, аж да сьмерці. / А мы, сьвятыню тваю шануючы, / сьмела зьвяртаемся да цябе: / ойча наш, звышгодны мучанік Апанас, / слава і ўпрыгожаньне наша.
Кандак звышгоднаму мучаніку Апанасу Берасьцейскаму, тон 4
Манаскага жыцьця ўпрыгожаньнем і прыгажосьцю мучанікаў / выявіў ты сябе жыцьцём сваім, Апанас, / і як сонца сьветлае, праваслаўнаму народу зазьзяў. / За гэта узбагаціў цябе дарункам цудаў, / каб мы, шануючы годную памяць тваю, клікалі да цябе: / ахоўвай статак свій малітвамі тваімі, / ойча звышгодны.
Іншы кандак звышгоднага мучаніка Апанаса Берасьцейскага, тон 2
Як посніка набожнага і майстэрскага, / і мучаніка высакароднага, / і прыклад жыцця пустэльніка, / у песнях годна ўсхвалім Апанаса вечна ўслаўленага, / бо ён змея перамог праўдзіва.
Малітва звышгоднаму мучаніку Апанасу Берасьцейскаму
О вялікі слуга Христовы, сьвяты увышгодны мучанік Апанас! Да цябе мы, грэшныя і пакорлівыя, як да праўдзівага нашага абаронца і хуткаму памагатаму, малітоўна зьвяртаемся і з глыбіні сэрца прамаўляем: Паглядзі на нас і вымалі ў Чалавекалюбца Бога, ды не засудзіць нас грэшных па беззаконьнях нашых, але падасьць нам прабачэньне па вялікай Сваёй міласьці. Абарані нас сваёй малітвай ад атачаючай нас мітусьні грахоўнай сьвету гэтага і, як пастыр добры, зьбяры раскіданы статак Хрыстовы і ў двары Бога нас прывядзі. Абгарадзі нас ад спакус, ерасяў і раскалолаў і навучы цвёрда ў веры праваслаўнай жыць. Пасьпяшайся, хуткі за нас малітоўнік, спрыяльнымі тваімі малітвамі упрасі Бога, ды падасьць нам ціхае і богадагоднае жыцьцё, вылечыць Сваёй мілатой нашы хваробы душэўныя і целавыя, сагрэе нашы сэрцы любоўю адзін да аднаго і зрабі браталюбнымы і аднадумнымі. Вымалі таксама ў Бога і усяго патрэбнага для жыцьця нашага цялеснага: урадлівасьці зямлі, добрага надвор'я і мірнага жыцьця. Краіну нашу, людзей і гарады яе, абарані малітвамі тваімі ад агню, патопу, землятрусу, варожага нашэсьця і унутранага супрацьстаяньня. Калі ж прыйдзе гадзіна сьмерці нашай, зацвердзі ў нас памяць сьмяротную, ды і мы ў праўдзівым пакаяньні і чыстым спавяданьні сумленьня нашага адыдучы да Бога, удастоімся вечнага жыцьця і з усімі сьвятымі засьпяваем славу Айцу і Сыну і Сьвятому Духу на вякі вякоў. Амін.
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.