прат. Д. Булгакоўскі.
Набожны звычай маліцца за памерлых вядзе свой пачатак з глыбокай старажытнасьці. Ужо ў літургіі апостала Якава, брата Госпада, была занесеная малітва за памерлых.
Сьв. Дыянісій Арэапагіт у кнізе “Аб царкоўнай герархіі" піша: "Сьвятар са пакорай павінен маліць мілату Боскую, ды адпусьціць Госпад нябожчыку грахі, якія адбыліся ад чалавечай немачы, і ды уселіць яго ў краіне жывых, у нетрах Аўраама, Язэпа і Якава”.
Тертуліян у кнізе “Аб вянку ваяра” кажа: “Мы дзеем прынашэньне за памерлых штогод, у той дзень, у які яны памерлі”.
Сьв. Кіпрыян, япіскап Карфагенскі, у пятым павучаньні, у якім тлумачыць літургію, кажа: “Мы дзеем памяць раней спачыўшых: па-першае, патрыярхаў, прарокаў, апосталаў, мучанікаў, каб іх малітвамі і маленьнем Бог прыняў нашы малітвы; потым молімся аб памерлых сьв. айцах і япіскапах і, нарэшце, аб усіх паміж намі памерлых, моцна верачы, што гэтае прыносіць вялікую карысьць душам, за якіх прыносіцца малітва сьвятой і страшнай ахвяры, на алтары прапанаванай”.
Арыген, у тлумачэньні на кнігу Ёва, кажа: “Мы дзеем памяць сьвятых і бацькоў нашых або шануем набожна памяць сяброў, у веры памерлых, як цешачыся іх прахалодзе, так просячы і сабе набожнага ў веры скону”.
Сьв. Васіль Вялікі, па асьвячэньні сьв. Дарункаў, у малітве, зьмешчанай у яго літургіі, зьвяртаецца да Госпада зь словамі: “Успомні, Госпадзі, усіх перш спачыўшых у надзеі уваскрэсеньня і жыцьцё вечнае”.
Сьв. Ян Залатавуст у адным зь сваіх павучаньняў навучае, што памёршаму не сьлязамі мы можам дапамагаць, а малітвамі, міласьцінаю і ахвяраваньнем.
Дабрашчасны Аўгустын кажа: “Услухоўваецеся, браты: не бедным адным павінна выяўляць літасьць падчас жыцьця нашага, але паспрабуем аказваць гэта і памерлым..., маліцеся за памерлых, каб і яны, калі будуць у дабрашчасным жыцьці, маліліся аб табе”.
Акрамя узгаданых сьв. айцоў і настаўнікаў царквы, аб выратавальнай карысьці малітваў, якія прыносяцца за памерлых, сьведчаць: Апанас Вялікі, Кірыла, архіяпіскап Ерусалімскі, Рыгор Дваяслоў і шматлікія іншыя.
***
Што падахвочвае нас маліцца за памерлых? Па слову Хрыста, мы павінны любіць блізкіх, як саміх сябе, і ў малітоўнай памяці аб нябожчыках выяўляецца наша любоў як цалкам бескарысьлівая і патаемная, самая найвялікшая. І як гэтая любоў патрэбна нябожчыкам, прыносячы ім, бездапаможным, дапамогу! І, наадварот, як мы бязьлітасныя бываем, калі забываем аб нябожчыках!
Праўда, шматлікія па сьмерці блізкіх ім — ці сяброў або родных сваіх, або знаёмых, жадаючы захаваць аб іх памяць, захоўваюць некаторыя рэчы іх, асабліва любімыя імі, захоўваюць іх малюнкі (партрэты, фатаграфічныя карткі), ставяць дарагія помнікі, абсаджваючы магілы іх кветкамі або дрэвамі. Але ці гэта ім трэба? Ці гэтая патрэбна ім памяць? Бо гэта цалкам падобна на тое, як калі б паміраючаму ад голаду замест хлеба хто-небудзь паднёс кветку з прыемным пахам.
Нябожчыкі патрабуюцца адзіна ў нашай малітве, у дабрачыннасьці на успамін іх душы. Мы жа, выяўляючы розныя знакі нашай памяці да іх, самае галоўнае забываем — маліцца аб іх.
Ставячы дарагія помнікі і упрыгожваючы іх, як толькі можа падказаць вынаходлівы розум, затрачваючы на іх сотні і тысячы рублёў, у той жа час шкадуем падаць жабраку на фунт хлеба або падаць вопратку голаму дзеля душы нябожчыка.
Няўжо на самай справе не кранулася б наша сэрцы спачувальнасьцю, калі б мы пабачылі, як дзіця, папаўшае ў бруд, танула ў ім, і не выцягнулі б яго? У дзіцяці бракуе сіл самому выбрацца з бруду, і вось мы падаем яму руку дапамогі.
Сапраўды гэтак жа нябожчыкі, знаходзячыся ў грахоўнай цемры, на месцы пакуты, пазбаўленыя самі па сабе магчымасьці ачысьціцца ад грахоў, вызваліцца ад горкай долі, бо пасьля сьмерці няма пакаяньня. Хто ж ім можа дапамагчы, як не жывыя? А паміж тым жывыя, часта блізкія, нават родныя, забываюць аб іх, забываюць дзеці сваіх бацькоў, бацькі дзяцей, браты сясьцёр, сёстры братоў. Ва усіх большай часткай адзін клопат аб зьнешнім і аб паказным боку, аб тым, што могуць бачыць іншыя, а душа іх, цяжкая доля — гэта убаку.
Мы павінны верыць, што, молячыся аб нябожчыках, молімся ў той жа час аб саміх сабе, таму што за нашу літасьць да памерлых Госпад нам пасылае Сваю літасьць, за нашу малітоўную памяць аб іх Госпад і аб нас памятае, па Сваёй літасьці. Мы павінны верыць, што ніякае дабро не забываецца, не зьнікае дарма. Асабліва, калі мы молімся за душы спачыўшых, памінаючы іх у нашай хатняй або ў царкоўнай малітве, суправаджаючы гэтую памяць міласьцінаю за іх — гэта дабро наша бывае асабліва прыемна Усяміласьціваму Богу, і Ён, па Сваёй прамудрай і усямагутнай дабрыні, робіць так: хто моліцца аб нябожчыках, за таго і пасьля сьмерці абавязкова таксама будуць маліцца.
Калі б нават у каго зь нас пасьля сьмерці не засталося ні душы з родных або сяброў, то усё ж знойдуцца, па дабрыні Боскай, малітоўнікі, якія будуць дзеяць, памінаньне яго. І наадварот: калі хто не моліцца за нябожчыкаў, забывае іх, не думае аб замагільнай долі іх, таго самога забудуцца усё пасьля яго сьмерці, не будуць маліцца і аб ім, і ён будзе для усіх чужы, ён будзе енчыць і клікаць, і ніхто зь сьвету жывых не дапаможа яму, усё яго забудуцца, нават дзеці ягоныя забудуцца; такі ужо невытлумачальны, нязьменны сусьветны парадак: усё узважана, палічана і вымерана – “якою мераю мерыце, такою адмерана будзе вам і дададзена будзе вам” (Мк. 4:24)
