Thursday, January 14, 2010

НАДМАГІЛЬНАЕ СЛОВА СВЯЦІЦЕЛЮ ВАСІЛЮ ВЯЛІКАМУ СЬВЯЦІЦЕЛЯ РЫГОРА БОГАСЛОВА

Раней думаў я, што адно і тое ж — жыць целу без душы і мне без цябе, умілаваны Хрыстоў слуга, Васіль. Але перанёс я разьвітаньня і яшчэ жывы. Ці доўга жа марудзіць? Для чаго не забярэш мяне адсюль і не увядзеш у весялосьць дабрашчасных? Не пакінь жа, не пакінь мяне! Клянуся магілай, што ніколі, калі бы і захацеў, не забуду аб табе. Вось Рыгорава слова!

Калі Тройца прыняла да сабе дух багамудрага Васіля, які ахвотна сьпяшаўся адсюль, тады усе нябесныя ваяры усьцешылася, бачачы яго крочашчым, а усялякі горад у кападокіян зарыдаў. Скажу яшчэ больш: тады і вялікі сусьвет заклікаў: “Не стала прапаведніка,не стала таго, хто быў вузлом, замацоўваючым выдатны мір”.

Увесь сусьвет — набытак роўнамагутнай Тройцы — прыведзены ў незвычайнае ваганьне супраціўнымі вучэньнямі. А вусны Васілёвы (нажаль! нажаль!) зачынены маўчаньнем. Абудзіся, Васіль, і спыні буру сваім словам і сваімі сьвятадзействамі. Бо ты адзін паказаў нам і жыцьцё, роўнае вучэньню, і вучэньне, роўнае жыцьцю.

Адзін Бог, валадарыўшы у горных; і наша стагоддзе бачыла аднаго годнага архірэя. Гэта ты, Васіль, громагучны весьнік ісьціны, сьветлае вока хрысьціянаў, асьвячаючае душэўнымі доблесьцямі, вялікая слава Понта і кападокіян! Умольваю цябе, і цяпер прадстой і прынось свае падарункі за мір.

Не шматлікім дыхаў ты на зямлі, але усё прынёс і аддаў у падарунак Хрысту: і душу, і цела, і слова, і рукі, — о Васіль, вялікая слава Хрыстова, абапора ярэяў, апора ісьціны, якую цяпер больш усяго імкнуцца расьсячы.

Сьвятланосны Васіль, вялікая хвала кеарыйцаў! Тваё слова — гром, а жыцьцё — маланка. Але і ты пакінуў сьвяты пасад! Так заўгодна стала Хрысту, каб як мага хутчэй далучыць цябе да хору жыхароў нябёсных.

Ты вывучыў усе глыбіні Духу і усю зямную мудрасьць. Ты быў жывою ахвярай.

Восем гадоў трымаў ты стырно багамудрага народа. Гэта адно мала ў справах тваіх, Васіль.

Радуйся, Васіль, хоць ты і ў расстаньні яшчэ са мною! Такое табе ад Рыгора надмагільнае пісаньне.

Вось слова, якое любіў ты! Адданы табе, Васіль, доўг сяброўства і падарунак для нас шматплачэўны.

Такі надпіс ускладае Рыгор на прах твой, о Васіль.


ЖЫЦЬЦЯПІС СЬВЯЦІЦЕЛЯ ВАСІЛЯ ВЯЛІКАГА

Памяць 1 студзеня

Сьвяціцель Васіль Вялікі, архібіскуп Кесарыі Кападакійскай, нарадзіўся каля 330 года ў Кесарыі, адміністрацыйным цэнтры Кападакіі, і паходзіў зь вядомага роду, які славіўся шляхетнасьцю, багацьцем і рэўнасьцю хрысьціянскай веры. Маці сьвятога Васіля, Эмілія, была дачкой мучаніка. У сям'і было дзесяць чалавек дзяцей — пяць сыноў і пяць дачок, зь іх пяцёра былі потым прылічаныя да ліку сьвятых: Васіль, Макрына, Рыгор, пасьля япіскап Ніскі, Пётр, япіскап Севасьційскі, і праведная Феазва — дыяканіса.

Першапачатковую адукацыю Васіль атрымаў пад кіраўніцтвам бацькі, затым ён навучаўся ў лепшых настаўнікаў Кесарыі Кападакійскай, дзе пазнаёміўся са сьвятым Рыгорам Багасловам, а пазьней перайшоў у школы Канстанцінопаля, дзе слухаў выбітных прамоўцаў і філосафаў. Для завяршэньня адукацыі сьвяты Васіль адправіўся ў Афіны — цэнтр клясічнай асьветы. Пасьля чатырох альбо пяці гадоў знаходжаньня ў Афінах Васіль Вялікі валодаў усімі даступнымі ведамі: філёзаф, філёляг, прамоўца, юрыст, які меў глыбокія спазнаньні ў астраноміі, матэматыцы і медыцыне, — “гэта быў карабель, гэтак нагружаны вучонасьцю, калі гэта ёміста дзеля чалавечай прыроды”.

У Афінах паміж Васілём Вялікім і Рыгорам Багасловам усталявалася найцеснае сяброўства, якая доўжылася усё жыцьцё. Пазьней сьвяціцель Рыгор Багаслоў захоплена гаварыў аб гэтым часе: “Нам вядомыя былі дзьве дарогі: адна — да нашых сьвятых храмаў, іншая — да настаўнікаў навук зьнешніх”

Па заканчэньня вучэньня сьвяты Васіль вярнуўся ў Кесарыю, дзе некаторы час выкладаў рыторыку. Але неўзабаве, адмовіўшыся ад прапановы кесарыйцаў, якія прагнулі даручыць яму навучаньне юнацтва, ён уступіў на шлях аскетычнага жыцьця. “Жадаючы набыць кіраўніка да спазнаньня ісьціны”, Васіль распачаў падарожжа ў Егіпет, Сірыю і Палястыну, да вялікіх хрысьціянскіх падзьвіжнікаў. Вярнуўшыся ў Кападакію, ён вырашыў пераймаць ім. Раздаўшы сваю маёмасьць бедным, ён пасяліўся ў самотным месцы, сабраўшы вакол сябе манахаў у манастыр агульнажыхарскага статуту. Сваімі лістамі Васіль Вялікі прыцягнуў у пустэльню свайго сябра Рыгора Багаслова.

Сьвятыя Васіль і Рыгор жылі ў строгім устрыманьні: у кельлі іх, без даху, не было вагню, ежа была самай беднай. Яны самі абсякалі камяні, саджалі і палівалі дрэвы, вазілі грузы. Ад вялікіх прац мазалі не схадзілі зь іх рук. У адзіноце сьвятыя Васіль і Рыгор узмоцнена займаліся вывучэньнем Сьвятога Пісаньня па кіраўніцтвах найстаражытных тлумачальнікаў. У той жа час Васіль Вялікі па просьбе манахаў напісаў зборнік правіл маральнага жыцьця. Шматлікія хрысьціяне накіраваліся да яго, утвараючы мужчынскія і жаночыя манастыры.

У валадараньне Канстанцыя распаўсюдзілася ілжэвучэньне Арыя, і Царква заклікала да служэньня абодвух сьвятых. Сьвяты Васіль вярнуўся ў Кесарыю і быў пасьвячаны ў дыякана, а затым пасьвечаны ў сан сьвятара. “Але бачачы, — як апавядае Рыгор Багаслоў, — што усё надзвычай пачытаюць і хваляць Васіля за мудрасьць і сьвятасьць, яго япіскап, па чалавечай немачы, захапіўся рэўнасьцю да яго і пачаў выказваць непрыхільнасьць да яго”. Манахі усталі на абарону сьвятога Васіля. Каб не выклікаць царкоўнага падзелу, ён выдаліўся ў сваю пустэльню і заняўся улашчатаваньням манастыроў.

З прыходам да улады імпэратара Валента, рашучага прыхільніка арыян, для Праваслаўя наступаюць цяжкія гадзіны. Тады сьвяты Васіль сьпешна вярнуўся ў Кесарыю. Пропаведзі гаварыў ён штодня, і часта двойчы — раніцай і увечар. У гэты час сьвяты Васіль склаў чын Літургіі; ім напісаныя таксама Гутаркі на Шасьцідзён, на 16 раздзелаў прарока Ісаі, на псальмы, другі збор манаскіх правіл. Супраць настаўніка арыян Яўномія Васіль напісаў тры кнігі. Па сконе япіскапа Кесарыйскага, Васіль Вялікі быў узьвядзёны на яго кафедру.

У імпэрыі Валента зьнешняе панаваньне належала арыянам, якія, па-рознаму вырашаючы пытаньне аб Боскасьці Сына Боскага, былі падзелёныя на некалькі партый. Да ранейшых дагматычных спрэчак быў далучана пытаньне аб Сьвятым Духу. Для поўнага высьвятленьня праваслаўнага вучэньня па гэтым пытаньні, па просьбе сьвятога Амфілёхія, япіскапа Іканійскага, сьвяціцель напісаў кнігу аб Сьвятым Духу.

Агульнае сумнае становішча Цэрквы пагаршалася шматлікімі расколамі і разладамі. Сярод сталых небясьпек сьвяты Васіль падтрымліваў праваслаўных, замацоўваючы іх веру, заклікаючы да мужнасьці і цярпеньня. Сьвятым япіскапам напісаныя шматлікія лісты да Царкоў, япіскапам, кліру, прыватным людзям. Зрынаючы ерэтыкоў “зброяй вуснаў і стрэламі пісьмён”, сьвяты Васіль, як нястомны абаронца Праваслаўя, усё сваё жыцьцё выклікаў непрыязнасьць і разнастайныя інтрыгі арыян.

Імпэратар Валент, бязьлітасна засуджываўшы на выгнаньне непажаданых яму япіскапаў, насадзіўшы арыянства ў іншых малаазійскіх правінцыях, з той жа мэтай зьявіўся ў Кападакію. Ён паслаў да сьвятога Васіля прэфекта, які стаў пагражаць яму спусташэньнем, выгнаньнем, мукамі і нават сьмяротнай карай. “Усё гэта, — адказаў Васіль, — для мяне нічога не значыць, той не губляе маёнткі, хто нічога не мае, акрамя трухлявай і зношанай вопраткі і нешматлікіх кніг, у якіх складаецца усё маё багацьце. Выгнаньня няма дзеля мяне, таму што я не зьвязаны месцам, і то месца, на якім жыву зараз, не маё, і усякае, куды мяне ні кінуць, будзе маё. А пакуты што могуць зрабіць мне? — Я так слабы, што толькі першы удар будзе адчувальны. Сьмерць жа для мяне дабрадзейства: яна хутчэй прывядзе мяне да Бога, для Якога жыву і працую, да Якога даўно я імкнуся”.

Кіраўнік быў здзіўлены такім адказам. Даклаўшы Валенту аб непахіснасьці сьвятога Васіля, ён сказаў: “Пераможаныя мы, цар, япіскапам Цэрквы”. Тую жа цвёрдасьць Васіль Вялікі выявіў і перад тварам самога імпэратара і сваімі паводзінамі зрабіўна Валента такое уражаньне, што ён не падтрымаў арыян, патрабуючых выгнаньня Васіля.

Сьвяты Васіль амаль штодня здзяйсьняў Набажэнства. Ён асабліва клапаціўся аб строгім выкананьні канонаў Царквы, уважліва сочачы, каб у клір уступалі толькі годныя. У Кесарыі сьвяты Васіль устроіў два манастыра, мужчынскі і жаночы з храмам у гонар 40 пакутнікаў, дзе захоўваліся іх сьвятыя мошчы. Па прыкладу манахаў, клірыкі мітраполіі сьвяціцеля, нават дыяканы і прэсьвітэры, жылі ў надзвычайнай беднаце, працавалі і вялі жыцьцё чыстае і дабрадзейнае. Усе свае асабістыя сродкі і прыбыткі сваёй царквы сьвяціцель ужываў на карысьць бедных; у кожнай акрузе сваёй мітраполіі ён стварыў багадзельні; у Кесарыі — гасьцініцу і дабрадзейны дом.

Хваробы, што прасьледавалі сьвяціцеля зь юнацтва, працы вучэньня, подзьвігі устрыманьня, клопаты і скрухі пастырскага служэньня рана зьнясілілі сілы сьвяціцеля. Спачыў сьвяціцель Васіль I студзеня 379 года ва узросьце 49 гадоў. Неўзабаве перад сконам сьвяціцель дабраславіў сьвятога Рыгора Багаслова на прыняцьце Канстанцінопальскай кафедры. Па спачыну сьвятога Васіля Царква адразу стала сьвяткаваць яго памяць. Сьвяты Амфілохі, япіскап Іканійскі, у сваім слове ў дзень спачыну сьвяціцеля Васіля Вялікага гаварыў: “Не без падставы і не выпадкова боскі Васіль вызваліўся ад цела і перашоў ад зямлі да Бога ў дзень Абразаньня Ісуса, сьвяткуемы паміж днём Каляд і Вадохрышча Хрыстова. Таму гэты усядабрашчасны, прапаведуючы і усхваляючы Каляды і Вадохрышча Хрыстова, узьнімаў абразаньне духоўнае, і сам, пакінуўшы целы, удастоіўся узьнесьціся да Хрыста менавіта ў сьвяты дзень успаміну Абразаньня Хрыстова. Таму-то і усталявана ў гэты дзень штогод паважаць памяць Вялікага сьвяткаваньнем і урачыстасьцю”.

Трапар сьвяціцелю Васілю, тон 4

Пропаведзь твая прайшла па усёй зямлі, як прыняўшай слова тваё, якім ты богагодна адчыніў ісьціны веры, уразумеў прыроду усяго існага, упрыгожыў чалавечыя звычаі; царскае сьвятарства ойча звышгодны, молі Хрыста Бога аб выратаваньні душ нашых.


СЬВЯТА АБРАЗАНЬНЯ ХРЫСТОВА

1 студзеня

На восьмы дзень пасьля Свайго нараджэньня Госпад наш Ісус Хрыстос, па старазапаветным законе, прыняў абразаньне, усталяванае для усіх немаўлят мужчынскай падлогі ў знак Запавету Бога з прабацькам Аўраамам і яго нашчадкамі (Быц.17:10-14; Ляв.12:3). Пры зьдзяйсьненьні гэтага абраду Боскаму Немаўлю было дадзена Імя Ісус, абвешчанае Арханёлам Гаўрыілам яшчэ ў дзень Дабравешчаньня Усясьвятой Дзеве Марыі (Лк.1:31-33; Лк.2:21). Па тлумачэньні айцоў Царквы, Госпад, Творца закону, прыняў абразаньне, паказваючы прыклад, як людзям належыць няўхільна выконваць Боскія усталяваньні. Госпад прыняў абразаньне для таго, каб ніхто пасьля не мог усумніцца ў тым, што Ён быў праўдзівым Чалавекам, а не носьбітам зманлівага цела, як вучылі некаторыя ерэтыкі (дакэты). У Новым Запавеце абрад абразаньня саступіў месца таямніцы Хросту, правобразам якога ён зьяўляўся (Кал.2:11-12). Сьведчаньні аб сьвяце Абразаньня Госпада ва Усходняй Царкве узыходзяць да IV стагодзьдзя. Канон сьвяту напісаны звышгодным Стэфанам Саваітам. Разам зь абразаньнем, успрынятым Госпадам як знак Запавету Бога зь людзьмі, Ён атрымаў і Імя Ісус (Выратавальнік) як пячатку Свайго служэньня справе выратаваньня сусьвету (Мц. 1:21; Мк. 16:17; Мк. 9:38-39; Лк. 10:17; Дзеі. 3:6 Дзеі. 3:16; Філ. 2:9-10). Гэтыя два падзеі, якія здзейсьніліся ў самім пачатку зямнога жыцьця Выратавальніка, нагадваюць хрысьціянам, што яны уступілі ў Новы Запавет з Богам і “абрэзаны абразаньнем нерукатворным, калі скінулі грахоўнае цела плоці, абразаньнем Хрыстовым” (Кал. 2:11). Само імя хрысьціяніна сьведчыць аб уступе чалавека ў Новы Запавет з Богам.

Тлумачэньня на парэмію ў сьвята Абразаньня Хрыстова

Быцьця чытаньня

Абраму было дзевяноста дзевяць гадоў, і Гасподзь зьявіўся Абраму і сказаў яму: Я Бог Усемагутны; хадзі прад абліччам Маім і будзь беспахібны; і пастанаўлю запавет Мой паміж Мною і табою, і вельмі, вельмі памножу цябе. Я - вось запавет Мой з табою: ты будзеш бацька мноства народаў, і ня будзеш ты болей звацца Абрамам, а будзе табе імя Абрагам, бо Я зраблю цябе бацькам мноства народаў; і вельмі, вельмі распладжу цябе, і выведу ад цябе народы, і цары пойдуць ад цябе; і пастанаўлю запавет Мой паміж Мною і наступнікамі тваімі пасьля цябе ў роды іхнія, запавет вечны ў тым, што Я буду Богам тваім і нашчадкаў тваіх пасьля цябе; І ўпаў Абрам на аблічча сваё. Бог гаварыў зь ім далей і сказаў: І сказаў Бог Абрагаму: ты ж датрымлівай запавет Мой, ты і наступнікі твае пасьля цябе ў роды іхнія. Гэта ёсьць запавет Мой, які вы павінны датрымліваць паміж Мною і вамі і паміж нашчадкамі тваімі пасьля цябе: хай будзе ў вас абрэзаны ўвесь мужчынскі пол; абразайце крайнюю плоць вашу: і гэта будзе азнакаю запавету паміж Мною і вамі. На восьмы дзень ад нараджэньня хай будзе абрэзана ў вас у роды вашыя кожнае дзіця мужчынскага полу, народжанае ў доме і купленае за срэбра ў якога-небудзь іншапляменца, якое не ад твайго семя. А неабрэзаны мужчынскага полу, які не абрэжа крайняй плоці сваёй, вынішчыцца душа тая зь народу свайго; ён парушыў запавет Мой.

Быц 17:1–2, 4–7, 3, 9–12, 14

Гэтая парэмія нагадвае аб тым, што зьявіўся Госпад Аўрааму на сотым годзе жыцьця і сказаў: Я твой Бог, хадзі прад Мной і будзь бязгрэшны”. Хадзіць прад Богам гэта жыць стала зь думкай аб тым, што Бог бачыць цябе наскрозь, ведае і справы, і думкі, і усе сардэчныя рухі. Быць бязгрэшным значыць паводзіць сябе так, каб нічым не абразіць Бога, не дазваляць сабе забыцца аб тым гонары, якую даруе чалавеку блізкасьць Творцы. З гэтага звароту Госпада пачынаецца запавет Бога з чалавекам. Бог абяцае Аўрааму шмат нашчадкаў, маці якіх будзе Сара. Тут жа ў імёнах гэтай шлюбнай пары падвойваецца па літары: Аўраам і Сара. Наказ звацца так яшчэ больш падкрэсьлівае дабраслаўленьне Боскае, якое успадкоўваюць толькі нашчадкі Аўраама і Сары (у Аўраама былі дзеці Агарі, Хетуры, але не выпадала быць спадкаемцамі дабраслаўленьня). Ад Аўраама патрабуецца вернасьць Богу, і не толькі асабіста яго, але і усіх шматлікіх нашчадкаў. Для захаваньня ў роды родаў запавету з Богам і як абяцаньне выканаць загаданае абіраецца вонкавае дзеяньне абразаньне. Яно закліканае выхаваць у пакаленьнях жаданьне трымацца адзіным народам, каб пакланяцца толькі Богу Аўраама. Як знак запавету яно уключае і унутранае асьвячэньне, без якога адно павялічэньне колькасьці абранага народа яшчэ не азначае сардэчнай адданасьці Богу і веры прабацькі Аўраама. Таму і выкрываліся неабрэзаныя сэрцы і вушыу кнізе Левіт (Лев. 26:41) і ў Дзеях (Дзеі. 7:51). Правілы загадвалі зьдзяйсьняць абразаньне на восьмы дзень, калі нованароджаны адужэе. Да таго ж лік 8 выяўляў поўнасьць і дасканаласьць. Адкладаць на пазьнейшае час зьдзяйсьненьне загаданага лічылася выразам грэбаваньня і нядбайнасьці, недапушчальнай тамака, дзе прамова аб наказе Боскім. Датычылася гэта хлопчыкаў, бо для працягу роду досыць асьвячэньні галавы сям'і, жонка ж зь мужам складала адзінае цэлае. Першапачаткова галоўная увага было накіраванае на павялічэньне колькасьці народу, і таму ў Старым запавеце строга узаконена першым чынам адзінства крыві і веры. У наступным, ужо ў Новым Запавеце, абразаньне заменена хростам, дзеючым глыбей і ўсебакова. У Старым запавеце яшчэ неразьвітая сьвядомасьць каштоўнасьці дадзенага Богам падтрымлівалася страхам пакараньня (аж да раптоўнай сьмерці). Новы запавет уключае усіх жадаючых паважаць Бога, і таму хрост не абмяжоўваецца нічым вонкавым толькі б засвоіць веру і вучыцца усім жыцьцём хадзіць прад Богам”.

У сьвята Абразаньня Госпада чытаецца гэтая парэмія для таго, каб відавочна было для усіх, што Госпад ва усім падпарадкоўваўся закону. Ён нічым не жадаў падкрэсьліваць Сваю вольнасьць ад усіх пастаноў, але цалкам справядліва пазьней паказваў, што прыйшоў не парушыць закон, але выканаць.

Вершыра сьвята Абразаньня Хрыстовага

Сышоўшы да людзей Выратавальнік, / прыняўшы пялёнкамі спавіваньне, / не пагрэбаваў плоці абразаньнем, / васьмідзённы па Маці, безпачатковы па Айцу. / Таму, верныя, засьпяваем: / Ты ёсьць Бог наш, памілуй нас.

Трапар сьвята Абразаньня Хрыстовага, тон 1

На пасадзе вогненым ў вышынях сядзіш зь Айцом безпачатковым і Боскім Тваім Духам. / Дабраваліў Ты нарадзіцца на зямлі ад Дзевы, што мужа не ведала – Маці Тваёй, Ісусе. / Праз гэта і абразаньне зьдзейсьнена Табе, чалавеку васьмідзённаму. / Слава Ўсядобраму Твайму задуму, слава далёкагляднасьці Тваёй, слава сыходжаньню Твайму, / адзіны Чалавекалюбца.

Кандак сьвята Абразаньня Хрыстовага, тон 3

Усіх Госпад абразаньне церпіць / і чалавечыя правіны, як Добры абразае, / падае выратаваньне сусьвету; / і радуецца ў вышынях і Творца герарх, / і сьветносьбітныя, і боская схованка Хрыстова – Васіль.