Tuesday, September 8, 2009

КАНОН ЗА РОБЯЧЫХ ДОБРЫЯ СПРАВЫ (ДАБРАЧЫНЦАЎ), ТОН 6

Гэты канон быў знойдзены мной у адным з рукапісных зборнікаў канца XVI ст., што паходзіў з беларускіх зямель. Сёньня, у наш апастасійны час, калі сапраўднае дабрачынства робіцца выняткам, ён ёсьць асабліва актуальным.

Пачатак канону звычаны.

Песьня 1.

Ірмас: Як па сухому прайшоў Ізраіль, па бяздоньню стопамі, ганіцеля фараона бачачы тонучым, Богу пераможную песьню сьпяваем годна.

Прысьпеў: Міласэрны Госпад, памілуй слуг Сваіх, нас сілкуючых

Падай малітву малітоўніку, дабраславі гады праведных, падай Уладыка просьбы сардэчныя, што прыносім аб слугах Тваіх.

Міласьці падаўцу і дабрыні крыніца, молім Цябе, падай слугам Тваім міласьць Тваю вялікую і дарамі ўсялякімі напоўні дамы іхнія.

Слава: Прымі хвалу зь вуснаў нашых грэшных, Тройца Сьвятая, Айцец, Сын і Сьвяты Дух, у адзінцы разам ушанаваныя, маленьне прымі аб слугах Тваіх.

Цяпер: Усячыстыя рукі Свае, Уладарка, міласьціва працягні да Сына Твайго і Бога, просячы прабачэньня грахоў слугам Тваім і жыцьця выпраўленьне, і ўсялякай дабрыні і міласьці ўдастой.

Песьня 3.

Ірмас: Няма сьвятога, як Ты, Гопад Бог мой, узьнясі рог верных Тваіх, Дабрашчасны, і зацьвердзі нас на камяні спавяданьня Твайго.

Прамаўлялі сьвятыя вусны Твае, Госпадзі, прасі раней Царства Боскага і іншае ўсё дадзена будзе вам, таму молімся, падай слугам Тваім са сьвятымі прычасьця.

Праўдзіва веруючыя голасу евангельскаму, якім прамаўляе Госпад, прасіце і падасца вам, шукайце і атрымаеце, і мы цяпер молім Цябе, Хрысьце, і просім, падай слугам Тваім добрае жыцьцё і нябесных дабротаў Тваіх атрыманьне.

Слава: Тройца сьвятая адзінасутная, захавай слуг Тваіх ад злых сіл і ўсялякіх нападаў, радасьць душэўную і цялесную падай ім, прабачыўшы ім ўсе грахі іх.

Цяпер: Пачуй, Усячыстая, маленьні нашы і выратуй слуг Тваіх, Уладарка, і ўсё неабходнае дзеля выратаваньня ім падай, Кіраўніком ім будзь на шляху да выратаваньня.

Прысьпеў: Захавай ад бед слуг Тваіх, сілкуючых нас, Міласьцівы, бо старана да Цябе прыбягаем, да міласьцівага Збаўцы і ўсіх Уладару, Госпаду Ісусу.

Песьня 4.

Ірмас: Хрыстос моц мая, Бог і Госпад, годная Царква набожна сьпявае шануючы, думкамі чыстая, у Госпадзе сьвяткуючы

Не пагрэбуй тварэньнем Тваім, Уладыка, як створаным рукамі Сваімі, не дай спакусіцца злым сьвету гэтага, але заўсёды ўкладай у сэрцы слуг Тваіх Дух Твой Сьвяты.

Яшчэ, дзеля Імя Твайго Сьвятога, нас наведваючым і сілкуючым, і ўсё нам неабходна падаючым, падай ім, Госпадзі, усіх грахоў прабачэньня і ўсё неабходнае для выратаваньня, і вечных дароў асалоду.

Слава: Безпачатковая Тройца і Жыцьцяпачатковая, выратуй усіх і збаў сілай Тваёй, гады мірныя і добрае жыцьцё слугам Тваім падай.

Цяпер: Шлях жыцьця нарадзіўшая Дзева, на Яго скіруй слуг Тваіх, выконваць боскія загады Сына Твайго, і па іх ходзячы, спакусаў плоці пазбавімся малітвамі Тваімі.

Песьня 5.

Ірмас: Боскім сьвятлом Тваім, Добры, устаўшых раніцай душы Ты любоўю асьвяці, малюся. Бо Цябе ведаю, Слова Боскае, праўдзівага Бога, зь змроку граху ўздымаючага.

Бог шчодры, міласьцівы Бог і Госпад, па мноству дабрыні Тваёй, паглядзі зь вышыні, Уладыка Чалавекалюбчы, на слуг Тваіх і скіруй міласьць Сваю на іх і выратуй, спадзяваньне на Цябе ўсклаўшых, ад ворагаў рукой Тваёй і захавай як зяніцу вока.

Божа ўсядобры, наведай нас звычайным Тваім чалавекалюбствам і прымі малітву зь нашых вуснаў грэшных і памілуй, Уладыка, на Цябе спадзяваньне ўсклаўшых, захавай і памілуй слуг Тваіх, нас сілкуючых, ды Цябе ўсе як Дабрачынца славім.

Слава: Адвечнаму Айцу з Безпачатковым Сынам і Ўсясьвятым Духам пакланяемся ў Адзінстве, не асаромленымі слугамі Тваімі выявіцца на Страшным Судзе Тваім, молімся, удастой годнага стаяньня на Судзе і добрых падарункаў.

Цяпер: Уздымі, Чыстая, Анёлаў і Архангелаў, Прарокаў і Мучанікаў, Звышгодных і Сьвяціцеляў на малітву да Сына Твайго і Бога, каб у дзень Судны слугам Тваім атрымаць абяцаныя даброты, і тут ў жыцьці выпраўленьня і бясконцую дабрыню.

Песьня 6.

Ірмас: Бачачы мора жыцьцёвага буру, да ціхага прыстанку Твайго прыцёк, малю Цябе: ад тленьня пазбаў жыцьцё маё, Шматміласьцівы.

Жыцьця нашага дні як дзень праходзяць, але, Госпадзі, падаўшы Езікіілю працяг гадоў жыцьця, і падай і гэтым слугам Тваім памнажэньне гадоў іх у здароўі і выратаваньні.

Жыцьця нашага час хутка зьбягае, і дні гадоў нашых як дым зьнікаюць, але, Госпадзі, падай доўгіх гадоў жыцьця слугам Тваім, як калісьці падаў Езікіі, дагаджальніку Твайму.

Слава: На пасадзе хэрувімскам Хрысьце зь Айцом сядзячы і зь Духам непадзельна, і ад нябесных сіл невымоўную хвалу прымаючы, іх малітвамі і ўсіх безцялесных, памілуй і выратуй душы нашы.

Цяпер: Як да Абаронцы ў бедах знаходзячымся, да Цябе прыбягаем у маленьні, выратуй і цяпер слуг Тваіх, Уладарка, ад усяго злога, аб бед і скрухі збаў іх, малітвамі Тваімі, Усячыстая Дзева Багародзіца.

І прысьпеў як пасьля 3 песьні.

Кандак. Тон 6.

Не маем іншай дапамогі, не маем іншай надзеі, апрача Цябе Чалавекалюбчы Хрыстос Бог наш, справай рук Тваіх не пагрэбуй, молячымся да цябе, пашлі добрыя Свае дары слугам Тваім, нас даглядаючым, на Цябе спадзяемся і Табой хвалімся, бо мы ёсьць слугі Твае ды не асаромімся.

Ікас.

Ты ёсьць ўсіх Айцец, Усядобры Ўладыка, не зачыні ад нас шчодрасьць Тваю, паглядзі зь нябёсаў і пабач спадзяваньне ўскладаючых на незьлічонае Тваё чалавекалюбства і міласэрнасьць, не пагрэбуй нашай малітвай аб слугах Тваіх, нас наведваючых і сілкуючых, дзеля імя Твайго сьвятога вызвалі іх ад усялякай нястачы і гневу, і палону, і скрухі, і падай ім жыцьцё мірнае і добрае, без хвароб і шкоды, бо мы ёсьць слугі Твае і ды не асаромімся.

Песьня 7.

Ірмас: Расадатнай печ зрабіў Анёл звышгодным юнакам. Халдзеі апаленыя загадам Боскім, мучыцеля ўгаворвалі сьпяваючы: Дабраслаўлёны ёсьць, Божа бацькоў нашых.

Больш за ўсё прыемны Табе дзьве гэтыя бедныя лепты ўдавы. Ты і гэта, Госпадзі, прымі паднашэньне, якое да нашай беднасьці твораць і падай шмат памножаную ў нетра іх, вялікую Тваю міласьць

Зь нябёсаў Тваю міласьць падай нам, Хрысце, што спадзяваньне на Цябе ўскладаюць, і прабач грахі і правіны, падай міласьці Твае багатыя, нам міласьць выяўляючым, па заслугах дабротамі на зямлі іх абдаруй, а таксама Царствам Нябесным.

Слава: Айцец і Сын, і Сьвяты Дух, Табе верна пакланяемся, Тваёй патрабуючай міласьці слугам Тваім падай, каб назіралі замест зямнога нябеснае, і замест часовых дабротаў – вечныя.

Цяпер: Больш усіх грэшным зьяўляюся, на неба зірнуць права не маю, але да Цябе прыбягаю і, Уладарка Багародзіца Ўсячыстая, слуг Тваіх Уладарка, нам дапамагаючым, пазбаў ад мук вечных.

Песьня 8.

Ірмас: З полымя звышгодным расу падаў і ахвяру праведнага вадой папаліў. Бо ўсё робіш, Хрысьце, калі жадаеш: Цябе ўзносім ва ўсе стагодзьдзі.

Міласьцівы чалавекалюбчы Госпад, усяго сусьвету грахі прымаючы, і гэтых прабачэньня ўдастой і збаў слуг Тваіх, што награшылі шмат, вольна альбо нявольна, сьвядома альбо несьвядома, альбо словам, альбо думкай.

Паглядзіце на птушак нябесных, кажа Госпад, як Айцец нябесны сілкуе іх. І мы грэшныя і нягодныя, Уладыка, слугі Твае, на Цябе, Нябеснага Айца, спадзяемся: хлеб наш штодзённы падай нам і прабач нам, слугам Тваім, усе грахі нашы і не ўвядзі нас у спакусу, але пазбаў ад злога.

Слава: Госпадзі, Сьвятога Свайго Духа апосталам Тваім паслаўшы, таго, Добры, не адбяры ад гэтых слуг Тваіх і прыстанак Духу ў іх зрабі воляй Тваёй. Тройца Сьвятая, выратуй любячых Цябе і зь верай Табе служачых.

Цяпер: Даная ад стагодзьдзя ўсім хрысьціянам Абаронца і ў добрым аб сусьвеце малітвах, Уладарка, прымі малітву нашу і данясі Сыну Свайму і Богу нашаму, выратуй слуг Тваіх, любячых Цябе, ад усялякага дападу і спакусы злога.

Песьня 9.

Ірмас: Бога чалавеку немагчыма бачыць, на Яго ж не сьмеюць чыны Анёльскія глядзець. Праз Цябе ж, Усячыстая, зьявіўся чалавекам Слова ўвасобленае, Яго ж ўзьвялічваючы, зь нябеснымі хорамі Цябе ўшаноўваем.

Мноствам дабрыні Тваёй, шматцярплячы Госпадзі, шчодрасьці невымоўная бездань, памілуй слуг Тваіх, супакоіўшых нас і нагадаваўшых, прабач грахі іхнія, і ад несправядлівых бед хутка абарані і душы іх ў сьвятасьці захавай малітвамі Ўсячыстай Тваёй Маці.

Бога ў плоці нарадзіла Ты, Уладарка, і нарадзіўшы сілкуеш Сілкавальніка, і Даючага ежу ўсялякаму стварэньню, і нас сілкуючых не пазбаў платы Тваёй, памнож усялякае дабро на карысьць усім шматкроць, і ўдастой іх атрымаць жыцьцё вечнае.

Слава: О Ўсяміласьцівая Ўсясьвятая Тройца, памілуй слуг Тваіх, нас мілуючых, падай ім па патрабаваньням, праз шматлікую міласьць Тваю. Дамы іх напоўні ўсялякімі дабротамі, удастой іх, Госпадзі, нетленьня.

Цяпер: За ўсіх хрысьціян памаліся, Уладарка, са ўсімі сьвятымі няспынна аб збаўленьні горада гэтага, і ўсялякага гораду і краіны, і зь верай жывучых у іх, а любячым нас удастой падарункаў багатых.

ЦЬВЯРОЗЫ І ІСІХАСЦКІ ХАРАКТАР ПРАВАСЛАЎНАГА І СЬВЯТАГОРСКАГА МАНАСТВА

Архімандрыт Рыгор,

намесьнік у сьвятым манастыры звышгоднага Рыгора на Гаре Афон.




На працягу больш за аднаго тысячагодзьдзе сьвятагорскае манаства уяўляе сабой сапраўдны вобраз Праваслаўнага Манаства. Вялікія манаскія цэнтры ў Эгіпце, Палестыне, у малой Азіі, Канстанцінопалі. Расеі, Балканах больш ужо не існуюць, Боскі Задум дагэтуль захоўвае Сьвятую Гару як адзіны духоўна квітнеючы цэнтар манаства, пад юрысдыкцыяй Сусьветнай Патрыярхіі. Што жа датычыцца месца Сьвятой Гары ў царкоўным жыцьці, то яна знаходзіцца ў дагматычным і духоўным адзінстве зь Царквой. Гэтае адзінства яна забясьпечвае і ахоўвае сваім адмысловым характарам: служэньня і ісіхазма, што дазваляе ёй са свайго боку прыносіць народу Боскаму плод яе цьвярозага нораву ісіхазма.


Праваслаўнае манаства, як носьбіт евангельскага і сьвятаайцоўскага Паданьня, зьяўляецца ісіхацкім і знаходзячымся ў цьвярозасьці духу. Яно не імкнецца да вонкавых формаў уласьцівых сьвету, пазьбягаючы крайнасьцяў сацыяльных уплываў, як гэта адбываецца зь заходнім манаствам. Але яно зьдзяйсьняе сваё ператварэньне праз пакаяньне, ачышчэньне ад запалу і абагаўленьне. Ва усякай выпадку, духоўная цьвярозасьць і бязмоўе складаюць чацьвёртую частку евангельскага жыцьця. Паводле Сьвятых Айцоў, цьвярозасьць – гэтае няспаньне розуму і захаваньне сэрца, каб адрозьніваць кожны зь намераў, які рухаецца унутр яго[ii]. Занятак у дбаньні зьдзяйсьняецца розным чынам, але усе гэтыя выгляды працы прадугледжываюць адрачэньне ад сьвету, паслухмянства і бязмоўе[iii]. Ісіхія–бязмоўе – гэтае поўны адыход ад сьвецкіх клопатаў, у то час як сардэчнае і сьвятое бязмоўе – гэтае захоўваньне розуму, які знаходзіцца не на супраць Бога[iv].


Асновы жыцьця ў цьвярозасьці і бязмоўя ў Богу здабываюцца ў Старым запавеце. Прарок Майсей успрыняў досьвед спазнаньня і вядзеньні Бога на гары Хорыў, калі паводле дзівоснага зроку падпаленага і незгараючага куста ён спадабніўся пасьвячэньня ў таямніцы, для чаго патрабавалася адыйсьці ад усялякай зямной думкі здыманьнем яго сандаль і сузіраць нібы ў люстэрку загадкавае таямніцу Богашвасобленьня. Гэтае вопытнае перажываньне Майсея прадугледжвае, паводле сьвятых айцоў, выдаленьне і адцягненьне ад сьвецкага шуму. Прарок Ільля таксама меў досьвед багазносін, знаходзячыся ў пустэльні на гары Харыў і молячыся як ісіхаст зьдзяйсьняючы разумную малітву. Лёгкі ветрык, які адчуў прарок Ільля пасьля моцнага ветру, землятрусу і вагню, быў паводле Сьвятых Айцоў выява зьявы Бога. І прарок Давыд у сваіх псальмах кажа, што веданьне Бога прадугледжвае спыненьне сьвецкай мітусьні: “Спынецеся і ўведайце, што Я – Бог”.[v] І іншыя прарокі і Судзьдзі Старога Запавету перажылі вопыт дабрадатных зносінаў з Богам пасьля вялікай набожнай працы.


У Новым Запавеце галоўным чынам паведамляецца аб ісіхацкай чыне жыцьця як аб найболей падыходзячым для дасягненьня любым чалавека спазнаньні Бога і дасьведчаных багазносін. Сумленны прарок і Папярэднік Госпада Ян узрастаў у пустэльні Ярданскай, зьдзяйсьняючы жыцьцё ў крайнім бязмоўі, толькі молячыся аднаму Богу. Тамака, у пустэльні, ён успрыняў вестку аб тым, што, Той, хто будзе хрысьціцца ў Ярдане, і на Якога “убачыш, сыходзіць Дух і застаецца на Ім”, Той ёсьць чаканы Сын Боскі (Ян. 1:32-34)


Госпад Ісус Хрыстос на працягу трыццаці гадоў жыл у бязмоўі, аднак і пасьля ў працягу трох гадоў Свайго грамадзкага служэньня Ён часта выдаляўся ў пустэльню для малітвы. Паводле звг. Нікадзіма Сьвятагорца ў цэлым як евангельскае, так і апостальскае вучэньне зважае на ачышчэньне унутранага чалавека ад запалу і падрыхтаваньне да таго, каб ва усім чалавеку зазьзяла дасканалая дабрыні Хросту[vi]. Госпад праз боскае Ператварэньне паказаў на шлях да сапраўднага багапазнаньня і на выяву сузіраньня нерэчавага Сьвятла Яго Асобы. Гэты шлях пачынаецца зь вызваленьня ад усяго заганнага і зямнога праз подзьвіг, пасьля чаго працягваецца узыходжаньне да ачышчэньня душэўных пачуцьцяў праз выкананьне боскіх запаведзяў і завяршаецца багатворчай асьветай. Чалавек, які знаходзіцца ў гэтым боскім стане, удастойваецца бачаньня невымоўнай Боскай прыгажосьці.


Выяву і прыклад жыцьця ў бязмоўі і цьвярозасьці, як кажа сьвц. Рыгор Палама, нам пакінула спадарыня Багародзіца.. У Сьвятая Сьвятых храму Салямон, яна на працягу дванаццаці гадоў практыкавалася ў дабрадзейнасьцях і ў разумнай малітве праз што яна была удастоена злучыць усю сваю істоту зь дабрынёй Боскай: “Такім чынам, Дзева першапачаткова адпрэчыла усё зямное (піша сьвц. Рыгор Палама і перадае ў сваім перакладзе звг Нікадзім Сьвятагорац), сышла ад людзкага асяродзьдзя,… вызваліўшыся ад усякай злучаючай сувязі і атрэсшы усякія сувязі і стаўшы вышэй спагады да Свайго уласнага цела, Яна сабрала розум да засяроджанасьці ў самім сабе і увазе і няспыннай боскай малітве….Яна праклала новы і невымоўны шлях у нябёсы, які я назаву - абстрактнае маўчаньне. І аддаўшы гэтаму розум, узьлятае вышэй усякага стварэньня і больш, чым гэта было ў адносінах да Майсея, бачыць славу Боскую, і пасьвячацца ў боскую дабрыню, якая цалкам не паддаецца пачуцьцёваму успрыманьню”[vii]


Сьвятыя Апосталы несьлі сваю апостальскую працу ў сьвеце, пасярод шуму і забавак, небясьпекі, але ў глыбіні душы яны знаходзіліся ў бязмоўі і працавалі ў дбаньні і малітвах[viii]. Іх апостальская дзейнасьць не уяўляла сабой нейкую сацыяльную аморфную праграму, але адраджэньне чалавечых душаў у Хрысьце. Апостальскія мужы, а пасьля і айцы Царквы узыходзілі па тым жа шляхам цьвярозасьці[ix]. Сьвц. Рыгор Багаслоў апавядае аб практычных добрадзейнасьцях як сродках ачышчэньня, бо яны рыхтуюць душу да прыняцьця Хрыста ў сэрца, і паміж тым да бязмоўя як богатворчасьці, таму што прыводзіць розум да Бога. Боганатхнёны айцец імкнецца да бязмоўя і плача, калі яго пазбаўляюць бязмоўя і яго змушаюць прыняць на сябе пастырскую апеку Царквы: “Што не сьпяшаецеся да нашага слова, о сябры і сябры, некалі столь хуткія дзеля таго, каб змусіць мяне і выцягнуць зь маёй крэпасьці, гэта значыцца з пустэльні, якую я палюбіў больш за ўсё, якую я пераважна шанаваў і абраў сябе кіроўцам ўсяго жыцьця, як дапамогу і маці боскага ўзыходжаньня? Для чаго то, што жадаеце атрымаць, грэбуеце пры атрыманьні”.[x]


Сьвц. Васіль Вялікі таксама, дзякуючы набожным працам і бязмоўю, у якіх ён практыкаваўся ў пустэльні, быў удастоены бачаньня Боскага і невымоўнага Сьвятла. Аб гэтым пісаў яго брат сьвяціцель Рыгор Нісскій у пахвале сьв. Васілю і ягонаму брату.


У гэты ж час можна знайсьці пустэльню для жыцьця ў дбаньні і бязмоўі амаль у кожнай загараднай вёсцы. Звг. Антоній усталяваў статут пустэльнага жыцьця… А таксама звг. Пахомій у Эгіпце, звг. Яўхім, звг. Хвядос Вялікі кінавіярх і звг. Сава Асьвячоны ў Палестыне, заклалі асновы агульнажыцьцёвага манаства. І абодва гэтыя чыны манаскага жыцьця мелі ісіхацкі характар. Звг. Нічыпар Агіарыт, які жыў у 14 стагодзьдзі, паведамляе аб тым, што як пустыннае манаскае жыхарства, так і інтэрнат мелі дух ісіхазму і цьвярозасьці. Прывяду некаторыя фрагмэнты зь яго выказваньняў.


Аб звышгодным Антоніі: “як на гары седзячы, маючы сэрца цьвярозае, і Госпад паказваў яму далёкае. Ці бачыш, як Антоні, заўсёды цьвярозы сэрцам, быў богабачным і празорцам; Бо ў сэрцы зьяўляецца Бог розуму…”[xi]


Аб звг. Феадосіі Кінавіярху: “Гэта былі разумныя, кажу дзеі. Таксама і калі молішся, шматлікім страшны быў, і калі спакушаў, жадаем і салодкі ўсім. Хто так карысны і з шматлікімі размаўляе, і хто так задаволена ўнушаў, як пачуцьці ў адзінае сабраць і ўнутры ўлаштаваць, як у памнажаючай цішыні праводзіць гады пасярод замяшаньня, каб у цішыні знаходзіцца, як у адзіноце, так і сярод народу, і адасоблівацца? Гэта вялікі гэты Феадосій, заўсёды пачуцьця ў адзінае сабраўшы, і ў нетры ўводзячы, уражаны быў любоўю да Творцы”[xii].


І аб звг. Саве Асьвячоным: “Калі бачыў боскі Сава сьвету зрокшагася, і правілы манаскага жыцьця дасканала вывучыўшага, і зь агідныя думкі перамогшага, і розумам сваім кіраваць здольнага, звыш гэтага і памяць аб рэчах сьвецкіх зь думак выгнаўшага: тады ў лаўре даваў кельлю… Бачыш лі, як Боскі Сава захаваньне розуму патрабуе ад вучняў, і толькі тады даючы кельлі і дазваляючы ў іх знаходзіцца…”[xiii]


Дбаньне і бязмоўе ў Хрысьці былі уласьцівыя і манастырам Малой Азіі і Канстанцінопалю. Гэта зьяўляецца цалкавіта відавочным на падставе жыцьцяў і пасланьняў звг. Сімеона Багаслова і звг. Мікіты Сьціфата. Явергэцінасу, які зьяўляецца асноўным пасланьнем аб аскетыцы, дзякуючы якому дасягнулі веку мужа шматлікія пакаленьні манахаў, было складзена ў манастыры Багародзіцы Явергэцінскай у Канстанцінопалі манахам Паўлам і сьведчыць аб духу той эпохі. Вялебны Хвядор Студыт, прадстаўнік манаства агульнага жыцьця той эпохі, вядомы дзякуючы свайму спавядальнай барацьбе за веру, не адставаў ад іншых у цьвярозасьці. Ён гэтым ён сьведчыць сваімі сьпевамі, канонамі, якія завучвалі і дагэтуль працягваюць выкарыстоўваць у царкоўных багаслужбах, і зьяўляюцца духоўным закладам для яго духоўных дзяцей. “Дабрашчасныя якія жывуць у пустэльні, боскім клопатам аддаўшыся”. (Сьцепяны 5 тону) У яго павучаньні аб цноце, калі звг. Хвядор перажываў жорсткую пакуту за Праваслаўную веру, ён не маўчаў, а наадварот нагадваў: “дзеці, слухайце самім сябе, таму што заўсёды тыран злы дзейнічае сродкам запалаў. Жывіце па сумленьню, выганяючы грэх, цьвяроза, дбайце кожны дзень як у апошні ў вашым жыцьці, праводзячы яго так, каб такім чынам у страху і трапятаньні дагадзіць Богу, альбо працуючы рукамі, альбо ж сьпяваючы псальмы, альбо молячыся, альбо нешта іншае, неабходнае ў працягу дня.”[xiv]


* * *


У 6 стагодзьдзі і пасьля традыцыя ісіхіі была прынесеная на Афон у асноўным наступнымі прадстаўнікамі: звг. Яўхімам Новым, звг. Пятром Афонскім і пазьней звг. Апанасам, кцітарам манастыра Вялікая Лаўра. Сьвц. Рыгор Палама ў напісаным ім жыцьцяпісе звг. Пятра Афонскага апісвае ў шматлікіх фарбах імкненьне Вялебнага весткі манаскае жыцьцё ў няўцешнай пустэльні Сьвятой Гары, яго разумовую бітву зь злым і наведваньне яго Хрыстом. Прыкладу звг. Пятра рушаць у будучыні і іншыя пустэльнікі.


У наступныя стагодзьдзі на Сьвятой Гары празьзяюць вялікія мужы ісіхасты і жыўшыя ў дбаньні: звг. Максым, Ніфант і Акакій Яўсакалівіты, Феафіл і Ніл Міротачыўшыя, звг. Рыгор Сінаіт зь яго вучнямі, звг. Рыгор ісіхаст (кцітар аднайменнай сьвятагорскага манастыру) і цэлы хор айцоў-ісіхастаў 14 стагодзьдзя зь выбітным сьвц. Рыгорам Паламай. Апошні асабліва разьвіў і па-багаслоўску абараніў шматвяковы досьвед Царквы цьвярозасьці, сапхнуўшыся ў спрэчцы па дадзеным пытаньні з прадстаўніком Захаду Варлаамам. Сьвц. Рыгор абвергнуў усё яго ганебныя абвінавачваньні супраць вучэньня ісіхастаў аб разумнай малітве і канчаткова сфармуляваў багаслоўе ісіхазму.


Калабрыйскі манах-рацыяналіст Варлаам, не маючы досьведу бачаньня Сьвятла, высунуў абвінавачваньні сьвятагорскім манахам у тым, што, як ён сцвярджаў, Сьвятло, якое бачаць яны дзякуючы кручэньню розуму ў сэрца дзякуючы сардэчнай і разумнай малітве, зьяўляецца рэчавым сьвятлом, разумным сьвятлом, але не Боскім сьвятлом. Ён глыбока памыляўся, думаючы так аб манахах, якія працавалі ў гэтай разумнай справе.


Сьвц. Рыгор Палама валодаў асабістым досьведам дабрыні Боскай. Зыходзячы з гэтага досьведу, ён ведаў, што сьвятло, якое бачаць дабрадзейныя манахі - гэта Боская і нерэчавая энэргія Бога, дабрыня сьвятога Духу, прабывалае як надпрыроднае Сьвятло, якое распальвае вычышчаны ад запалу розум падзьвіжніка. Спасылаючыся на працы найстаражытных выбітных настаўнікаў Царквы і зь дапамогай горнай прамудрасьці ён па-багаслоўску давёў, што Сьвятло, якое бачаць манахі ісіхасты ёсьць нерэчавым Сьвятлом Сьвятой Тройцы. Ён у прыватнасьці піша: “Такім чынам, таму што аматар дасканалага яднаньня з Богам уцякае ад грахоўнага жыцьця і абірае ні чым не зьвязаны манаскі чын жыцьця, і мае жаданьне аддавацца недаступнаму бязмоўю, жыцьцю без усякіх клопатаў і апекі, вызваляючыся ад усякіх іншых сувязяў. Такім чынам ён вызваляе душу ад усяго рэчавага, наколькі гэта магчыма, злучае свой розум зь няспыннай малітвай да Бога і зь дапамогай яе цалкам засяроджваючыся ў сабе самім, і знаходзіцца ў стане новага і невымоўнага узыходжаньня на нябёсы, неадчувальнай цямрэчы таямнічага і утоенага маўчаньня. І прыкоўваючы свой розум непасрэдна да гэтага невымоўнага жаданьня, у стане дасканалай прастаты , але дасканалай і найсалодкай цішыні і рэальнай ісіхіі, бязмоўя, узьлятаючы найвышэй усялякага стварэньня. Так, такім чынам маючы радасьць у самім сабе, ён становіцца цалкам Боскім, ён бачыць славу Боскую і сузірае боскае сьвятло”[xv].


Багаслоўе сьвц. Рыгора Паламы знайшло сваё пацьверджаньне ў рашэньнях Вялікіх Канстанцінопальскіх сабораў (1341, 1347, 1351), на яго было паказана як на першага непераможнага змагара і настаўнікі цьвярозага і ісіхацкага досьведу Царквы.


Але і Сьвятыя Айцы інтэрната надалі кінавіяльнаму манаству сьвятой Гары ісіхацка-цвярозы характар, таму ў іх былі мужы ісіхасты і знаходзячыеся ў цьвярозасьці. Звг. Нікадзім Сьвятагорац пісаў аб звг. Апанасе Афонскім: “…падобна іншаму Майсею, паднімаючыся ў сьвяцілішча Афона, як на іншую гару Сінай, і уваходзячы ў недаступнае сьвяцілішча сузіраньня, успрыняў як баганапісаная скрыжаль, пісьмёны і чыны і вучэньне як для манаскага інтэрнату, так і для анёльскага перайманьня Царквы, ён усё гэта перадаў Сьвятагорскім Айцам”[xvi]. У жыцьцяпісе звг. Апанаса Афонскага і ў яго завяшчаньні сваім вучням паказана, што практычныя запаведзі сучаснага інтэрнату манаскага жыцьця маюць сваёй галоўнай мэтай ачышчэньне манаха ад запалу і эгаізму.


Гэтыя навучаньні ахоўваюцца Мілатой Боскай у сьвятагорскіх манастырах і да гэтага дня. Ухіленьне ад сьвецкіх праблем, паслухмянства, галеча, брацкая любоў, любоў у Царкоўным сьпеве і служэньням, цярпеньня цяжкасьцяў інтэрнату усё гэта зьяўляецца фундамэнтальнымі дабрадзейнасьцямі, якія вызваляюць кінавіяльнага манаха ад самалюбства і эгацэнтрызму, узводзяць на першую прыступку бязмоўя ў Хрысьце. Разнастайнае становішча інтэрната не паўплывала на жыцьцё кінавіяльных манахаў у подзьвігу духоўнае цьвярозасьці, калі яны ужо асьвячаюцца небасхілам вялебных Айцоў Сьвятагорцаў (Ніфант і Лявонцій Дыянісійскія, Ерафей Мінгрэльскі, Паісій Велічкоўскі).


Традыцыя ісіхіі у манастырах, скітах, кельлях і пустэльнях была адноўленая ў 18 стагодзьдзі так званымі айцамі Колівадамі, дакладней жа і праваслаўней сказаць Айцамі Дабраталюбія 18 стагодзьдзя. Кнігі, якія былі напісаныя ва умовах пустыннага бязмоўя Сьвятой гары выпускаюць водар ісіхацкага жыцьця і складаюць для сучасных манахаў духоўную асалоду. У клясычнай працы “Дабраталюбіе сьвятой цьвярозасьці”, аб якім меў вялікую апеку і клопат, а таксама напісаў да яго прадмову звг. Нікадзім па просьбе сьвц. Макарыя Карынфскага, выяўляецца гістарычная традыцыя ісіхазму, якая знайшла свой выраз у жыцьці манахаў Сьвятой Гары.


* * *


Сьвятагорскае манаства, як пасьлядоўны выразьнік Праваслаўнага манаства, у тысячагадовай сваёй гісторыі і дагэтуль захавала свой цьвярозы і ісіхацкій характар.








[i] σιος Γρηγριος, 2004, αριθμ. 29. σελ. 60 - 82 νηπτικς κα συχαστικς χαρακτρ το ρθοδξοθ κα το γιορειτικο Μοναχισμο.



[ii] Λόγος πρός Θεόδουλον περί νήψεως καί ἀγετῆς. Κεφ. α´-η´, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν, ἔκδ. Ἀστέρος τ. Α´, σ. 111



[iii] Звг. Марк Падзьвіжнік. Аб законе духоўным.



[iv] Звг. Рыгор Сінаіт.



[v] Псальма 45:11



[vi] Φιλοκαλαλα τν ερν Νηπτικν, προομιον



[vii] μιλα ες τ Εσδια, περ. γ. Νεκτριος, Θες/νκη 1981, σ. 170.



[viii] Καλλστου κα γνατου τν Ξανθοπολων/ Περ τν αρουμνων σχς βιναι, κεφ. ν, Φιλοκαλα τν ερν Νηπτικν, κδ. στρος τ. Δ, σ. 249



[ix] Περ τῶν τριῶν τρόπων τῆς προσευχῆ, Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν, ἔκδ. Ἄστέρος τ. Ε, σ. 85



[x] Λγος Γ. Πρς τους καλσαντας ν τη αρχ κα μη απαντσαντας. PG. 35, 517



[xi] Пераклад цытаты ў беларускім варыянце ажыцьцяўлены згодна: Никифора монашуствующаго Слово о трезвении, и хранении сердца, исполненное немалыя пользы. Добротолюбие, или словеса и главизны священного трезвения. Репринт. Тутаев. 2000, ч. 2, б. 326



[xii] Тамсама, б. 327.



[xiii] Тамсама, б. 328.



[xiv] γ. Θεοδρου το Στουδτου, πιστολ 171



[xv]γχιμ. Γεωργου, περ Μοναχισμο διδασκσλα τν γων εραρχν Γριγορου το Παλαμ κα Νεκταρου Πενταπλεως τν Θαυματουργν ,ν ρθδοξος Μοναχισμς κα γιον ρος, ερ Μον σου Γρηγορου, γιον ρος 1998, σ. 138



[xvi] γ. Νικοδμου το γιορετου, Λγος γκωμιαστικς ες τος ν θ διαλμψαντας σοθς Πατρας