Friday, September 4, 2009

Ісахізм і пазнаньне Бога

Υσυχασμς κα γνση το Θεο

Мітрапаліт Наўпакцкі і сьв. Уласія Ярафэй

Даклад на Канфэрэнцыі, што была арганізавана “Эўрапейскае Сецьцю Дасьледаваньняў” у Вянэцыі ў сувязі з прадстаўленьнем перакладу на італійскую мову прац сьвц. Рыгора Паламы (люты 2005 г.)

Як вядома, сьвц. Рыгор Палама, архіяпіскап Фесалёнікаў жыў у 14 стагодзьдзі і яго дзейнасьць праходзіла ў Канстанцінопалі, Сьвятой Гары і ў Фесалёніках. Гэтая эпоха была цяжкай для Рымскай-Візантыйскай імпэрыі ва усіх адносінах.

У дадзеным дакладзе я не буду падаваць дадзеныя яго біяграфіі, ні расчыняць утрыманьне гістарычных і царкоўных падзей, якія адбыліся ў эпоху сьвц. Рыгора і ў якіх ён гуляў адну зь важных роляў. Я таксама вядома жа не устане аналізаваць усё яго багаслоўскае вучэньне, якое лічу суцэльна вядомым. Акрамя таго, гэты даклад павінен быць кароткім, паколькі неабходна падаць магчымасьць для абмеркаваньня пытаньняў, якія хвалююць аўдыторыю.

Я жадаў бы падкрэсьліць тое, што лічу пераклад прац сьвц. Рыгора Паламы на італьянскую мову вялікім дабраслаўленьнем, таму што тым самым будзе лепш вядома яго вучэньне, таму што такім чынам можна будзе лепш азнаёміцца зь яго вучэньнем, якое зьяўляецца найвялікшым. Але ён таксама будзе вельмі значна садзейнічаць багаслоўскаму дыялёг, акажа дапамогу ў пытаньнях царкоўных, навуковых і сацыяльных. І я лічу гэта вельмі важным, таму што сьвц. Рыгор Палама ў сваіх працах падрабязна расчыняе ісахіскую традыцыю Царквы, зь якой мы сустракаемся і ў лацінскіх айцоў першых стагодзьдзяў. А гэта мае вялікае значэньне і для сучаснага чалавека, паколькі галоўныя праблемы, якія яго займаюць - гэтае быцьцё і онталёгія , зь якіх зыходзяць і шматлікія іншыя праблемы.

У якасьці прыкладу я прапаную традыцыю, якія апісваецца ў кнізе “Дыялёгі”. Яна была напісана папай Рымскім Рыгорам Вялікім, чаму ён і завецца Двоеслоў. Калі нехта чытаў гэтую кнігу, у якой не толькі апісваецца жыцьцё шматлікіх япіскапаў, клірыкаў, аскетаў і міран, але і жыцьцё звг. Венядзікта, заснавальніка аднайменнага манаскага ордэну, то заўважыць, што існуюць агульныя пачаткі паміж Рыгорам Двоесловам і звг. Дыадахам Фатыкійскім, які жыў у тую ж эпоху, і ў гэты ж час яны абодва маюць шмат агульнага зь сьвц. Рыгорам Палямай, які жыў у XIV стагодзьдзі і вёў дыялёг зь Варлаамам. Непасрэдна ў гэтай кнізе сьвц. Рыгора Вялікага "Дыялёг" вядзецца прамова аб розуме (τ νος), сэрца (καρδα), бязмоўі-ісіхіі (ἡ ἠσυχία) розуму і сэрцы, аб духоўнае працы і спазнаньні Бога, аб разумнай малітве (νοερά προσευχή) і аб боскім нерэчавам Сьвятле, аб ачышчэньні , асьвеце і абагаўленьне чалавека, аб прароцкім духу і інш. Усе гэтыя пытаньні, якія мы сустракаем у кнізе сьвц. Рыгора Двоеслова складаюць сутнасьць ісіхазму, вучэньне аб якім разьвіў сьвц. Рыгор Паляма і мы іх можам убачыць у яго працах.

Па гэтай падставе, я яшчэ раз паўтараю, лічу пераклад прац Сьвяціцеля на італьянскую мову вялікім дабраслаўленьнем, таму што тым самым дадзеная магчымасьць нам убачыць агульныя падставы ў традыцыях Усходу і Захаду і нам здабыць нашы традыцыі і галоўнай выявай мэтад і спосаб спазнаньня Бога, адкуль і дыялёг аб злучэньні Цэркваў набудзе зь дапамогай ісіхазма цьвярозы унутраны багаслоўскі характар.

Далей я абмяжуюся двума падставамі, якія лічу важнымі і паказваюць на актуальнасьць вучэньня сьвц. Рыгора Паламы.

1. Спазнаньне Бога

Сучасны чалавек зьбянтэжаны адной праблемай у стаўленьні Бога, ён спрабуе адказаць на пытаньні: што ёсьць Бог і як мага дасягнуць спазнаньні Бога. Адны, схільныя уплыву асьветы, разважаючы аб Богу прытрымліваюцца дэізму, агнастыцызму і атэізму, а іншыя вераць у Бога разумова, але не ведаюць спосабу зь дапамогай якога мы можам да яго наблізіцца дасьведчаным шляхам. У гэтым пытаньні і выяўляецца важнасьць вучэньня сьвц. Рыгора Паламы.

Першым чынам яго вучэньня зьяўляецца дасьведчаным. Нягледзячы на тое, што ён вывучаў ва Унівэрсытэце філязофію Арыстоцеля, якую ён ведаў выдатна, аднак ён рушыў усьлед цалкам іншаму ад філязофіі мэтад набліжэньня да Бога. На Сьвятой Гары ён практыкаваўся ў падзьвіжніцкім жыцьці і малітве, і дасягнуў спазнаньня Бога. Таму, калі ён казаў аб Богу, то усё зыходзіла ад яго асабістага досьведу. Ён дасьведчана ведаў нерэчавыя энэргіі Бога і вёў аб іх гутаркі.

Затым яму быў дадзены зручная падстава для цэласнага адчыненьня гэтага богапазнаньня – “сьвятога бачаньня” (ερογνωσα) , як ён яго характарызуе. У сваіх працах ён падкрэсьліваў, што Бог валодае сутнасьцю і энэргіяй, і як сутнасьць Боская зьяўляецца нерэчавай, так і Яго энэргія зьяўляецца нерэчавай таксама. Бог уваходзіць у зносіны зь людзьмі зь дапамогай Яго нерэчавай энэргіі. Гэта азначае, што чалавек шматвобразным чынам становіцца датычным нерэчавым энэргіям Боскім, а не Яго сутнасьці.

Калі мы кажам аб Боскай энэргіі, то няма неабходнасьці нам паддавацца перабольшаньням і забабонам, паколькі мы не можам іх ацэньваць па-багаслоўску і дасьледаваць іх незалежна ад Асоб Сьвятой Тройцы.

З багаслоўя Царквы мы ведаем, што Асобы-Выявы Трайковага Бога маюць агульныя і асабістыя прыкметы-уласьцівасьці. Агульнымі зьяўляюцца сутнасьць-прырода ( σα-φση) і энэргія ( νργεια) , у то час як не агульнымі зьяўляюцца уласьцівасьці кожнай асобы (τ ποστατικ διματα), гэта значыць выява існаваньня Асоб Сьвятой Тройцы, ненароджанага Айца, народжанага Сына і сыходзячага Сьвятога Духа. Так, Боская энэргія зьяўляецца агульнай для Трох Асоб.

Гэтая тэма не зьяўляецца філязофскай, але дасьведчаным спазнаньнем Трайковага Бога аюожаным чалавекам, які прылучаецца багатворчай нерэчавай энэргіі Бога і праз гэтае спазнаньне здабывае вядзеньне Траістага Бога. Такім чынам, мы усьвядомілі, што сустракаемся ў вучэньні сьвц. Рыгора Паламы з тым, што Боская энэргія зьяўляецца суасобнай (νυπστατη). Гэта азначае, што дзейсным зьяўляецца Асоба-Выява, сутнасьць-прырода зьяўляецца энэргітычнай (νεργητικό) і энэргія Бога зьяўляецца сутнасным рухам ( ουσιώδης κίνηση) прыроды. Такім чынам, энэргія Бога не адьдзяліма ад Асоб Сьвятой Тройцы, яна не думаецца праўзыходячай Боскую сутнасьць або па-дыялектычнаму аддзяляемай ад яе. Гэтая асаблівасьць вельмі важная, паколькі зьяўляецца дапушчальнай пры трактаваньні багаслоўя сьвц. Рыгора Паламы аб боскай энэргіі, пры гэтым вучэньне аб ёй як аб безасабістай у рэчаіснасьці не ёсьць дакладным.

Затым, калі мы кажам аб энэргіі Бога, то мы размову вядзем і аб энэргіях. Вядома, энэргія-дзеяньне Боскае зьяўляецца адным, але яна прымае розныя найменьні ў залежнасьці ад выніку яе дзеяньня. Такім чынам, гаворка ідзе аб сутнаснай энэргіі, якая падае сутнасьць у сутнасьці (ντότητα στα ντα), аб жыватворчай энэргіі, якая падае жыцьцё, аб богамудрай (σοφοποιό) энэргіі, якая падае мудрасьць, разумнай і самаўладнай, аб богатворчай (θεοποιό) энэргіі, якая абагаўляе чалавека. Таксама, акрамя гэтага адрозьненьня, гаворка ідзе аб творчай энэргіі Божай і энэргіі прадбачаньня, аб ачышчальнай, адукоўваючай і абагаўляючай энэргіі Бога. Больш таго любоў, справядлівасьць, мір, чалавекалюбства і інш. зьяўляюцца нерэчавымі Боскімі энергіямі, якія прымаюць імёны аналягічна вынікам дзеяньня энэргіі.

Часта Боская энэргія, калі жадае таго Бог і маюцца неабходныя умовы, бачыцца чалавекам як Сьвятло. Гэта значыцца той, хто удастоіўся зносін з Богам, бачыць Яго энэргію як Сьвятло. І гэтае Сьвятло зьяўляецца нерэчавым, паколькі зьяўляецца боскім. Гэта здараецца з-за таго, што становіцца вельмі ясным адрозьненьне паміж рэчавым і нерэчавым Сьвятлом. Так, калі апостал Павел, крочачы ў Дамаск падчас поўдня, бачыў сонечнае сьвятло і адначасова бачыў нейкае іншае Сьвятло, ярчэй сонечнага, то ён змог адрозьніць рэчавае сьвятло ад нерэчавага сьвятла, таксама адбываецца і з чалавекам богабачачым.

Затым, гэтае бажаство не зьяўляецца сымбалічным, этычным і вонкавым, але зьяўляецца зносінамі і злучэньнем чалавека з Богам. Чалавек бачыць Бога праз злучэньне яго зь Ім. Гэта азначае, што ён злучаецца з Богам і бачыць Бога.

Нават такое злучэньне прыносіць вядзеньне аб Богу. Абагаўлённы чалавек у гэтым стане дасягае дасьведчанага спазнаньня Бога, ведае што ёсьць Бог, адрозьнівае асабістыя уласьцівасьці Асоб Сьвятой Тройцы, ведае аб адрозьненьні паміж Айцом, Сынам і Сьвятым Духам, але і аб адзінстве паміж імі.

Айцы Цэрквы, якія валодалі гэтым дасьведчаным веданьнем Бога, калі гаворка ішла аб супрацьстаяньні розным філёзафам, выкарысталі філязофскія тэрміны і казалі аб сутнасьці і энэргіі, аб агульнай сутнасьці-прыродзе і асабліва аб асобах, аб славе Бога і асабістых уласьцівасьцях і г.д. Гэтыя фармулёўкі Айцоў не зьяўляюцца філязофскімі тэрмінамі для разумовага разуменьня быцьця і зьявы Бога, але выразамі іх асабістага досьведу для таго, каб даць адказ розным філязофскім плыням іх часу.

І вядома, гэтае дасьведчанае веданьне Бога пераўзыходзіць сьвецкае і разумовае веданьне. Іншым зьяўляецца і веданьне, якое мае сваім паходжаньнем навучаньня і вывучэньне філязофскіх і багаслоўскіх пытаньняў зь дапамогай лёгікі, якую ніхто не адмаўляе, калі гаворка ідзе аб рэчах гэтага сьвету, але аднак іншым зьяўляецца веданьне, якое даецца дзякуючы дасьведчанаму спазнаньню нерэчавага Сьвятла і яднаньні з Богам.

Такім чынам, паводле сьвц. Рыгору Паламе, праўдзівым багаслоўем зьяўляецца богабачаньне. Гэта мы бачым на гора Фавор вучні Хрыста, якія былі удастоены бачыць бажаство Хрыста, і ў дзень Пяцідзесятніцы, калі яны удастоіліся прыняць дзеяньне- энэргію Сьвятога Духу і стаць чальцамі Цела Хрыстова і, вядома, чальцамі Царквы.

2. Мэтадалёгія досьведнага багаслоўя

Чалавек у наш час жадае здабыць досьвед спазнаньне Бога, але яму патрабуецца навучыцца праўдзіваму мэтад шляху да гэтага веданьня. Гэты мэтад падрабязна адчыняецца ў тварэньнях сьвц. Рыгора Паламы, і ў гэтым выяўляецца актуальнасьць яго вучэньня.

Гэты мэтад адрозьніваецца ад лягічнай апрацоўкі інфармацыі і ад трасцэдэнтальнага разважаньня (мэдытацыі). Гэта значыць, шматлікія людзі нашага часу, калі прамова дакранаецца спазнаньні Бога, выкарыстаюць лёгік і разважаньне, але спыняюць свой выбар на зданях ісьціны. І іншыя, каб выйсьці за рамкі разважаньня і улады розуму, якія зьвязаныя з фантазіяй, вынікаюць мэтад трасцэндэнтнага разважаньні (мэдытацыі), які вядзе да нейкага звышасабістаму абсалюту, у то час як гэта зьяўляецца прадуктам абсалютнай фантазіі. Сьвц. Рыгор Палама адчыняе ў сваіх працах рэальны мэтад, які сустракаецца ў Сьвятым Пісаньні і ў працах Айцоў, і гэтым мэтаду зьяўляецца ісахазм. Такім чынам, ісіхазм адрозьніваецца ад улады розуму і ад трансцэндэнтнага разважаньня (мэдытацыі), які выкарыстоўваецца ў ёгу для дасягненьня нірваны.

У сваіх працах ён апавядае, што чалавек складзены з розуму і пачуцьцяў. Зь дапамогай розуму (νοῦς) ён прыходзіць у стан зносін з Богам, паколькі розум зьяўляецца падыходзячым ворганам для такіх зносін, і зь дапамогай пачуцьця ён дасягае спазнаньні тварэньняў і навакольнага асяродзьдзя гэтага сьвету. Паміж розумам і пачуцьцём існуе розум (ὁ λόγος), фантазія (ἡ φαντασία) і слава (ἡ δόξα). Зь дапамогай розуму чалавек ацэньвае і дасьледуе рэчы, зь дапамогай фантазіі-уяўленьня ён дасягае адчуваньня прадметаў, якія уваходзяць у чалавечую душу зь дапамогай пачуцьцяў, а зь дапамогай славы чалавек складае меркаваньне(γνώμη) – погляд аб кожнай рэчы.

Гэтыя энэргіі душы павінны працаваць адпаведна прыродзе і звыш прыроды, а не насуперак прыродзе. І вядома, як вучыць сам Сьвятой, каб камусьці дасягнуць спазнаньні Бога, яму неабходна ў часе, калі ён моліцца, стаць неўспрымальным у стаўленьні да пачуцьця, на які аказвае свой уплыў розум, уяўленьне-фантазія і слава, а каб дзейнічаў розум. Гэта адбываецца дзякуючы набожнасьці і разумнай ісіхіі і малітве. Так чалавек прыходзіць да зносін з Богам праз розум, здабывае дасьведчанае спазнаньне Бога і ў наступстве выкладае гэты досьвед са славай і з розумам.

Такім чынам, мы пазналі, што чалавек уваходзіць у зносіны з Богам зь дапамогай розуму і мае сувязь зь стварэньнем праз пачуцьці і розум. Блытаніна паміж гэтымі сіламі і атаясьненьне розуму з разуменьнем стварае душэўныя і духоўныя хваробы, гэта значыць недасьведчанасьць Бога, ператварэньне стварэньня ў ідала, у выніку чаго ствараюцца шматлікія натуральныя рэлігіі, са усімі вынікаючымі адгэтуль лягічнымі наступствамі.

Менавіта гэтым мэтадам Багародзіца узышла ў сьвятая сьвятых і дасягнула сузіраньня Бога і абагаўленьня і тым самым была годная гонару стаць Маці Бога. Сьвц. Рыгор Палама ў сваім слове на Уводзіны ў храм Багародзіцы дзівоснай выявай адчыняе мэтад, які выкарыстоўвала багародзіца, якім зьяўляўся ісіхазм. Гэта значыць Багародзіца памерла для пачуцьцяў і лёгік, славы і уяўленьні, якія ў ёй узьнікаюць, і звыш таго апрацавала розум - разумную энэргію. У гэтых рамках нам варта глядзець на тлумачэньне, якое дае сьвц. Рыгор Палама боскаму спакою.

На гэтых двух слупах (ісіхазм і спазнаньне Бога) будуецца, як гэта становіцца відавочным зь яго тварэньняў, цэнтральнае вучэньне сьвц. Рыгора Паламы, галоўнай чынам у яго гутарках-аміліях, якія ён вымавіў сваёй пастве ў Фесалоніках.. Неабходна адзначыць, што гэтыя аміліі зьяўляюцца узорамі багаслоўскага слова, паколькі злучаюць багаслоўе з пастырствам. Сьвц. Рыгор не разьвівае нейкае глыбакадумнае багаслоўе без пастырскай апекі, ні апякае без багаслоўя. У гэтых аміліях выяўляецца яго талент каб багасловіць, тлумачыць Сьвятое Пісаньне, і весьці пастырскую апеку, вядучы вернікаў да волі духу.

3. Тлумачэньне вучэньня сьвц. Рыгора Паламы зь дапамогай сучаснага вопыту

Сьвяціцель Рыгор Палама быў выразьнікам багаслоўя Царквы і ісіхазму, як яно сфармулявана ў тварэньнях Сьвятых Айцоў. Ён не складаў нейкай сваёй уласнай філязофскай, багаслоўскай і сыстэм ісіхазму, але выказаў то, з чым ён сустрэўся ў сваіх бацькоў, якія жылі ў “духу” паданьня ісіхазму, у духоўных яго настаўнікаў, такіх як Феаліпт Філядэльфійскі, і ў жыцьці на Сьвятой Гары, дзе ён навучаўся ў Айцоў-ісіихастаў, якія жылі сьвятой ісіхіяй, як яе выкладалі звг. Рыгор Сінаіт і іншыя Айцы.

Гэта азначае, што нікому не належыць чытаць тварэньні сьвц. Рыгора Паламы разважаючы і схалястычна, але неабходна раўналежна дасьледаваць і усю тую атмасфэру, якая іх стварыла. І неабходна казаць аб тым, што гэтая традыцыя сёньня захоўваецца і перажываецца на Сьвятой Гары. Шматлікія Сьвятагорскія Айцы зьяўляюцца пасьлядоўнікамі гэтага падданьня, але часам яно выяўляецца большасьцю зь іх. Я жадаў бы асоба адзначыць працы архім. Сафронія Сахарава, заснавальніка стаўрапігійнага патрыяршага манастыра Годнага Папярэдніка ў Эсэксе ў Ангельшчыне, які практыкаваўся ў подзьвігу ісіхазма на Сьвятой Гары, і нават у глыбіні пустэльні Сьвятой Гары на працягу дваццаці пяці гадоў і выказаў гэты досьвед у кнігах, якія распаўсюджваюцца паўсюль.

Нават вучэньне сьвц. Рыгора Паламы належыць каму-небудзь тлумачыць зь дапамогай дасьведчаных багасловаў Багаслоўскага факультэта (неабходна успомніць заснавальніка прафэсара Панагіатіса Хрысту і яго вучняў, прафэсараў а. Яна Романідзіса, Георгія Мандзарыдзіса, а. Георгія Мэталінаса, а. Хвядора Зісыса і інш.), якія вывучалі вучэньне сьвц. Рыгора зыходзячы з жывога досьведу Айцоў Сьвятой Гары, але і выкарыстоўваючы аўтарытэтныя багаслоўскія і гістарычныя крыніцы. У гэтым жа духу мной была апублікаваная і мая кніга пад найменьнем “Сьвяты Рыгор Палама як агіарыт”.

Раўналежнае вывучэньне тварэньняў сьвц. Рыгора Паламы зь дапамогай, часьцей за усё, сучаснага дасьведчанага вытлумачэньня дапаможа яго лепш зразумець. І гэта вельмі важна, таму што калі хтосьці чытае тварэньні сьвятагорскага Сьвятога дзеля іншых мэт – рацыяналістычных, этычных, кансэрватыўных, усё гэта зьяўляецца патэнцыйнай падставай для іх перакручваньня.

Небясьпека перакручваньня існавала і ў часы, калі жыл і вучыў сьвц. Рыгор Палама. У яго эпоху існавалі тры кірункі, якія зьявіліся супрацьстаяўшымі сьвц. Рыгору Паламе і яго вучэньню. Першым кірункам быў рацыяналізм (заходні і усходні), як які выказваў зь дапамогай разнастайных формаў схалястыкі багаслоўе, якое зьвязвалася з клясычнае мэтафізыкай, платанізмам, арыстацелізмам і нэаплятанізмам. Другім кірункам быў маралізм, паколькі ён выяўляў гуманізм, які ажываў і на Захадзе і на Усходзе. Акрамя усяго іншага існавала і нейкі іншы уплыў Усходу і Захаду ў стаўленьні да пытаньня аб гуманізьме. І трэцім кірункам быў кансэрватызм (на Захадзе і Усходзе), які выяўляўся зь дапамогай мэханічнага і законнага набліжэньне і перажываньня хрысьціянскага вучэньня, ператвараўшаеся ў нешта статычнае ў выявах і ў словах, і яно пераглядала усё унутранае вучэньне Царквы, якое уключаецца ў працы сьвц. Рыгора Паламы.

Гэтыя тры кірунку: рацыяналізм, маралізм і кансэрватызм, існуюць і сёньня, і, як ужо гаварылася некалькі раней, яны зьяўляюцца не дапушчальным, калі тварэньні сьвц. Рыгора Паламы чытаюцца ў рэтраспэктыве няправільнага разуменьня, і горш усяго зь мэтай весьці палеміку.

Неабходна канстатаваць той факт, што двое зь асноўных перакладнікаў тварэньняў сьвц. Рыгора Паламы на італьянскую мову (Мялецій Меляціадыс і Этторе Перелла) не зьяўляюцца багасловамі і філёзафамі, але псыхааналітыкамі. Гэта паказвае, што яны ім атрымалася вызначыць праваслаўны ісіхазм для лячэньня чалавека ад шматлікіх псыхалягічных сутнасных праблем, якімі яны занятыя.

Сапраўды, ісіхазм паказвае, што Хрысьціянства, як яно выяўляецца Сьвятымі Айцамі і сьвц. Рыгорам Паламой, і як яно перажываецца ў Царквы зь дапамогай таямніц і подзьвігу, яно мае напружаны “псыхатэрапэўтычны” характар. І калі бы Хрысьціянства зьявілася ў нашу эпоху, як казаў айцец Ян Раманыдзіс, яно не было бы ўспрынятае як рэлігійная, філязофская, этычная, сацыяльная сыстэм, але як псыхатэрапія-нэўралёгія зь яе асабліва антрапалёгіяй, сатэріялёгіяй і багаслоўем.

Такім чынам, мы надаем велізарнае значэньне не толькі чытаньню тварэньняў сьвц. Рыгора Паламы, але і аўтарытэтнаму іх вытлумачэньню, у аснове іх лічачы сучасны рэальны досьвед ісіхазму.

4. Актуальнасьць вучэньня сьвц. Рыгора Паламы

З таго, што намі гаварылася раней выяўляецца вартасьць і актуальнасьць сьвц. Рыгора Паламы ў стаўленьні да шматлікіх пытаньняў. Аднымі зь іх зьяўляюцца няведаньне Бога, істотны вакуўм, пытаньні сацыяльнага характару, якія вынікаюць з-за адсутнасьці разуменьня жыцьця, розных псыхааналітычных школ, асацыяцыі розуму з разуменьнем, якая зьвязана з разуменьнем мэтадалёгіі спазнаньня, рознымі філязофскімі сыстэмамі, як плыні асьветы, рамантызму, мадэрнізму і мэтамадэрнізму, усходняй містыкі зь яе трасцэдэнтальнай мэдытацыяй і звышасабістым абсалютам, атаясьненьнем навукі і багаслоўя, і шмат чаго іншага.

Мэтад ісіхазму, які адчыняецца ў працах сьвц. Рыгора Паламы зьяўляецца актуальным па шматлікіх чыньніках, таму што панаваньне розуму, якое зьявілася праз асьвету і мадэрнізм, стварыла для чалавека шматлікія праблемы, і таму чалавек стаў шукаць унутранага сьвету, а гэта нешта іншае, што знаходзіцца ніжэй і па тым боку лёгік. Гэта розум для якога філязофія сёньня робіцца сутнасьцю, псыхалёгія псыхааналізам, мастацтва сюрэалістычным і г.д.

Мне жадалася бы вылучыць два чыньніка ў якіх выяўляецца актуальнасьць вучэньня сьвц. Рыгора Паламы.

Першым зьяўляецца пашырэньне клясычнай мэтафізык. Вядома, што клясычная мэтафізык з рознымі яе выразамі, паказвае на існаваньне нейкага сьвету па тым боку прыроднай рэальнасьці, гэта значыць ідэй або выяў, сьвет чысьціць усё прыроднае, навуковае і чалавека. Аднак, калі падчас эпохі Адраджэньня і, галоўным чынам, Асьветы былі расківаныя падставы мэтафізык, разбуранае схалястычнае багаслоўе, якое было зьвязана зь мэтафізыкай, гэта прывяло да разьвіцьця атэізму, дэізму і агнастыцызму.

Аднак, сьвц. Рыгор Палама вучыў, што багаслоўе Царквы не зьвязана зь мэтафізыкай, не зьяўляецца мэтафізыкай, але першым чынам навукай лекаваньня. Гэта зьяўляецца чыньнікам дзякуючы якой праваслаўнае багаслоўе, як казаў айцец Ян Романыдзіс, не зьвязана з філязофіяй, але зь лячэньнем, зь дадатнымі навукамі, гэта значыць мэдыцынай, матэматыкай, фізыкай. Лекары лечаць чалавека і не разважаюць, фізык праводзяць досьледы і спасьцігаюць тэорыю, матэматыкі прымаюць рашэньні і іх вызнаюць, тое ж адбываецца і з багаслоўем, як гэта тлумачыцца сьвц. Рыгорам Паламой, гэта значыць яно зьяўляецца лячэбным цэнтрам чалавечай асобы, зьвязанае зь сузіраньнем Бога, якому ён пераймае на справе, навучае ісьціне аб Богу і які мае жаданьне яе пацьвердзіць.

Іншае значэньне мае зьяўленьне псыхіятрыі і психаанаалізу. Вядома, мы ведаем, што адно – гэта псыхіятрычная нэўралёгія, а іншае псыхатэрапія, іншае псыхааналіз, і іншае псыхалёгія. Паміж імі існуюць агульныя прыкметы, але і істотныя рознагалосьсі.

Бясспрэчным фактам зьяўляецца тое, што псыхааналіз зьявіўся на Захадзе ў выніку перавагі тамака рацыяналізму, маралізму. Рацыяналізм гэта не проста дакладнае слова, ён лічыўся цэнтрам чалавечай лёгік, а маралізм абмежаваў чалавека толькі зваротам увагі на вонкавы бок яго жыцьця. У рэчаіснасьці жа рацыяналізм і маралізм фактычна адпрэчылі традыцыю ісіхазму Праваслаўнай Царквы. Мэханістычны погляд мэдыцыны стварыў для чалавека мноства праблем, таму што па той бок рацыяналізму і працы органаў чалавечага цела існуе і душа, якая складае духоўную прыроду чалавечага быцьця. Такім чынам, зьяўленьне псыхіятрыі псыхааналізу было, без усякага асэнсаваньня гэтага факту чалавекам, нейкім патрабаваньнем ісіхазму. Гэта тлумачыць той факт, што галоўным чынам заходнія псыхааналітыкі выявілі цікавасьць да ісіхазму і цікавяцца ім.

Усім вядома, што на Захадзе былі разьвітыя шматлікія школы псыхааналізу айцом якіх зьяўляецца Фрэйд, які надаваў вялікае значэньне libido, радавому інстынкту ў фармаваньні жыцьця чалавека. Аднак былі і іншыя паплечнікі і вучні Фрэйда, якія не прымалі яго пункт гледжаньня, як напрыклад двое яго калегаў Адлер, які сфармуляваў вызначальную ролю для фармаваньня чалавека інстыктыўнага руху для грамадзкага прызнаньня, і Юнгаў, які убачыў гэтае фармаваньне чалавека зь духоўных пачаткаў архетыпа, якія ў чалавеку зьяўляюцца прыроджанымі. Былі таксама і такія вучні Фрэйда, як Фром, які вылучыў грамадзкія і палітычныя сувязі пасярод якіх чалавек жыве і разьвіваецца для фармаваньня яго як індывіда. Франкл, які адкрыў, што істотнымі праблемамі, якія зьвязаныя з разумным жыцьцём, зьяўляюцца тыя, якія вызначаюць або лечаць чалавека. Неабходна таксама адзначыць, што сёньня пытаньні псыхааналізу і псыхатэрапіі разьвіваюцца ў большай ступені зь дапамогай разьвіцьця “малекулярнай псыхалёгіі” і сутыкненьні псыхіятрыі з філязофіяй быцьця.

У дадзенай нататцы хтосьці можа убачыць вартасьць традыцыі ісіхіі–цьвярозасьці і вучэньні сьвц. Рыгора Паламы. Апынаецца ў яго працах, у Праваслаўнай Царкве маецца падвойны мэтад спазнаньня, гэта значыць адзін – гэта мэтад спазнаньня сьвету і навук, які ажыцьцяўляецца зь дапамогай розуму, і іншы – гэта мэтад спазнаньня Бога, які зьдзяйсьняецца розумам. Розум (νοῦς) і разуменьне (λόγος) зьяўляюцца двума раўналежнымі дзеяньнямі–энэргіямі душы. Навучаньне чалавека ведам адбываецца зь дапамогай лягічнага–мысьленьня (λογική-διάνοια), а навучаньне боскаму веданьню зьдзяйсьняецца зь дапамогай розуму праз сьвятую ісіхію–маўчаньне. Такім чынам, не прыходзіцца назіраць канфлікту паміж багаслоўем і навукай, але і чалавек не спыняе свой выбар на фанатызьме, агрэсіі, адмаўленьнях і абагаўленьнях.

Ва усякім разе сучасны чалавек пакутуе ад псыхалягічных праблем і пытаньняў быцьця, шукае унутранага супакою і волі, і таму і маецца галеча ў тым, каб выявіць увагу да вучэньня сьвц. Рыгора Паламы, які і вядзе мову аб гэтых пытаньнях і накіроўвае чалавека да істотнага вырашэньня гэтых праблем.

Завяршаючы гэты кароткі даклад, я жадаў бы яшчэ раз заўважыць, што вучэньне сьвц. Рыгора Паламы не не мае ніякіх адносінаў і не залежыць у асноўных палажэньнях ад вучэньня сьвц. Рыгора Вялікага, Дваяслова, папы Рымскага. Яно зьяўляецца адзіным багаслоўем, якое адказвае на запыты сучаснага чалавека, якое для таго, каб знайсьці адказы на істотныя пытаньні, зьвяртаецца да філязофіі быцьця і усходняй думкі, каб не пазьбягаць блякаваньня яго ў схемах антрапацэнтрызму. Калі багаслоўе мы вывучаем зь дапамогай падыходнага ключа вытлумачэньня і калі мы здабываем спосаб яго ужываньня да рэчаіснасьці, тады мы маглі бы шматлікае шанаваць і аказаць істотную дапамогу занепакоенаму і хвораму чалавеку нашай эпохі, які падпадае пад рабства ідэалёгій, дакучлівых думак, фанатызму і разнастайных залежнасьцяў.

У канчатковым выніку, гэтае вучэньне сьвц. Рыгора Паламы зьяўляецца словам аб праўдзівай свабодзе.


ХТО ЁСЬЦЬ “УСЕ СЬВЯТЫЯ”? АБ КАЛЕНДАРЫ І СЬВЯТЫХ

Сёньняшняя нядзеля, браты, першая нядзеля пасьля Зялёных сьвятаў, называецца “Нядзеля Ўсіх Сьвятых”; яна ўсталявана на ўслаўленьне тых ад стагодзьдзя памёршых, што сваім зямным жыцьцём так дагадзілі Богу, што душы іх на тым сьвеце перайшлі да радасьцяў царства нябеснага – што здабылі такую ласку ў Бога, што сваімі малітвамі і для нас выпрошваюць Божай міласэрнасьці. Хто ж такія ёсьць гэтыя сьвятыя? Толькі нешматлікіх зь іх Царква занатавала ў сваіх сьвятцах (календарах), а менавіта тых, што былі найбольш вядомыя Царкве сваёй працай на яе карысьць, альбо зьвярталі на сябе вялікую ўвагу подзьвігамі ўласнага самаўдасканаленьня альбо любоў да Хрыста прад ўсімі засьведчылі сваімі мукамі за Яго. Сьвяткаваньне гэтых сьвятых раскладзена Царквой у царкоўных календарах праз увесь год па іх імёнам. Але, як я казаў, імёны тых сьвятых, што зьмешчаны ў календарах, гэта толькі невялікая частка таго незьлічонага сабору сьвятых, імёны якіх вядомы толькі Богу.

Гэта ёсьць ўсе тыя, што аб іх чыталася сёньня Евангельля. Гэта тыя, хто сьмела вызнаваў Хрыста прад людзьмі і каго Хрыстос за гэта вызнаў прад Айцом сваім Нябесным. Гэта тыя, хто любіў Хрыста больш чым бацьку і маці, больш чым сына і дачку, і за гэта зрабіўся годным царства Хрыстовага. Гэта тыя, хто ўзяў крыж свой і пайшоў у сьлед за Хрыстом. Гэтая тыя, аб кім Хрыстос казаў: Хто пакіне дом, альбо братоў, альбо сёстраў, альбо бацьку, альбо маці, альбо жонку, альбо дзяцей, альбо лані дзеля імені Майго, той у сто разоў больш здабудзе і жыцьця вечнага дасягне. Гэта, з рэшты, тыя, што шчыра паслужылі меншым братам Хрыстовым – усім бедным і патрабуючым, – галодных сілкавалі, голых апраналі, вандроўнікаў прымалі, хворым, вязьням дапамагалі, што ім Хрыстос у дзень суду свайго прамовіць: “Прыйдзеце, дабраславёныя Айца Майго, прымеце ў спадчыну Царства, угатаванае вам ад стварэньня сьвету” (Мц. 25:34)

Хто ж яны ёсьць, усе гэтыя сьвятыя? Да якога чыну чалавецтва яны належны? Ці да чыну багатых, паноў, вышэйшых кіраўнікоў, ці да чыну бедных, працаўнікоў, вяскоўцаў? Цяпер, браты, да ўсяго робяць клясавы падыход і нават да сьвятых жадаюць падыйсьці з клясавай кропкі зору. Аб бязмежным саборы тых сьвятых, імёны якіх нам невядомы, мы натуральна не здольны адказаць, да якога чыну чалавецтва яны належалі, але за нас адказвае Сам Хрыстос: Апошнія тут на зямлі, будуць першымі там на небе.

Што ж датычыцца тых сьвятых, якія зьмешчаны ў календары, імёны і жыцьцё якіх нам вядомы, то ворагі Хрыстовай Царквы з пралетарскімі лёзунгамі, што шукаюць розных зачэпак, каб яе зьняславіць, ужо і яны пабачылі, што амаль усе зьмешчаныя ў календары сьвятыя прыналежалі ў сваім жыцьці да так званых пануючых клячаў – да цароў, князёў, вышэйшых духоўных кіраўнікоў і найбольш да манахаў.

На падставе гэтага назіраньня, бязвернікі робяць такі высновак, што значыцца і Царква ёсьць па сутнасьці інсьцітуцыя буржуазная, вельмі спрыяе вышэйшым клясам грамадства, калі нават каляндар сьвятых у ёй амаль увесь зь вышэйшых клясаў, а зь людзей пралетарскіх – работнікаў, вяскоўцаў амаль нікога няма. Гэты дакор меў бы яшчэ сваю вагу, калі б у Царкве толькі і было б сьвятых, што зьмешчаны ў календары. Але ж, як мы казалі, гэта толькі нязначная частка ўсіх сьвятых, які пакінулі аб сябе заўважаны для людзей сьлед, магчыма нават праз тое самае, што належалі да вышэйшых клясаў грамадства, што займалі вышэйшыя пасады ў Царкве.

Але вялікая большасьць сьвятых, што вядомы толькі Богу, можа менавіта і праз тое невядомы людзям, што яны паходзілі зь ніжэйшых клясаў чалавецтва, былі апошнія тут на зямлі. Але гэтыя сьвятыя, невядомыя людзям, яшчэ больш, чым першыя, вядомы Богу і высокія прад Ім, бо Хрыстос казаў: Апошнія будуць першымі ў Яго царстве.

Што адносна складаньня каляндру сьвятых, то і мы згодны дапусьціць, што на ім адбілася, які і на ўсялякай чалавечай працы, і чалавечы абмежаванасьці і чалавечыя памылкі. Толькі імёны сваіх мучанікаў кожная царква больш-менш рупліва занатоўвала, а далей і таму, што над складаньнем сьвятцаў найбольш працавалі япіскапы і манахі, натуральна, што і ў сьвятцы яны ўносілі найбольш япіскапаў і манахаў. Ды і пралетарскае неба – з каго складаецца? Маркс, Энгельс, Лібхнет, Цэткін і іншыя найбольш вядомыя дзеячы з гэтага неба да пралетарыяту нават не належалі, а толькі працавалі на яго стварэньне, а нязьлічоная колькасьць звычайных пралетарыяў, можа яшчэ больш шчырых, чым іх кіраўнікі, так і заставаліся і застаюцца нікому невядомымі, толькі Богу.

Мы мусім сказаць, што на нашых праваслаўных сьвятцах адбілася яшчэ адна памылка, якая ўжо не вельмі і лічыць Царкве. Калі мы разглядаем наш сучасны праваслаўны каляндар, то бачым, што найбольш там сьвятых з грэцкай і расейскай нацыі. Зь іншых народаў, калі і зьмешчаны ў сьвятыя, то хіба такія, якіх ўжо аніяк нельга было абыйсьці. Разам з хростам мы і сьвятцы прынялі з Царгорада і натуральна, што ў іх зьмешчана найбольш царгародскіх цароў, патрыярхаў і наогул грэцкіх і вядомых сьвятасьцю жыцьця япіскапаў, манахаў. Калі дадаткі да грэцкіх сьвятцаў пачала рабіць Масква для ўзьвялічваньня сваёй дзяржавы, як “новага Рыму”, яна звычайна ўнесла ў сьвятцы сваіх сьвятых расійскіх. Так зь украінскага народу, апрача Пячорскіх сьвятых (хоць і яны амаль усе лічацца мясцовымі) у сьвятцы зьмешчаны толькі некалькі сьвятых, як “усерасійскіх”, і то толькі ў апошнія часы, як Зьміцер Растоўскі, Фёдар Чарнігаўскі, Іосаф Белгародскі, што выявілі сябе шчырымі прыхільнікамі Масквы.

Наша Ўкраінская Царква ўласных сьвятцаў яшчэ не мае і не магла мець, пакуль была падлеглай маскоўскае царквы. Яна тады мусіла шанаваць Пятра, Алексія, Ёну маскоўскіх, Мікіту Наўгародскага і іншых расійскіх і грэцкіх сьвятых. Зараз наша Царква ўжо аўтакефальная, але ўласных сьвятцаў яшчэ не мае і хто ведае, ці хутка будзе мець, бо іх патрэбна адшукваць у старых дакумэнтах, а іх ужо шмат згублена, зьнішчана. Для ўключэньня ў сьвятцы патрэбна (у старых цэрквах) і афіцыйнае вызнаньне пэўнымі царкоўнымі актамі, у якіх звычайна адлюстроўваецца і пэўная палітыка і пэўны фармалізм. У рыма-каталікоў для вызнаньня сьвятым над ім зьдзясьняецца сапраўдны суд х абвінаваўцам (адвакатам злога) і абаронцам. У Праваслаўнай Царкве для вызнаньня сьвятым ад яго абавязкова патрабуюцца цуды, вылячэньне хворых.

Але, браты, найбольшая радасьць нашага сёньняшняга сьвята ў тым, што мы зараз шануем і ўсіх тых сьвятых зь ўсялякага народу і роду, які незаўважаныя былі людзьмі, не ўвайшлі ў іх сьвятцы, але спадобіліся вечнай славы ў Бога. Мы можам дапусьціць, што гэтых сьвятых найбольш з простага народу, зь найніжэйшых яго клясаў, што апошнімі былі тут, а зрабіліся першымі ў Бога. І найбольш тых сьвятых не зь сьвятарства, не зь манаства, а зь звычайных слуг Боскіх, што жылі звычайным, набожным жыцьцём, нічым не адрозьніваліся ад народу, як тыя дзьве замужнія жанчыны, што Бог іх паставіў як прыклад вялікаму пустэльніку Антонію, што жылі суседзямі і ні разу не пасварыліся.

Браты! Будзем верыць, што і зь нашага ўкраінскага народу, калі не ў сьвятцах, то ў саборы ўсіх сьвятых ёсьць значная грамада. Наш народ заўсёды нёс на сябе такі цяжкі крыж, што здабыў сябе шмат міласьці Боскай. Хіба мала зь нашага народу мусілі пакідаць сям’ю, гаспадарку, родную зямлю і цяжка пакутаваць у татарскай і турэцкай няволі за імя Хрыстова? А колькі народу з казацтва пакідалі ўсё, каб абараніць сваю веру і волю, цярпелі зьдзекі і мукі, і сьмерць прынялі ў гэтай барацьбе! А прыгон пад польскім і маскоўскім панствам, ці ня быў цяжкім крыжам для народу? І наогул, заўсёды цяжкім было жыцьцё нашага народу, а вядома, што вялікімі цяжкасьцямі дасягаецца царства нябеснае (Мц. 11:12).

Ушануем жа, барты, сёньня ўсіх нашых сьвятых, папросім у іх малітваў за нас прад пасадам міласэрнага Бога, каб Ён Спадобіў і нас здабыць тое, што ёсьць найбольш каштоўнае ў нашым жыцьці для пераходу на той сьвет – здабыць сьвятасьць. Цяпер мы слухаем слова Божа роднай мовай, больш вольныя ў сваім часе і ў сваім майне, і больш магчымасьці маем набыць хрысьціянскае сьвядомасьці, паслужыць Богу і сваім часам і маёмасьцю, і выканаць тыя запаветы, якімі Хрыстос вызначае сьвятасьць чалавека.

Браты! Ушаноўваючы сёньня нашых сьвятых мы, як хрысьціяне, мусім безумоўна ўшаноўваць у гэты дзень і ўсіх сьвятых іншых народаў і цэркваў. Бо ў палацах Айца Нябеснага сьвятыя не падзяляюцца на праваслаўных, каталікоў, лютэран ды іншых, як у нас на зямлі. Там усе сьвятыя, зь якога б народу, ці царквы яны не паходзілі, безумоўна знаходзяцца ў братэрстве і яднаньні, – сьвятло Твару Божага там зьнішчае і разганяе ўсе хмары цёмных чалавечых змаганьняў і супярэчнасьцяў. Там ужо цалкам зьяднаная Царква. А што ў Бога ёсьць сьвятыя ўсіх цэркваў, гэта справа бясспрэчная, бо сьвятасьць, як выкананьне запаветаў Хрыста, пакуты за Яго, адданасьць Яму – агульная ўсім цэрквам.

Мы нават мусім верыць, што і зь іншых вераваньняў шмат ёсьць сьвятых у Бога, бо апостал Павал казаў “Наадварот жа, слава і гонар і мір кожнаму, хто робіць добрае: першаму Юдэю, потым і Эліну!” (Рым. 2:10), і гэтыя сьвятыя ў Бога безумоўна знаходзяцца ў братэрстве зь сьвятымі хрысьціянаў – сьвятасьць усіх там яднае. Вось таму гэтае сьвята ў гонар усіх сьвятых на небе, хай і ўсіх, што на зямлі – усе веры і народы – схіляе да братэрства і еднасьці праз сьвятасьць жыцьця.

Мы ж, браты, у справе дасягненьня сьвятасьці найбольш памятаем словы Хрыста: “Шмат першых будуць апошнімі, а апошнія першымі”. — Амін.

Мітрапаліт Васіль Ліпкіўскі


Папства – Рыма–каталіцтва не зьяўляецца Царквой


Παπισμός δεν εναι κκλησα1

Заслужаны прафэсар сп. Стэргіяс Н. Саккас

Не будзе добра плыць “наш карабель, калі ён напоўнены вадой”. Гэтае сьцьвярджэньне пацьвярджаецца двума падзеямі, якія адбыліся ў канцы мінулага гаду. Як толькі папа наведаў зь візытам Фанар і лягічна вынікаючымі наступствамі сталі захопленыя заявы пісак, што “папа пакрыў бранёй патрыярхію”, і прыезд архіяпіскапа кір Хрыстадуласа ў Ватыкан і яго імклівае жаданьне “ажыцьцявіць у жыцьці поўнае адзінства і прычашчацца цела і крыві Гасподняй з гэтай Чары Жыцьця”, паказваюць на важны, пякучы ў нашы дні пытаньне эклязіалягічэскага характару: Ці зьяўляецца папізм (Рыма-Каталіцкая царква) Царквой?

Аглядаючы адбываючыеся з болем, любы пераканаецца ў тым, што экумэнізм добра прарабіў сваю працу. Ён падкрэсьліць станоўчыя бакі, якія мае папізм і якія ёсьць у мностве пасеяных ерасях і ў нямых рэлігіях, і яго лічыць суродным Праваслаўю. Хто можа аспрэчваць, напрыклад, выдатную сацыяльную дзейнасьць папістаў не гэтулькі ў Еўропе, колькі ў місіянэрскай дзейнасьці ў Амэрыцы, Азіі і Афрыцы, дзе гераічнасьць і мужнасьць місіянэраў засьведчылі іх веру? Хто стане аспрэчваць, што мілата ў гэтых ста тысячах людзей ва усім міры старанна распаўсюджвалася па чыньніку іх сувязі з Богам, што яны жылі набожна і ў веры? Хто не прызнае ў іх цудоўных выпадкаў у вобласьці навукі і тэхнікі, моцную апалягетыку ў стаўленьні да матэрыялізму, атэізму і няверы? Аднак, няўжо прыклады дасягненьняў не прадэманстравалі хвалы ў адрас пратэстанцкіх спавяданьняў і нават “сьведкам Іеговы”?

Хто адмаўляе таксама паслугі і дапамогі, якія прыносіць папская “Царква” праваслаўным у дыяспары, гэтых стыпэндый, якія яна падае для праваслаўных навучэнцаў і навукоўцаў? Але няўжо досыць асабістай павагі і захапленьні нечай дабрачыннасьцю, каб сусьветная дзяржава Ватыкан называлася імем "цэрквы-сёстры" і абменьвацца літургічнымі вітаньнямі любові зь ерасіяархам папай?

Колькі жа выпадкаў можна налічыць, калі тысячы сьвятых папскай “Царквы”, якія не маюць абсалютна ніякіх адносінаў да Праваслаўя, як і тое, што праваслаўныя сьвятыя не прызнаюцца заходнімі хрысьціянамі, і толькі гэта ужо падкрэсьлівае і паказвае на тую прорву, якая нас падзяляе. Гэта значыць у то час як сьвятыя розных краін Праваслаўнай Царквы, як, напрыклад, Кіеўскай Русі, Сэрбіі і г.д, зьяўляюцца агульнымі для усіх праваслаўных, гэтак не адбываецца са сьвятымі заходніх хрысьціян, таму што яны проста не прыналежаць адзінай Царквы.

Затым, хоць сто мільёнаў папістаў падаюць добрае сьведчаньне сусьвету, гэта ніколькі не апраўдвае жудасныя паводзіны іншых папістаў і вядома ж клірыкаў, не робіць гонару папізму. Больш таго, ускладае на яго віну, паколькі ён утрымлівае ў цемры ерасяў душы схільных да дабра людзей. Аб гэтых душах моліцца Праваслаўная Царква, узносячы свае прашэньні да свайго Боскага Стваральніка “заблукаўшых зьбяры, і далучы да Тваёй сьвятой, саборнай і апостальскай Царквы”. Яна моліцца аб “злучэньні усіх” а не “усіх Цэркваў”, па адным простым чыньніку, таму што не існуе мноства Цэркваў, але адна ў якой мы молімся аб тым, каб павярнуліся да яе усё заблукаўшыя.

Такім чынам, памыляюцца тыя праваслаўныя багасловы і герархі, добрыя і паважаныя ў іншым, калі з вялікай натуральнасьцю і адкрытасьцю завуць папізм “Царквой сястрой” Праваслаўнай Царквы. Тым самым яны вызнаюць, што Праваслаўе і папізм складаюць адзіную Царкву і што адзінае адрозьненьне, якое нас адлучае ад папскай царквы гэтае разьмяшчэньне: мы зьяўляемся Усходнімі, а яны на Захадзе!

Мне успомніўся адзін ужо спачылы герарх, які не адрозьніваўся багаслоўскай адукацыяй ні вытанчанасьцю манер, аднак ён валодаў тонкім пачуцьцём адказнасьці як праваслаўны герарх. Такім чынам, кожны раз, калі ён апынаўся сярод сяброў багасловаў, ён іх пытаў: “Ці не скажаце вы мне, багасловы, ці зьяўляецца папства Царквой?” І калі ён атрымліваў адмоўны адказ, ён здаволены ківаў галявой: “І я казаў!”

Пад гэтай падставай нейкі сучасны публіцыст з настальгіяй успамінаў то лагодную і адкрытую пазыцыю, калі непаслушэнствам выратаваная ісьціна. Больш пэўна, я чытаў у кнізе пасівелага япіскапа , якога я паважаў зь дзяцінства і любіў за адукаванасьць і дабрадзейнасьць, наступнае: “Заходняя Царква кананічна зьдзяйсьняе сьвятыя Таямніцы і вернікі рыма-каталікі, якія удзельнічаюць у містычным жыцьці, вядуцца да выратаваньня. Аднак з-за неабходнасьці захаваньня дакладнасьці ў пытаньнях веры, а менавіта адгэтуль вынікаюць чыньнікі Схізмы, прыпынены зносіны ў таямніцах (Intercommunion) паміж Праваслаўнай і Рыма-Каталіцкай Царквой”.

Не шмат ні мала паважаны пісьменьнік нашай сьвятой Царквы сышоў ад адказнасьці ў пытаньні аб аддзяленьні і адступніцтве папістаў. У сутнасьці гаворка ідзе аб “вялікай спакусе”, як ён гэта ацэньвае, які, аднак, не абцяжарвае Царкву, але тых, якія яго стварылі, раздзіраючы несшыты хітон Хрыста і наносячы раны адзінству Яго Царквы.

Вядома жа вінаватымі за аддзяленьне папістаў ад адзінай Царквы ён лічыць у сваёй працы "багасловаў і кіраўнікоў двух Цэркваў". І што ж датычыцца багасловаў і лідэраў Захаду, то ён абмяркоўвае гэтае пытаньне. Аднак ім у роўнай меры адпрэчваецца адказнасьць багасловаў і кіраўнікоў Праваслаўнай Царквы. Хто жа яны? Відавочна на гэта адкажа сьвц. Фоцій Вялікі, які абараніў Царкву ад дыктатарства папы і стаў сымбалем Праваслаўя для набожнага народа. “Дабрыня Боская і Яго натхненьне падобныя да сьвятла пададзеныя чыстай душы найсьвяцейшага патрыярха, якая адукоўвае і асьвячае усялякае стварэньне.” (J. D. Mansi, Sacrorum Consilliorum nova et amplissima collectio, 17A, 484 ), паспавядалі нават папскія легаты Рыму.

Ім зьяўляецца і Іосіф Вріеній, які ў яго цяжкія часы лічыў злучэньне з папістамі падзеяй вельмі важнай і выратавальнай для няшчаснай Візантыйскай імпэрыі, за “другаснае домабудаваньне Боскае пасьля увасабленьня”. Ён аднак падкрэсьлівае, што калі мы не урэгулюем рознагалосьсі, якія адпрэчылі папістаў ад Царквы, то усякае злучэньне зьяўляецца “схізмай, якая яшчэ горш ранейшай схізмы і падзелаў, рэзаньнем, хітрасьцю”.

Сьвц. Марк Яўгенік, што зьяўляецца вучнем Вріенія, які ставіў волю веры вышэй волі айчыны, вучыў: “Лаціняне зьяўляюцца не толькі схізматыкамі, але і ерэтыкамі , і наша Царква аб гэтым замоўчвае, таму што іх род ёсьць больш нашага і мацней, нам жа нічога не трэба аб іх сьцьвярджаць, няўжо тое, што яны ерэтыкі, таму нам цалкам немагчыма з імі злучыцца калі яны не прыбяруць дадатак з Сымбаля і будуць вызнаваць Сымбаль веры таксама, як і мы”. (J. D. Mansi, Sacrorum Consilliorum nova et amplissima coilectio, 31A, 885DE )

Ёсьць і звг. Нікадзім Сьвятагорац, паводле поглядаў якога лаціняне “вельмі старажытныя ерэтыкі”, як аб гэтым кажуць “кнігі найсьвяцейшага Патрыярха Іерусалімскага кір Дасіфэя, бізуна папізму” (Πηδάλιον, σ. 55). Да іх я і адсылаю.

Ёсьць сьв. Косьма Эталійскій, які з дапамогай найпрасьцейшага свайго вучэньня паказваў хрысьціянам на то, каб яны асьцерагаліся папы, паколькі ён зьяўляецца падступным увасабленьнем выявы антыхрыста. (гл. Σ. Ν. Σάκκου, Ο απόστολος του σκλαβωμένου γένους, Θεσ/νίκη 1996, σελ. 205 )

Ёсьць сьвц. Нэктарый, які, вывучыўшы гісторыю папскай схізмы, заўважае: “Адзінства Цэрквы не засноўваецца і не стаіць на падмурку адзінай асобы аднаго зь Апосталаў, але на асобе Выратавальніка нашага Ісуса Хрыста... Зь усёй Сусьветнай Царквы толькі Рымская Царква інакш успрымае дух адзінства і з дапамогай іншых спосабаў патрабавала і дамагалася яго. Адрозьненьне ў гэтым разуменьні выявы адзінства і выклікала схізму, якая прымае спачатку ад першых стагодзьдзяў прынцып, дадала з часам і крочыла далей адпаведна з ужываньнем Рымскай Царквой прынцыпаў, аж да дасканалага адпадзеньня з-за дамаганьняў пап... І па гэтым чыньніку адбыўся раскол, які ёсьць найвялікшым, паколькі ліквідаваны дух Евангельля, і найважнейшы дагматычны чыньнік, паколькі гэтая схізма зьўляецца адхіленьнем прынцыпаў Евангельля. Іншыя дагматычныя чыньнікі, таксама вельмі важныя, даюць права іх лічыць другаснымі і адмаўляючымі першы чыньнік.” (Μελέτη ιστορική περί των αιτίων του σχίσματος, τόμ. 1ος, Αθήναι , σελ. 69)

Таксама ёсьць Міхась Кіруларый і Генадзь Схаларый. Можна павялічыць гэты сьпіс для таго, каб нам прадставіць усіх тых Сьвятых Айцоў і настаўнікаў Царквы, якія на працягу дванаццаці стагодзьдзяў, якія мінулі да нашага часу пасьля адпадзеньня лацінян, без прыхільнасьці і злосьці, але са стрыманасьцю і адвагай асуджалі папскую ерась. Я спынюся толькі на імі сьвц. Рыгора Паламы, які са усёй моцай агаліў філяпапізм праваслаўнага прадстаўніка Варлаама Калабрыйскага, адну з выяў вуніяцтва той эпохі. Бескампрамісна і неабвержна сьвц. Рыгор цьвёрда асуджае “блюзьнерскі дадатак” аб сыходжаньні Сьвятога Духу і ад Сына, а таксама усе папскія памылковыя новаўвядзеньні і заклікае усіх вернікаў выяўляць вялікую пільнасьць у пытаньнях веры. Маўчаньне ў пытаньнях веры, кажа ён, зьяўляецца трэцім выглядам атэізму пасьля адмаўленьня Бога і адхіленьні Ісуса Хрыста.

Змаганьне сьвц. Рыгора знайшла свой водгук у падданьні Царквы і выяўляецца ў тым факце, што Царква усталявала ушаноўваць памяць гэтага Сьвяціцеля ў другую Нядзёлю сьвятой Чатырохдзесятніцы пасьля Нядзелі Праваслаўя. Ніхто не паважаецца з старажытных вялікіх Айцоў і багасловаў Царквы так, як сьвц. Апанас Вялікі, сьвц. Васіль Вялікі, сьвц. Рыгор Багаслоў і іншыя, паколькі ў іх гістарычную эпоху Захад не пераходзіў у нейкі іншы лягер, ён належыў адзінай Царкве Хрыстовай. Пазьней падмуркавы і галоўны догмат аб вяршэнстве папы, які быў узьняты, як пазбаўлены падмурка і гатовы абрынуцца мінарэт, папісты склеілі як нейкій падмурак нейкага цэлага сузор'я ерэтычных догматаў. Такім чынам яны адступілі і адарваліся ад Праваслаўя. Такім чынам, Царква паважае сьвц. Рыгора Паламу як выразьніка і увасабленьне Праваслаўя, паколькі ён выпрацаваў зруйнавальны удар папізму, які ў то час ужо выкрышталізаваў свае ерэтычныя памылкі.

Гэтыя сьвятыя Айцы Царквы вельмі ясна і рашуча асуджаюць папізм як ерась, і мы рушым усьлед іх бескампраміснай пазыцыі, і на іх ускладзем адказнасьць. Бог ды памілуе нас і ды захавае Сваю Царкву ад ...нашага багаслоўя!

1Крыніца -Πηγή: Εφημερίδα-газета «Ορθόδοξος Τύπος» Να 1676 (9/2/2007).

http://www.oodegr.com/oode/oikoymen/oikoymen.htm

Царква саборная, альбо манархічная?

“І вось, Я з вамі ва ўсе дні да сканчэньня веку.” (Мц. 28:20) “Вы ведаеце, што князі народаў пануюць над імі, і вяльможы валадараць над імі. Але ня так хай будзе паміж вамі: а хто хоча між вамі большым быць, хай будзе вам слугою; і хто хоча між вамі быць першым, хай будзе вам рабом; бо Сын Чалавечы ня прыйшоў, каб Яму служылі, а каб паслужыць і аддаць душу Сваю як выкуп за многіх.” (Мц. 20:25-28) Гэтыя словы Госпад пацьвердзіў Сваёй ахвярай на крыжы, а прад тым, мыцьцём ног апосталам, падаўшы прыклад служэньня людзям (Ян. 13: 1-17). Вельмі важныя словы прамовіў тады Госпад сваім вучням: “Ці ведаеце, што Я зрабіў вам? Вы называеце Мяне Настаўнікам і Госпадам, і слушна кажаце, бо Я сапраўды гэта. Дык вось, калі Я, Гасподзь і Настаўнік, абмыў ногі вам, дык і вы павінны абмываць ногі адзін аднаму: бо Я даў вам прыклад, каб і вы рабілі тое самае, што Я зрабіў вам. Праўду, праўду кажу вам: раб ня большы за гаспадара свайго, і пасланец ня большы за таго, хто паслаў яго. Калі гэта ведаеце, дабрашчасныя вы, калі выконваеце.” (Ян. 13:12-17) Гэтымі словамі Хрыстос нябыта кажа: Вось вы хутка будзеце пасылаць сваіх пасланцаў, як Я пасылаю вас, і вы мусіце трактаваць іх, як Я вас. Такім чынам, усё ў Царкве мусіць адбывацца па вучэньню і прыкладам Хрыста, А Хрыстос, як мы ведаем, ёсьць Бог. Бог Сын, Бог Слова.

На фоне прамоўленага горка зьдзіўляе веруючых людзей тое, калі царкоўныя кіраўнікі толькі сымбалічна ўмываюць сваім суслужыцелям ногі, і гэта робіцца толькі на паказ, а ў жыцьці яны лічаць сябе значна вышэйшымі ад тых, каго яны пасылаюць да людзей. Зараз, у ХХ стагодзьдзі, калі чалавечы гонар амаль роўны гонару злога, – якой высокай высакароднасьці патрэбна чакаць яд герархаў і сьвятароў, каб падаць людзям, якіх жадаем навярнуць да Хрыста, добры прыклад. Тым больш, што даўно ведаем іншы запавет Выратавальніка: “Палюбі Госпада Бога твайго ўсім сэрцам тваім, і ўсёю душою тваёю, і ўсёю моцай тваёю, і ўсім разуменьнем тваім, і блізкага твайго, як самога сябе” (Лк. 10:27).

Таму, усё наша жыцьцё мусіць праходзіць у любові да ўсіх людзей, царкоўныя прапаведнікі – анёлы – мусяць асабліва памятаваць запавет любові, тым больш у нашым жахлівым дваццатым стагодзьдзі, зь якога мусім перайсьці ў наступнае. Такое хрысьціянскае стаўленьне да сваіх архірэяў і сьвятароў, якое выславіў у сваіх запаветах Хрыстос, мусіць быць захавана таксама людзьмі, слухачамі Хрыстовай навукі, якія прагнуць адшукаць шлях да Неба. Усе мы мусім будаваць сапраўдную Хрыстову Царкву, а ў ёй мусіць быць саборны парадак, а гэта значыцца, што аніякі кіраўнік не можа выяўляць сваёй перавагі, а толькі трымаць Хрыстовы парадак, пабудаваны на любові да Бога і бліжняга. Калі Хрыстос умыў Сваім вучням ногі, то мы мусім любіць і шанаваць свайго Госпада так, як Пётр: “Н абмыеш ног маіх вавек.” На гэта адказаў яму Выратавальнік: “Клі не абмыю цябе, ня маеш долі са Мною.” Бо боская любоў ёсьць узаемнай, бо усё, чаго жадае ад нас Госпад – мусіць быць паслухмяна выканана. Усё гэта – для нашага выратаваньня.

На фоне ўсяго вышэй прамоўленага, – падумайце як выглядае архірэй – дыктатар. Ці ганарлівы сьвятар, ці нейкі сябра царкоўнае Рады. Мы наглядзеліся на адносіны архірэяў РПЦ да сваіх падлеглых сьвятароў альбо парахфіянаў, асабліва да ўкраінцаў. Маем вялікія падставы для сумневу, ці патрэбна паважаць іх як архірэяў, хоць яны маюць царкоўны сан але не дзеюць згодна зь санам.

Але павяртаемся да асабліва істотнага. Мы паставілі сябе пытаньне, ці можа, дакладней – ці дапушчальна непослухмянства адносна Асобы і пакут Хрыста, бо менавіта прад пакутамі фізычнымі, калі пачыналіся пакуты духоўныя, Выратавальнік, прадбачачы падобнае непаслухмянства, такую зьнявагу да Сябе будучых пераемнікаў апосталаў, так хваравіта гэта перажываў, што яны створаць зь Ягонай Царквы манархію, падобную на паганскую рымскую альбо вавілонскую. Ці гэтакая манархія, створаная негледзячы на забарону, можа яшчэ называцца Хрыстовай Царквой? Думаецца, што Хрыстос падобных манархаў не прыме.

Можна б мець сумнеў: ці такая Царква яшчэ можа называцца Царквой. Магчыма можа, праз празмерную Боскую міласэрнасьць да годных хрысьціян, які апынуліся ў падобнай манархіі. Праз немагчымасьць выправіць зло, Бог падае Сваю Дабрыню абраным людзям і несьвядомай масе, але пад Боскі Суд падпадаюць тыя, якія не слухаюцца Хрыста, працягваюць захоўваць гэтую імпэрыю, у сваім гонары крочаць сьлядамі злога. Тут бачым грэх надмернае надзеі на Боскую міласэрнасьць, альбо поўную адсутнасьць веры, і выкарыстаньне Боскай установы для свайго подлага жыцьця і нягоднае славы.

Тут мусяць прыходзіць нам на думку саюзьнікі – Першы і “Трэці Рым”. Апошняга мы яшчэ не пазбавіліся ва Ўкраіне. А першы да сёньня пагражае Ўкраіне зь дапамогай “Трэцяга”, а нават зь дапамогай нашы тутэйшых “патрыётаў грэка–каталікоў”. Не разумею, чым кіруюцца тыя веруючыя патрыёты, цягнучы такое гора на сваю зямлю і на змучаных людзей. Тым больш, што гэтыя два “Рыму” яўна жадаюць падзяліць Украіну.

Дастаткова мы, праваслаўныя, маўчалі аб гэтай здрадзе Ўкраіны. Далей ужо немагчыма, баімся, каб не было запозна. А пакуль Рым дамаўляецца аб падзеле Ўкраіны паміж сабой і Масквой, – Украіну, нябыта, патоп, заліваюць сэкты. Падумаць патрэбна, ці мы маем адкінуць усю нашу царкоўную гісторыю, і зь Украіны зробяць нейкую Амэрыку, дзе ўласна веры даўно ўжо няма. Ці мусім мы павярнуцца да таго, што Сьвятое Пісьмо чытаецца дзеля ўспамінаў аб Хрысьце, усё перавесьці на сымбалы. Дайсьці да такога стану веры, як прамоўлена апосталам Якавам: “І дэманы вераць, і трымцяць.” (Як. 2:19).

Зносін з Хрыстом тады не будзе, а толькі нейкая невыразная вера, дзе кожны верыць на ўласны розум, а не так, як вучыў Хрыстос. Альбо будзе толькі тэатральнае выконваньне абрадаў людзьмі без сану і без права служыць Сьвятую Літургію і зьдзяйсьняць Сьвятыя Таямніцы. А падобнае ўжо маем ва Ўкраіне ад 1992 году.

Молім Госпада і Выратавальніка нашага, каб дакрануўся Сваёй Боскаю Рукой да сэрцаў і душаў гэтых людзей і зьнішчыў і дзёрзкасьць і зацятасьць, прывёў да Пакаяньня і выратаваў увесь украінскі народ.

Сьвяцейшы Патрыярх Зьміцер (Ярэма)