ДВА СЛОВА АБ СЬВЯТОЙ ТАЯМНІЦЫ ХРОСТУ

сьвяціцель Феафан Затворнік

1

Сьвяты апостал Павел, разважаючы пра сьвятую таямніцу хросту, патаемную сілу ягоную параўноўвае са сьмерцю і уваскрэсеньнем Госпада. Апускаючыся, кажа, у хрысьцільню, мы паміраем; выходзячы з хрысьцільні, уваскрасаем. Паміраем у хрысьцільні для жыцьця цялеснага і грахоўнага, а уваскрасаем з хрысьцільні для жыцьця духоўнага, сьвятога, богадагоднагай. “Няўжо ня ведаеце, што ўсе мы, хрышчаныя ў Ісуса Хрыста, у сьмерць Ягоную хрысьціліся? Дык вось, мы і пахаваныя зь Ім хрышчэньнем у сьмерць, каб, як Хрыстос уваскрэс зь мёртвых славаю Айца, так і нам хадзіць у абноўленым жыцьці. Ведаючы тое, што даўні наш чалавек крыжаваны зь ім, каб зьнішчылася цела грэшнае, каб нам ня быць ужо рабамі грэху” (Рым. 6:3, 4, 6).

Так, як сьветлы уваскрэслы Гасподзь,— так сьветла бывае існасьць наша, абнаўляючыся ў лазьні новага жыцьця мілатой Сьвятога Духа. Але не падумаем, браты, што тут вырабляе адна мілата, і вырабляе толькі вонкава ці як—небудзь мэханічна. Не.

Выратавальнае дзеяньне яе зьдзяйсьняецца нябачна — усярэдзіне. Прысутная ў хросьце мілата Духу захоўвае сабою шэраг унутраных зьмен сэрца і рухаў духу і зь іх утворыць новага ў нас, патайнага сэрца чалавека. Чаму сьвяты апостал Пётр хрост называе сумленьня добрыя запытаньнем у Бога, адукацыяй асаблівага, дабрынёй моцнага маральнага характару. Што і як тут бывае і быць павінна, я растлумачу вам некалькімі думкамі.

Усяміласьцівая Гасподзь, стварыўшы чалавека па выяве і па падабенстве Свайму, паказаў яму тым апошнюю мэту ва унутраных зносінах зь Сабою, ахаваўшы яе вядомымі, падручнымі чалавеку умовамі.

Шлях да дасягненьня гэтай мэты Бог паклаў у дбайным выкананьні сьвятой волі Ягонай, якую замацаваў у чыстым і бязгрэшным сумленьні чалавека; але не зьвязаў яго ў кірунку сваёй дзейнасьці, а надарыў яго свабодаю дзейнічаць, як жадае, па сваім меркаваньні, для таго каб ён сам сябе адвольна і добраахвотна вызначыў на няўхільную хаду ў вядомай волі Боскай. Для таго ж, каб чалавек меў магчымасьць саўладаць са сваёю свабодаю, Ён у тым жа духу, у якім жыве свабода, укараніў страх Божы, ці пачуцьцё усебаковай залежнасьці ад Бога Усятрымаючага, Усёразумеючага і Усёствараючага. Вось усе стыхіі духоўнага жыцьця нашага па першапачатковым ладзе. Злучаючыся ў адно, яна утварала самы маральны духоўны твар, жыцьцё якога будавалася і зьдзяйсьнялася так, каб чалавек у пачуцьці усебаковай залежнасьці сваёй ад Бога сам сябе добраахвотна вызначаў на няўхільную хаду ў сьвятой волі Боскай, вытлумачанай сумленьнем, ва упэўненасьці, што праз гэта знаходзіцца будзе ва унутраных зносінах з Богам, крыніцай жыцьця, і упівацца асалодай у ім. Да гэтага прызначаны чалавек, і так крочыла б жыцьцё ягонае заўсёды, падобна як гэтым чынам ідзе яно увесь час у анёлаў сьвятых, калі б не падзеньне.

Падзеньне разбурыла унутраны парадак духоўнага жыцьця. Адпаў ад Бога чалавек, і зносіны зь Ім непасрэднае спынілася; пачуцьцё залежнасьці ад Яго замерла ці саслабела, і не стала ў чалавека сіл саўладаць зь самаю свабодаю, якая імкнулася не усьлед волі Боскай, тым больш што і сумленьне ці зусім перастала тлумачыць волю Боскую, ці пачало тлумачыць яе крыва. Так распаліся стыхіі жыцьця духоўнага, і жыцьця духоўнага не стала.

Тым часам прырода чалавека засталася тая ж, і прызначэньне яго было тое ж. Чаму і аднаўленьне яго магло зьдзейсьніцца няйначай, як праз аднаўленьне першапачатковых духоўных сілаў ягоных і узьвядзеньне іх у наканаванае узаемнае стаўленьне. Гэта вось і зьдзяйсьняе таямніца хросту па папярэдняй падрыхтоўцы да таго чалавека шэраг маральных зьменаў...

Прывяду вам у тлумачэньне гэтага адзін прыклад. Сьвяты апостал Пётр прапаведуе ў дзень Тройцы. Слухачы, праслухаўшы пропаведзь, выклікнулі: што ж нам рабіць? Сьвяты апостал адказваў: павініцеся; і ў іншым месцы: “Пакайцеся, і хай ахрысьціцца кожны зь вас у імя Ісуса Хрыста на дараваньне грахоў, — і атрымаеце дар Сьвятога Духа” (Дзеі. 2:38)

Разьбяром гэта тут. Пропаведзь адукавала сумленьне, асьвечанае сумленьне уваскрэсіла пачуцьцё залежнасьці ад Бога, ці страху Боскага,— і вось зь сэрца лямант: што нам рабіць? Гэта — каяцца, паверыць, прыняць мілату праз хрост. Павініцца — гэта значыць вырашыцца пакінуць справы грахоўныя, зьвярнуцца да Бога (Дзеі. 3:19) і вызначыць свабоду сваю зноў на хаду ў волі Ягонай, як вызначана было і першапачаткова. Прыносячы пакаяньне і гатовы б на гэта, але як прыступіць да гэтага, калі адчувае ў сабе, зь аднаго боку, сваё маральнае бясьсільле, а зь іншай — адсутнасьць міру з Богам, Якога заўсёды гнявіў, і са сваім сумленьнем, якое заўсёды абражаў. У вылячэньне гэтай галоўнай нямогласьці і падаецца яму вера ў Госпада Ісуса Хрыста як адзіны сродак да супакаеньня і узьяднаньню з Богам і мілата Духу як апора маральнай крэпасьці. Ці заўважаеце, як тут, у новым добрым ладзе, усе ранейшыя стыхіі і сілы духоўнага жыцьця, саслабелыя і разбураныя ў падзеньні, узводзяцца зноў да свайго значэньня і зьвязу! Пачуцьцё залежнасьці ад Бога уваскрасае ў пакаяньні, сумленьне адукоўваецца словам, свабода умацоўваецца мілатой, зносіны з Богам падаюцца праз веру ў Госпада Ісуса Хрыста, адзінага Малітоўніка Бога і людзей... Так усе стыхіі, кожная сваім адмысловым ажыўляючым вылячэньнем, ажываюць.

Застаецца зараз зьліць іх разам, сабраць, як прамяні, у адзін фокус. Гэта і зьдзяйсьняецца ў купелі хросту, якая ў гэтым стаўленьні ёсьць як бы добры горан, дзе зь адноўленых такім чынам папярэдніх стыхій духоўнага жыцьця паўсюды дзеючай мілатой ствараецца новае стварэньне ў Хрысьці Ісусе, утворыцца патайны сэрцам чалавек. З хрысьцільні мы выходзім новымі ў такім менавіта сэнсе; пачуваемся менавіта пазнаўшымі новае жыцьцё і пачынаем упівацца асалодай. Вось гледзіце, што гаворыцца аб тых, якія навярнуліся казаньнем сьвятога апостала Пятра. Прыняўшы слова, гаворыцца, хрысьціліся, і тут жа дадаецца: пачалі знаходзіцца ў вучэньні, зносінах, малітве, усе былі разам, усё ў іх было агульнае, як бы адна душа і адно цела, аднадушна знаходзячыся ў царкве, бесьперастанку хвалілі Бога, жылі ў радасьці і прастаце сэрца (Дзеі. 2). Як толькі ахрысьціліся, так і пачалі жыць новым жыцьцём. Гэта новае жыцьцё усьведамляецца усімі прымаючымі хрост і ёсьць іх доля і спадчына.

Сабраўшы зараз у адну думку усе пачаткі духоўна—набожнага жыцьця, адпаведныя і першапачатковай ягоныя прылады, мы убачым, што кожны прыняўшы хрост па унутраным сваім настроі такі: па веры ў Госпада Ісуса Хрыста, пагадніўшыся і прыняўшы ад Яго добрую сілу, хрысьціянін пачуваецца вызначаным і моцным да няўхільнай хады ў волі Боскай, пра што і раўнуе ён з гатоўнасьцю на усякія працы ці ахвяраваньні, адчуваючы яшчэ тут часавую радасьць у зносінах з Богам і прадчуваючы маючую быць у вечнасьці радасьць бясконцую. Менавіта ў гэтым складаецца сумленьня добрыя паводзіны, ці адукацыя па—хрысьціянску — маральнага характару. Прыводжу вам гэта затым, каб не забыліся вы, што сіла хросту складаецца не ў адным добрым абнаўленьні натуральных сіл духу, але і ў маральнай зьмене характару ці ў тым і іншым разам. Па Божым ладзе спачатку адбываюцца ў духу чалавека маральныя зьмены, а потым мілата, усяляючыся ў чалавека праз таямніцу, захоўвае іх у ім і тым абнаўляе самая існасьць ягоная. У хрысьціяніне ужо не адна існасьць, а і мілата. Зь выгляду вонкавы ён то ж, што і усё нехрысьціяне... а на справе ён ёсьць растварэньне і зьмешваньне існасьці і мілаты. Медзь, напрыклад, адна выдае гук глухой, а ў злучэньні са серабром гучыць чысьцей і званчэй, хоць зь выгляду рознасьць не прыкметна ў той і іншай. Медзь адна — гэта існасьць наша; медзь у злучэньні са серабром — то ёсьць існасьць, абноўленая ў хросьце. Вазьміце яблык зь дзікай яблыні і яблык садовае. Зь выгляду яны, можа быць, зусім падобныя, а унутраная добрая якасьць таго і іншага зусім не падобная. Так хрысьціянін і нехрысьціянін зь выгляду быццам аднолькавыя, але унутраны іх не характар толькі, але як бы і склад неаднолькавыя. Уся сіла хрысьціян — унутры. Самі ж хрысьціяне не могуць не усьведамляць гэтага адрозьненьня і зьмены — не ў шкоду сваёй пакоры, а ў адплату славы Богу, выратоўваючага іх. Не усё гіне ў чалавеку падзеньнем. Сьляды ранейшай прыгажосьці застаюцца на усіх сілах ягоных, толькі яны разрозьніліся і распаліся. Гэта тое ж, што пабітае люстэрка. Калі ж аднаўляецца унутраны лад жыцьця духоўнага, тады гэта тое ж, што люстэрка суцэльнае, якое ясна адлюстроўвае усе рысы і часьці твару глядзячага. Зьвяртаючыся унутр сябе, хрысьціянін ці можа не усьведамляць у сабе гэтай падараванай яму цэласьці? Яшчэ да хросту чалавек — то ж, што паслаблены ва усіх частках сваіх: ні стаць, ні рушыць. Па хросьце ён то ж, што паслаблены вылечаны, пра якога кажа Эвангельле, што ён хадзіў, скачучы і радуючыся. Так пачуцьцё бадзёрасьці і крэпасьці сіл, уласьцівае хрысьціяніну, абдараванаму ў хросьце, ці можа не сьведчыцца ў сьвядомасьці? І яшчэ адна выява. Глядзельныя трубкі маюць тры складу. Калі усунуць гэтыя склады адзін у іншы, трубка не паказвае рэчаў як належыць; а калі яны рассунуты па супамернасьці, усё тады відаць у іх добра... Трубка ёсьць выява нашай траістасьці : духу, душы і целы. У падзеньні дух падпарадкаваўся душы, а душа і дух — целу, і чалавек пачаў блага бачыць свае адносіны і блага трымаць сябе ў іх. У новым, добрым нараджэньні дух узводзіцца ў свае правы, трымае душу ў сваім чыне, а праз яе і цела... чалавек тады атрымлівае наканаваны лад частак існасьці, ясна усьведамляе свае адносіны да Неба і зямлі і годна сябе трымае ў гэтых адносінах. Такое аднаўленьне ці можа атуліцца ад вачэй розуму і саром?!.

Бачыце зараз, якая сіла сьвятога хросту і як ад нас саміх не могуць захавацца выратавальныя дзеяньні яго ў нас?! Увайдзіце зараз у сябе і самі для сябе вырашыце, ці ёсьць там тое, што дае сьвяты хрост, ці няма. Калі ёсьць — падзякуем Госпаду, без ганарлівасьці, аднак жа, бо усё ад Яго; калі няма — выкрыем сябе, і упікнём, і пасьпяшаемся папоўніць гэта праз таямніцу пакаяньня, у якой ізноў хрысьцяцца грэшнікі не ў хрысьцільні, а ў сьлезах, хоць жыцьцё новае атрымліваюць такое ж, якое даецца ў хрысьцільні. Амін.

2

Згадаеце мінулую гутарку маю. Там бачылі мы, што вернік павінен выйсьці з купелі хросту рупліўцам выключна пра набожнасьць, з гатоўнасьцю на усё дзеля таго ахвяраваньня. Гэты жар рэўнасьці аб Богу, зь любоўю і самаадданасьцю, складае гэтак неад'емную рысу хрысьціянскага жыцьця, што ў кім ён ёсьць, той жыве, у кім няма яго, той ці мёртвы, ці замер і сьпіць. Гэта — насеньне жыцьця і разам сіла жыцьцёвая. Яна ёсьць плод спалучэньня мілаты са свабодаю. Чалавек цалкам аддае сябе Боскаму кіраваньню; мілата, прыйшоўшы, успрымае яго, напаўняе яго, злучаецца зь ім, і з гэтай патаемнай скарбніцы жыцьця выходзіць чалавек абнаўленьня (1 Пят. 2:9), рупліўца добрым справам (Ціт. 2:14), абраны быць сьвятым і бязгрэшным прад Богам у любові (Эф. 1:4).

Калі дарослыя прымаюць хрост, то яны сапраўды зьяўляюцца такімі адразу па хросьце, бо яны тут жа ад сваёй асобы уяўляюць усе неабходныя да спалучэньня зь мілатой разьмяшчэньні сэрца. Адносна ж тых, якія прымаюць хрост немаўлятамі, Боская эканомія нашага выратаваньня спрыяла усталяваць такі парадак, што усё, што да пакладаньня ў нас пачатку хрысьціянскага жыцьця залежыць ад мілаты Боскай, падаецца адразу, і абнаўленьне зьдзяйсьняецца мілатой; то ж, што залежыць ад нашай свабоды, адкладаецца да узросту, да першай споведзі і прычашчэньня, калі чалавек асэнсавана і добраахвотна аддае сябе мілаце,— і тады абнаўленьне, якое зьдзейсьнілася раней як бы незалежна ад яго, адною мілатой, засвойваецца ягонай асобай і пачынае зьдзяйсьняцца сумесна зь мілатой і свабодаю. Тады і ён зьяўляецца моцным мілатой Боскай рупліўцам набожнасьці хрысьціянскае, выключна з поўнай самаадданасьцю.

Усім вядома, што да гэтага моманту, гэтак рашучага ў жыцьці, усё амаль залежыць ад бацькоў і хросных бацькоў, а потым і ад іх, і ад нашай свабоды; далей жа — і ад тых шматстайных спалучэньняў у жыцьці, у якія ставіць кожнага неспасьціжнае спалучэньне акалічнасьцяў. Ад узьдзеяньняў на нашу сьвядомасьць і свабоду усіх гэтых уплываў і ад таго, як мы карыстаемся імі, выходзіць, што ў адных — усё сьвятло, у іншых — усё цемра, у трэціх — ні сьвятло, ні цемра... Я разумею пад гэтым тое, што адны пасьля выдатнага дзяцінства і малалецтва, прыйшоўшы ў сьвядомасьць, упадабалі хрысьціянства моцнай любоўю і раўнуюць па ім няўхільна, ад сілы ў сілу узыходзячы і жадаючы дасягнуць у меру узросту выкананьня Хрыстовага; іншыя хутка ухіляюцца ад Госпада ў шлях запалу, у рабства духу сьвету і князю ягонаму, і жывуць у забыцьці аб Богу і супраціўных Яму парадках; трэція не ведаюць, каму прыналежаць — не то Хрысту, не то сьвету: вонкава удзельнічаюць ва усіх парадках хрысьціянскага жыцьця, а думкамі і сэрцам у іншыя вобласьці зьвяртаюцца і ў іншых прадметах бачаць сваю уцеху, асалоду і шчасьце — гэта хрысьціяне, не маючыя духу Хрыстовага! Не пра Госпада ў іх клопат, а пра адно тое, як бы спакойна і добра пражыць на зямлі, сярод усіх парадкаў, у якія ставіць іх выпадковае становішча часавага жыцьця, не выяўляючы сябе, аднак жа, чужымі і хрысьціянскага чыну і не аб'яўляючы сябе багаборцамі і багаборцамі заўзятымі.

Такім чынам, калі, зьвяртаючыся назад, захочам мы добрасумленна вызначыць, якія мы ў стаўленьні да Госпада Ісуса Хрыста, выключна служыць Якому прынялі мы абавязаньне ў сьвятым хросьце, то адны апынуцца дбайнымі рупліўцамі Госпада і жыцьця хрысьціянскага; іншыя — адданымі сьвету і запалу, багаборцамі; трэція — вонкавымі хрысьціянамі зь міралюбным сэрцам.

Да каго ж зь іх зьвярнуць мне цяпер слова?

Першыя не патрабуюць слова. Мы толькі можам, усьлед іх гледзячы, Госпада уславіць і іх улагодзіць... Дабрашчасныя вы, пачуўшы пакліканьне Госпада!.. Вы ў сьвятле твару Ягонага крочыце і пра імя Яго цешыцеся ва усялякую гадзіну, заклікаючы: зьнікне сэрца маё ў Табе, Божа, Божа сэрца майго і Бог мой!

Да другіх што і зьвяртаць слова, калі іх тут няма і ніколі не бывае?.. Яны зусім ухіліліся ў шлях згубны. Пра іх можам шкадаваць толькі і маліцца.

Такім чынам, да вас слова маё, вонкавыя хрысьціяне, без духу Хрыстовага, без сэрца, Госпаду цалкам адданага, без рэўнасьці пра дагаджаньне Яму адзінаму!.. Ці не да вас адных, а да нас разам, бо і я першы ад вас. Што ж мы зь вамі скажам сабе! Ах, брація, прымусім сябе узысьці да пачуцьця асьцярогі за сябе і сваю долю вечную... Падумайце, што кажуць пра нас усе праўдзівыя праведнікі Боскія, і тыя, якія яшчэ тут, на зямлі, і тыя, якія ужо на Небе. Што іншае могуць сказаць яны, акрамя наступнага: вось людзі, якія, здаецца, ад нас сутнасьць, але не сутнасьць наша. Простае, здаецца, але якое страшнае слова! Бо калі мы не іх, то і яны не нашы і нішто іх не наша. Значыцца, не наш Хрыстос, не нашы усе абяцаньні Ягоныя, не наш рай і вечная асалода. А калі гэта не наша, самі ведаем, што павінна быць наша... Бачыце, якая бяда! Тым часам агледзіцеся вакол... у нас усё амаль хрысьціянскае... парадкі хрысьціянскія, паняцьці хрысьціянскія, гаворкі хрысьціянскія, шмат правілаў і дзеў хрысьціянскіх!.. Чаго бракуе?.. Бракуе сэрца хрысьціянскага. Яно не туды накіравана... не ў Богу яго выгода, а ў сабе і ў сьвеце, і не на Небе ягоны рай, а на зямлі. Бракуе гэтай моцнай, як сьмерць, рэўнасьці аб набожнасьці і выратаваньні. Мы як быццам заснулі і замерлі... і рухаемся так, як рухае нас плынь жыцьця. Гэту вось рэўнасьць і давайце узбуджаць у сабе... бо хто гэта зробіць, акрамя нас?! Самі прывязаліся да сьвету, самі ж і адрываць сябе ад яго будзем. Увойдзем ж да сэрца свайго — халоднага, нядбайнага і бестурботнага — і пачнём яго па—сяброўску угаворваць адумацца нарэшце, стрэсьці сувязь запалу і сьвету, самавольна на сябе накладзеныя, і накіравацца да Госпада. Будзем казаць душы так: ты створана па выяве і па падабенстве Боскаму. Бязьмежны Бог так пажадаў уладкаваць цябе, каб сьвяціцца ў табе зь дасканаласьцямі Сваімі, як сонца сьвеціцца ў малой кроплі вады, і быць бачнаму ў табе і табе, і усім, якія бачаць цябе, зямным і нябесным. А ты адхілілася ад Бога і зьвярнулася да сьвету, узяла ягоную гідкую выяву, праз тое пачала насіць жывёльнае падабенства князя стагодзьдзя гэтага. Успомні першую высакароднасьць сваю вялікую і ні з чым не параўнальную, пашкадуй пра сучаснасьць непрыгожасьць і зьвярніся да Госпада, каб абнавіцца па выяве Стварыўшага цябе.

Бог шукае цябе і, шукаючы, атачае усёй літасьцю і апекай Сваёй: жыцьцё твае Ягоным ёсьць, і усё да жыцьця патрэбнае Яго ж — і сьвятло, і паветра, і ежа, і вопратка, і жыльлё, і усё, што ёсьць у табе і ў цябе, Ягоным ёсьць. І гэта што яшчэ? Дзеля цябе Ён зь Неба сышоў, пакутаваў, памёр на Крыжы, уваскрэс, узьнёсься на Неба, Духа Сьвятога паслаў і заснаваў на зямлі Царкву, у якой сумясьціў усё да выратаваньня твайго патрэбнае, і, галоўнае, шляхам нараджэньня і парадкам вонкавага твайго жыцьця увёў ужо цябе ў гэту скарбніцу выгод духоўных!.. Бачыш, колькі любові! І за усё гэта ад цябе патрабуе Ён адзінага сэрца твайго. І кропля вады, сагрэтая сонцам, узыходзіць у вышыні... Ты ж што марудзіш зьвярнуцца да Госпада, зь усіх бакоў сагрэты цеплынёю любові Ягонай?!

Ці не бачыш, усё вакол ідуць да Госпада, і бедныя, і простыя, і неадукаваныя. Што ж ты стаіш, папускаючы усіх паперадзе цябе ў Царства? Быццам ты горшы іншых? Ці абдзелены ты нейчым?!. Ці пазбаўлены ты нейчага, што усім даецца?!. Што ж стаіш?! Уздыміся, пасьпяшайся, пакуль не зачыніліся дзьверы, якая адчынілася да прыняцьця усіх прыходзячых цяпер.

Што стаіш? Зьвярніся да Госпада і пачні для Яго рупліва працаваць... Час цячэ... сілы старэюць, грубеюць і набліжаюцца да нерухомасьці ў сваім зьменлівым кірунку. Тым часам сёньня—заўтра сьмерць. Глядзі, не застацца б табе зусім у гэтым закамянелым холадзе да Госпада. Успомні страшны канец, калі і Бог канчаткова адхіліцца ад не прыйшоўшых да Яго, адпрэчыць што адпрэчваюць Яго, і страхам падштурхніся накіравацца да Госпада.

Адшукай Госпада! Бог ці сьвет... сярэдзіны няма. Ці ты так бестурботна сьпіш, што нічога не бачыш?!! Там усё — тут нічога; там праўда — тут здань; там супакой — тут хваравітыя клопаты; там дастатак — тут вечная зьнямога; там радасьць і вясельле — тут толькі смутак і тугая сэрца. Усё гэты ты ведаеш, выпрабаваў усё, аднак жа, застаесься ў той жа мітусьні розуму і сэрца... Рай на зямлі уладкаваць жадаеш?.. Восьмая ужо тысяча, як міратворцы высільваюцца ў сродках уладкаваць рай на зямлі... І не толькі няма посьпеху, насупраць, усё ідзе да горшага... Не пасьпееш і ты, а толькі змучысься, ганяючыся за прывіднай выгодай сьвету, як дзеці за уцякаючай вясёлкаю.

Зрэшты, якая душа не ведае усяго гэтага? Усе мы ведаем, што трэба выключна Госпаду сэрцам прыналежаць і усё зьвяртаць на дагаджаньне Яму адзінаму — і малое, і вялікае. Але калі належыць прыступіць да справы — адхіліцца ад усяго,— пачынаем розныя ужываць адгаворкі, каб застацца пры сваіх прыхільнасьцях... "Дзе нам! — кажуць.— Гэта высокае жыцьцё прыналежыць толькі выбраньнікам... Мы ж — хоць сяк—так... Хто абраны, той асабліва і заклікаецца... Вось апостал Павел... і іншыя, падобна яму мабыць закліканыя..." На гэта вось што скажу: а гэтыя абраньнікі хіба не самі пайшлі на пакліканьне Госпада? Хіба іх зьвязанымі як бы вабіла мілата? Пачулі слова, скарыліся і накіраваліся да Госпада... Хай, зрэшты, ёсьць адмысловыя абраньнікі... і ў іх усё асабліва. Але ёсьць і агульны для усіх шлях... Гэтым агульным шляхам і пойдзем... Наогул жа мы усё абраны. Калі хутка слова праўды кранулася нашага слыху, значыць, мы абраны... нас кліча Гасподзь, і мы няўзаемныя, калі не пойдзем усьлед за Ім. Пагледзіце, як навярталіся іншыя... Адзін пачуў: не хавайце сабе скарбаў на зямлі — і усё пакінуў... Іншы прачытаў: дарэмна мітусіцца чалавек! скарбы невядома каму зьбіраю я, — пакінуў мітусьню і уступіў на трывалы шлях служэньня Богу. Трэці зірнуў на расьпяцьце зь надпісам: "Вось што Я для цябе зрабіў; што робіш ты для Мяне?.." — і усім сэрцам аддаўся Госпаду... Што гэта, хіба усё надзвычайныя пакліканьні?!. Ды мы усякі дзень тысячу падобных праўд чуем і чытаем... Ці можам пасьля гэтага лічыць сябе не пакліканымі?.. Не, браты, не за пакліканьнем, а за намі справа. Як навярнуліся гэтыя, якія навярнуліся? Усьвядомілі, што няма жыцьця, як толькі ў Госпадзе, і зьмянілі свае кепскае жыцьцё. Так павінна быць і ва усіх. Унутраная зьмена, ці пералом, залежыць ад добрасумленнасьці ў стаўленьні да усьвядомленай праўды. А гэта добрасумленнасьць — заўсёды ад нас... прыкладзём яе — і адолеем ... Ва унутранае сьвяцілішча сэрца ніхто іншы не увойдзе... Там усё вырашае чалавек са сваім сумленьнем і сьвядомасьцю... Станем жа самі ў сабе прад тварам Бога і, хутка зрабіўшы усё, чаго жадае Бог, і усьвядоміўшы непазьбежнасьць і неадкладнасьць таго для выратаваньня, пакладзём у сэрца сваім гэты запавет: ад гэтага часу пачну належаць Госпаду усім сэрцам і Яму адзінаму працаваць усімі сіламі сваімі... І зьдзейсьніцца наша абраньне, бо абраньне і ёсьць спалучэньне нашай рашучасьці з пакліканьнем Божым. Гасподзь блізка... Да усіх прыходзіць і стукаеш у сэрца, ці не адчыніць хто? Калі сэрца — замкнёная пасудзіна, хто вінаваты?! Усяму віны — наша нядобрасумленнасьць да спазнанай праўды. Калі б гэтага не было, усё б былі заўсёды накіраваны да Госпада. І ці шматлікае патрабуецца?! Бо мы не зусім жа чужаемся Госпада. Толькі дагаджаньне Яму стаіць у нас не на першым месцы... не ёсьць галоўная наша справа, а як бы прыробак. Справа ж у нас — дагаджаньне людзям і звычаям сьвету. Пастаўце зараз дагаджаньне Госпаду на першым месцы і усё іншае перабудуйце па патрабаваньні гэтай адзінай мэты... і зьменіцца ваш унутраны настрой... Усё застанецца тое ж... толькі сэрца зробіцца новае. Вось і усё! Ці шмат гэта?!

Шмат бы яшчэ жадаў казаць вам пра тое ж, але бачу, што змарыў вас... Астатняе самі распавядзіце душы сваёй... Бо хто, акрамя нас саміх, дапаможа Госпаду авалодаць сэрцам нашым?.. О, калі б мы скарыліся Яму і Яму аддалі б сэрца свае... і тварам да твару сузіралі Яго ў сабе, і усё круціліся ў сьвятле Ягоным, вакол Яго... як круцяцца каля сонца усе сьвяцілы, зьвернутыя да яго і ім асьветленыя... складаючы свой адмысловы стройны хор! Амін.