СЛОВА НА ЎСЯНОЧНЫМ ДБАНЬНІ Ў ДЗЕНЬ ПАМЯЦІ СЬВЯЦІЦЕЛЯ МІКАЛАЯ ЦУДАТВОРЦА

мітрапаліт Антоні (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа.

Мы сьвяткуем сёньня дзень сьмерці сьвяціцеля Мікалая Цудатворца. Якое гэта дзіўнае сумяшчэньне слоў: сьвята пра сьмерць... Звычайна, калі каго-небудзь засьпее сьмерць, мы тужым і плачам пра гэта; а калі памрэ сьвяты — мы пра гэта радуемся. Як жа гэта магчыма?

Магчыма гэта толькі таму, што калі памірае грэшнік, у застаўшыхся цяжка ляжыць на сэрца пачуцьцё, што надышоў час расстаньня, хоць бы часавы. Як бы ні была моцная наша вера, як бы надзея нас ні акрыляла, як бы мы ні былі упэўнены ў тым, што Бог любові ніколі канчаткова не адлучыць адзін ад аднаго тых, якія любяць адзін аднаго хоць недасканалай, зямной любоўю — усё ж застаецца сум і нуда пра тое, што мы не убачым на працягу доўгіх гадоў твару, выразу вачэй, якія сьвецяцца на нас ласкай, не дакранёмся да дарагога чалавека поўнай глыбокай пашаны рукой, не пачуем яго голасу, што даводзіць да нашага сэрца ягоную пяшчоту і любоў...

Але наша стаўленьне да сьвятога не зусім такое. Нават тыя, хто быў сучасьнікам сьвятых, ужо пры іх жыцьці пасьпелі усьвядоміць, што, жывучы поўнасьцю нябеснага жыцьця, сьвяты не адлучыўся ад зямлі пры жыцьці, і што калі ён целам спачне, ён усё адно застанецца ў гэтай таямніцы Царквы, якая злучае жывых і памерлых у адзіна цела, у адзіны дух, у адзіную таямніцу вечнага, Боскага, перамагаючага ўсе, жыцьця.

Паміраючы, сьвятыя маглі сказаць, як Павел казаў: я подзьвігам добрым жыў, веру захаваў; зараз рыхтуецца мне узнагарода вечная, зараз я раблюся сам ахвярапрынашэньнем...

І вось гэта сьвядомасьць — не галоўнае, а сьвядомасьць сэрца, жывое пачуцьцё сэрца пра тое, што сьвятой не можа ад нас адлучыцца (гэтак жа як ад нас не адыходзіць зрабіўшыся для нас нябачным Хрыстос уваскрэслы, гэтак жа як не адсутнічае нябачны нам Бог), вось гэтая сьвядомасьць дазваляе нам цешыцца ў дзень, калі, як казалі старажытныя хрысьціяне, чалавек нарадзіўся ў вечнае жыцьцё. Ён не памёр — а нарадзіўся, увайшоў у вечнасьць, ва увесь абшар, ва усю поўнасьць жыцьця. Ён — у чаканьні новай перамогі жыцьця, якой мы усё чакаем: уваскрэсеньня мёртвых у апошні дзень, калі ужо усе перашкоды падзелу упадуць, і калі мы узрадуемся не толькі аб перамозе вечнасьці, але пра тое, што Бог і часовае вярнуў да жыцьця — але ў славе, новай зіхатлівай славе.

Адзін са старажытных айцоў Царквы, сьвяты Ірыней Ліёнскі кажа: слава Боская — гэта чалавек, да канца зрабіўшыся чалавекам... Сьвятыя зьяўляюцца такой славай для Бога; гледзячы на іх, мы дзівімся таму, што Бог можа зьдзейсьніць над чалавекам.

І вось, мы цешымся ў дзень сьмерці таго, хто на зямлі быў нябесным чалавекам, а ўвойдучы ў вечнасьць, стаў для нас прасіцелям і малітоўнікам, не адлучыўшыся ад нас, застаючыся не толькі такім жа блізкім, робячыся яшчэ бліжэйшым, таму што мы робімся блізкімі адзін аднаму па меры таго, як робімся блізкімі, роднымі, сваімі Жывому Богу, Богу любові. Радасьць наша сёньня так глыбокая! Гасподзь на зямлі зжаў, нібы сьпелы колас, сьвяціцеля Мікалая. Зараз ён сьвяткуе з Богам, на нябёсах; і як ён любіў зямлю і людзей, умеў шкадаваць, спагадаць, умеў атачыць усіх і сустрэць кожнага дзівосным ласкавым, удумлівым клопатам, так і зараз ён моліцца аб нас усіх, клапатліва, удумліва.

Калі чытаеш яго жыцьцё, дзівісься, што ён не толькі пра духоўнае клапаціўся; ён клапаціўся пра кожную чалавечую патрэбу, пра самыя сьціплыя чалавечыя патрэбы. Ён умеў цешыцца з радаснымі, ён умеў плакаць з плачучымі, ён умеў суцешыць і падтрымаць тых, каму трэба было суцяшэньне і падтрымка. І вось чаму народ, мірлікійская паства яго так палюбіла, і чаму увесь хрысьціянскі народ так яго паважае: нічога няма занадта нікчэмнага, на што ён не зьвярнуў бы увага сваёй творчай любові. Няма нічога на зямлі, што здавалася б нявартае ягоных малітваў і нявартае ягонай працы: і хвароба, і бяднота, і бяздольнасьць, і зьнявага, і страх, і грэх, і радасьць, і надзея, і любоў — усё знайшло жывы водгук у ягоным глыбокім чалавечым сэрцы. І ён нам пакінуў выяву чалавека, які зьяўляецца зьзяньнем Боскай прыгажосьці, ён нам у сабе пакінуў як бы жывую, дзеючую ікону сапраўднага чалавека.

Але пакінуў ён нам яе не толькі для таго, каб мы радаваліся, захапляліся, дзівіліся; ён нам пакінула сваю выяву для таго, каб мы ад яго навучыліся, як жыць, якой любоўю любіць, як забываць сябе і памятаць бясстрашна, ахвярна, радасна усякую патрэбу іншага чалавека.

Ён нам пакінуў прыклад і таго, як паміраць, як пасьпець, як устаць перад Богам у апошнюю гадзіну, аддаўшы Яму душу радасна, нібы вяртаючыся ў бацькоўскі дом. Калі я быў юнакоў, мой бацька мне раз сказаў: навучыся на працягу твайго жыцьця так чакаць сьмерць, як юнак дрыгатліва чакае прыходу сваёй нявесты... Вось так чакаў і сьвяціцель Мікалай гадзіны сьмяротнай, калі расчыніцца сьмяротная брама, калі упадзе уся сувязь, калі пырхне душа яго на свабоду, калі яму дадзена будзе бачыць Таго Бога, Якога ён ушаноўваў верай і любоўю. Так і нам дадзена чакаць — чакаць творча, не чакаць здранцьвела, у страху сьмерці, а чакаць з радасьцю таго часу, той сустрэчы з Богам, якая нас зрадніць не толькі зь Жывым Богам нашым, з Хрыстом, зрабіўшымся чалавекам, але і з кожным чалавекам, таму што толькі ў Богу мы робімся адзіныя...

Айцы Царквы нас заклікаюць жыць страхам сьмяротным. Са стагодзьдзя ў стагодзьдзе мы гэтыя словы чуем, і са стагодзьдзя ў стагодзьдзе мы іх зьменліва разумеем. Колькі людзей жыве страхам таго, што вось-вось наступіць сьмерць, і за сьмерцю — суд, а за судом — што? Невядома. Пекла? Прабачэньне?.. Але не пра гэты страх сьмяротным казалі айцы. Айцы казалі пра тое, што калі б мы памяталі, што праз імгненьне можам памерці, як бы мы сьпяшаліся рабіць усё дабро, якое мы яшчэ можам пасьпець зрабіць! Калі б мы думалі увесь час, дрыгатліва пра тое, што стаячы побач зь намі чалавек, якому мы цяпер можам зрабіць добрае ці злое, можа памерці — як бы мы сьпяшаліся аб ім паклапаціцца! Не было б тады ніякай патрэбы, ні вялікай, ні малой, якая перабольшвала б нашу здольнасьць жыцьцё прысьвяціць чалавеку, які вось-вось памрэ.

Я ужо сказаў нешта пра свайго айца; прабачыце — я скажу яшчэ адно асабістае. Мая маці тры гады памірала; яна гэта ведала, таму што я гэта сказаў ёй. І калі сьмерць увайшла ў наша жыцьцё, яна жыцьцё зьмяніла тым, што кожнае імгненьне, кожнае слова, кожнае дзеяньне — таму што яно магло быць апошнім — павінна было быць дасканалым выразам усёй любові, усёй ласкі, усёй глыбокай павагі, якія паміж намі былі. І вось тры гады не было дробязі і не было буйных рэчаў, а было толькі сьвята пяшчотнай, поўнай глыбокай пашаны любові, дзе усё зьлівалася ў вялікае, таму што і ў адным слове можна скласьці усю любоў, і ў адным руху можна выказаць усю любоў; і гэта павінна быць так.

Сьвятыя гэта разумелі не толькі ў адносінах да аднаго чалавека, каго яны любілі асабліва ласкава і на працягу нейкіх малых гадоў, на якія ў іх хапала духу. Сьвятыя умелі так жыць на працягу цэлага жыцьця, зь дня ў дзень, з гадзіны ў гадзіну, у адносінах да кожнага чалавека, таму што ў кожным яны бачылі выяву Боскую, жывы абраз, але — Божа! — парой такі апаганены, абраз такі зьнявечаны, якой яны сузіралі зь асаблівым болем і зь асаблівай любоўю, як мы сузіралі б абраз, затаптаны ў бруд перад нашымі вачамі. А кожны зь нас грахом сваім затоптвае ў бруд выяву Боскую ў сабе.

Падумайце над гэтым. Падумайце над тым, якая хвалебная, якая дзівосная можа быць сьмерць, калі толькі мы пражывём жыцьцё, як сьвятыя. Яны — падобныя нам людзі, якія адрозьніваюцца ад нас толькі адвагай і гарэньнем духу. Калі б мы падобна ім жылі! І якая багатая магла б быць для нас памяць сьмяротная, калі замест таго, каб звацца, на нашай мове, страхам перад сьмерцю, яна была б сталым напамінкам, што кожнае імгненьне ёсьць і можа зрабіцца брамай у вечнае жыцьцё. Кожнае імгненьне, напоўненае усёй любоўю, усёй пакорай, усім захапленьнем і крэпасьцю душы, можа расчыніць час да вечнасьці і нашу зямлю зрабіць ужо месцам, дзе паказаны рай, месцам, дзе жыве Бог, месцам, дзе мы адзіныя ў любові, месцам, дзе усё благое, мёртвае, цёмнае, бруднае пераможана, зьменена, зрабілася сьвятлом, зрабілася чысьцінёй, зрабілася Боскім.Дай нам Гасподзь удумацца ў гэтыя выявы сьвятых, і не адзін аднаго, нават не сябе пытаць пра тое, што ж рабіць, а зьвярнуцца прама да іх, да гэтых сьвятых, зь якіх некаторыя былі спачатку разбойнікамі, грэшнікамі, людзьмі страшнымі для іншых, але якія здолелі веліччу душы успрыняць Бога і вырасьці ў меру узросту Хрыстовага. Пачнём іх пытаць... Што з табой здарылася, ойча Мікалаю? Што ты зрабіў, як ты расчыніўся сіле Боскай любові і мілаты?.. І ён нам адкажа; ён сваім жыцьцём і сваёй малітвай зробіць для нас магчымым тое, што нам здаецца немагчымым, таму што сіла Боская ў немачы зьдзяйсьняецца, і усё нам даступна, усё нам магчыма ва умацоўваючым нас Госпадзе Ісусе Хрысьці. Амін