ДНІ АСАБЛІВАГА ПАМІНАНЬНЯ СПАЧЫЎШЫХ

Настае гадзіна, калі рэшткі спачыўшага аддаюцца зямлі, дзе будуць быць пахаваны да канца часоў і усеагульнага уваскрэсеньня. Але любоў маці Царквы да свайго дзіцяці, які пайшоў з гэтага жыцьця, не вычэрпваецца. У вядомыя дні яна зьдзяйсьняе маленьні пра памерлы і прыносіць бяскроўную ахвяру пра спачынак ягоны. Адмысловыя дні памінаньняў — трэці, дзевяты і саракавы (пры гэтым дзень скону лічыцца першым). Памінаньне ў гэтыя дні асьвячонае старажытным царкоўным звычаем. Яно узгадняецца зь вучэньнем Царквы пра стан душы за труной.

Трэці дзень. Памінаньне нябожчыка ў трэці дзень пасьля сьмерці зьдзяйсьняецца ў гонар трохдзённага уваскрэсеньня Ісуса Хрыста і ў выяву Усясьвятой Тройцы.

Першыя два дня душа памёршага яшчэ знаходзіцца на зямлі, праходзячы разам зь суправаджаючым яе Анёлам па тых месцах, якія прыцягваюць яе успамінамі зямных радасьцяў і нягод, злых і добрых спраў. Душа, любячы цела, ходзіць часам каля дому, у якім пакладзена цела, і такім чынам праводзіць два дня як птушка, якая шукае сабе гнязда. Дабрадзейная ж душа ходзіць па тых месцах, у якіх мела звычай дзеяць праўду. У трэці ж дзень Гасподзь загадвае душы узьнесьціся на нябёсы для глыбокай пашаны Яму — Богу усіх. Вельмі своечасова таму царкоўнае памінаньне душы, якая паўстала прад тварам Справядлівага Судзьдзі.

Дзевяты дзень. Памінаньне памерлага ў гэты дзень бывае ў гонар дзевяці чыноў анёльскіх, якія, як слугі Цара Нябеснага і малітоўнікі да Яго за нас, замаўляюць пра памілаваньне спачыўшага.

Пасьля трэцяга дня душа ў суправаджэньні Анёла заходзіць у райскія мясьціны і сузірае іх невымоўную прыгажосьць. У такім стане яна знаходзіцца шэсьць дзён. На гэты час душа забывае скруху, якую адчувала, знаходзячыся ў целе і пасьля выйсьця зь яго. Але калі яна вінаватая ў грахах, то пры выглядзе асалоды сьвятых яна пачынае смуткаваць і дакараць сябе: “Бяда мне! Колькі я мітусілася у гэтым сьвеце! Я правяла вялікую частку жыцьця ў бестурботнасьці і не паслужыла Богу, як павінна, каб і мне удастоіцца гэтай мілаты і славы. Бяда мне, беднай!” У дзевяты дзень Гасподзь загадвае Анёлам ізноў прадставіць душу да Яго на глыбокую пашану. Са страхам і трапятаньнем мае быць душа прад пасадам Усявышняга. Але і ў гэты час сьвятая Царква зноў моліцца за нябожчыка, просячы літасьцівага Судзьдзю пра пасяленьне са сьвятымі душы свайго дзіцяці.

Саракавы дзень. Саракадзённы пэрыяд вельмі знамянальны ў гісторыі і паданьні Царквы як час, неабходнае для падрыхтоўкі, для прыняцьця адмысловага Боскага дарунка добрай дапамогі Айца Нябеснага. Прарок Майсей удастоіўся гутарыць з Богам на гары Сінай і атрымаць ад Яго скрыжалі закона толькі пасьля саракадзённага посту. Ізраільцяне дасягнулі землі запаветнай пасьля саракагадовага падарожжа. Сама Гасподзь наш Ісус Хрыстос узьнёсься на неба на саракавы дзень па уваскрэсеньні Сваім. Прымаючы усё гэта за падставу, Царква усталявала зьдзяйсьняць памінаньне ў саракавы дзень пасьля сьмерці, каб душа спачыўшага узышла на сьвятую гару Нябеснага Сіная, удастоілася сузіраньня Боскага, дасягнула запаветнага ёй асалоды і пасялілася ў нябесных сялібах з праведнымі.

Пасьля другаснай глыбокай пашаны Госпаду Анёлы адводзяць душу ў пекла, і яна сузірае жорсткія пакуты грэшнікаў, якія не прынесьлі пакаяньня. У саракавой жа дзень душа ў трэці раз узносіцца на глыбокую пашану Богу, і тады вырашаецца яе доля — па зямных справах ёй прызначаецца месца знаходжаньня да Страшнага суда. Таму так своечасовыя царкоўныя малітвы і памінаньні ў гэты дзень. Імі загладжваюцца грахі памерлага і просіцца душы яго пасяленьне ў раі са сьвятымі.

Угодкі. Царква зьдзяйсьняе памінаньне нябожчыкаў ва угодкі іх сьмерці. Падстава гэтага усталяваньня відавочна. Вядома, што самым вялікім літургічным цыкля зьяўляецца гадавы круг, па сканчэньні якога зноў паўтараюцца усе нерухомыя сьвяты. Угодкі сьмерці блізкага чалавека заўсёды адзначаюцца хоць бы сардэчным памінаньнем яго любячымі роднымі і сябрамі. Для праваслаўнага верніка — гэта дзень нараджэньня для новага, вечнага жыцьця.

Сусьветныя паніхіды (бацькоўскія суботы)

Акрамя гэтых дзён Царква усталявала асаблівыя дні для урачыстага, усеагульнага, сусьветнага памінаньня усіх ад стагодзьдзя адышоўшых айцоў і братоў па веры, якія удастоіліся хрысьціянскага скону, роўна і тых, якія, быўшы засьпетымі раптоўнай сьмерцю, не былі настаўлены ў замагільнае жыцьцё малітвамі Царквы. Зьдзейсьненыя пры гэтым паніхіды, паказаныя статутам Сусьветнай Царквы, завуцца сусьветнымі, а дні, у якія зьдзяйсьняецца памінаньне, — сусьветнымі бацькоўскімі суботамі. У крузе богаслужбовага году такімі днямі агульнага памінаньня зьяўляюцца:

Субота мясапусная. Прысьвячаючы Нядзелю мясапусную згадцы апошняга Страшнага суда Хрыстовага, Царква, з прычыны гэтага суда, усталявала маленьне не толькі за жывых вернікаў сваіх, але і за усіх, ад стагодзьдзя памерлых, у набожнасьці пражыўшых, усіх родаў, званьняў і станаў, асабліва ж за памёршых раптоўнай сьмерцю, і моліць Госпада пра памілаваньне іх. Урачыстае агульнае царкоўнае памінаньне нябожчыкаў у гэту суботу (а таксама ў Траецкую суботу) прыносіць вялікую карысьць і дапамогу памерлым айцам і братам нашым і разам з тым служыць выразам поўнасьці царкоўнага жыцьця, якім мы жывём. Бо выратаваньне магчыма толькі ў Царквы — супольнасьці вернікаў, сябрамі якой зьяўляюцца не толькі жывыя, але і усе памерлыя ў веры. І зносіны зь імі праз малітву, малітоўнае іх памінаньне і ёсьць выраз нашага агульнага адзінства ў Царквы Хрыстовай.

Субота Траецкая. Памінаньне усіх памерлых набожных хрысьціян усталявана ў суботу перад Тройцай з прычыны таго, што падзеяй спасыланьні Сьвятога Духу завяршылася домабудаваньне выратаваньня чалавека, а ў гэтым выратаваньні удзельнічаюць і нябожчыкі. Таму Царква, узносячы ў Тройцу малітвы пра асьвячэньне жыватворчым Духам Сьвятым усіх жывых, просіць у самы дзень сьвята, каб і для нябожчыкаў мілата Усясьвятога і Усясьвячаючага Духа Суцяшальніка, якой яны удастоіліся яшчэ пры жыцьці, была крыніцай асалоды, бо Сьвятым Духам “усякая душа жывіцца”. Таму прад сьвятам, суботу, Царква прысьвячае памінаньню нябожчыкаў, малітве аб іх. Сьвяты Васіль Вялікі, склаўшы замілавальныя малітвы вячэрняй Тройцы, кажа ў іх, што Гасподзь найперш у гэты дзень жадае прымаць малітвы пра памерлых і нават пра “што ў пекле утрымліваюцца”.

Бацькоўскія суботы 2—га, 3—га і 4—га тыдня сьвяты Чатырохдзесятніцы. У сьвятую Чатырохдзесятніцу — дні Вялікага посту, подзьвігу духоўнага, подзьвігу пакаяньня і дабрачыннасьці блізкім — Царква заклікае вернікаў быць у найцесным зьвязе хрысьціянскай любові і міру не толькі зь жывымі, але і з памерлымі, зьдзяйсьняць у прызначаныя дні малітоўныя памінаньні адышоўшых ад гэтага жыцьця. Акрамя таго, суботы гэтых тыдняў прызначаны Царквой для памінаньня нябожчыкаў яшчэ і па таму чыньніку, што ў тыднёвыя дні Вялікага посту памінальных памінаньняў не зьдзяйсьняецца (сюды адносяцца памінальныя екценьні, літыі, паніхіды, памінаньні 3—га, 9—га і 40—га дня па сьмерці ды інш.), бо штодня не бывае поўнай літургіі, са зьдзяйсьненьнем якой злучана памінаньне нябожчыкаў. Каб не пазбавіць памерлых выратавальнай малітвы Царквы ў дні сьвятой Чатырохдзесятніцы, і вылучаны гэтыя суботы.

Радаўніца. Падставай агульнага памінаньня памерлых, якое зьдзяйсьняецца ў аўторак пасьля нядзелі Тамаша, служыць, зь аднаго боку, успамін пра сыход Ісуса Хрыста ў пекла і Ягонай перамозе над сьмерцю, якое злучаецца зь нядзеляй Тамаша, зь іншай — дазвол царкоўным статутам зьдзяйсьняць звычайнае памінаньне нябожчыкаў пасьля Пакутнага і Сьветлага тыдняў, пачынаючы з панядзелку Тамаша. У гэты дзень вернікі прыходзяць на магілы сваіх родных і блізкіх з радаснай весткай пра Уваскрэсеньне Хрыстова. Адгэтуль і самы дзень памінаньня завецца Радасьцю (ці Радаўніцай).

На вялікі жаль, у савецкі час усталяваўся звычай наведваць могільнікі не на Радаўніцу, а ў першы дзень Вялікадня. Для веруючага чалавека натуральна наведваць магілы сваіх блізкіх пасьля руплівай малітвы пра іх спачын у храме — пасьля адслужанай у цэрквы паніхіды. Падчас жа Велікоднага тыдня паніхід не бывае, бо Вялікдзень — гэта усёабдымная радасьць для вернікаў ва Уваскрэсеньне Выратавальніка нашай Гасподзь Ісуса Хрыста. Таму на працягу усяго Велікоднага тыдня не прамаўляюцца памінальныя екценьні (хоць зьдзяйсьняецца звычайнае памінаньне на праскамідыі), не служацца паніхіды.