ПРАБЛЕМА ЗЬМЕШАНЫХ ШЛЮБАЎ

архімандрыт Фама (Бітар), Антыёхійская Праваслаўная Царква.

Артыкул архімандрыта Тамаша (Бітара), бачнага сучаснага пісьменьніка Антыёхійскае Праваслаўнае Царквы, упершыню была апублікавана ў другой палове 1980-х гадоў у часопісе “Ан-Нур” (“Сьвятло”). Нядаўна яна была надрукавана зноў, прычым у рэдакцыйнай прадмове гаворыцца, што праблема, закранутая ў артыкуле, за мінулыя гады ніколькі не страціла актуальнасьці. Не менш актуальнай гэтая праблема ёсьць і ў сучаснае Беларусі і Ўкраіне, дзе Праваслаўю рэальна супрацьстаіць магутны і багаты Каталіцкі Касьцёл (уключаючы “закамуфляваны” пад праваслаўя “Усходні абрад – грэка–каталікоў) і вялізарная колькасьць пратэстанцкіх сэктаў.

“Праваслаўнаму мужчыну забараняецца спалучацца шлюбам зь ерэтычнай жанчынай, і праваслаўнай жанчыне забаронена спалучацца шлюбам зь мужчынам–ерэтыком. А калі усё ж такі шлюб адбудзецца, то нам варта лічыць яго несапраўдным…”

Так сказана ў 72-м правіле Трульскага Сабору, таксама вядомага як V–VI Сусьветны Сабор, які адбыўся ў Канстантынопалі ў 692 годзе. Варта адзначыць, што пад ерасьсю мелася на увазе любое вучэньне, якое адрозьніваецца ад вучэньня Праваслаўнай Царквы.

Шматлікія зь нас не ведаюць пра існаваньне гэтага правіла. А з тых, хто пра яго ведае, шматлікія лічаць патрэбны не успамінаць пра яго, бо лічаць яго адным зь самых цяжкавытлумачальных правіл Трульскага Сабору. Тым не менш, дадзенае правіла патрабуе ад пары адзінства ў веры. Гэта патрабаваньне не чужое царкоўнай думкі на усім працягу гісторыі. Ужо ў Старым Запавеце пытаньню адзінства веры пары надавалася першараднае значэньне. Гасподзь Бог, калі вёў народ Свой па пустэльні ў зямлю запаветную, даваў засьцярогу людзей ад сваяцтва зь іншымі народамі: “Ня ўступай зь імі ў сваяцтва: дачкі тваёй не аддавай за сына ягонага, і дачкі ягонай не бяры за сына твайго; бо яны адвернуць сыноў тваіх ад Мяне, каб служыць іншым багам, і тады запаліцца на вас гнеў Госпада, і Ён хутка вынішчыць цябе” (Дуг. 7:3–4).

Без перабольшаньня можна сказаць, што зьмяшаныя шлюбы былі адным з галоўных чыньнікаў, якія разбурылі уклад жыцьця старазапаветнага народу, аслабілі яго, схілілі яго да духоўнай распусты, падзеньню, здрадзе Богу.

У дадзеным артыкуле мы не імкнёмся да дасьледаваньня тэмы зьмяшаных шлюбаў з гістарычнага ці прававога пункта гледжаньня. Нам жадалася б асьвятліць гэта пытаньне з багаслоўскай і пастырскай пазыцый у надзеі, што гэта падпіхне да мэтанакіраванага духоўна адказнага вывучэньня праблемы, дапаможа зразумець усю небясьпеку зьмяшаных шлюбаў, асабліва ў наш час.

У сваёй развазе мы абмяжуемся выключна тэмай зьмяшаных шлюбаў паміж праваслаўнымі і іншаслаўнымі хрысьціянамі. Залішне казаць, што вялікая ці меншая вастрыня дадзенай праблемы залежыць ад пэўнага чалавека і яго рэлігійнай прыналежнасьці.

Хутка азнаёміўшыся зь запісамі рэгістрацыі шлюбаў сярод праваслаўных хрысьціян мітраполіі гарадоў Біблас і Батрун і іх навакольляў, мы атрымалі наступныя статыстычныя дадзеныя.

1. У 1985 году усяго было зарэгістравана 435 шлюбаў; зь іх толькі 140 шлюбаў складзена паміж праваслаўнымі, а 295 шлюбаў – зьмяшаныя. Такім чынам, лік зьмяшаных шлюбаў з прадстаўнікамі іншаслаўных вераваньняў у адносінах да агульнага ліку шлюбаў склала 67,8%.

2. У 1986 году усяго быў зарэгістраваны 461 шлюб; зь іх 178 шлюбаў паміж праваслаўнымі і 283 зьмяшаных. У адсоткавым ліку колькасьць зьмяшаных шлюбаў склала 61,4%.

3. Штогод колькасьць заяў пра тое, што праваслаўныя дзяўчыны прымаюць рашэньне выйсьці замуж за іншаслаўнага мужчыну, вагаецца ад 150 да 200.

4. Калі мы падлічым усе лічбы, паказаныя вышэй, і выведзем сярэдняе значэньне, тое атрымаецца, што да 75% нашых хлопцаў і дзяўчат, штогод спалучаючыхся шлюбам, выбіраюць сабе іншаслаўную жонку альбо мужа.

Уважліва прыгледзімся да гэтых лічбаў зь улікам таго, што пры фармаваньні хрысьціянскага сьветапогляду значныя тры сфэры жыцьця: дом, Царква і праваслаўныя арганізацыі. Зь дасьледаваньняў, праведзеных некалькі гадоў таму, мы ведаем, што колькасьць праваслаўных, рэгулярна наведваючых храм, складае усяго 5%; магчыма, у апошнія гады гэта лічба узрасла да 7–8%. Зьвернем увагу і на тое, што ў праваслаўныя арганізацыі, асабліва школы, манастыры, моладзевыя рухі, таварыства, уваходзіць усяго толькі мізэрная колькасьць праваслаўных дзяцей. Калі улічыць усе гэтыя дадзеныя, то лічбы, прыведзеныя вышэй, аглушаць нас. Атрымліваецца, што праваслаўны дом, сям'я – зусім не праваслаўныя. Мы павінны разумець, што Праваслаўная Царква – гэта, першым чынам, праваслаўная сям'я, а яна цяпер атрымлівае такі удар, што можа і зусім зьнікнуць.

Большасьць людзей не разумеюць усёй сур'ёзнасьці таго, што сёньня адбываецца і застаюцца абыякавымі да праблемы. Але гэта пасіўнасьць толькі пагаршае сытуацыю, якая зайшла гэтак далёка, што ужо уяўляе сабою небясьпеку ва усіх адносінах. У большасьці выпадкаў пад ціскам грамадзтва тое, што сёньня адбываецца апраўдваецца і нават вітаецца, бо успрымаецца як адзін з паказчыкаў адкрытасьці Праваслаўя. Але хіба насамрэч гэта не што іншае, як адрачэньне ад праўдзівай веры і грэбаваньне ёю?!

Нават некаторыя герархі і сьвятары ў Царкве зачыняюць вочы на гэтую зьяву і нічога не заўважаюць. Толькі малая іх частка прызнае ненармальнасьць склаўшагася становішча. Большасьць жа здавольваецца зьдзяйсьненьнем агульнапрынятых абрадаў, лічачы, што тут няма нічога заганнага.

Было б несправядлівым лічыць, што чыньнікам заняпаду праваслаўнага выхаваньня зьяўляюцца толькі зьмяшаныя шлюбы. Але, па-за усякім сумневам, такі шлюб моцна скажае праваслаўную арыентаванасьць сям'і. Зь нашага пункта гледжаньня, гэта выяўляецца дваяка: у рэлігійнай практыцы і ў рэлігійнай сьвядомасьці.

Што да рэлігійнай практыкі, то ў падобных сем'ях назіраецца альбо зьмешваньне рэлігійных традыцый, калі праваслаўнай застаецца толькі частка хатняга укладу, або поўная адмова ад Праваслаўя, калі яно цалкам выцясьняецца зь ладу жыцьця сям'і. Уклад жыцьця ў такім доме зьмяняецца, зьяўляюцца заходнія статуэткі, абразы, гучаць заходнія малітвы. Тут пачынаюць прытрымлівацца іншых рэлігійных звычаяў, такіх як чытаньне каталіцкіх малітваў Боскай Маці, сьвятому Шарбелю, сьвятому Іосіфу, шанаваньне месяца Усясьвятой Дзевы Марыі. Не варта забываць і такія традыцыі, як Першае прычасьце, зарокі апрананьня вопратцы Багародзіцы, сьвятога Ільлі, сьвятога Антонія, сьвятога Марона і сьвятога Шарбеля. І вось ужо ты сам па сваёй волі можаш прыняць прычасьце зь выцягнутым языком, памазаньне попелам, уставаньне на адно калена і хросны знак пяцьцю пальцамі зьлева направа. Без твайго удзелу адбываецца пасьвячэньне дзяцей у вучэньні іншаслаўных Цэркваў. У тваёй гаворцы зьяўляюцца іншыя царкоўныя тэрміны. Ты можаш пажадаць наведваць Рыцараў Дзевы Марыі і Ордэн бязгрэшнага зачацьця, Таварыства сэрца Ісуса і Сэрцаў сьвятых.

Гэта калі казаць пра рэлігійную практыку. Але значна важней тое, што зьмяшаны шлюб уплывае, першым чынам, на праваслаўную сьвядомасьць. У гэтым яго асноўная небясьпека. Жанчына, якая вырасла ў іншаслаўным асяродзьдзі, не зможа, за рэдкім выключэньнем, прышчапіць сваёй сям'і і сваім дзецям праваслаўнае стаўленьне да жыцьця. Без сумневу, мужчына таксама вызначаным чынам уплывае на выхаваньне, але усё ж галоўная роля тут прыналежыць жанчыне.

Мы не павінны забываць, што наша вера кіруецца любоўю, што праваслаўнае веравызнаньне самабытнае, што жыцьцё ў Праваслаўі зьяўляецца вынікам адмысловых адносін з Богам у Царкве на працягу усёй гісторыі, і гэта выяўляецца і ў складзе думак, і ў спосабе глыбокай пашаны Богу, і ў стылі жыцьця. Мы перакананы, што традыцыйная праваслаўная сьвядомасьць – гэта жывая царкоўная спадчына, якой недапушчальна грэбаваць, і таму неабходна заставацца зь верай нашай Царквы ў Бога, зь яе выратавальнай місіяй. Гэта самабытнасьць Праваслаўя дазваляе нам казаць пра адрозьненьні паміж праваслаўнае і іншаслаўнае сьвядомасьцю, асабліва ў гэтым кутку сьвету.

Адрозьненьні закладзены ў фундамэнтальных асновах Цэркваў. Напрыклад, Каталіцкая Царква засяроджваецца на унутраных перажываньнях. Пратэстанцкая Царква схіляецца да сьцьвярджэньня прагматызму і вывучэньню Эвангельля. У Праваслаўнай Царкве цэнтральнае месца адведзена багаслоўю і набажэнству. Праваслаўная сьвядомасьць не можа ісьці па іншаму шляху. Калі зьвярнуцца да рэалій, то, да прыкладу, служба не можа працягвацца чвэрць гадзіны ці паўгадзіны. Калі пачынаецца малітва, адсякаецца усё сьвецкае, забываеш пра гадзіньнік на руцэ, бо малітва паглынае час, быццам і няма нічога, акрамя яе.

Іншы прыклад адрозьненьняў – погляды на хрысьціянскае адзінства і адносіны паміж Цэрквамі, уласьцівыя прадстаўнікам розных рэлігійных грамад. Каталікі мяркуюць, што хрысьціянскае адзінства магчыма тады, калі іншыя хрысьціяне прызнаюць вяршэнства папы і вернуцца ва улоньне Каталіцкай “маці–Царквы”, як блудны сын вярнуўся да айца. Пратэстанты лічаць, што хрысьціянскае адзінства – гэта натуральны вынік спакойнага і рацыянальнага дыялёг ў дэмакратычным ключы, вольнага ад ідэалягічных перакананьняў бакоў, пры узаемным супрацоўніцтве ў сацыяльных служэньнях. Тым часам праваслаўныя лічаць, што хрысьціянскае адзінства немагчыма без вяртаньня хрысьціян да сваіх каранёў і вытокам, уваскрашэньні адзінай жывой веры і адзінай боскай думкі.

Таксама гэтак жа існуюць адрозьненьні і ў поглядах на асновы хрысьціянскага жыцьця, і ў стаўленьні да правілаў паўсядзённага жыцьця. Іншыя погляды на грэх, на грамадзтва, на дзяржаву, шлюб і гэтак далей.

Вось чаму мы перакананы, што зьмяшаныя шлюбы ў сутнасьці сваёй вельмі небясьпечныя. І хоць даводзіцца лічыцца зь сёньняшнімі рэаліямі, з тым, як зьмешанае насельніцтва ў гэтым рэгіёне, зь існым палітычным і грамадзкім ціскам, аднак недапушчальна грэбаваньне праваслаўнай сьвядомасьцю, размываньне сутнасьці Праваслаўя. Нельга мірыцца зь сёньняшнім становішчам і выяўляць абыякавасьць у адносінах да таго, што адбываецца. Вядома, цудам будзе поўнае рашэньне гэтай праблемы, але пакуль можна шматлікае рабіць у розных сфэрах жыцьця. У багаслоўскай, гістарычнай, прававой адукацыі і пастырскіх навуках. У распаўсюджваньні праваслаўнай веры і культуры. У выхаваньні сьвятароў. У выхаваньні моладзі, сямейным выхаваньні.

Неабходна казаць нашым дзецям, што зьмяшаны шлюб у прынцыпе няправільны, незаконны і шкодзіць Царкве, якой мы прыналежым, што гэта пралюбадзейства ў духоўным сэнсе. Неабходна прыводзіць нашым дзецям прыклады і паказваць усе страты, якія наносяцца практыкай падобных шлюбаў. Вядома, мы не можам сілай навязваць нашым дзецям бесьпярэчнае прытрымліваньне на прамым шляху Царквы. Меншае, што мы можам зрабіць, гэта перадаць ім дух веры Царквы Хрыстовай, перадаваць ім правільныя веды і паказваць праўдзівы кірунак, пасьля чаго Бог Сам выявіцца ў іх дзеяньнях.

Кожны зь нас, сьвятароў і парафіян, бацькоў і маці, юнакоў і дзяўчат, павінен усьвядоміць, што гэта сапраўды праблема, якая пагражае Царкве. Веруючыя ў Бога людзі не могуць заставацца убаку ад праблемы і абыякава паварочвацца да усяго сьпіной.