БЯСЕДА НА ВЫРАТАВАЛЬНАЕ НАРАДЖЭНЬНЕ БАГАРОДЗІЦЫ І ЗАЎСЁДЫ ДЗЕВЫ МАРЫІ

сьвяціцель Рыгор Палама.

1. Сапраўды, усялякі час зьяўляецца зручным для таго, каб пакласьці пачатак выратавальнаму ладу жыцьця і паказваючы гэта, вялікі Павал казаў: “Сёньня бліжэй да нас выратаваньне, чым тады, калі мы ўверавалі. Ноч прайшла, а дзень наблізіўся: дык вось, адкінем дзеі цямна і апранемся ў зброю сьвятла. Як удзень, будзем паводзіць сябе прыстойна: ні ў аб'ядзеньні і п'янстве, ні ў распусьце і блудзе, ні ў свары і зайздрасьці; але апранецеся ў Госпада (нашага) Ісуса Хрыста, і клопат пра цела не ператварайце ў пахаценьні.” (Рым. 13:11 – 13); не адзін нейкі вызначаны час альбо дзень называе добрым дзеля выратаваньня, але (кажа, што) пасьля зьяўленьня Госпада і Бога, і Выратавальніка нашага Ісуса Хрыста, усялякі час зьяўляецца добрым для гэтага. Таму што, як зь узыходам пачуцьцёвага сонца, для людзей надыходзіць час дзеля цялеснае дзейнасьці, – як прамовіў Давыд: “Устае сонца… выходзіць чалавек на дзеі свае і на працу сваю да вечара.” (Пс. 103:22 – 23); – так і калі зазьзяла нам у плоці Сонца Праўды, пасьля зьяўленьня Ягонага, усялякі час уяўляецца добрым дзеля духоўнае дзеі, што той жа Прарок ў іншым месцы паказваючы, – пасьля таго, як казаў аб прыходзе Ўладыкі: “Камень, які адкінулі будаўнікі, зрабіўся галавою вугла.” – працягнуў: “Гэты дзень стварыў Гасподзь: парадуемся і ўзьвесялімся ў дзень гэты!” (Пс. 117:22, 24) Але пры пачуцьцёвым сонцы, якое быццам зьнікае ноччу, “сыдзе”, прамаўляе, “на дзеі свае і на працу сваю да вечара”; Сонца ж Праўды, будучы несыходзячым, і, па слову Апостала, “у Якога няма перамены, ані ценю пераменнасьці.” (Як. 1:17), уяўляе зручнасьць часу дзеля духоўнае дзеі непарыўным.

2. Калі ж належыць вылучыць час найбольш спрыяльны зь іншых, як, напрыклад, і бывае час сяўбы і час жніва, час насаджэньня і час збору пладоў, і час усялякае іншае працы, так і ў адносінах добрае справы адшукаеш, што і адносна яе па рознаму ўладкаваны час. Зараз – час восені, і ў ёй належнае месца займае гэты месяц (верасень), які ёсьць дзеля нас першым месяцам і пачаткам году, калі і справа нашага выратаваньня атрымала свой пачатак, што мы і сьвяткуем сёньня. Таму што сёньня нашага па мілаце пакліканьня і аднаўленьня мы і зьдзяйсьняем першае сьвятое сьвяткаваньне і ўрачыстасьць, зь якім пачало збывацца ўсё новае, і нязьменна зьмяняць часовае падзаконнае, і дух – літару, і праўда – цень.

3. Таму што сёньня адчыніўся новы Сьвет і цудоўны Рай, у Якім увасобіўся і ад Якога нарадзіўся Новы Адам дзеля зьяднаньня старажытнага і абнаўленьня ўсяго сусьвету; Новы Адам, Якога не спакусіш, але Які Сам абхітрыць падманшчыка (д’ябла) і даруе свабоду тым, якія на падставе спакушэньня (іх д’яблам) падверглі сябе палону граху. Сёньня падрыхтавана на зямлі дзіўная Кніга, не напісаньне слоў, але здольная насіць Само Жывучае Слова; і слова – не ў паветры лятаючае, але – Нябеснае; не асуджанае на зьнікненьне, але – слухаючых Яго збаўляючае ад згубы; не – ад руху чалавечага языка, але – ад Бога Айца адвечна народжанае. Сёньня бачна бывае Адушаўлёная Няствораная Боская Скінія і Славесны і Духоўны Ківот, сапраўды “дае вам сапраўдны хлеб зь нябёсаў жыцьцё сьвету” (Ян 6:32, 33). Сёньня, як гаворыцца ў Псальме: “Вернасьць і мілата сустрэнуцца” (Пс. 84:11) – сапраўдная Прыгажосьць існуючага ад пачатку чалавечае шляхетнасьці – “справядлівасьць і мір пацалуюцца”, Тая Праўда, Якога і самога кіраўніка ілжы і існуючы пачатак ілжы выгнала, як несправядліва асуджаная і праўдзіва судзячая, і зьвязаўшая моцнага ў злу і сасуды ягоныя скрала і пераплавіўшая іх і зрабіўшая іх здольнымі зьмясьціць у сябе Боскую праведнасьць; і такім чынам, верай у Яго апраўдала палонных граху, узьняла іх дзеля вечнага знаходжаньня зь Сабой, князя ж злу, зьвязаўшы непарушнымі ланцугамі, аддала вечнаму і цёмнаму полымю. Сёньня ўзрос, прадказаны ў прароцтве Ісаі, “Пасынак ад кораня Есэевага” (Іс. 11:1), ад Якога “Галіна вырасьце”, галіна, не датычнае завяданьню, але і наша сутнасьць – завяўшая і праз гэта пазбаўленая неўвядальнага месца асалоды – зноў паклікаўшы і ўзводзячы да квітненьня, і даруючы яму вечнае квітненьне, і ўзводзячы на нябёсы, і ўводзячы ў рай. Жазло ж – з дапамогай Якога Вялікі Пастыр скіраваў слоўную паству на вечныя пашы; Жазло – абапёршыся на Якое наша сутнасьць, скінуўшы зь сябе старажытную трухлявасьць і нямогласьць, лёгка крочыць на неба, пакідаючы зямлю ўнізе дзеля тых, якія схіліліся да зямлі, як пазбаўленыя апоры.

4. Але – які гэта Новы Сьвет, цудоўны Рай, дзівосная Кніга, Адушаўлёная Боская Скінія і Ківот, Ісьціна (зазьзяўшая) ад зямлі, праслаўленае Жазло Есэя? – Гэта – раней нараджэньня і пасьля нараджэньня Заўсёды Дзева Юначка, Нараджэньне Якой ад няплодных бацькоў мы сёньня сьвяткуем. Якім і Ганна, жывучы адзін з адной і будучы непарочнымі прад Богам, аднак, ад таго, што былі няплоднымі, здаваліся ізраільцянам годнымі зьнявагі. Таму што паколькі надзея на несьмяротнасьць яшчэ не была ўласьцівай, то таму пераемнасьць роду здавалася найбольш неабходнае справай. Цяпер жа, калі нарадзілася ўжо Гэтая Юначка, праз Таго, што Нарадзіўся ад Яе ў дзявоцтве, даравала нам вечнасьць, дзеля нас няма аніякай неабходнасьці ў пераемнасьці праз нараджэньне дзяцей. Але дзеля ізраільцян таго часу шматдзетнасьць здавалася вышэйшае дабрадзейнасьцю, а адсутнасьць дзяцей – такім вялікім злом, што і гэтых Праведнікаў, замест таго, каб хваліць за дабрадзейнасьць, зьняславілі за адсутнасьць дзяцей. Такім чынам, гэтыя Праведнікі, былі вельмі засмучаны ў выніку зьнявагі, і ўзгадаўшы Аўраама і Сару, і іншых, што выпрабавалі вялікі смутак на падставе адсутнасьці дзяцей, а затым узгадаўшы лекі, паслужыўшыя вылячэньнем у такім вялікім смутку, і самі вырашылі прыпасьці да Бога зь маленьнем. І, вось, цнатлівы Якім выдаляецца ў пустэльню і тут пасяліўся і жыве ў посьце, уздымаючы да Бога маленьні аб тым. Каб зрабіцца бацькам; і не саслаб ён у малітве і не сышоў адтуль, раней чым не адчуў выкананьне сваёй просьбы. Такая ж цнатлівая Ганна замыкае сябе ў знаходзячыся паблізу вялікі сад і тут з болем у сэрцы кліча да Госпада: “Пачуй мяне, Божа бацькоў маіх, і дабраславі мяне, як Ты дабраславіў улоньне Сары.” – І пачуў Гасподзь і дабраславіў іх і абяцаў выканаць іх просьбу, і Свае абяцаньне Ён цяпер прывёў у выкананьне і дараваў ім Дзіця, самае цудоўнае зь усіх некалі існаваўшых, Саму Маці Творцы ўсіх, абагавіўшую чалавечы род і зрабіўшую зямлю падобнае на нябёсы, і зрабіўшую Сына Боскага Сынам Чалавечым, а людзей – дзяцьмі Боскімі, як без насеньня зачаўшая ў Сябе і як Пладаносная невымоўна нарадзіўшая Таго, Хто зь існуючага стварыў існуючае і прывёў у добрае існаваньне і не дазваляе гэтаму разбурыцца ў нябыт.

5. Але якая падстава была таму, што Яна адбылася ад няплодных галін? – Каб разбурыць смутак і зьнявагу бацькоў, а таксама прадвыявіць павіннае, дзякуючы Ёй, адбыцца разбурэньне смутку і праклёну, напаткаўшых Прабацькаў роду чалавечага. Як жа і прырода дзёрзкасьць мела б зрабіць агульным (і дзеля іншых дзяцей) тое ўлоньне, у якім знаходзілася і зь якога выйшла Адзіная, што мела Сьвятое Сьвятых Сваім домам і Адзіная, што зрабілася сялібай Стварыўшага сутнасьць? Таму што чаму б (у такім выпадку) не зьявілася б да Яе альбо пасьля Яе Дзева і Маці Боская? – Але як раней Яе і пасьля Яе ніхто не жыў у Сьвятая Сьвятых, як падобна гэтаму і ў іншым матчыным улоньні: ні раней, ні пазьней не быў ношаны ва ўлоньні іншы плод. Паколькі ж належала, каб Маці Боская была разам і Дзевай, і разам з роду Давыда і адпавядала часу, вызначаным дзеля нашага выратаваньня, і гэты час набліжаўся і патрэбна было падрыхтаваць Дзеву, а ў той час не было нікога, хто быў бы ў большай дабрадзейнасьці, чым гэтая няплодная пара, ні хто не быў бы больш шляхетны норавам і родам сярод узводзячых свой род да Давыда, то таму гэтыя бязьдзетныя апынуліся боль прыдатныя чым шматдзетныя; як бы належала, каб усядобрае Дзіця было насімае ва ўлоньне ад бацькоў вялікае дабрадзейнасьці, і Заўсёды Дзева адбылася б ад вельмі цнатлівых, і цнатлівасьць, крочачы зь малітвай і подзьвігам, атрымала плён – зрабіцца бацькам Дзявоцтва, і тое Дзявоцтва, Якое нятленнае плоцьцю, нарадзіла Таго, Хто раней ўсялякага стагодзьдзя Боскасьцю нарадзіўся ад дзявоцкага Айца. О, крылы гэтае малітвы! О, дзёрзкасьць, якую яна атрымала прад Богам! О, сэрцы гэтыя, настолькі цнатлівыя, каб нарадзіць такую малітву, якая папярэднічала такому і такое дасягнуўшая!

6. Але вы, о сьвяты збор, слухачы словаў маіх, мая ў Хрысьці слоўная паства і ніва, прынясіце Боскае Маці дар, належны дню Яе Нараджэньня, а менавіта – зьдзяйсьненьне дабрадзейнасьці і посьпех у ёй: мужчыны і жанчыны, старыя зь юнакамі, багатыя і бедныя, князі і слугі, і наогул – усе людзі і ўсялякі ўзрост, і званьне, і рамёствы, і мастацтва! Няхай ніхто сярод вас не будзе няплодным і не прыносячых пладоў! Ніхто – сухім і няздольным успрыняць духоўнае насеньне, але, наадварот, хай рупліва прыме нябеснае насеньне – выратавальнае слова – і ад сябе ды садзейнічае справай, каб прынесьці нябесны і пажаданы Богу плод! Хай ніхто не дазволіць пачатку дабрадзейнасьці засохнуць! Хай ніхто не выяўляе сваю веру ў Хрыста толькі словамі, таму што “Ня кожны, хто кажа Мне: “Госпадзе! Госпадзе!” увойдзе ў Царства Нябеснае,” – але“той, хто выконвае волю Айца Майго, Які ёсьць у нябёсах.” (Мц. 7:21), і “Ніхто, хто паклаў руку сваю на плуг і азіраецца назад, не надзейны для Царства Божага” (Лк. 9:62)

7. Нявінныя і даўшыя абяцаньні манаскага жыцьця, і вы, робячыя дабро саюзу нявінных, узыходзьце, і наогул, усе жаданьнем пакаяньня дасягайце таго, каб жыць зь ім адным жыцьцём. Шукайце ўсяго ў Богу праз Дзеву, што сёньня нарадзілася дзеля нас, у дзявоцтве нарадзіўшую ў часе, у плоці Таго, Хто раней усялякага стагодзьдзя быў народжаны ад нявіннага Айца; дзеля Яе і ад Яе ўвасобіўшагася адзінага Бога жывога, на Адзінага Яго гледзячы, Ім Адзіным атрымліваючы асалоду, радуючыся надзеяй, у смутку паказваючы цярпеньне, ігуменьням паказваючы послух, служачы адна адной, імкнуцца захоўваць узаемны мір, у засяроджанасьці і малітве і скрусе душы, у псальмах і сьпевах духоўны няспынна знаходзячыся, будучы нявіннымі і дзевамі душой і целам, і ва ўсіх пачуцьцях і думках, і заўсёды ва ўсім выяўляючы духоўны і дзявоцкі вобраз думкі і ўзор жыцьця. Таму што такім чынам, як гаворыцца ў псальме, крочачы ўсьлед за Боскай Маці, вы і паблізу Яе будзеце і ўвойдзеце ў няствораны рукамі храм Нябеснага Цара, у шлюбны палац несьмяротнасьці, заўсёды найбольш мірны і вечны

8. І вы, жывучыя ў шлюбе, не аддавайце сябе цалкам гэтаму сьвету; таму што і дзеля вас Гэты новаствораны і сапраўды найбольш мірны Сьвет, я маю на ўвазе – Боскую Маці, Плод шлюбу, адчыніўся сёньня. Жывучыя ў старасьці, выявіце адпавядаючы старасьці ўзор думкі, і не будзьце (нясьпелымі) юнакамі ў вашых думках і словах, і справах, па думкам плоці і згодна плоці жывучы. Юнакі, пераймайце мудрым і духоўным старцам, такіх шануйце і такім скарайцеся, і не будзьце ў няведаньні адносна таго, якая старасьць – “годная” і такім чынам “маладосьць не бывае пазбаўлена годнасьці годнае старасьці”. Калі ж вы знаходзіцеся ў няведаньні, запытайце Прамудрага Саламона, і вы пачуеце: “Мудрасьць ёсьць сівізна для людзей, і беззаганнае жыцьцё – узрост старасьці” (Прым. 4:9). Тыя, якія набылі нейкую лішку ў гэтых зямных і мімалётных, і нясталых, і лёгка пераходзячых ад адных да іншых дабротах, праз паданьне міласьціны паклапаціцеся атрымаць сябе вечнае жыцьцё; “бо жыцьцё чалавека не залежыць ад лішку ў яго маёмасьці.” (Лк. 12:15) Тыя, хто адчуў нястачу і ў самых неабходных рэчах, багацейце цярпеньнем і ўдзячнасьцю да Бога, каб быць далучаным Ім да дабрашчасных жабракоў, і вы атрымаеце ў спадчыну Царства Нябеснае (Мц. 5:3). Князі, “чынеце суд справядлівы” (Зах. 7:9) і не карыстайцеся сілай супраць вашых падуладных; пакажыце да іх не столькі нават справядлівае, колькі бацькоўскія адносіны, памятайце, што вы зь імі аднаго роду і абодва слугі. І не крочце супраць падпарадкаваньня Царквы і яе вучэньня: таму што яны зьяўляюцца сьцьверджаньнем людзей добрых намераў. Падуладныя, лічыце сваім абавязкам ў адносінах уладаў выконваць толькі тое, што не ёсьць перашкодай абяцанае надзеі на Нябеснае Царства.

9. Наогул усе, як раз зараз прынясіце сьвяткуючай цяпер Дзеве найбольш прыгожы і найбольш адпавядаючы Ёй падарунак: – ваша асьвячэньне і цнатлівасьць цела, набытыя ўстрыманьнем і малітвай. Паглядзіце ўсе, як цнатлівасьць і пост, і малітва ў скрусе, сыходзячыся разам, зрабілі Якіма і Ганну бацькамі Сасуда Боскага, Сасуду настолькі абранага, каб (здолець) пранесьці не толькі Боскае імя, – як гэта пазьней датычылася Паўла (Дзеі 9:15) – але і Яго Самога, Якога і “імя – цуд” (Пс. 8:1). І калі мы будзем моцна трымацца такой самай і іншае дабрадзейнасьці і малітваў, старана і стала знаходзячыся ў храме Божым, то і мы атрымаем дадзеную нам у скарб чысьціню сэрца, умяшчаючую і паказваючую нам Бога (Мц. 5:8). Так і Ісам называючы яе (чысьціню сэрца) і, бываючае дзякуючы ёй, скіраванасьць ад душы да Бога, “прыемным ва ўлоньні духам выратаваньня”, зьвяртаючыся да Бога (з наступнымі словамі): “Былі цяжарныя, пакутавалі, – і нараджалі як бы вецер; шчасьця зямлі ня ўчынілі, і астатнія жыхары сусьвету не загінулі.” (Іс. 26:18) Бачыце, як няплодныя і не нараджаўшыя душы робяцца добрымі ў плоднасьці?

10. Но да прамоўленых слоў Прарок дадае, кажучы: “Не паддамся, але загінуць усе жывучыя на зямлі”, гэта значыцца – жывучыя ў мітусьні зямных думак і запалаў. Такім чынам, калі мы пажадаем, браты, зрабіць нашым домам не зямлю – а неба, і не падаць на зямлю і ў поўзаючы па зямлі грэх, але пажадаем няспынна імкнуцца да боскай вышыні, – то спужаемся Бога, адпрэчым зло, праз добрыя справы зьвернемся да Яго, памкнёмся шляхам устрыманьня і малітвы закрэсьліць у сябе дурныя звычкі і думкі зьмяніць на лепшае (больш годнае), і дух свайго выратаваньня, па словах Прарока, перахварэць і нарадзіць, маючы пакліканай Дапамогай Тую, Якая дзеле малітвы і набожнага ладу жыцьця Яе бацькоў, была даравана ім сёньня; Якая і смутак бацькоў зьмяніла (на радасьць) і зьняла прабацькаўскі праклён і спыніла хваробу Прамаці, без болі ў дзявоцтве нарадзіўшы Хрыста. Якому належыць ўся слава, гонар і пакланеньне зь Адвечным Айцом і Ўсясьвятым Добрым і Жыватворчым Духам, цяпер і заўсёды, і на вякі вякоў. Амін.