ПРАБЛЕМА НОВАГА ПРАВАСЛАЎНАГА СУСЬВЕТНАГА САБОРУ

архіяпіскап Апанас (Мартас)

Пад уражаньнем скліканьня Рымскім Папай Янам 23—м Сусьветнага Каталіцкага Сабору пачалі раздавацца галасы сярод праваслаўных пра скліканьне нована Сусьветнага Праваслаўнага Царкоўнага Сабору. Матэрыялу для абмеркаваньня на гэтым Саборы маецца шмат. Агульныя праваслаўныя канфэрэнцыі ужо склікаліся ў гады перад Другой Сусьветнай вайной, на якіх абмяркоўваліся багасловамі розныя праблемы багаслоўскага характару. Першая такая канфэрэнцыя адбылася на Сьвятой Гары Афон, а другая ў Афінах. У верасьні 1961 года адбылася Нарада прадстаўнікоў усіх Праваслаўных аўтакефальных Цэркваў на высьпе Радос. У гэтай Нарадзе прынялі удзел 80 дэлегатаў ад 12 Праваслаўных Цэркваў. Ва усіх гэтых Нарадах і Канфэрэнцыях адбываўся толькі абмен меркаваньнямі па розных бягучых пытаньнях царкоўнага жыцьця. Важных пастаноў не зроблена. Затое высьветліліся розныя пункты гледжаньня паміж царкоўнымі дэлегатамі з краін камуністычнага блёку і астатнім праваслаўным сьветам. Гэта разыходжаньне ясна выказалася на Радоскай Нарадзе. Дэлегаты падсавецкае царквы спрабавалі унесьці палітыку ў карысьць камуністаў. Зь імі не пагадзіліся астатнія, акрамя дэлегатаў з камуністычных Румыніі, Баўгары, Польшчы, Чэхаславакіі і Югаславіі. Гэтыя апошнія стаялі на боку савецкай дэлегацыі. У 1963 году мае быць сабраным міжправаслаўны Царкоўны Сабор ізноў на высьпе Радос. Для падрыхтоўкі да гэтага Сабору будзе утвораны адмысловы камітэт з галоўнай кватэрай, верагодна, на о. Радос. Галоўным ініцыятарам усіх гэтых агульных праваслаўных канфэрэнцый зьяўляецца Канстантынопальскі патрыярх. Агульныя праваслаўныя Саборы не могуць быць Сусьветнымі без удзелу дэлегатаў усіх Хрысьціянскіх Цэркваў. Але гэтыя Хрысьціянскія Цэрквы павінны быць праваслаўнымі па веры. Сусьветны Сабор не можа складацца зь іншаслаўных цэркваў. Па гэтых чыньніках і цяпер скліканы Рымскім Папай Каталіцкі Сабор не зьяўляецца Сусьветным, хоць ён так завецца каталікамі.

Апошні Сусьветны Сабор адбываўся ў 787 годзе. Гэта быў 7—м Сусьветны Сабор. Пасьля яго больш Сусьветных Сабораў не было. Існавала шмат чыньнікаў якія перашкаджаюць скліканьню 8—га Сусьветнага Сабору. Першым чыньнікам было тое, што ў 867 годзе, падчас патрыярства Канстантынопальскага Патрыярха Фоція (857—867), адпаў ад Сусьветнай Праваслаўнай Царквы Рымскі Патрыярхат, а ў 1054 годзе гэта адпадзеньне замацавана канчаткова. Без удзелу Рымскага Патрыярхату Сусьветны Сабор быў бы не поўным, як роўна не можа адбыцца Сусьветны Сабор без Праваслаўнай Усходняй Царквы. Сусьветны Сабор магчымы пры адзінстве усіх Цэркваў. Сур'ёзным чыньнікам немагчымасьці скліканьня Сусьветнага Сабору была заваёва арабамі Праваслаўнага Усходу, паўночнай Афрыкі і Іспаніі. Тры Патрыярха: Ерусалімскі, Александрыйскі і Антыёхійскі моцна папакутавалі ад нашэсьця арабаў — мусульман. Арабы — мусульмані, прыхільнікі Магамэтуа, не дапускалі праваслаўных да удзелу на Саборы.

А далей пайшлі так званыя Крыжовыя паходы (1096—1270), якіх было сэм. Рымскія Папы паднялі гэтыя паходы для вызваленьня Сьвятой зямлі ад магаметан, а ў рэчаіснасьці яны мелі мэтай зьнішчыць Праваслаўную Царкву. Захопліваючы часова праваслаўныя землі, каталікі—крыжакі прыносілі большую шкоду праваслаўным, чым мусульмане: яны зьдзекаваліся над праваслаўнымі, а асабліва над праваслаўнымі сьвятынямі. І гэта яшчэ больш паглыбіла падзел Цэркваў Праваслаўнай і Каталіцкай. У 1453 году упаў Канстантынопаль пад ударамі турак магаметан. Старажытнае Бізантыйскае Праваслаўнае царства перастала існаваць, як апора Праваслаўя. Бізантыя і Канстантынопаль зваўся другім Рымам, як сталіца Рымскай імпэрыі. Як бачны, праваслаўны сьвет не меў супакою, і ужо не было зручнага моманту для скліканьня 8—га Сусьветнага Сабору.

Але зь іншага боку далейшыя Сусьветныя Саборы не былі патрэбныя, таму што на адбыўшыхся сямі Сусьветных Саборах было вызначана і усталявана усё, што неабходна для Праваслаўнага вучэньня. На іх цалкам сфармаваны усе хрысьціянскія догматы. Але зь цягам часу зьявіліся новыя пытаньні, якія патрабуюць саборнага рашэньня усёй Праваслаўнай Царквы. З гэтага пункта гледжаньня 8—й Сусьветны Сабор неабходны і ён будзе скліканы, калі надыдзе спрыяльны час. Усе праваслаўныя канфэрэнцыі і нарады зьяўляюцца толькі падрыхтоўчымі органамі для скліканьня Сусьветнага сабору. Калі Богу заўгодна будзе, то такі Сабор канчаткова вырашыць пытаньне аб'яднаньня Цэркваў, пра што усё моляцца, і да чаго імкнуцца лепшыя хрысьціянскія мысьляры. Аб'яднаньне Цэркваў ёсьць справа Божа і без волі Боскай яно не зьдзейсьніцца.