САПРАЎДНАСЬЦЬ ТАЯМНІЦ КАТАЛІКОЎ І ПРАТЭСТАНТАЎ

Даклад на канфэрэнцыі “Экумэнізм гэнэсіс — надзеі і расчараваньні”)

Фэсалёнікі 20—24 верасьня 2004 г.

архімандрыт Максым, ігумен манастыру сьв. Дзіянісія Алімпійскага

Напачатку мне жадалася б выказаць сваю падзяку арганізацыйнай камісіі за тое што яна даручыла мне весткі гутарку на тэму: “Сапраўднасьць “Таямніц” рыма—каталікоў і пратэстантаў”. Гэта тая тэма, якая не можа быць вычарпана рамкамі аднаго дакладу, абмежаванага дваццацьцю хвілінамі. Аднак я паспрабую пазначыць найважнейшыя палажэньні сьвятаайцоўскага паданьня, каб выявіць зь аднаго боку багаслоўскую сталасьць і разважлівасьць Сьвятых Айцоў, зь іншай жа баку меркаваньні і духоўную гнуткасьць, якія яны мелі пры ажыцьцяўленьні іх пастырскага служэньня, дзеля дабра давераных ім душаў і усёй Царквы. Спалучэньне строгасьці акрывіі прадстаўлена зь дапамогай выразнай лініі, з тым каб ім пазьбегнуць зьмены веры, з рамкамі чалавекалюбнай і паблажлівай іканоміі, ужываючы “сродкі добрапрыстойныя”, каб пазбавіць чалавечыя душы ад пагібелі. Будуць прадстаўлены ясныя сьведчаньні і прыклады спосабаў ужываньня акрывіі “па добраму меркаваньні”, і іканоміі “па неабходнасьці”.

Непасрэдна ў самым пачатку я жадаў бы падкрэсьліць. што дзейсным крытэрам царквы зьяўляецца тое, што ў пытаньнях веры “іканомія не прымальная”. У дадзеным выпадку ужываецца акрывія пры строгім выкананьні настолькі сутнасьці, наколькі і літары ясна выяўленай і сфармуляванай і зацьверджанай праўды ў стаўленьні веры і правільнай дзейнасьці Царквы. Мы маем строгія фармулёўкі як айцоў Царквы так і Сабораў у вызначэньнях і канонах. Ерэтыкі характарызуюцца імі “нячыстыя”, “ворагі Хрыста”, “сьвятататнікі і грэшнікі”, “сапернікі і антыхрысты”, “мёртвыя”, “ворагі Праўды”, “аблудныя і заганныя”, “грамадзтва пракажоных”, “горкі корань”, “бязбожнікі” і г.д. Паколькі царкоўнае вучэньне зьяўляецца прадуктам чыстага жыцьця ў Сьвятым Духу. кожнае адхіленьне і парушэньне, таго, што было зацьверджана як праўды веры, павінна разглядацца як нягоднасьць і апошняя здрада ў адносінах да Самага Бога. Я працытую сабраную разам невялікую колькасьць сьвятаайцоўскіх выказваньняў:

Сьв. Яўлогій Александрыйскі кажа: “Калі хто—небудзь зь думаючых, што Баганосьбітныя Бацькі ствараюць у чымсьці хваляваньне… тое, гэта злачынства і здрада вучэньня і нягоднасьць у адносінах да боскага”.

Сьвц. Рыгор Багаслоў кажа так: “Мы ж (у пытаньнях веры) нічога не дадаём, нічога не выключаем... безумоўна вызначаем альбо усякае сапраўднае сапраўды перададзенае слова”. Гэта было б грэшна, недазвольна і супрацьзаконна.

Сьвц. Кірыла Александрыйскі паведамляе, што “дакладнасьць” ці “вялікая дакладнасьць” павінны захоўваецца усімі сродкамі.

Сьвц. Марк Яўгенік кажа: “недаравальная ласка ў пытаньнях веры”.

Цяпер паглядзім у якіх рамках дзейнічае акрывія ў адносінах Таямніц Царквы.

Спачатку неабходна падкрэсьліць, што існуе неабходнасьць у тым, каб нам адрозьніваць Таямніцы, якія зьдзяйсьняюцца ў Праваслаўнай Царкве ад тых, якія зьдзяйсьняюцца па—за ёй. Мы не можам лічыць таямніцы, якія зьдзяйсьняюцца ў “цэрквах”, якія не маюць той жа веры, што і Праваслаўная Царква, роўнымі па дзеяньні і пастаўляць іх на тую ж ступень, што і праваслаўныя. У дадзеным выпадку нам для далейшага дасьледаваньня паднятага пытаньня неабходна усьвядоміць, што акрывія зьяўляецца адзіна правільным прынцыпам.

Таямніцы ў нашай Царкве зьяўляюцца Боскімі дзьверцамі праз якія сыходзіць на чалавека нябачныя боскія энэргіі Бога. Мілата Боская садзейнічае і злучаецца з пачуцьцёвым, бачным і адчувальным бокам Таямніцы для асьвячэньні чалавека і усяго стварэньня. Яны не могуць быць тым, што яны ёсьць па сутнасьці, калі яны не злучаны зь верай і вучэньнем Царквы, яны не могуць несьці пячатку сапраўднасьці і рэчаіснасьці і быць вырашальнымі для асьвячэньня і выратаваньня чалавека, толькі тады, калі яны будуць мець гэтыя элемэнты надзейнасьці, рэчаіснасьць і сапраўднасьці, якія выяўляе Праваслаўе ва улоньні якога і зьдзяйсьняюцца Таямніцы. Такім чынам для таго, каб дзейнічалі Таямніцы неабходна праваслаўная вера.

Звг. Нікадзім робіць вялізныя камэнтары, абапіраючыся на наступныя каноны: 1) 46 сьвятых Апосталаў, 2) 7 II Сусьветнага сабору і 3) 95 VI Сусьветнага сабору.

46 правіла сьвятых Апосталаў кажа наступнае: “Япіскапа альбо прэсьвітара які прыняў хрост ці ахвяру ерэтыкоў, скідаць загадваем. Якая згода Хрыста зь веліярам, альбо якая частка верніку зь нявернікам?”

Не можа быць праўдзівага хросту ў ерэтыкоў і раскольнікаў, камэнтуе звг. Нікадзім, спасылаючыся на сабор 84 япіскапаў у Карфагене пры сьвмч. Кіпрыяне, які выдаў аналягічнае канону сьвятых Апосталаў правіла пра тое. што не існуе некалькіх хростаў.

Гэта правіла кажа наступнае: “Ніякай сілы не мае дасканалае вадохрышча па—за Кафалічнае Царквой, адзін ў сутнасьці хрост і існуе толькі адна Кафалічная Царква...”

Паводле слова Апостала “адзіны Бог, адзіная вера, адзіны хрост”, ерэтыкі, паколькі яны не знаходзяцца ў праўдзівай веры Кафалічнае Праваслаўнае Царквы, яны не могуць мець праўдзівага хросту. Калі ж хрост ерэтыкоў і схізматыкаў зьяўляецца праўдзівым, праўдзівым жа зьяўляецца і хрост праваслаўных, тады б мы не мелі аднаго хросту, як узьвяшчае апостал Павел, але два, "што абсурдна". Правіла гэтага сабора “зацьвердзіў” і VI Сусьветны сабор ва 2 правіле., па гэтым чыньніку гэта правіла памеснага сабору робіцца правілам Сусьветнага сабору.

Але і Фірміліян, які быў экзархам на Саборы ў Іконіі і якому сьвц. Васіль Вялікі ў ягоным 1 правіле заве “нашым” як япіскап Кесарыі аб'яўляе несапраўдным хрост ерэтыкоў і яго адпрэчвае. “Ніхто не зможа сьцьвярджаць ці верыць у тое, што толькі пакліканьне трох імёнаў Сьвятой Тройцы зьяўляецца дастатковым для водпуску грахоў і для асьвячэньня хросту”, калі першым чынам той, хто зьдзяйсьняе хрост не праваслаўны. Паводле ж гэтага меркаваньня і сьвц. Васіль Вялікі, правілы якога былі “зацьверджаны” VI Сусьветным саборам кажа: “Ерэтыкі і раскольнікі страцілі мілату Сьвятога Духа і перапынілася яе пераемнасьць з таго моманту, калі яны адышлі ад Царквы. Сышоўшы ў чын парафіян яны не маюць ні дарункаў духоўных, ні улады хрысьціць і рукапакладаць і хрышчоныя імі павінны быць ізноў хрышчоныя праўдзівым хростам Саборнай Царквы”. І ў той час сваім 1 правілам ён прымае меркаваньне некаторых айцоў Малой Азіі, якія па іканоміі прымаюць хрост раскольнікаў, у 47 сваім правіле паведамляе, што “мы ж, па аднолькавым высноўку, такіх перахрышчваем”.

То ж меркаваньне мае і сьвц. Апанас Вялікі, словы якога “захаваў” VI Сусьветны сабор. У трэцім словы супраць арыян ён кажа наступнае: “Арыяне ствараюць небясьпеку і для поўнасьці Таямніцы, гэта значыць Хросту. Паколькі калі здзяйсьненьне хросту даецца праз пакліканьне Айца і Сына, арыяне ж не лічаць Айца за праўдзівага, тым, што адмаўляюць зь яго падобнага па сутнасьці праўдзівага Сына і, ствараючы уяўленьнем іншага створанага зь не існых, як зьдзейсьнены хрост не будзе зусім бескарысным і дарэмным”. На справе здаецца хростам, але ў сутнасьці яно не дае ніякай дапамогі ў веры і набожнасьці.

Таксама і сьвц. Рыгор Багаслоў у адносна арыян і македаніян іх лічыць пакліканымі: “Калі ты яшчэ кульгаеш, — кажа ён — не прызнаеш дасканаласьці боскасьці Сына і Духа папытай, каб іншы цябе хрысьціў ці дакладней утапіў цябе ў хросьце. Бо я не маю права адлучаць боскасьць Сына і Духа ад боскасьці Айца і рабіць цябе мёртвым… Бо, калі ты прыніжаеш адну зь выяў боскасьці, то тым самым прыніжаеш усю Сьвятую Тройцу і пазбаўляеш сябе зьдзяйсьненьня хросту ты кажучы ...”Такім чынам неабходным становішчам для зьдзяйсьненьня хросту зьяўляецца правільная вера.

Падобным чынам вучаць і іншыя Айцы, што “ніводны ерэтык не дае асьвячэньня, праз таямніцы" і "хрост ганебных не асьвячае”.

Усё што падаецца ў якасьці Таямніцы па—за вышэй названых царкоўных меж, не прызнаецца за Таямніцу, якія прыводзяць да выратаваньня. Паводле акрывіі праўдзівымі і сапраўднымі зьяўляюцца толькі праваслаўныя Таямніцы, таму што Праваслаўная Царква зьяўляецца Адзінай, Саборнай і Апостальскай Царквой.

І гэта датычыцца не толькі хросту, як першае таямніцы спалучаючага хрысьціяніна зь Царквой, але і усіх таямніцы Царквы. Калі будзе дзейнічаць таямніца Хросту, тое і усё набудзе свой кананічны парадак. Як мы убачым, Сьвятыя Айцы выяўляюць строгасьць у стаўленьні прызнаньня таямніц інаслаўных, старажытных і новых.

Так ці інакш яны рознымі спосабамі ставяцца да выпадкаў патрэбы альбо бываючых час ад часу навярненьнем інаслаўных у Праваслаўе. У гэтых выпадках іх Царква прымае па духу іканоміі, якая, паводле ляканічнага вызначэньня сьвц. Анастасія Сінаіта, вызначаецца так: “іканомія зьяўляецца мерай добраахвотнай ласкі выкананая дзеля выратаваньня нейкага”. У Царкве дазваляецца, не забываючы пры гэтым пра няўхільны шлях “акрывіі”, вяртаць зноў да Царквы заблукаўшых зьвяртаючыся да гэтай “ікіноміі”. Толькі тады, калі для Праваслаўя будзе вызначана тое, што рабіць “па акрывіі”, то можна зразумець, што рабіць “па іканоміі”. Неабходна таксама і тое, каб тыя, да каго ужываецца іканомія, ведалі, што зьдзяйсьняецца сьвядомае часовае адступленьне ад акрывіі дзеля часавага добрага уладкаваньня.

Маюцца шматлікія паведамленьні Сьвятых Айцоў па пытаньню іканоміі. Калі хто—небудзь іх супаставіць зь ужываньнем прынцыпу іканоміі на практыцы сучаснымі царкоўнымі лідарамі, то ён заўважыць, што сучасныя архірэі не “кіруюцца указам заканадаўца”, але пры гэтым яны відавочным чынам парушаюць яго, не прыносячы карысьці тым, да каго ужываецца іканомія. Узрушаючым прыкладам зьяўляецца агульны дакумэнт, які быў прыняты на Нарадзе ў Баламандзе ў чэрвені 1993 г., дзе ўжываюцца спроба для поўных зносін Праваслаўнай Царквы і лацінскай царквы узаемным прызнаньнем сьвятарства і іншых Таямніц, без ухіленьня дагматычных і эклезіялягічных адрозьненьняў. Гэта першы выпадак, калі праваслаўныя афіцыйна прызнаюць тэорыю галін.

7 правіла II Сусьветнага сабору і 95 правіла VI Сусьветнага сабору не накладалі неабходнасьць хросту для усіх ерэтыкоў паводле зь вышэйназваным апостальскім правілам і правіламі іншых Айцоў, якія былі паказаны, хоць сам VI Сусьветны сабор сваім 2 правілам, прыняў гэтыя правілы. Адных ерэтыкоў хрост прымаецца, а іншых не.

Неабходна прадставіць характэрныя выказваньні патрыярха Канстантынопальскага Мікалая I Містыка, які выказвае згоду (сымфонію) Сьвятых Айцоў цалкам рэалістычна. Ён кажа: “Іканомія ж зьяўляецца выратавальнай ласкай, якая ратуе зграшыўшага, рука, што імкнецца аказаць дапамогу і узьвесьці ад падзеньня упаўшага, яна не дазваляе упаўшаму ляжаць, яшчэ больш штурхае да жаласнай ямы. Іканомія ёсьць перайманьне боскага чалавекалюбства, схапіўшая равучаю на нас жывёліну, якая зьбіраецца згубна праглынуць ягонае цела”.

У дадзеным выпадку відавочна існуе нейкая супярэчнасьць таму, што датычыцца акрывіі у сувязі зь іканоміяй. У той час як яны вучаць акрывіі, апынаецца, што яны яе пакідаюць, прымаючы іканомію. Сьвятыя Айцы галоўным чынам задумваюцца над пытаньнем хросту. У Праваслаўнай Царкве мы маем мноства спосабаў зьдзяйсьненьня хросту. Прыняцьце хросту некаторых ерэтыкоў па іканоміі Царквой, не зьяўлялася дасканалым адыходам ад акрывіі. Мэта, якая тут стаяла, складалася ў тым, каб увесьці ў жыцьцё Царквы, якая жыве акрывіяй, тых, да якіх ужываецца іканомія. Звг. Нікадзім, каб пагадніць гэта адрозьненьне і вырашыць непаразуменьне для тых, хто не можа праваслаўна успрыняць кіраваньне Царквы, кажа так: “У Царкве захоўваюцца два выгляду кіраваньня і спосабу выпраўленьня памылак. Першы выгляд завецца акрывія, іншы ж завецца іканомія і ласка. Зь дапамогай гэтых дзьвюх иіканомы Духу кіруюць выратаваньнем душаў, ніколі зь дапамогай толькі аднаго ці толькі іншага. Сьвятыя Апосталы і перш згаданыя Сьвятыя ужывалі акрывію і цалкам адпрэчылі хрост ерэтыкоў. Два ж саборы ужылі іканомію. Адных хрост прымалі (арыян і македаніян), іншых жа не (еўнаміян і інш.). Такім чынам яны ужывалі іканомію ў стаўленьні стану спраў, па—першае паколькі ў эпоху II Сусьветнага сабору квітнелі арыяне і македаніяне, якія не толькі складалі пераважную большасьць, але валодалі вялікай сілай па чыньніку блізкасьці да васілеўса і начальнікам і сінкліту. І яны верылі, што такім спосабам яны змаглі б ерэтыкоў прыцягнуць да Праваслаўя і хутчэй іх выправіць. І па—другое, Сьвятыя Айцы лічылі, што зь дапамогай іканоміі не раздражняюць іх, і не уздымаюць іх супраць царквы, з тым каб не зрабіць яшчэ большага зла. Як ён адпаведна і кажа: “Боскія Айцы з развагай кіравалі сваімі словамі, яны зьдзейсьнілі ласку, прымаючы іх хрост”.

Па чыньніку гэтай ласкі VI Сусьветны сабор увайшоў у супярэчнасьць зь самім сабой і з II Сусьветным саборам. Зь самім сабой увайшоў у супярэчнасьць таму, што 2 сваім правілам ён прыняў Апостальскія правілы, правілы карфагенскага сабору і іншых Айцоў, у той час як 95 правілам ён не адпрэчваў хросты усіх ерэтыкоў. Са II Сусьветным саборам увайшоў у супярэчнасьць, паколькі ён прыняў акрывію Апостальскіх правіл і іншых Айцоў, у той час як яны прымалі хрост некаторых ерэтыкоў. Тым самым яны не далі нам магчымасьць зразумець, што ў Царквы дзейнічаюць абодва спосабы, і акрывія, і ў залежнасьць ад акалічнасьцяў іканоміі. Аднак галоўным і па перавазе дзейсным пачаткам у праваслаўным багаслоўі і дзейнасьці зьяўляецца акрывія. Яна складае эклезіялёгічную і містычную аснову структуры Царквы. Іканомія ў жыцьці Царквы зьяўляецца нейкім паралельным прынцыпам, які падае выйсьце зь сытуацыі ў некаторых выпадках, не адхіляючыся ад тых выпадкаў, калі для іх мае сілу акрывія.

Другі чыньнік таму, што Сьвятыя Айцы выяўлялі ласку, калі прымалі арыян і македаніян без перахросту, а евнаміян і савеліян, якія роўныя па нягоднасьці ім сваімі ерэтычнымі вучэньнямі, праз перахрост, зьяўляецца той факт, што першыя "захавалі нязьменным выгляд і рэчыва праваслаўнага хросту” і хрысьціліся па выяве Кафалічнае Царквы, прынамсі да скліканьня II Сусьветнага сабору, другія ж, хрост якіх не прынялі, сказілі зьдзяйсьненьне хросту і сказілі або выяву зьдзяйсьненьня, гэта значыць пакліканьне Сьвятога Духа (эпіклісіс), альбо выкарыстаньне рэчыва, гэта значыць апусканьне і выцягваньне зь вады, хрысьцячы ж толькі адным апусканьнем. Фактычна гэты другі чыньнік ужываньня іканоміі не мае сілы. Найвялікай сілай валодае першы чыньнік, пра які я казаў.

Звг. Нікадзім Сьвятагорац, робячы гэта агульнае гісторыка—эклезіялёгчны агляд, не лічачы яго лішнім, уяўляе яго як найболей неабходны дзеля усякага часу, але галоўным чынам для сучаснай эпохі, калі вядзецца вялікая спрэчка і выклікае вялікі сумнеў хрост лацінян, таксама як і прызнаньне зьмяшанага шлюбу, а часам і агульная чара. Спрэчка вядзецца не толькі паміж намі праваслаўнымі і лацінянамі, але паміж намі і монафізытамі і антыхалкіданітамі, але і зь іх праваслаўнымі сябрамі.

Не варта сумнявацца ў тым, каб зь самага пачатку адкрыта заўважыць, што паводле зь усім тым, што было сказана, хростам лацінян, як і хрост якіх б там ні было ерэтыкоў, зьяўляецца лжывым. І таму яно не можа быць прымальным не толькі акрывіяй, але і іканоміяй.

Па чыньніку акрывіі гэты хрост не зьяўляецца прымальным па—першае таму, што яны зьяўляюцца ерэтыкамі. Тое што яны зьяўляюцца ерэтыкамі — гэта зьяўляецца бясспрэчным фактам. Звг. Нікадзім адсылае да патрыярха Іерусалімскаму Дысыфея, які называецца пугай папізму, які паказвае на ерэтычныя вучэньні лацінян. Таксама і да Марка мітрапаліту Эфэскаму Яўгеніку, які зь адвагай кажа наступнае: “Мы адлучыліся ад лацінян няйначай таму, што яны не толькі схізматыкі, але і ерэтыкі”.Але і вядома, што на працягу гэтулькіх стагодзьдзяў мы прымаем лацінян як ерэтыкоў, як і арыян, савеліян, духаборцаў і македаніян. Такім чынам, паколькі яны зьяўляюцца ерэтыкамі, то па гэтым чыньніку мы не можам зь імі мець яднаньне, бо яны топчуць дзейсную мілату Сьвятога Духа, мы іх лічым як у сутнасьці не маючых хросту.

Па—другое, гэты хрост не прымаецца па чыньніку іканоміі таму, што лаціняне не захавалі ў хросьце трохкратнае апусканьне, як гэта Праваслаўная Царква прыняла ад Апосталаў і Сьвятых Айцоў. Уводзячы навіна ў апостальскі хрост, лаціняне зь дапамогай пучка зь валасоў пырскаюць на твар немаўля трохі воды. “Таямніца хросту зьдзяйсьняецца ў тры апусканьні і роўная зь адпаведным эпіклесіисам, каб у ім малявалася выява сьмерці і праз перадачу богапазнаньня прымаючыя хрост адукоўвалі душы”, — сьведчыць сьвц. Васіль Вялікі.

Такім чынам, паколькі ў адпаведнасьці зь вышэйпададзеным лаціняне як ерэтыкі і скажаючыя веры не могуць зьдзяйсьняць Адзіны Хрост Царквы, бо пазбавіліся зьдзяйсьняючай таямніцы мілаты, хоць нават яны і прамаўляюць трохразовае пакліканьне Сьвятой Тройцы, Сьвяты Нікадзім зважае на тых, якія прымаюць крапленьне лацінян. Яны абавязаны задумацца пра тое, што ім прыйдзецца даць адказ перад аўтарытэтам апостальскага канону і іншых Сьвятых Айцоў, якія вучаць інакш. Абаронцы гэтага ілжэхросту лацінян звычайна выяўляюць той факт, што наша Царква прыняла звычай іх пасьля навярненьня ў Праваслаўе прымаць праз памазаньне. Але і гэта, нават хоць і робіцца, цалкам ясна паказвае, што гэта адбываецца, паколькі лаціняне зьяўляюцца ерэтыкамі. У значна большай ступені гэта датычыцца да розных груп пратэстантаў і сьведак Іеговы.

Аднак Царква сёньня не можа ужываць іканомію II і VI Сусьветных сабораў. Паколькі баганосьбітныя Сьвятыя Айцы, якія ужывалі іканомію, адыходзячы на час ад апостальскіх канонаў у надзеі на вяртаньне адышоўшых, дасягалі ў гэтай мэце посьпеху. І зь дапамогай гэтай іканоміі ерэтыкі зьміраліся і павярталіся да набожнасьці і ў найкароткія тэрміны яны зьнікалі альбо іх заставалася зусім крыху.

Звг. Нікадзім Сьвятагорац прызнае, што раней нашы Сьвятыя Айцы цалкам правільна ужылі іканомію і прымалі лацінян таго часу, праз памазаньне, паколькі тады рыма—каталіцызм квітнеў і утрымліваў у сваёй уладзе усе палітычныя сілы каралеўстваў Эўропы, і наша каралеўства было на апошнім подыху. І тады пайшлі на змушаную гэту іканомію дзеля таго, што б папа не намовіў лацінян супраць праваслаўных усходніх хрысьціян, з тым каб не адвялі іх у палон альбо забілі, альбо ж прынесьлі тысячы бедаў і няшчасьцяў. Аднак зараз, калі лютасьць папізму не мае такой сілы і Боскі Задум рассунуў напышлівыя бровы папістаў, навошта яшчэ патрэбна іканомія? Іканомія мае меру і межы, і не зьяўляецца сталай і неабмежаванай. Асабліва тады, калі ў папізьме працягвае існаваць неадступнае і сатанінскае зацятае знаходжаньне ў ерасі.

Дабрашчасны Феафілакт Баўгарскі паведамляе наступнае: “Такім чынам той, які паступае па іканоміі, выконвае гэта не таму, што гэта добра, але таму што карысна ў дадзены час”. Дрэнны зьяўляецца тая іканомія, кажа звг. Нікадзім, калі мы не можам навярнуць лацінян, і самі робімся парушальнікамі сьвятых канонаў, прымаючы ілжэхрост ерэтыкоў. “Іканомія ж там, дзе не зьдзяйсьняецца злачынства закона”, — кажа сьвц. Ян Залатавуст.

Да таго часу калі была ужытая іканомія, усё ж усходнія хрысьціяне хрысьцілі заходніх, як пра гэта сьведчыць Лятэрынскі памесны сабор, які ў 1215 г. адбыўся ў Рыме. Гэтак жа ён сьведчыць, што яны не служылі ў храмах, у якіх раней служылі Лаціняне калі перш не зьдзейсьняць асьвячэньня і акрапленьне храму сьвятой вадой.

Такім чынам калі час для ужываньне іканоміі праходзіць, акрывія і выкананьне царкоўных канонаў пачынаюць займаць сваё законнае месца.

Завяршаючы свой невялікі даклад я жадаю ў трох словах падкрэсьліць наступнае: паколькі Праваслаўная Царква зьяўляецца адзінай Апостальскай і Кафалічнае Царквой і захавальніцай мілаты Сьвятой Тройцы, то пастыры яе павінны засьведчыць свае духоўнае разумнае адчуваньне: цьвёрда і няўхільна стаяць на пазыцыях акрывіі, якая забясьпечвае апостальства і багацьце Тройцы і умельства і разважлівасьць у пастырскім служэньні, з тым каб яны змаглі прызнаць пры патрэбнасьці неабходнасьць ужываньня літасьці, аднак без усякага ухіленьня ад таго, што нам перададзена, “у дакладнасьці выконваючы тое, што перадалі нашы Айцы”

Пераклад зроблены паводле брашуры: Ἀρχιμανδρίτου Μαξίμου, Καθηγουμένου Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Διονυσίου τοῦ ἐν Ὀλύμπῳ. Η ΕΓΚΥΡΟΤΗΣ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΠΑΠΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΩΝ. Εἰσήγηση στο συνέδριο: “OIKOΥΜΕΝΙΣΜΟΣ ΓΕΝΕΣΗ – ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ – ΔΙΑΨΕΥΣΕΙΣ”.