ЗВЫШГОДНЫ ЯЎХІМ ВЯЛІКІ

Памяць 20 студзення

Звышгодны Яўхім Вялікі адбываўся з горада Меліціны ў Армэніі, блізу ракі Яўфрат. Бацькі яго, Павел і Дзіянісія, шляхетныя людзі, былі набожнымі хрысьціянамі. Доўгі час яны не мелі дзяцей і, нарэшце, па старанных малітвах, у іх нарадзіўся сын, зьяўленьню на сьвет якога папярэднічала Боскае бачаньне, што прадказала немаўлю вялікую будучыню.

Бацька звышгоднага Яўхіма неўзабаве памёр, і маці, выконваючы волю прысьвяціць сына Богу, аддала яго на выхаваньне свайму брату, прэсьвітэру Яўдоксію. Той прадставіў хлопца япіскапу Меліцінскае царквы Атрыю, які зь любоўю прыняў на сябе клопаты аб ім. Бачачы яго добрыя паводзіны, япіскап неўзабаве паставіў яго чытальнікам. Затым сьвяты Яўхім прыняў манаства і быў пасьвячаны ў сан прэсьвітэра. Адначасова яму было даручана кіраваньне усімі гарадзкімі манастырамі. Звышгодны Яўхім часта наведваў манастыр сьвятога Паліяўкта, а ў дні Вялікага посту выдаляўся ў пустэльню. Пасада аканома манастыроў гняла падзьвіжніка, шукаючага бязмоўя, і ён на 30-м году свайго жыцьця таемна сышоў з горада і накіраваўся ў Ерусалім, дзе, пакланіўшыся сьвятым месцам, выдаліўся ў Фаранскую лаўру. Тамака, знойдучы па-за манастыром адасобленую пустую халупу, пасяліўся ў ёй, здабываючы пражытак пляценьнем кошыкаў. Непадалёк жыў звышгодны Феактыст. Абодва мелі адно імкненьне да Бога, адну волю, адну мэту. Звычайна, пасьля сьвята Багаяўленьня, яны выдаляліся ў Куцілійскую пустэльню (недалёка ад Ярыхону). Аднойчы ж засталіся тамака, абраўшы ў горах далёкае месца, і пасяліліся ў пячоры. Хутка, аднак, Госпад адкрыў іх адзіноту для карысьці шматлікіх людзей: пастухі, пераганяючы свае статкі, знайшлі іх пячору і распавялі ў паселішчы. Да пустэльнікаў пачалі сьцякацца людзі, шукаючыяя духоўнай карысьці. Паступова паўстала манаскі інтэрнат, некалькі манахаў прыйшло з Фаранскага манастыра, сярод іх Марын і Лука. Кіраваць узьніклым манастыром звышгодны Яўхім даручыў свайму сябру Феактысту, а сам зрабіўся духоўнікам браціі. Ён навучаў сваю брацію: “Ведайце, што жадаючым праводзіць манаскае жыцьцё належыць не мець сваёй волі, заўсёды знаходзіцца ў послуху і пакоры, а ў розуме мець памяць сьмяротную, баяцца Суду і вагню вечнага і жадаць Царствы Нябеснага”.

Юным манахам звышгодны наказваў зь унутранымі роздумамі аб Богуі злучаць целавую працу. "Калі парафіяне, — казаў ён, — шмат працуюць, каб прахарчаваць сябе і сваю сям'ю і, акрамя таго, даюць міласьціну і прыносяць ахвяры Богу, тым больш мы, манахі, павінны працаваць, каб пазьбегнуць бяздзейнасьці і не карміцца чужой працай". Авва патрабаваў, каб манахі захоўвалі маўчаньне ў царкве падчас Богаслужэньня і на трапэзе. Маладым манахам, якія жадалі пасьціцца больш іншых братоў, ён не дазваляў дзеяць сваёй воляй, але навучаў іх смакаваць агульную ежу на трапэзе зь устрыманьнем, не перабольшваючы.

У тыя гады звышгодны Яўхім зьвярнуў і хрысьціў шматлікіх арабаў, сярод якіх быў ваявода Асьпевет зь сынам Терывонам, якога звышгодны Яўхім вылечыў ад хваробы. Асьпевет атрымаў у Хросьце імя Пётр і, пасьля, быў япіскапам сярод арабаў.

Слава аб цудах, здзяйсьняных звышгодным Яўхімам, хутка распаўсюджвалася. З розных мясцовасьцяў пачалі сьцякацца людзі, прыводзячы зь сабою хворых, атрымоўваючых вылячэньне. Быўшы не ў сілах знасіць людзкую гаворку і славу, звышгодны таемна сышоў зь манастыра, узяўшы зь сабой толькі найблізкага вучня Дамеціяна. Ён выдаліўся ў пустэльню Рува і пасяліўся на высокай гары Марда, каля Мёртвага мора. У пошуках адзіноты звышгодны паглыбіўся ў пустэльню Зіф і пасяліўся ў пячоры, у якой некалі хаваўся сьвяты цар Давыд ад перасьледу цара Саўла. Тамака звышгодны Яўхім заснаваў манастыр, а ў самой пячоры Давыдавай зладзіў царкву. У то час звышгодны Яўхім адхіліў шматлікіх манахаў–пустэльнікаў ад маніхейскае ерасі, зьдзяйсьняў цуды, вылечваў хворых і апантаных нячысьцікамі.

Прыходзіўшыя да сьвятога наведвальнікі парушалі супакой пустэльніка, што любіў бязмоўе, і ён вырашыў вярнуцца ў пакінуты ім манастыр сьвятога Феактыста. Па дарозе звышгодны аблюбаваў адасобленае месца на горы і спыніўся на ім. Тамака пасьля было пахавана яго сьвятое цела.

Дабрашчасны Феактыст з браціяй выйшаў насустрач звышгоднаму Яўхіму і маліў яго вярнуцца ў манастыр, але звышгодны не пагадзіўся. Аднак ён абяцаў прыходзіць у манастыр па нядзельных днях на агульнае Богаслужэньне.

Звышгодны Яўхім не жадаў мець людзей паблізу, ні уладкоўваць кіновію або лаўру, але Госпад у бачаньні загадаў яму не адганяць прыходзячых да яго дзеля выратаваньні душы. Праз некаторы час каля яго ізноў сабралася брація, і ён заснаваў лаўру па узоры Фаранскай лаўры. У 429 годзе, калі звышгоднаму Яўхіму было 52 гады, Ерусалімскі Патрыярх Ювяналій асьвяціў царкву лаўры і паставіў манастыру прэсьвітэраў і дыяканаў.

Лаўра спачатку была бедная, але звышгодны цвёрда спадзяваўся на Бога, які можа паслаць людзям усё неабходнае. Аднойчы ў лаўру прыйшло каля 400 чалавек вандроўцаў — армян зь Ерусаліму, якія былі галодныя. Убачыўшы гэта, звышгодны Яўхім заклікаў эканома і загадаў яму накарміць вандроўцаў. Эканом адказаў, што ў манастыры няма такой колькасьці ежы. Звышгодны, аднак, настойваў. Прыйдучы ў памяшканьне для захоўваньня хлеба, эканом знайшоў у ім мноства збожжа. Тое ж адбылося зь віном і ялеем. Вандроўцы сілкаваліся ў славу Боскую, насыціліся і пасьля гэтага застаўся яшчэ трохмесячны запас ежы для браціі. Так Госпад стварыў цуд па веры сьвятога Яўхіма.

Аднойчы адзін зь манахаў адмовіўся выканаць прызначаны яму послух. Нягледзячы на тое, што звышгодны, заклікаўшы яго, пераконваў падпарадкоўвацца, манах чыніў супраціў. Тады звышгодны гучна выклікнуў: “Убачыш, што бывае узнагародай за непадпарадкаваньне!”. Манах зваліўся на зямлю ў прыпадку вар'яваньня. Брація стала прасіць за яго авву, і тады звышгодны Яўхім вылечыў непакорлівага, які, ачуючыся, прасіў прабачэньні і абяцаў выправіцца. “Паслухмянства, — сказаў сьвяты Яўхім, — вялікая дабрадзейнасьць. Госпад любіць паслухмянства больш ахвяры, а непаслушэнства прыводзіць да сьмерці”.

Два брата ў манастыры сьвятога Яўхіма гняліся суровым вобразам жыцьця і задумалі зьбегчы. Прадбачачы духам іх намер, звышгодны заклікаў іх і доўга пераконваў пакінуць згубны намер. Ён казаў: “Не варта слухаць думак, якія усяляюць смутак і нянавісьць да месца, у якім жывем, і што выклікаюць жаданьне перайсьці на іншае месца. Хай манах не думае, што, пяройдучы ў іншае месца, ён дасягне нейчага добрага, бо добрая справа дасягаецца не месцам, а цьвёрдай воляй і вераю. І дрэва, якое перасаджваюць часта на іншае месца, не прыносіць плоду”.

У 431 году ў Эфэсе адбыўся III Сусьветны Сабор, накіраваны супраць ерасі Нясторыя. Звышгодны Яўхім цешыўся сьцьверджаньню Праваслаўя і смуткаваў аб архіяпіскапе Антыёхійскам Яне, які, быўшы праваслаўным, абараняў Нясторыя.

У 451 году ў Халкідоне адбыўся IV Сусьветны Сабор супраць ерасі Дыяскора, які, у супрацьлегласьць Нясторыю, сьцвярджаў, што ў Госпадзе Ісусе Хрысьце адна толькі існасьць — Боская, якая паглынула ва увасабленьні існасьць чалавечую (так званая ерась монафізытаў).

Звышгодны Яўхім прыняў спавяданьне Халкідонскага Сабору і прызнаў яго праваслаўным. Вестка аб гэтым хутка распаўсюдзілася сярод манахаў і пустэльнікаў, і шматлікія зь іх, раней верыўшыя няправільна, па прыкладзе сьвятога Яўхіма, прынялі спавяданьне Халкідонскага Сабору.

За сваё падзьвіжніцкае жыцьцё і цвёрдае спавяданьне праваслаўнай веры сьвяты Яўхім атрымаў найменьне Вялікага. Гнятучыся зносінамі зь сьветам, сьвяты авва выдаліўся на час ва унутраную пустэльню. Пасьля яго вяртаньня ў лаўру некаторыя з браціі бачылі, што, калі ён зьдзяйсьняў Боскую літургію, вагонь схадзіў зь нябёсаў і атачаў сьвятога. Сам жа звышгодны адкрыў некалькім манахам, што часта бачыў Анёла, зьдзяйсьняючага разам зь ім сьвятую Літургію. Звышгодны меў дарунак празорлівасьці, бачыў унутраныя рухі духу і пазнаваў чалавечыя думкі. Калі манахі прымалі прычасьце Сьвятых Таямніц, звышгоднаму было адчынена — хто прыступае годна, а хто ў асуджэньне сабе.

Калі звышгоднаму Яўхіму было 82 гады, да яго прыйшоў дабрашчасны Сава (будучы Сава Асьвячоны), тады яшчэ юнак. Старац прыняў яго зь любоўю і паслаў у манастыр да звышгоднага Феактыста. Ён прадказаў, што манах Сава празьзяе ў манаскім жыцьці.

Калі сьвятому споўнілася 90 гадоў, яго паплечнік і сябар звышгодны Феактыст цяжка захварэў. Звышгодны Яўхім пайшоў наведаць сябра і застаўся ў манастыры, разьвітаўся зь ім, прысутнічаў пры сконе. Аддаўшы цела пахаваньню, ён вярнуўся ў лаўру.

Час адыходу да Госпада быў адкрыты звышгоднаму Яўхіму па адмысловай літасьці Боскай. У дзень памяці звышгоднага Антонія Вялікага, 17 студзеня, звышгодны Яўхім вырашыў зьдзейсьніць усяночнае дбаньне і, склікаўшы прэсьвітэраў да алтара, сказаў ім, што больш ужо не зьдзейсьніць зь імі ні аднаго дбаньня, таму што Госпад заклікае яго ад часавага жыцьця. Усё напоўніліся вялікага смутку, а звышгодны загадаў браціі раніцай сабрацца ў яго. Ён стаў павучаць брацію: “Калі любіце мяне, выконвайце мае запаведзі, набывайце любоў, якая ёсьць зьвяз дасканаласьці. Ніякая дабрадзейнасьць немагчымая без любові і пакоры. Сам Госпад дзеля любові да нас зьмірыўся і стаў Чалавекам, як і мы. Мы павінны таму бесьперастанку узнасіць Яму хвалу, асабліва мы, адмовіўшыеся ад мяцежнага сьвету. Царкоўных службаў ніколі не пакідайце, паданьні і статуты манастырскія дбайна захоўвайце. Калі хто з браціі змагаецца зь нячыстымі намерамі, — бесьперастанку навучайце, павучайце, каб д'ябал не захапіў брата ў падзеньне.

Далучаю таксама і іншую запаведзь: хай брама манастыра ніколі не будуць зачыненыя для вандроўцаў і усё, што маеце, прапаноўвайце жывучым у нястачы, бядуючым жа ў пошасьцях па сіле дапамагайце”. Затым, даўшы навучаньні адносна кіраўніцтва браціяй, звышгодны абяцаў знаходзіцца духам са усімі, жадаючымі несьці подзьвігі ў яго манастыры да канца веку.

Адпусьціўшы усіх, звышгодны Яўхім пакінуў каля сябе аднаго вучня Дамеціяна і, прабыўшы зь ім усярэдзіне алтара 3 дні, памёр 20 студзеня ў 473 года ў веку 97-мі гадоў.

На пахаваньне сьвятога аввы неадкладна сьцякліся ў мностве манахі манастыроў і пустэльняў, сярод якіх быў сьвяты Герасім. Прыбыў таксама патрыярх Анастасій з клірам, нітрыйскія манахі Мартырый і Ільля, якія пасьля былі Ерусалімскімі Патрыярхамі, пра што ім прадказваў звышгодны Яўхім.

Дабрашчасны Дамеціян не адыходзіў ад дамавіны настаўніка 6 сутак. На 7-й дзень ён убачыў свайго авву, радасна ўзьвясьціўшага любімаму вучню: "Набліжайся, дзіця, да прыгатаванага цябе супакою, бо я умаліў Уладара Хрыста, каб ты быў са мною". Распавёўшы браціі аб бачаньні, сьвяты Дамеціян прыйшоў у царкву і ў радасьці аддаў дух свой Госпаду. Ён быў пахаваны побач са сьвятым Яўхімам. Мошчы звышгоднага Яўхіма Вялікага знаходзіліся ў яго манастыры ў Палестыне, у XII стагодзьдзі іх бачыў кіеўскі паломнік ігумен Данііл.

Трапар Яўхіму Вялікаму

Весяліся пустэльня бясплодная, / радуйся, не хварэючая, / як плоднай дзяцьмі зрабіў цябе муж жаданьняў духоўных, / набожнасьцю засеяўшы, / устрыманьнем выхаваўшы дабрадзейства дасканаласьць. / Малітвамі яго, Хрысьце Божа, / зрабі мірным жыцьцё наша