СЬВЯЦІЦЕЛЬ ПЯТРО МАГІЛА

31 сьнежня

Сьвяціцель Пётр (Магіла), мітрапаліт Кіеўскі і Галіцкі, — адзін зь выбітных праваслаўных герархаў XVI—XVII стагодзьдзяў.

Пётр Магіла нарадзіўся ў канцы 1596 года ў сям'і ваявод (князёў) Малдаўскіх, якая вызначалася вялікае набожнасьцю. Дзядзька Пятра Магілы — Георгій — быў праваслаўным Малдаўскім мітрапалітам (1587 — 1589 г.г.), іншы дзядзька — Ярэмія — гаспадаром Малдаўскім (1595—1606 г.г.) і, нарэшце, бацька Пятра Магілы Сімеон быў ваяводай Валошскім, з 1601 года — гаспадаром Валахіі, а з 1607 года — Малдавіі. Род ваявод Магіл славіўся сваёю набожнасьцю і прыхільнасьцю да Праваслаўя, апякунстваваў Львоўскаму Праваслаўнаму брацтву і прысылаў яму значныя сродкі. Няма сумненьня, што менавіта Мітрапаліт Георгій пасеяў у душы юнака, будучага Мітрапаліта Пятра, добрае насеньне і глыбокую рэлігійнасьць, веды, любоў да Бога і да Сьвятой Праваслаўнай Царквы.

Калі Пятру было адзінаццаць гадоў, сям'я Магілы перабралася на Заходнія украінскія землі.

Насуперак пануючай тут каталіцкай веры, сям'я Пятра Магілы захоўвала Праваслаўе і нават садзейнічала яго росквіту. Так, бацька Пятра Магілы і родны дзядзька Ярэмія будуюць Усьпенскі храм пры Львоўскім брацтве; стрыечная сястра Пятра вядомая як заснавальніца і дабрадзейка шматлікіх манастыроў на Левабярэжжа Ўкраіны.

Сваю першаю адукацыю будучы Мітрапаліт атрымаў пры Праваслаўным Львоўскім брацтве, дзе прасяк любоўю і рэўнасьцю да сваёй Праваслаўнай веры. Далей ён працягнуў сваю адукацыю ва Францыі — у Парыжсай Сарбоне, куды адправіў яго бацька. Несумнеўна, што Пётр Магіла быў найадукаваным чалавекам свайго часу, вольна валодаў клясычнымі — лацінскай і грэцкай — мовамі, некалькімі эўрапейскімі. З часам сын ваяводы Пётр Магіла паступіў на ваенную службу і ў 24 гады удзельнічаў у баях пад Цэцорыяй, дзе Войска Рэчы Паспалітай атрымала паразу, а праз год (у 1621 г.) у чыне старшыны Войска Рэчы Паспалітай удзельнічаў у бітве пад Хоцінам у шэрагах верных абаронцаў хрысьціянства ад турэцка—мусульманскае навалы.

У 1622 годзе Пётр Магіла прыязджае ў Кіеў — у Сьвята—Усьпенскую Кіева—Пячорскую Лаўру — на сьвята Усьпеньня Боскай Маці. Тут, у Кіеве, ён часта наведвае Мітрапаліта Ёва (Барэцкага), які робіцца ягоным духоўным бацькам і мае вялікі ўплыў на фармаваньня яго рэлігійнага сьветапогляду. І неўзабаве княжыч Пётр Магіла адмаўляецца ад бліскучай сьвецкай кар'еры: у 1625 году ён прымае манаскі пастрыг ад архімандрыта Захарыя.

Невядома, што прымусіла Пятра Магілу прамяняць бліскучую кар'еру, якая чакала яго ў сьвецкім жыцьці, на сьціплую долю манаха: шляхі Волі Боскай невядомы і часта, насуперак усім чалавечым здагадкам, вядуць сьмяротнага чалавека да высокай, Богам вызначанай, мэты. Тут відавочна адбылося Боскае спрыяньне, аб чым гаворыць Псальмасьпеўца: “Праўда і сьвет пацалаваліся” (Пс. 84), гэта значыць тая духоўная спадчына, якую атрымаў у юнацтве Пётр Магіла ад свайго дзядзькі Мітрапаліта Георгія, сяброўства і гутаркі зь Мітрапалітам Іёвам і намесьнікам Сьвята—Усьпенскай Кіева—Пячорскай Лаўры архімандрытам Захарыяй назаўжды вызначылі яго далейшы жыцьцёвы шлях.

З гэтага часу пачынаецца новы пэрыяд у жыцьці Пятра Магілы — пэрыяд апалягетычнага служэньня Царкве. Адхіліўшыся ад дасьпехаў ваяра зямнога, ён становіцца ваяром Хрыстовым, становіцца на шлях служэньня Царквы Хрыстовай і Сьвятому Праваслаўю.

Час, у які Мітрапаліту Пятру (Магіле) выпала служыць нашый Сьвятой Кіеўскай Царкве, прыйшлося на вельмі складаны для Царквы час — час царкоўных змаганьняў, час расколу. Тады паства асабліва патрабавала слова, якое падтрымлівала б меючых сумневы і накіравала бы іх па праўдзіваму шляху да выратаваньня, якога прытрымлівалася уся Кафалічная Саборная Праваслаўная Царква.

Нягледзячы на усе ганеньні супраць праваслаўных, яны цьвёрда трымаліся веры бацькоў. Важную паслугу ў барацьбе за Праваслаўе аказвалі праваслаўныя брацтвы і манастыры, пакінутыя верным "грэцкай веры". Царква здабыла таксама моцную апору ў асобе сваіх дзяцей — патрыётаў, абаронцаў веры, якія вольна, нічога не баючыся, выступалі на генэральных Сэймах, што дазваляла канстытуцыя Рэчы Паспалітай. Яркі прыклад апалягетыка Праваслаўя гэтага смутнага часу выявіўся ў асобе Мітрапаліта Пятра (Магілы).

Пётр (Магіла) не заставаўся бязьдзейным назіральнікам барацьбы уніятаў (як тады яшчэ іх звалі — лацінян) з праваслаўнымі. Пад імем Філялета выходзілі творы, у якіх зь выдатнай сілай выкрываліся карысьлівыя і адмоўныя чысьціні веры падахвочваньня каталікоў да распаўсюджваньня уніяцтва. Гэтым псэўданімам карыстаўся разам зь іншымі і Пётр Магіла. Відавочна, што апалягетычныя складаньні выходзілі ў сьценах Кіева—Пячорскай Лаўры, не капітуляваўшай прад уніятамі, дзе ужо з 1616 года працавала друкарня, заснаваная намесьнікам архімандрытам Ялісеям — вядомым багасловам, рэлігійным пісьменьнікам, заснавальнікам школы прапаведнікаў пры Лаўры.

Па сьмерці намесьніка Лаўры архімандрыта Захарыя, Пётр Магіла, па агульнай згодзе усёй браціі, быў ўзьведзены ў сан архімандрыта Кіева—Пячорскае Лаўры, на што праз тры года выйшла і дабраслаўленьня Кірыла Лукарыса, Патрыярха Канстантынопальскага, зь наданьнем яму званьня Экзарха патрыяршага пасаду.

2 сакавіка 1631 году памёр Мітрапаліт Іёў (Барэцкі). Месца яго заняў Ісая (Копінскі), былы ў то час архіяпіскапам Смаленскім. Пасланыя архімандрытам Пятром за мяжу для удасканаленьня ў вышэйшых навуках людзі сталі вяртацца на радзіму дзеля вялікай справы — асьветы народа, але розныя пласты грамадзтва на чале з гетманам Пэтрыжыцкім зьвярнуліся да архімандрыта Пятру з просьбай не ствараць адмысловай вучэльні ў Кіева—Пячорскай Лаўры, а злучыць яго з Багаяўленскай вучэльняй на Падоле ў Кіеве, каб не паўстала духу саперніцтва паміж вучэльнямі. Просьба гэтая была разумная, і архімандрыт Пётр пагадзіўся. Але ў 1631 году, зь мэтай падвышэньня ўзроўню духоўнай асьветы ў Кіеўскай Царкве, заснаваў, асобна ад наяўнай ужо ў Кіеве Брацкай школы, вышэйшую вучэльню “дзеля выкладаньня вольных навук на грэцкай, славянскай і лацінскай мовах”. Але, калі 30 сьнежня 1631 года сябры брацтва склалі акт, у якім архімандрыт Пётр зваўся старэйшым братам, ахоўнікам і пажыцьцёвым апекуном Кіеўскага брацтва, і падпарадкавалі сваю школу выключна уладзе Канстантынопальскага Патрыярхату, ён злучыў сваю лаўрскую школу з Брацкай. Дзеля росквіту гэтай школы ён прыклаў шматлікія высілкі: пераназьваў яе ў Калегію, пашырыў у ёй выкладаньне, дадаўшы навукі філязофскія і багаслоўскія, і забясьпечыў яе матэрыяльны стан, ахвяраваўшы ёй шматлікія вотчыны. Гэтая Калегія, названая Кіева—Магілянскай, стала узорам для усіх духоўна—навучальных устаноў на тэрыторыі Усходняй Эўропы і падрыхтавала шматлікіх адукаваных пастыраў і дбайных абаронцаў Праваслаўя. Падобную школу ён стварыў і ў Вініце — ва Узьнясенскім манастыры, падпарадкаваным Кіева—Брацкаму і які таксама зваўся Брацкім.

У тым жа 1631 году Пётр Магіла пачынае будаўніцтва камяніцы дзеля павялічэньня колькасьці аўдыторый. Як будаўніцтва будучых аўдыторый, так і утрыманьне настаўнікаў і шкаляроў Пётр Магіла прыняў на сваё уласнае утрыманьне.

У Сьвятой Лаўры архімандрыт Пётр пашырыў друкарню, працягваў выдаваць кнігі, імкнуўся падняць духоўную дысцыпліну сярод лаўрскіх манахаў.

Праваслаўная шляхта разам зь япіскпаствам і сьвятарствам, вырашылі абраць Пятра (Магілу) Мітрапалітам Кіеўскім, на што ён даў сваю згоду.

Каб не вырабіць які—нябудзь замяшаньня паміж праваслаўнымі, пакінутымі ў Кіеве, ён адправіў у Канстантынопаль рэктара Кіеўскіх Духоўных школ Ісаю Трафімавіча для атрыманьня ад Патрыярха дабраслаўленьня на сваю хіратонію на Мітрапаліты. Былы тады на патрыяршым Канстантынопальскім пасадзе Кірыла (Кантарына) без усякага пярэчаньня даў сваё дабраслаўленьне.

Нарачэньня архімандрыта Пятра (Магілы) у япіскапа адбывалася на Сьветлым тыдні, а пасьвячэньне ў біскупа — у Сьветлую Сыботу, узьвядзеньне ў сан Мітрапаліта — у нядзелю Тамаша, якая ў 1633 году прыходзілася на 28 красавіка. Пасьвячэньне архімандрыта Пятра адбывалася ў цэрквы Львоўскага стаўрапігійнага брацтва, на пабудову якой шмат ахвяравалі праваслаўныя малдаўскія ваяводы.

Мітрапаліт Пётр пражыў у Львове каля двух месяцаў і увесь гэты час замаўляў перад каралём аб ператварэньні Кіева—Брацкай і Багаяўленскай школ у праваслаўную Акадэмію. Высокія чыны Сэйма адпрэчвалі просьбу Мітрапаліта Пятра, але кароль выявіў цьвёрдую волю, — і прашэньне Пятра Магілы было зацьверджана зь найменьнем школы не Акадэміяй, а Калегіяй.

У канцы чэрвеня 1633 года Мітрапаліт Пётр урачыста адправіўся на сваю катэдру ў Кіеў, дзе яму былі паднесеныя віншаваньні і панэгірыкі: адзін — ад Лаўры, іншы — ад Кіева—Брацкай вучэльні.

Дзейнасьць Мітрапаліта Пятра адрозьнівалася вялікаю рознастароннасьцю. Злучаючы ў сваіх руках пасады Мітрапаліта Кіеўскага і архімандрыта Кіева—Пячэрскага, ён разьмяшчаў вялікаю ўладай і вялікімі матэрыяльнымі сродкамі. Чалавек энэргічны, настойлівы, Мітрапаліт Пётр ішоў прама да вызначанай мэты. Дзякуючы гэтаму яму атрымалася дасягнуць шматлікага з таго, што ён вызначаў. Ён быў чалавек, адданы Праваслаўнай веры, і як моцная асоба пакінуў незгладжальны сьлед у гісторыі асьветы і культурнага разьвіцьця усёй Украіны. Кіеў пры ім канчаткова стаў цэнтрам для усяго праваслаўнага насельніцтва не толькі Украіны, але і Польшчы, і Літвы.

Каб задаволіць духоўныя запыты сваёй паствы, Мітрапаліт Пётр друкаваў у Лаврской друкарні сьвятаайцоўскую спадчыну, а ў 1637 году яго наказам і блаславеньнем надрукавана было "Эвангельле учительное", або збор павучаньняў на усе нядзелі і сьвяты года, — кніга вельмі неабходная як дапаможнік для сьвятароў у пропаведзі Слова Боскага. Выдадзеная яна была на агульнадаступным для народа мове з прадмовай, напісаным самім Мітрапалітам, у якім ён, зьвяртаючыся да сьвятара, пераконваў іх як мага гушчару чытаць гэтае вучэбнае Эвангельле — і самім павучацца ад яго, і народ навучаць у ісьцінах веры і выратаваньні.

Сур'ёзную увагу Мітрапаліт Пётр зьвярнуў на кіеўскія сьвятыні, большасьць зь якіх знаходзіліся ў запусьценьні: ён аднавіў і упрыгожыў Кіева—Сафійскі сабор, які знаходзіўся ў паўразбураным стане, зьдзейсьніў раскопкі часткі Дзесяціннага храма і на месцы яго пабудаваў невялікую царкву. Па распараджэньні Мітрапаліта былі адноўленыя цэрквы Трохсьвяціцельская і Спасу на Бераставе, а таксама Міхайлаўская царква ў Кіева—Выдубіцкам манастыры, пабудаваная ў 1070—1088 гадах Усеваладам Яраславічам і разбураная паводкай Дняпра ў 80—х гадох XVI стагодзьдзя, і шматлікія іншыя.

У гэты жа час увесь усёй слоўны і паэтычны талент сьвяціцель Пётр накіраваў на выхаваньне праваслаўнага народа.

Палеміка праваслаўных зь уніятамі і каталікамі, пачынаючы з XVI стагодзьдзя, адрозьнівалася гарачынёй і вялікай нецярпімасьцю паміж абедзьвюма бакамі.

У пэрыяд разгару рэлігійнага супрацьстаяньня Мітрапалітам Пятром у суцяшэньне і ўхвалу праваслаўных было складзена выдатнае малітваслоўя “Аб замірэньні” Праваслаўнай Царквы. Дадзенае малітваслоўя было надрукавана ў друкарні Кіева—Пячорскай Лаўры пад загалоўкам: “Парафімія” Гэта — плён рэлігійнага натхненьня, выкліканага барацьбой Мітрапаліта Пятра зь іншавернымі, які сьведчыць аб глыбокай надзеі на літасьць Бога, прадстаяльніцтва Ўсясьвятой Богародзіцы і сьвятых Боскіх, асабліва — на малітвы сьвятых Пячорскіх, да якіх сьвяціцель Пётр штодня зьвяртаўся са сваёй малітвай і чэрпаў ад іх подзьвігу сілы духоўныя ў змаганьні за Сьвятое Праваслаўе.

Мітрапаліт Пётр зьяўляецца аўтарам і найвялікшага складаньня "Ліфас" — "Камень", які зьявіўся ў 1644 году. Гэтая праца выйшаў пад псэўданімам Яўсевія Пімена, г.з. набожнага пастыра, і быў напісаны на польскай мове, бо галоўнай мэтай аўтара была абарона Праваслаўя ад нападкаў каталікоў. У гэтым творы сьвяціцель Пётр фактычна выступіў супраць Касіяна Саковіча, дбайнага пасьлядоўніка Рымскай Царквы. Зьяўленьне гэтай працы выклікала ў польскай літаратуры цэлы шэраг трактатаў, якія пацьвярджаюць, што “Камень” — адно зь выбітных тварэньняў палемічнай літаратуры XVII стагодзьдзя.

Унікальны яшчэ адзін праца Мітрапаліта Пятра: ім быў складзены і выдадзены ў 1646 году Трэбнік, або “Еўхалагіён”, зь мэтай даць Украінскаму і Беларускаму сьвятарству не толькі ізноў апрацаваную афіцыйную богаслужбовую кнігу, вычышчаную ад хібнасьцяў і памылак, але і суцэльнае, усебаковае практычнае кіраўніцтва па усіх выпадках зьдзяйсьненьня богаслужбы дзеля пастыраў Кіеўскае Царквы.

Мітрапаліт Пётр склаў свой Трэбнік на аснове грэцкіх еўхалёгіяў і старажытнаславянскіх пісьмовых крыніц. І да гэтага дня Трэбнік Пятра Магілы не страціў сваёй каштоўнасьці для сьвятарства нашай Праваслаўнай Царквы.

Акрамя таго, Мітрапалітам Пятром былі задуманыя дзьве калясальныя працы: “Жыцьці сьвятых” і выпраўленьне славянскага тэксту Бібліі. Гэта ягонымі клопатамі манах Кіеўскага Кірылаўскага манастыра Дзімітры (у сьвецкам жыцьці Даніла Туптала) — пасьля сьвяціцель Дзімітры Растоўскі — стварыў першы у нашай Царкве збор Жыцьця Сьвятых, назаўжды стаўшы настольнай кнігай веруючых людзей.

Рэўнасьцю да малітоўных подзьвігаў Сьвятых Айцоў Пячорскіх Мітрапалітам Пятром быў зацьверджана сьвята (Сабор усіх Вялебных Айцоў Кіева—Пячорскіх), якое заўсёды сьвяткуецца ў другую нядзелю Вялікага Паста як пераходзячае сьвяткаваньне і ў якое ўкраінскі і беларускі народ, апяваючы подзьвігі сьвятых, умацоўваецца іх набожнасьцю.

Усё жыцьцё Мітрапаліта Пятра — чалавека найглыбокай веры, вялікага розуму, адукацыі і цьвёрдага характару, моцна дбаўшага аб патрэбах Кіеўскае Цэрквы, — было дзеля узвышэньня і разьвіцьці Кіеўскае Праваслаўнай Царквы.. Не было ні адной сфэры царкоўнай дзейнасьці, каб яна не апынулася ў поле зроку Мітрапаліта Пятра. Зь яго імем цесна зьвязаныя амаль усё найбольш выдатныя падзеі, якія мелі жыватворны уплыў на ход царкоўнага і грамадзкага жыцьця ўкраінскага і беларускага народа. Гэты пэрыяд жыцьця нашай Царквы можна назваць часам Мітрапаліта Пятра (Магілы).

Чатырнаццаць гадоў кіраваў Кіеўскай мітраполіяй абаронца праваслаўнае веры Пётр (Магіла).

Сьвяціцель Пётр, раптам, як палымяная сьвечка дагарэўшая, памёр у апошнюю ноч 1646 года на новы, 1647 год, г..з. 1 студзеня 1647 года, у поўным росквіце сіл. Ён аддаў справядлівую сваю душу ў рукі Госпада нашага Ісуса Хрыста, ледзь завяршыўшы роўна паўстагодзьдзя свайго падзьвіжніцкага жыцьця. Цела сьвяціцеля Пятра было перанесена з Кіева—Пячорскай Лаўры ў Сафійскі сабор. 9/22 сакавіка рэшткі Мітрапаліта, не якія падвергнуліся ва усе гэтыя месяцы тленьню, былі адданыя зямлі на паказаным ім самім месцы — у Вялікай Пячорскай (Усьпенскай) саборнай царквы поруч левага кліраса.