АБ МАЛІТВАХ СЬВЯТЫХ

мітрапаліт Антоній (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа.

У гэтыя дні, якія крочаць за сьвятам Уваскрэсеньня Хрыста, можа быць, больш, чым калі-небудзь, мы можам усьвядоміць са усёй выразнасьцю, горача, што усё жыцьцё сьвету адзінае і што усё жыцьцё Царквы утрымліваецца ў тым таямнічых зносінах сьвятых і грэшнікаў, якім зьяўляецца сьвет у станаўленьні. Літургія, агульная малітва Царквы, не можа быць зразумелая па-за кантэкстам гэтых зносін сьвятых і грэшнікаў.

Для нас, якія зьбіраюцца з тыдня ў тыдзень у храме, тыя малітвы, якія мы чуем, так часта уяўляюцца “падрыхтаванымі” малітвамі: іншыя людзі іх складалі, мы іх успадкавалі. Але калі задумацца над тым, як яны зарадзіліся, іх ужо не назавеш падрыхтаванымі. Кожная малітва, якую вы чуеце, вырвалася з чалавечай душы ў момант захапленьня, гора, у моманты глыбокага раскаяньня, бязьмежнай падзякі. Кожная малітва, пачынаючы з тых, што мы успадкавалі ад Старога запавету, і да найноўшых малітваў, што дайшлі да нас з турмаў і канцэнтрацыйных лягераў, нарадзіліся ў жывых душах, у іх сустрэчы з Богам або ў іх адчайнай патрэбе Богу, Якога яны горача шукаюць і не могуць знайсьці.

Часам мы знаходзім цяжкім быць адзінымі зь малітвамі, якія сьпяваюцца, чытаюцца, са усім гэтым струменем малітваў. І гэта нядзіўна, таму што ў адным богаслужэньні, у адным літургічным дзеяньні, у простых малітвах, якія мы чытаем раніцай і увечар, Царква сабрала дзесяткі малітваў, што адпавядаюць досьведу, жыцьцю, сьмерці, радасьці, пакуце, пакутлівай нудзе і падзякі сьвятых на працягу гісторыі: як мы можам чакаць, што атрымаем, прымем у сваю душу, падзелім да канца адзін пасьля іншага досьвед сьвятога Васіля, сьвятога Яна, сьвятога Марка, сьвятога Сімёона?.. Але мы можам падзяліць іх жыцьцядзейным чынам калі усьвядомім, што мы, як бы малыя ні былі, у тым станаўленьні, якое зьяўляецца нашай доляй, пры усёй няўпэўненасьці, калі вобмацкам мы шукаем поўнасьці, якой яшчэ не валодаем і якой яны валодаюць у большай, чым мы, меры — што мы каштуем сярод велічэзнага натоўпу молячыхся мужчын і жанчын і што мы чуем вялікіх сьвятых Божых, молячыхся сваімі малітвамі.

І мы маглі бы стаяць, як дзеці сярод дарослых, мы маглі бы стаяць, ведаючы, усьведамляючы, што тут стаіць сьвяты Васіль, узносячы свае малітвы з глыбінь свайго досьведу Бога і жыцьця. А тут — сьвяты Ян, тут яшчэ іншы сьвяты, і яшчэ адзін; і мы маглі б проста уважліва прыслухвацца, задаючы часам сабе пытаньні, напрыклад: як гэта так, што ён прамаўляе такія словы? Зь якіх глыбінь досьведу, мне чужога, нязьведанага, узьнікаюць гэтыя словы?.. А потым раптам скажам з радасьцю: а тут я заадно зь ім, тое, што ён кажа я ужо ведаю або смутна усьвядоміў. О, якое гэтае дзіва — я заадно зь людзьмі, якія так вялікія перад Богам!

І калі так ставіцца да ранішніх малітваў, якія мы чытаем, або да вячэрніх малітваў, да розных дзеяньняў, што адбываюцца ў царкве, тады мы не адчувалі бы пачуцьця разгубленасьці, што усё гэта праходзіць міма нас, што мы не знаходзім сябе ў гэтых словах, у гэтых выявах, у гэтых выразах. Як мы можам адной душой ахапіць усю шматбаковасьць царкоўнага досьведу двух стагодзьдзяў боскага і чалавечага? Але як лёгка было б стаяць і услухоўвацца зь адчыненым розумам, адчыненым сэрцам, гатовымі адклікацца на тое, што ужо наша, ставіць пытаньні аб іншых рэчах, усклікаць у сваёй душы: «Як мог ты, о, айцец Васіль, як мог ты вымавіць гэтыя словы, Ян?» І тады мы бы паступова вырасьлі ў значна большае разуменьне, таму што збожжа малітвы, ужо закладзенае ў нашу душу, разуменьне сьвятых, якое мы ужо падзяляем зь імі, калі мы будзем праўдзівыя, простыя, прамыя, вырасьце ў нас; мы зможам быць рэальнымі ў тую меру, у якую мы ужо рэальныя, і мы вырасьцем у больш поўную рэальнасьць, чым раней.

І тады мы выявім, што гэтыя зносіны сьвятых, аб якім мы думаем як аб нейчым настолькі нябачным і настолькі далёкімі — сьвятыя на нябёсах, а мы на зямлі — ёсьць нешта бясконца бліжэйшае і простае. Тады іх малітвы знаходзяцца сярод нас, іх досьвед мы падзяляем, у кожным слове малітвы, у кожнай мелодыі літургічнага сьпеву яны сярод нас не толькі нябачна за нас моляцца, але робяць нас удзельнікамі іх глыбокага, трагічнага, хвалебнага досьведу Бога і сьвету, людзей гэтулькі ж, колькі Бога.

І тады мы маглі бы азірнуцца і убачыць у нашым суседзе таксама удзельніка гэтых таямнічых зносін сьвятых і грэшнікаў, таму што наш сусед гэтак жа удзельнічае, як і мы, можа быць, часткай сваёй душы, можа быць, самым павярхоўным пакуль пластом свайго сэрца, у той таямніцы, якую мы чуем вобмацкам. Мы адчуем, што мы саўдзельнікі, што мы разам на нашым шляху, але і больш таго — што мы разам п'ем ад адной крыніцы, што мы падзяляем з тымі, хто больш нас, больш прасторнае, глыбейшае жыватворчае жыцьцё.

Таму будзем — ці ў богаслужэньнях, ці ў прыватных малітвах — вучыцца удзельнічаць, проста, праўдзіва і прама ў досьведзе жыцьця тых, якія прайшлі па зямлі перш нас, і хто больш, чым мы ёсьць. І тады зносіны сьвятых стане рэальнасьцю, і зносіны грэшнікаў стане чымсьці для нас значным — сапраўдным братэрствам людзей, якія прызнаюць сябе грэшнікамі і адначасова адчуваюць, што Бог прыйшоў і да іх таксама, што ў іх ёсьць старэйшыя браты і сёстры, якія клапоцяцца аб іх, разам зь імі, падзяляюць зь імі самыя каштоўныя дарункі іх жыцьця. І тады мы зможам урастаць у братэрства, сястрынства рабіцца адзіным целам і адзіным жыцьцём разам зь імі ў Богу. Амін.