СХІЗМА РЫМА-КАТАЛІЦКАЕ ЦАРКВЫ: НОВЫЯ ДОГМАТЫ

Тальберг М.

Рымская царква і ў найноўшыя часы не адмовілася ад свайго звычаю рабіць новаўвядзеньні ў хрысьціянскім веравучэньні, якія не апраўдваюцца ні сьв. Пісаньнем, ні сьв. Паданьнем Сусьветнай Царквы. Так, у апошнія дзесяцігодзьдзі ёю адвольна усталяваныя два новых догматы — аб бязгрэшным зачацьці Усясьвятой Дзевы і аб бязгрэшнасьці папы.

Думка аб бязгрэшным зачацьці Усясьвятой Дзевы, г.з. без першароднага граху, зьявілася ў Рымскай царкве яшчэ ў 12 стагодзьдзі і пад яе уплывам тады ж ў некаторых месцах быў усталяваны сьвята бязгрэшнага зачацьця. Але супраць гэтай думкі і супраць сьвята паўставалі шматлікія знакамітыя лацінскія багасловы, напрыклад Бярнард Клярвоскі (1153 г.), Тамаш Аквінскі (1274 г). і іншыя. Што датычыцца папаў, то яны спачатку не толькі не дапускалі вучэньня аб бязгрэшным зачацьці, але і само сьвята для услаўленьня гэтага цуду усталявалі ў Рыме толькі ў другой палове 15-га стагодзьдзя. Трыдэнтыскі сабор, калі зайшла мова аб гэтым вучэньні, у сваіх азначэньнях не жадаў назваць яго набожным вераваньнем, і не зрабіў ніякай новай пастановы па гэтаму пытаньню.

Да сярэдзіны 14 ст. гэтае вучэньне існавала ў Рымскай царкве як асабістае меркаваньне. Толькі пры папе Піе IX (1846-78) яно было узьнятае ў ступень агульнацаркоўнага догмату. Пій IX, граф Джьовані-Марыя Мастаі-Фэреці, нарадзіўся ў Сінігалье ў 1792 г., быў сябрам ордэна мінарытаў, нядоўга быў місіянэрам у Чылі, быў прызначаны кардыналам папай Рыгорам XVI. Пасьля сьмерці гэтага папы, на Мастаі-Фэреці сышліся абедзьве партыі кардыналаў — рэтраградаў і лібэралаў, лічачы яго мяккім і згодлівым. Новы папа, які прыняў імя Пія IX, быўшы рэтраградам у царкоўным пытаньні, у пачатку свайго кіраваньня праводзіў, як кіраўнік сьвецкай улады, палітычны лібэралізм. Ён цалкам ухваліў плян ультрамантанскае групы сваёй уладай абвясьціць догматам вучэньне аб бязгрэшным зачацьці. Папа першым чынам разаслаў акруговае пасланьне да усіх япіскапаў, у якім выказваў свой погляд на гэтае вучэньне, як на догмат, даручыў ім выведаць, як паставяцца да гэтага ў грамадзтве. Затым, атрымаўшы на гэты конт заспакойлівыя весткі, ён запрасіў япіскапаў у Рым, але не для саборных разважаньняў, а для прысутнасьці пры урачыстым абвяшчэньні догмату, якое і адбылося 8 сьнежня 1854 г. Усталяваньнем гэтага догмату адной воляй Пія IX ужо прызнавалася бязгрэшнасьць папы.

У Рымскай царкве папа здаўна карыстаўся вярхоўным аўтарытэтам. У сярэднія вякі паўстала думку аб яго бязпамылковасьці і нават бязгрэшнасьці. Пры гэтым гэтак жа, як і пры зьяўленьні вучэньня аб бязгрэшным зачацьці Усясьвятой Дзевы, адны лацінскія багасловы гэтую думку прымалі, іншыя адпрэчвалі. Паміж іншым, у ліку дапускаючых бязгрэшнасьць папаў быў Тамаш Аквінскі. Самі папы глядзелі на гэтае пытаньне таксама па рознаму, лепшыя зь іх, як напрыклад, Адрыян VI (1521-23), сьцьвярджалі, што папа можа памыляцца нават у прадметах веры, распаўсюджваючы сваімі дэкрэтамі ерась. Трыдэнтыскі сабор не выпрацаваў рашэньні адносна бязгрэшнасьці пап, але езуіты ужо на саборы рашуча заяўлялі, што бязгрэшнасьць ёсьць прыналежнасьць папаў. У такім нявызначаным становішчы знаходзілася гэтае вучэньне да 19-га стагодзьдзя, г. з. яно было асабістым меркаваньнем, неабавязковым для вернікаў каталікоў. Але ў 19 стагодзьдзі езуіты і ультрамантанская партыя паставіла сваёй мэтай зрабіць гэтае вучэньне абавязковым догматам і такім чынам завяршыць сваё вучэньне аб папскай тэакратыі.

Папа Пій IX, акрамя таго, абвяшчэньнем сваёй бязгрэшнасьці спадзяваўся спыніць замахі на яго сьвецкую уладу. 29 чэрвеня 1863 г. папа булой Aeterni Patris склікаў на 8 сьнежня ў Ватыканскі палац сусьветны сабор, запрасіўшы усё хрысьціянства. Аб мэце скліканьня ў буле гаварылася толькі ў агульных выразах. Усё ж зьвесткі аб меркаваным догмаце пачалі пранікаць у царкоўныя колы, выклікаўшы хваляваньне. Германскія япіскапы ажыўлена абмяркоўвалі гэтае пытаньне на зборы ў Фульдзе.

8 сьнежня 1869 г. адкрыліся паседжаньні Ватыканскага сабору, зь удзелам 746 асоб. Большасьць зь самога пачаткі апынулася схільная на карысьць новага догмату. Папярэдне былі прынятыя меры, каб пытаньне аб бязгрэшнасьці прайшло добра. Так, перад скліканьнем сабору папа паставіў шматлікіх япіскапаў без месцаў, якія на саборных нарадах былі ў яго поўным распараджэньні. Было выклікана шмат італьянскіх і іспанскіх япіскапаў, цалкам адданых папе, паміж тым як прадстаўнікоў ад Нямеччыны, Францыі і Партугаліі, адкуль можна было чакаць апазыцыі, было запрошана параўнальна невялікая колькасьць. Да 300 япіскапаў папа узяўся утрымліваць за свой рахунак, разьлічваючы дзейнічаць на іх перакананьня субсыдыямі. Далей, саборныя нарады было прызначана весьці на адной лацінскай мове, на якой не усе япіскапы маглі вольна размаўляць, і прытым было загадана захоўваць іх у строгай таямніцы; нарэшце, запраўляць усім ходам саборных дзеяў былі прызначаныя япіскапы, на якіх папа мог цалкам пакласьціся.

Пасьля некалькіх нарад, якія не мелі ў сутнасьці ніякага значэньня, некаторыя япіскапы, па загадзе папы, склалі пэтыцыю да сабору аб сьцьвярджэньні догмату аб бязгрэшнасьці і сталі зьбіраць подпісы. Шмат падпісалася, але знайшлося шмат і такіх япіскапаў, якія зьвярнуліся да папы з фармальнай просьбай не дапушчаць, каб вучэньне аб бязгрэшнасьці было прапанавана на саборнае абмеркаваньне, уяўляючы суцэльныя грунтоўныя пярэчаньні супраць гэтага. Так, 15 ліпеня 1870 г. да Пія IX зьявілася дэпутацыя ад меншасьці і умольвала яго абраць прынамсі мякчэйшую форму для абвяшчэньня догмату; пры гэтым япіскап Кетляр прыпаў нават да ног папы. Але усё было дарма. 17-га ліпеня усе айцы, складаўшыя меншасьці, зьехалі з Рыму, пакінуўшы пратэст, у якім заяўлялі, што толькі з поўных глыбокай пашаны пачуцьцяў да сьв. айца яны не жадаюць сказаць “не” на публічным паседжаньні. Пасьля гэтага на паседжаньні 18 ліпеня дэкрэт аб бязгрэшнасьці папы быў прыняты большасьцю (533) галасоў супраць двух.

Дэкрэт абвяшчаў: “З ухвалы сьвятога сабору вучым і пастанаўляем мы, як Богам адкрыты нам догмат, што Рымскі папа, калі кажа ex cathedra, г.з. пры адпраўленьні сваіх абавязкаў пастыра і настаўніка усіх хрысьціян, і, на падставе звыш падараванай яму апостальскай улады, вызначае вучэньне, датычнае веры або нораваў і абавязковае для усёй царквы, то валодае, у сілу абяцанай яму ў асобе сьв. Пятра Боскай дапамогі, бязгрэшнасьцю, якую Боскі Збавіцель дараваў сваёй царкве. З прычыны гэтай пастановы Рымскага папы, па уласнай уласьцівай ім сіле і незалежна ад ухвалы царквы, не падлягаюць ніякім зьменам. Хто жа адважыцца, чаго Божа захавай, пярэчыць супраць гэтай нашай пастановы, той ды будзе адданы праклёну і адлучаны ад царквы”.