СЬВЯЦІЦЕЛЬ РЫГОР БАГАСЛОЎ. КАЗАНЬНЕ НА НАРАДЖЭНЬНЕ ХРЫСТОВА

Хрыстос нараджаецца; слаўце! Хрыстос зь нябёсаў; выходзіце ў грамніцы! Хрыстос на зямлі; узносіцеся. “Засьпявайце Госпаду, уся зямля” (Пс. 95:1). І скажу абодвум у сукупнасьці: ды вяселяцца нябёсы і цешыцца зямля дзеля Нябеснага, потым Зямнога! Хрыстос у целе; з трапятаньнем і радасьцю вяселіцеся, — з трапятаньнем па чыньніку граху, з радасьцю па чыньніку надзеі. Хрыстос ад Дзевы: захоўвайце цноту, жонкі, каб стаць вам маці Хрыстовымі! Хто не пакланяецца Існаму ад пачатку? Хто не услаўляе Апошняга?

Ізноў расьсейваецца цемра, ізноў зьяўляецца сьвятло; ізноў Егіпет пакараны цемрай, ізноў Ізраіль азораны слупам. “Сьвеціць сьвятло ваша перад людзьмі, каб яны бачылі вашыя добрыя учынкі і услаўлялі Айца вашага” (Мц. 5:16). “Хто ў Хрысьце, той новае стварэньне; старажытнае мінула, цяпер усё новае.” (2 Кар. 5:17) Літара саступае, дух пераважае; цені праходзяць, іх месца заступае ісьціна. Прыходзіць Мелхіседэкк; народжаны без маці нараджаецца без айца, — у першы раз без маці, у другі без айца. Парушаюцца законы існасьці; сьвет вышэйшы павінен напоўніцца. Хрыстос загадвае, не будзем пярэчыць. “Пляскайце ў далоні, усе народы” (Пс. 46:2); “Бо дзіця нарадзілася нам; Сын дадзены нам; уладарства на плячах у Яго, і дадуць імя Яму: Дзівосны, Дарадца, Бог Моцны, Бацька Вечнасьці, Князь Міру.” (Іс. 9:6) Ды абвяшчае Ісая: “падрыхтуйце шлях Госпаду” (Мц. 3:3). І я абвяшчу сілу дня. Бесьцялесны увасабляецца, Слова цьвярдзее, Нябачны становіцца бачным, Неадчувальны адчуваецца, Нятленны пачынаецца. Сын Божы робіцца сынам чалавечым; “Ісус Хрыстос учора і сёньня і навекі Той самы.” (Жыд. 13:8)

Хай юдэі спакушаюцца, эліны сьмяюцца, ерэтыкі спыняюць прамовы! Тады яны павераць, калі убачаць Яго узыходзячым на неба; калі ж і не тады, то абавязкова, калі убачаць Яго будучыні зь неба і сеўшага судзіць. Але гэта будзе пасьля, а цяпер сьвята Багаяўленьня, або Каляды; бо так і інакш завецца дзень гэты, і два найменьня даюцца аднаму сьвяту, таму што Бог зьявіўся чалавекам праз нараджэньне. Ён — Бог, як Існы і Заўсёды Існуючы ад Заўсёды Існуючага, вышэй віны і слова (таму што няма слова, якое было б вышэй Слова); і Ён зьяўляецца дзеля нас, нарадзіўшыся пасьля, каб Той, Хто дараваў быцьцё, дараваў і добрае быцьцё, лепш жа сказаць, каб мы, сышоўшыя зь добрага быцьця праз грэх, зноў вернутыя былі ў гэтае праз увасабленьне. А ад зьявы найменьне Багаяўленьні, і ад нараджэньня — Каляды. Такое наша сьвята, якое сьвяткуем цяпер — прышэсьце Бога да людзей, каб нам перасяліцца, або (дакладней сказаць) вярнуцца да Бога, так, адклаўшы старога чалавека, увасобімся ў новага і, як памерлі ў Адаме, так будзем жыць у Хрысьце, з Хрыстом народжаныя, укрыжаваныя, пахаваныя і паўстаўшыя. Бо мне неабходна зьведаць гэтую выратавальную зьмену, каб, як з прыемнага адбылося журботнае, так з журботнага ізноў паўстала прыемнае. “Калі памножыўся грэх, шчодра закрасавала мілата” (Рым. 5:20). І калі ужываньне было віною асуджэньня, то ці не тым больш апраўдала Хрыстову пакуту?

Такім чынам будзем сьвяткаваць не пышна, але Боска; не па сьвецкім, але мірна і набожна; не наша сьвята, але сьвята Таго, Хто стаў нашым, лепш жа сказаць, сьвята нашага Уладара; не сьвята нямогласьці, але сьвята вылячэньня; не сьвята стварэньня, але сьвята узнаўленьня. Як жа выканаць гэта? Не будзем вянчаць брамы дамоў, складаць лічбы, упрыгожваць вуліцы, насычаць зрок, апавяшчаць слых жалейкамі, нежыць нюх, лашчыць густ, цешыць дотык — гэтыя кароткія шляхі да заганы, гэтая брама граху. Не будзем прыпадабняцца жонкам — ні мяккай і усхваляванай вопраткай, якіх уся вытанчанасьць у бессэнсоўнасьці, ні гульнёю камянёў, ні бляскам золата, ні хітрыкам падфарбоўваньня, якія прыводзяць у падазрон натуральную прыгажосьць і вынайдзеных у зьневажаньне выявы Боскай. Не будзем удавацца ў танцы і піяцтва, зь якімі, як ведаю, спалучаны “распусьце і блуд” (Рым. 13:13), бо ў худых настаўнікаў і урокі худыя, або лепш сказаць, ад непрыдатнага насеньня і нівы непрыдатныя. Не будзем высьцілаць драўнянымі галінамі высокіх ложкаў, уладкоўваючы раскошныя трапэзы ў дагаджаньне страўніку; не будзем высока шанаваць водары вінаў, кухарскіх запраў, і каштоўнага алею. Хай ні зямля, ні мора не прыносяць нам у дарунак дарагога бруду — так навучыўся я зваць прадметы раскошы! Не будзем імкнуцца перасягнуць адзін аднаго неўстрыманьнем (а усё тое, што залішне і звыш патрэбы, па маім меркаваньні, ёсьць неўстрыманьне), асабліва, калі іншыя, створаныя зь адных зь намі рэчаў і складу, прагнуць і трываюць галечу. Наадварот, пакінем усё гэта язычнікам, паганскай пышнасьці і паганскім сьвятам. Яны і багамі называюць асалоджываючыхся тукам, а адпаведна з гэтым служаць бажаству ежай зямной, як нячысьцікі вынаходнікі, жрацы і шануючыя нячысьцікаў дэманаў. Але калі чым і павінна нацешыцца нам, якія пакланяюцца Слову, то нацешыцца словам і Боскім законам і паданьнямі як аб іншым, так і аб чыньніках гэтага сьвята, каб асалода ў нас было уласна свае, і не чужое Стварыўшаму нас.

Або, калі заўгодна, я, які цяпер у вас распарадчыкам сьвята, вам — добрым саўдзельнікам сьвята прапаную аб гэтым слова, колькі магу, багата і шчодра, каб вы ведалі, як можа прышэлец частаваць прыродных жыхароў, селянін — гараджан, не знаёмы з раскошай — раскошных, бядняк і бяздомны — знакамітых па багацьці. Пачну ж з гэтага: жадаючыя нацешыцца прапанаваным ды ачысьцяць і розум, і слых, і сэрца, таму што ў мяне слова аб Богу і Боскае, ды ачысьцяць, каб выйсьці адсюль, нацешыўшыся сапраўды не чым—небудзь дарэмным. Само ж слова будзе і вельмі поўнае, і разам вельмі кароткае, так, каб ні беднасьцю не засмуціць, ні празьмернасьцю не надакучыць.

Бог заўсёды быў, ёсьць і будзе, або, лепш сказаць, заўсёды ёсьць; бо словы “быў” і “будзе” азначаюць дзяленьні нашага часу і уласьцівыя існасьці мінаючай; а Існы — заўсёды. І гэтым імем мянуе Ён Сам Сябе, гутарачы зь Майсеем на горы; таму што засяроджвае ў Сабе Самім цалкавітае быцьцё, якое не пачыналася і не спыніцца. Як нейкае мора сутнасьці, неазначальнае і бясконцае, якое распасьціраецца за межы усякага паданьня аб часе і існасьці, адным розумам (і то вельмі смутна і недастаткова, не ў разважаньні таго, што ёсьць у Ім Самім, але ў разважаньні таго, што вакол Яго), праз накідваньне некаторых абрысаў, адцяняецца Ён у адзінае нейкае аблічча рэчаіснасьці, што уцякае раней, чым будзе улоўлены, і высьлізгвае раней, чым зразумелы, гэтулькі жа асьвятляючы уладарства ў нас, калі яно вычышчанае, як шпаркасьць ляцячай маланкі асьвятляе погляд. І гэта, здаецца мне, для таго, каб спасьцігнутым прыцягваць да Сабе (бо цалкам неспасьціжнае безнадзейна і недаступна), а неспасьціжным прыводзіць у зьдзіўленьне, праз зьдзіўленьне жа узбуджаць большае жаданьне, і праз жаданьне чысьціць, і праз ачышчэньне рабіць Богападобнымі; а калі зробімся такімі, ужо гутарыць, як зь цяперашнімі (адважыцца слова вымавіць нешта адважнае) — гутарыць Богу, які уступіў у яднаньне з багамі і спазнанаму імі, можа быць гэтулькі ж, колькі Ён ведае спазнаных Ім.

Такім чынам Бажаство бязьмежна і неасяжна. У Ім цалкам пазнавальнае адно — Яго бязьмежнасьць; хоць іншы і лічыць прыналежнасьцю існасьці — быць або зусім неспасьціжным, або цалкам спасьцігаемым. Але дасьледуючы, што складае сутнасьць простай існасьці, таму што прастата яшчэ не складае яго існасьці, сапраўды гэтак жа як і ў складаных істотах не складае існасьці адна толькі складанасьць. Розум, разглядаючы бязьмежнае ў двух адносінах — у стаўленьні да пачатку і ў стаўленьні да канца (бо бязьмежнае распасьціраецца далей пачаткі і канца і не знаходзіцца паміж імі), калі накіроўвае погляд свой у вышэйшую бездань і не знаходзіць, на чым спыніцца і дзе пакласьці мяжу сваім паданьням аб Богу, тады бязьмежнае і неспасьціжнае заве безпачатковым; а калі, накіраваўшыся ў далёкую, выпрабоўвае падобнае ранейшаму, тады заве Яго несьмяротным і нятленным, калі жа зводзіць у адзінства то і іншае, тады мянуе вечным, бо вечнасьць не ёсьць ні час, ні частка часу, таму што яна невымерная. Але што для нас час, вымераны ходам сонца, то для вечных вечнасьць — нешта зьяднанае зь вечнымі істотамі і як бы некаторы часавы рух і адлегласьць.

Гэтым ды абмяжуецца цяпер наша разважаньне аб Богу, таму што няма часу больш разьмяркоўваць, і прадмет майго слова складае не Багаслоўе, але Боскае домабудаваньне. Калі ж называю Бога, разумею Айца і Сына і Сьвятога Духа, як не разьліваючы Бажаство далей гэтага ліку Асоб, каб не увесьці мноства богаў, так не абмяжоўваючы малодшым лікам, каб не асуджалі нас у недахопе Бажаства, калі патрапім або ў юдэйства, абараняючы адзінаначальле, або ў паганства, абараняючы шматбоскасьць. У абодвух выпадках зло роўна, хоць ад процілеглых чыньнікаў. Такое Сьвятое Сьвятых, зачыненае і ад самых Серафімаў і услаўленае трыма Сьвятынямі, якія сходзяцца ў адзінае Уладарства і Бажаство, пра што іншы нехта выдатна і вельмі высока мудрагеліў перш нас.

Але паколькі для Дабрыні не даволі было практыкавацца: толькі ў сузіраньні Сябе Самой, а належыць, каб мілата разьлівалася, ішла далей і далей, каб лік ашчасьліўленых было як мага большы (бо такая уласьцівасьць найвысокай Дабрыні), то Бог вымудроўвае па—першае Анёльскія і нябесныя сілы. І думка стала справай, якая выканана Словам і зьдзейсьнена Духам. Так адбыліся другія сьветласьці, слугі першай Сьветласьці, ці разумець пад імі або разумнай духаў, або як бы нерэчывы і бесьцялесны вагонь, або іншую якую існасьць найболей блізкаю да апісаных. Жадаў бы я сказаць, што яны нерухомыя на зло і маюць адзіна рух да дабра, як існыя вакол Бога і непасрэдна адукаваныя ад Бога (бо зямное карыстаецца другасным азарэньнем), але прызнаваць і зваць іх не нерухомымі, а нязручна рухомыя, пераконвае мяне зараніца па сьветласьці, а за ганарыстасьць зрабіўшыся і званы цемраю, з падпарадкаванымі яму Богаадступнымі сіламі, якія праз сваё выдаленьне ад дабра сталі падставай злу, і нас у яго залучаюць.

Так і па такіх падставах створаны Богам разумны сьвет, колькі магу аб гэтым мудрагеліць, малым розумам важачы вялікае. Паколькі ж першыя стварэньні былі Яму жаданыя; то вымудроўвае іншы сьвет — рэчывы і бачны; і гэта ёсьць стройны склад неба, зямлі і таго, што паміж імі, дзіўны па выдатных якасьцях кожнай рэчы, а яшчэ больш годны зьдзіўленьня па складнасьці і згодзе цэлага, у якім і адно да іншага і усё да усяго складаецца ў выдатным стаўленьні, служачы да поўнасьці адзінага сьвету. А гэтым Бог паказаў, што Ён моцны стварыць не толькі роднае Сабе, але і цалкам чужую існасьць. Родныя ж Бажаству прыроды разумныя і адным розумам спасьцігнутыя, цалкам ж чужыя стварэньні, кіруемыя выключна пачуцьцямі, а з гэтых апошніх яшчэ далей стаяць ад Боскай існасьці стварэньні зусім неадушаўлёныя і нерухомыя.

Але што нам да гэтага? — скажа, можа быць, які—небудзь праз меру дбайны аматар сьвят. Туры каня да мэты — мудрагель аб тым, што стасуецца сьвята, і для чаго мы сабраліся цяпер. — Так і зраблю, хоць пачаў крыху здалёк, да чаго прымушаны стараннасьцю і словам.

Такім чынам, розум і пачуцьцё, гэтулькі розныя паміж сабою, сталі ў сваіх межах, і адлюстравалі сабою веліч Стваральнага Слова, як нямыя захавальнікі і першыя прапаведнікі пышнасьці. Але яшчэ не было зьмешваньні з розуму і пачуцьцяў, спалучэньня процілеглых — гэтага досьведу вышэйшай Прамудрасьці, сеючы шчодрасьці ў стварэньні існасьці; і не усё багацьце Дабрыні было яшчэ выяўлена. Пажадаўшы і гэта паказаць. Мастацкае Слова стварае жывую істоту, у якой прыведзеныя ў адзінства адно і іншае, гэта значыць нябачнае і бачная прырода; стварае, кажу, чалавека, і зь створанага ужо рэчыва узяўшы цела, а ад Сябе уклаўшы жыцьцё (што ў слове Боскам вядома пад імем разумнай душы і выявы Боскай), тварыць як бы нейкій другі сьвет — у малым вялікі; пастаўляе на зямлі іншага анёла, з розных прырод складзенага прыхільніка, гледача бачнага стварэньня, таямніцу стварэньня разумнага, цара над тымі, што на зямлі, падпарадкаванага вышэйшаму царству, зямнога і нябеснага, часавага і несьмяротнага бачнага і толькі розумам выяўляемага, анёла, які займае сярэдзіну паміж веліччу і ганебнасьцю, адзін і той жа ёсьць дух і цела — дух дзеля мілаты, цела дзеля уздыманьня, дух, каб знаходзіцца і услаўляць Дабрадзея, цела, каб пакутаваць, і пакутуючы узгадваць і павучацца, колькі абдараваны ён веліччу; дзеяць жывую істоту, тут раней падрыхтаванае і перасяляемае ў іншы сьвет, і (што складае канец таямніцы) праз імкненьне да Бога дасягае абагаўленьня. Бо умеранае тут сьвятло ісьціны служыць для мяне да таго, каб бачыць і вытрымаць сьветласьць Боскую, годную Таго, Хто зьвязвае і дазваляе, і ізноў спалучыць найцудоўным чынам.

Гэтага чалавека, ушанаваўшы воляю, каб дабро прыналежыла не менш абіраючаму, чым і уклаўшаму насеньне гэтага, Бог паставіў у раі (што б ні азначаў гэты рай) стваральнікам несьмяротных расьлін — можа быць Боскіх намераў, як простых, так і больш дасканалых; паставіў голым па прастаце і натуральнасьцю жыцьця, без усякай пакроваў і агароджы; бо такім належала быць першароднаму. Дае і закон для практыкаваньня волі. Законам жа была запаведзь: якімі расьлінамі яму карыстацца, і якой расьліны не дакранацца. А апошнім было дрэва пазнаньня, і укаранёнае ў пачатку не зламысна, і забароненае не па зайздрасьці (ды не адчыняцца пры гэтым вусны Багаборцы і ды не пераймаюць зьмею!); наадварот яно было добра для ужываньня своечасова (таму што дрэва гэтае, па майму разуменьню, было сузіраньне, да якога бясьпечна могуць прыступаць толькі добра адукаваныя), але не добра для простых яшчэ і для празьмерных у сваім жаданьні; падобна як і дасканалая ежа ёсьць благой для слабых і патрабуючых малака.

Калі жа, па зайздрасьці злога і па спакушэньню жонкі, якому яна сама падвергнулася як найслабая, і якое вырабіла як майстэрская ў перакананьні (о нямогласьць мая! бо нямогласьць прабацькі ёсьць і мая уласная), чалавек забыўся дадзеную яму запаведзь, і пераможаны горкім смакаваньнем: тады праз грэх робіцца ён выгнаньнікам, выгнаны ў адзін час і ад дрэва жыцьця, і з раю, і ад Бога; надаецца ў скураныя рызы (можа быць у найгрубае, сьмяротнае і супрацьстаяўшае цела), у першы раз спазнае уласны сорам, і хаваецца ад Бога. Зрэшты і тут набывае нешта, менавіта сьмерць — у спыненьне граху, каб зло не стала несьмяротным, Такім чынам самае пакараньне робіцца чалавекалюбствам. Бо так, у чым я упэўнены, карае Бог.

Але ў заступленьне шматлікіх грахоў, якія узрасьціў корань пашкоджаныя ад розных чыньнікаў і ў розныя часы, чалавек і раней навучаем быў шматвобразна: словам, Законам, Прарокамі, дабрадзействамі, пагрозамі, карамі, паводкамі, пажарамі, войнамі, перамогамі, паразамі, знакамі нябеснымі, знакамі ў паветры, на зямлі, на моры, нечаканымі пераваротамі ў лёсе людзей, гарадоў, народаў (усё гэта мела мэтай загладзіць пашкоджаньне); нарэшце стала трэба наймоцнае лекаваньне, па чыньніку наймоцных хвароб: чалавеказабойства, пралюбадзейства, клятвапарушэньня, садаміі, і гэтага апошняга і першага зь усяго зла — ідаласлужэньня і глыбокай пашаны стварэньня замест Творцы. Паколькі усё гэта патрабавала наймоцнага дапаможніка; то і падаецца наймоцнае. І яно было наступнае: само Боскае Слова, прадвечнае, нябачнае, неспасьціжнае, бесьцялеснае, пачатак ад пачатку, сьвятло ад сьвятла, крыніца жыцьця і несьмяротнасьці, адбітак прататыпнай Прыгажосьці, пячатка непераносная, выява нязьменлівы, азначэньне і слова Айца, прыходзіць да Сваёй выявы, насіць цела дзеля цела, злучаецца з разумнай душой дзеля маёй душы, чысьцячы падобнае падобным; робіцца чалавекам па усім, акрамя граху. Хоць ва улоньні мае Дзева, у якой душа і цела прадачышчаны Духам (бо належала і нараджэньне ушанаваць, і дзявоцтва упадабаць); аднак жа адбыўшыся ёсьць Бог і зь успрынятым ад Яго адзінае зь двух процілеглых — цела і Духу, зь якіх Адзін абагавіў, а іншае абагавілася.

О новае зьмешваньне! О цудоўнае растварэньне! Існы пачынае быцьцё; Няствораны ствараецца; Неўмяшчальны умяшчаецца праз разумную душу, пасрэдніка паміж Бажаством і грубай плоцьцю; Даючы Багацьце жабракуе — жабракуе да цела майго, каб мне узбагаціцца Яго Бажаством; Напоўнены высільваецца — высільваецца ненадоўга ў славе Сваёй, каб мне быць прычасьнікам поўнасьці Яго. Якое багацьце дабрыні! Што гэта за таямніца аб мне? Я атрымаў выяву Боскую, і не захаваў Яе; Ён успрымае маё цела, каб і выяву выратаваць, і цела зрабіць несьмяротным. Ён уступае ў другія зь намі зносіны, якія значна цудоўней першых, паколькі тады дараваў нам лепшае, а зараз успрымае горшае; але гэтае Богапрыгажэй першага, гэтае вышэй для маючых розум!

Што скажуць нам на гэта нагаворшчыкі, злыя знатакі Боскасьці, адмоўнікі годна шанаванага, агорнутыя цемраю пры самім Сьвятле, невукі пры самой Мудрасьці, тыя, за якіх Хрыстос дарма памёр, няўдзячныя стварэньні, стварэньні нячысьціка? Гэта ставіш ты ў віну Богу — Яго дабрадзейства? Таму Ён малы, што для цябе зьмірыў Сябе? што да заблукаўшай авечкі прыйшоў “Пастыр Добры аддае жыцьцё сваё за авечкі” (Ян. 10:11); прыйшоў на тыя горы і груды, на якіх прыносіў ты ахвяры, і што здабыў заблукаўшага, і здабытага успрыняў на тыя жа рамёны, на якіх панёс крыжавое дрэва, і успрынятага ізноў прывёў да вышэйшага жыцьця, і прыведзенага далучыў да знаходзячыхся ў чыне сваім? Што запаліў сьвяцільнік — цела Свае, і ачысьціў храм — чысьцячы сусьвет ад граху, і адшукаў драхму — Царскую выяву, завалены запалам; па здабыцьці ж драхмы склікае знаходзячыхся ў любові Яго Сілы, робіць удзельнікамі радасьці тых, якіх зрабіў патаемнікамі Свайго домабудаваньня? Што зьзяючае Сьвятло крочыць за прыйшоўшым сьвяцільнікам, Слова — за голасам, Жаніх — за вядучым нявесту, рыхтуючы Госпаду “народ адмысловы” (Ціт. 2:14) і прадачышчаючы вадою для Духа? Гэта ставіш у віну Богу? За то лічыш Яго найнізкім, што “узяўшы ручнік, аперазаўся … і пачаў абмываць ногі вучням” (Ян. 13:4—5) і паказвае дасканалы шлях да узвышэньня — пакору? Што зьміраецца дзеля душы схіліўшайся да зямлі, каб узвысіць зь Сабой схіленае да зямлі грахом? Як не паставіш у віну таго, што Ён есьць зь мытарамі і ў мытароў, што вучнямі мае мытароў, ды і Сам набывае нешта? Што жа набывае? Выратаваньне грэшнікаў. Няўжо і лекара абвінаваціць іншы за тое, што нахіляецца да ран і церпіць смурод, толькі бы падаць здароўе хворым? абвінаваціць і таго, хто зь міласэрнасьці нахіліўся да ямы, каб, па законе, выратаваць упаўшае ў яе быдла?

Праўда, што Ён быў пасланы, але як чалавек (таму што ў Ім дзьве існасьці; так Ён стамляўся, і прагнуў, і жадаў, і быў у змаганьні, і плакаў — па законе прыроды цела); а калі пасланы і як Бог, што з гэтага? Пад пасольствам разумей спрыяньне Айца, да Якога Ён адносіць справы Свае, каб ушанаваць нятленны пачатак, і не здавацца сапернікам Богу. Аб Ім гаворыцца, што здраджаны (Рым. 4:25); але напісана, што ён сам сябе аддаў (Эф. 5:2, 25). Гаворыцца, што Ён уваскрэшаны Айцом і узьнесены (Дзеі. 3:15; Дзеі. 1:11); але напісана таксама, што Ён Сам Сябе уваскрэсіў, і узышоў ізноў на неба (1 Сал. 1:14; Эф. 4:10), — першае па спрыяньні, другое па уладзе. Але ты выстаўляеш на выгляд уніжальнае, а мінаеш маўчаньнем узвышаючае. Разважаеш, што Ён пакутаваў, а не дадаеш, што пакутаваў добраахвотна. Колькі і цяпер пакутвае Слова! Адны паважаюць Яго як Бога, і зьліваюць; іншыя ганбяць Яго як цела, і адлучаюць. На якіх жа больш угневаецца Ён, або, лепш сказаць, якім адпусьціць грэх? Ці тым, якія зьліваюць, або тым, якія расьсякаюць зло і негодна? Бо і першым належыла падзяліць, і апошнім злучыць, — першым адносна да ліку, апошнім адносна да Бажаства. Ты спакушаесься целам? І юдэі таксама спакушаліся. Ці не назавеш Яго і Самарянінам? Аб тым, што далей, умоўчу. Ты не верыш у Бажаство Яго? Але ў Яго і нячысьцікі верылі, о ты, які больш няверуючы чым нячысьцікі і несьвядомыя юдэі! Адны найменьне Сына прызнавалі азначаючым роўную годнасьць; а іншыя ў выганяючым пазнавалі Бога; бо пераконвала ў гэтым сыходзячае ад Яго. А ты ні роўнасьці не прымаеш, ні Боскасьці не вызнаеш у Ім. Лепш было б табе абрэзацца і стаць ашалелым (скажу нешта сьмешнае), чым у неабрэзаным і ў разумным стане мець хітрыя і бязбожныя думкі.

Неўзабаве потым убачыш і ачышчаючагася ў Ярдане Ісуса — маё ачышчэньне, або, лепш сказаць, праз гэта ачышчэньне робячае чыстымі воды; бо не меў патрэбы ў ачышчэньні Сам Ён – “Ягня Божае, Якое бярэ на Сябе грэх сьвету” (Ян. 1:29); убачыш і адчыняючыся нябёсы (Mк. 1:10); убачыш, як Ісус і прымае сьведчаньне ад роднаснага Яму Духа, і спакушаецца, і перамагае, і акружаны служачымі Яму Анёламі, і “ацаляючы ўсякую хваробу і ўсякую немач” (Мц. 4:23), і ажыўляе мёртвых (о калі бы ажывіў і цябе — памерлага праз злую веру!), і выганяе нячысьцікаў, то Сам, то праз вучняў, і не шматлікімі хлябамі насычае тысячы, і ходзіць па моры, і аддаецца, і крыжуецца, і ўкрыжоўвае мой грэх, прыводзіцца як ягня, і прыводзіць як Ярэй, як чалавек хаваецца, і паўстае як Бог, а потым і узыходзіць на неба, і прыйдзе са славаю Сваёю. Колькі сьвятаў дастаўляе мне кожная таямніца Хрыстова! Ва усіх жа іх галоўнае адно — маё зьдзяйсьненьне, узнаўленьне і вяртаньне да першага Адама!

А зараз амаль нашэньне ва улоньні, і скачы, калі не як Ян ва улоньні, то як Давыд пры спачынку Ківоту; пашануй перапіс, па якой і ты упісаны на нябёсах; пакланяйся нараджэньню, праз якое вызваліўся ты ад кайданоў нараджэньня; ушануй гонар малому Бэтлеем, які ізноў прывёў цябе да Раю; схіліся прад ясьлямі, праз якія ты, зрабіўшыся бязмоўным, выгадаваны Словам. Спазнай (загадвае табе Ісая), бо “вол ведае гаспадара свайго, і асёл ясьлі гаспадара свайго” (Іс. 1:3). Ці прыналежыш да ліку чыстых, і законных, і “паганая вам” (Ляв. 11:41) словы, і прыдатных у ахвяру, або да ліку яшчэ нячыстых, не ужываемых ні ў ежу, ні ў ахвяру, і складаеш здабытак паганства; ідзі са зоркаю, прынясі зь вяшчунамі дарункі — золата, і ліван, і сьмірну — як Цару, і як Богу, і як памерламу дзеля цябе; услаў з пастырамі, радуйся зь Анёламі, апявай зь Арханёламі; ды складзецца агульнае сьвята нябесных і зямных Сіл. Бо я упэўнены, што нябесныя Сілы цешацца і перамагаюць цяпер зь намі; таму што яны чалавекалюбівыя і Багалюбівыя, — як і Давыд уяўляе іх узыходзячымі са Хрыстом па пакуце Яго, сустракаемымі і аддаючым загады адзін аднаму “Падымеце шчыты свае, брамы” (Пс. 23:7). Адно толькі можаш ненавідзець з былога пры Нараджэньні Хрыстовым — гэтае дзетазабойства Ірада; лепш жа сказаць, і ў ім амаль ахвяру аднаго веку з Хрыстом, папярэднюю новаму ахвяраваньню.

Ці зьбяжыць Хрыстос у Егіпет, зь Ім і ты ахвотна зьбяжы. Добра зьбегчы са Хрыстом гнаным. Ці замарудзіць Ён у Эгіпце, заклікай Яго зь Егіпет, аддаючы Яму тамака добрую глыбокую пашану. Ідзі бязгрэшна па усіх вяках і сілам Хрыстовым. Як Хрыстоў вучань, ачысьціся, абрэжся, адбяры ляжачае на табе зь нараджэньня пакрывала; потым вучы ў храме, выгані гандлюючых сьвятыняю. Зьведай, калі трэба, зьбіцьцё камянямі; вельмі ведаю, што схаваесься ад кідаючых камяні, і пройдзеш пасярод іх, як Бог; таму што слова не бывае пабіваема камянямі. Ці прыведзены будзеш да Ірада; не адказвай яму больш. Тваё маўчаньне пашануе ён больш, чым доўгія прамовы іншых. Ці будзеш сечаны бізунамі; дамагайся і іншага, спазнай жоўць за першае смакаваньне, выпі воцат, шукай апляваньні, прымі усе зьнявагі і прыніжэньні. Увянчайся цёрнам — суровасьцю жыцьця па Богу; апраніся ў барвовую рызы, прымі кій; хай схіляюцца прад табою лаючыя ісьціну. Нарэшце, ахвотна укрыжуйся, памры і прымі пахаваньне са Хрыстом, ды зь Ім і уваскрэсісься, і уславісься, і запануеш, бачачы Бога ва усёй Ягонай велічы, і Ім бачны, — Бога ў Тройцы ўшанаванага і ўслаўленага, Якога молім, ды будзе і цяпер, колькі гэта магчыма для вязьняў цела, паказана нам, аб Хрысьце Ісусе Госпадзе нашым. Яму слава ў павекі. Амін.