Гісторыя Богаслужэньня ў дзень Сьв. Тройцы

Сьвята Дня Сьвятой Тройцы або Тройцы, як і сьвята Пасха, сыходзіць сваімі каранямі яшчэ ў старазапаветныя часы. На пяцідзесяты дзень пасьля старазапаветнай Пасхі (дня зыходу жыдоўскага народа з Эгіпт), у гары Сінай, прарок Майсей даў свайму народу Божы закон і заснаваў старазапаветнае сьвятарства. Так гэты дзень стаў днём падмуркам старазапаветнай Царквы.

Падобным чынам Дзень Сьвятой Тройцы зьвязаны з новазапаветнай Пасхі, таму што на пяцідзесяты дзень пасьля свайго уваскрэсеньня з мёртвых і на дзясяты дзень пасьля ушэсьця да свайго Нябеснага Айца, Ісус Хрыстос паслаў апосталам Суцяшальніка – Духа Сьвятога. Спасланьнем Сьвятога Духу усяму чалавецтву быў дадзены дабрадатны закон любові і зацьверджана новазапаветнае сьвятарства. Сіёнская сьвятліца, у якой Сьвяты Дух у выглядзе агністых языкоў сышоў на апосталаў, стала першым хрысьціянскім храмам, а дзень спасланьня Сьвятога Духу зрабіўся днём заснаваньня на зямлі Новазапаветнай Царквы.

Першапачаткова Пяцідзесятніца сьвяткавалася разам з Пасхай як адно з цесна зьвязаных з ёй духоўных падзей, але ужо ў III стагодзьдзі, па сьведчаньню старажытных царкоўных пісьменьнікаў, гэты дзень акружаны звычаямі і абрадамі, патрабаваўшымі не малёга часу для свайго папярэдняга разьвіцьця і уяўляе сабой шырока распаўсюджанае хрысьціянскае сьвята.

У “Пастановах Апостальскіх” - гістарычным літаратурным помніку, якія адносяцца ў розных сваіх частках да пэрыяд ад III да IV стагодзьдзя, ад асобы апосталаў гаворыцца “праз дзесяць дзён па Ушэсьці бывае пяцідзесяты дзень ад першага дня госпада (Пасха); гэты дзень ды будзе вялікім сьвятам”. У іншым месцы Апостальскіх пастаноў у ліку дзён, у якія слугі павінны быць вольныя ад працы пасьля Пасхі і Ушэсьці згадваецца і Пяцідзесятніца.

З IV стагодзьдзя згадваньне аб Пяцідзесятніце, і як аб сьвятым велікодным пэрыядзе, і як аб адмысловым сьвяце, робіцца частымі, калі не сказаць агульнымі. Закон візантыйскага імпэратара Хвядоса Малодшага забараняе публічныя відовішчы падчас сьвят Пасхі і Пяцідзесятніцы. У сьвяціцеляў Яна Залатавуста і Рыгора Багаслова ёсьць гутаркі на дзень Пяцідзесятніцы. Ужо Ян Залатавуст згадвае аб звычаі ў гэты дзень упрыгожваць хаты зелянінай.

Ад IV стагодзьдзя да нас дайшло падрабязнае апісаньне Богаслужэньня ў дзень Пяцідзесятніцы ў Ерусалімскай Царкве перададзенае адной заходняй паломніцай Сільвіяй. Па гэтым апісаньні ў ноч пад Пяцідзесятніцу было звычайнае нядзельнае дбаньне ў цэркве Уваскрэсеньня, прычым, як і ў кожную нядзелю, япіскап чытаў нядзельнае евангельле. На сьвітанку народ крочыў у галоўную царкву (Марцірум), дзе была пропаведзь і зьдзяйсьнялася звычайная літургія, якую імкнуліся скончыць да трэцяй гадзіны дня (каля 9 гадзін раніцы). Пасьля літургіі увесь народ і япіскап з песьнямі ішлі на гару Сіён. Тамака чыталася месца з Дзей апосталаў аб спасланьні Сьвятога Духа, была пропаведзь аб гэтым і зьдзяйсьнялася іншая літургія, пасьля якой архідыякан запрашаў народ у шостай гадзіне памкнуцца на горы Эляён. Да гэтага часу народ расхадзіўся па хатах адпачыць.

Потым на горы Эляён зьдзяйсьняўся хросны ход да самога месцу ушэсьця Ісуса Хрыста, і тамака чыталася Сьвятое Пісаньне, сьпяваліся песьні і антыфоны, якія адпавядаюць сьвяточнаму дню і месцу. Затым ужо ў 9-й гадзіне зьдзяйсьняліся малітвы ў цэркве пячоры, дзе Хрыстос вучыў апосталаў, тамака жа зьдзяйсьнялася і вячэрняя служба. Адтуль усё зноў ішлі ў Матрыюм і ў гарадзкія вароты уваходзілі ужо уначы, тамака хросны ход сустракалі са мноствам сьвяцільнікаў. У Матрыюм народ прыходзіў ужо ў другой гадзіне ночы (каля 7 гадзін вечара), тамака сьпяваліся песьні і чыталіся малітвы з дабраслаўленьнем абвешчаных і верных. Потым зноў збдзяйсьняліся малітвы ў храме Уваскрэсеньня і нарэшце зьдзяйсьняўся хросны ход на Сіён дзе былі чытаньні, сьпяваліся псаломы і антыфоны. Усё сканчалася каля паўночы, такім чынам Богаслужэньне амаль бесьперапынна працягвалася амаль цэлыя суткі. Нешта падобнае было толькі ў ноч на Вялікую Пятніцу.

Найстаражытны вядомы нам чын Богаслужэньня на пяцідзесятніцу датуецца VII стагодзьдзем, гэта ерусалімскі чын, шмат у чым супадаючы са сьведчаньнямі Сільвіі. У VIII стагодзьдзі Янам Дамаскіным і Касьмой Маюмскім складзеныя каноны на Пяцідзесятніцу. Да IX стагодзьдзя усталёўваецца поўны чын Богаслужэньня на Пяцідзесятніцу ў статуце Вялікай Канстанцінопальскай царквы (сьв. Сафіі). Богаслужэньне Пяцідзесятніцы па гэтым статуце адно з самых урачыстых з гадавых сьвятаў.

Богаслужэньне Дня Сьвятой Тройцы, амаль што ў цяперашнім сваім выглядзе, склалася ў пэрыяд XI-XIII стагодзьдзяў.