архіяпіскап Афанасій (Мартас)
Сьвятая Праваслаўная Кафалічная (Саборная) і Апостальская Царква мала вядомая заходняму інаслаўнаму сьвету, хоць яна старая, як само хрысьціянства і мае больш 200 мільёнаў сваіх вернікаў ва усіх частках і краінах зямнога шару.
Заходнія хрысьціяне не ведаюць Праваслаўя і ім не цікавяцца. Гэта відаць зь іх адносін да беларускіх ды іншых славянскіх праваслаўных храмаў, пабудаваным працай і ахвярамі нашых суайчыньнікаў—уцекачоў у вялікіх гарадах вольнага сьвету. Іх не прыцягваюць нашы урачыстыя Богаслужэньні, не цікавіць упрыгожаньні нашых храмаў, не чаруе сьпеў нашых царкоўных хароў. Сапраўды іх датычацца словы Хрыста Выратавальніка нашага: “Згрубела сэрца людзей гэтых, і вушамі зь цяжкасьцю чуюць, і вочы свае стулілі, ды не убачаць вачамі і не пачуюць вушамі, і не зразумеюць сэрцам, і ды не зьвернуцца, каб Я вылечыў іх”.
Праваслаўем нельга ганарыцца, ім толькі можна цешыцца. Мы цешымся, што спавядаем Сьвятое Праваслаўе — праўдзівую веру Хрыстову. Заходні хрысьціянскі сьвет не разумее нашый радасьці, таму што ён не разумее сутнасьці Праваслаўя. Але ён дрэнна разумее і сваю рэлігію, прыналежачы да яе па традыцыі і сьляпому фанатызму.
Заходні хрысьціянскі сьвет больш матэрыялістычны, чым духоўны. Захапленьне матэрыяльнымі выгодамі паглынае яго. Нават словы малітвы Гасподняй: “Хлеб наш штодзённы дай нам сёньня”, — ён разумее ў матэрыялістычным сэнсе, цалкам чужым праваслаўнай сьвядомасьці.
Праваслаўнымі зацікавіліся масоны, таму што задумалі падпарадкаваць іх сабе. Праваслаўе вывучаюць рыма—каталікі, таму што жадаюць зьвярнуць праваслаўную Беларусь ў каталіцтва. Але праваслаўныя цьвёрдыя ў сваёй веры і не паддаюцца спакусам чужых.
Заходнія багасловы загаварылі аб Праваслаўі зь вызначанай мэтай, ім вядомай. Зьявіліся на розных мовах навуковыя кнігі аб Праваслаўі і артыкулы ў часопісах аб Праваслаўнай Царкве, але з—пад інаслаўнага пяра яны ў няправільным асьвятленьні. Прачытайце любую каталіцкую кнігу аб гэтым і вы знойдзеце характарыстыку Праваслаўя: “Найлепшае спавяданьне пасьля нашага”, любы пратэстанцкі артыкул: “Пасьля нашай — самая лепшая рэлігія”. Пры згадваньні аб Праваслаўі яны разам “песьня новую сьпяваюць Богу”.
Увогуле усё зводзіцца да таго, што усё, уключаючы Рымскага Папу і Архібіскупа Кентэрбэрыйскага, заўсёды прызнавалі наша апостальскае паходжаньне. Зараз ідзе змаганьне, хто першы даможацца уніі зь намі. Калі Англіканскае духавенства шукае яднаньні зь намі на роўных пачатках, то Ватыкан надумвае зьвярнуць нас у Рыма—Каталіцтва і падпарадкаваць Папе. Праца ў гэтым кірунку вядзецца.
Наш век і аўтарытэт ніколі не падвяргаліся аспрэчваньню. Заходняе хрысьціянства пакінула Адзіную, Сьвятую, Саборную (Кафалічную) і Апостальскую Царкву. Рым зрабіўся першым пратэстантам і выйшаў зь яе, паклаўшы гэтым пачатак сучаснаму рыма—каталіцызму. У наступным працэсе ад Рыму адарваліся: лютэранства, кальвінізм, англіканства, стара—каталіцтва, а ад гэтых — усё сучаснае шматаблічнае сэктанцтва. Наша апостальская пераемнасьць не мае перапынку. Напрыклад, праваслаўны архіяпіскап Фесаланікійскі з 1957 гаду узыходзіць па прамой лініі да першага япіскапа гэтай япархіі, да якога сьвяты Апостал Павел адрасаваў сваё пасланьне. Апостальскую пераемнасьць маюць усе нашы япіскапы.
Нашы старажытныя Літургіі: сьвятога Васіля Вялікага і сьвятога Яна Залатавуста узыходзяць да апостальскіх часоў. Цяперашняя рыма—каталіцкая імша пачынаецца ад 1570 года, а імшы: ангельская, шатляндская і лютэранская усталяваныя яшчэ пазьней. Усе яны юныя ў параўнаньні зь нашай Літургіяй.
У пэрыяд Сусьветных Сабораў (325—787 г.г.) увесь хрысьціянскі сьвет быў у поўным яднаньні. На пастановах Сусьветных Сабораў мы і дагэтуль стаім. Усе астатнія хрысьціянскія рэлігіі адступілі ад гэтых пастаноў і увялі свае навіны, старажытнай Хрысьціянскай Царкве невядомыя. Мы жа адпрэчваем усякія навіны ў пытаньнях веры і спавяданы толькі тое, што прымалі і ў што верылі хрысьціяне, калі былі усе адзіныя.
Інакш кажучы мы знаходзімся ва улоньні Сьвятой, Саборнай, Апостальскай, Старажытнай і Адзінай Праваслаўнай Царквы; мы — сама гэтая Царква. Рымскія каталікі лічаць нас схізматыкамі, але не ерэтыкамі. Але з пункта гледжаньня Апостальскай Царквы сямі Сусьветных Сабораў, адарваўшыся ад адзінства царкоўнага Рым стаў схізматычным, а па меркаваньні багасловаў, нават і ерэтычным. Таму праваслаўныя не прызнаюць вучэньне рыма—каталікоў сусьветным, праўдзівым.
Праваслаўны пункт гледжаньня выяўленая ў адным лісьце 25—ці тысяч японцаў, што навярнуліся ў Праваслаўе такім чынам: “Мы сустракаем групу амбасадараў каталікоў, якія на пытаньне аб догматах іх веры адказваюць: “Сёньня мы спавядаем такія—та догматы, але што можа быць дададзена заўтра мы не можам сказаць, таму што той чалавек, які мае права на гэта, можа быць рыхтуе нешта новае, што заўтра мы абавязаныя будзем прыняць”. Амбасадары іншай групы (пратэстанцкай) адказваюць: “Сёньня наша дактрына такая, але што мы зможам выкінуць зь яе заўтра, мы яшчэ самі не ведаем”.
Цяпер узмоцнена прапагандуецца ў хрысьціянскім сьвеце так званы экумэнізм, які намагаецца адвесьці людзей кожнага зь сваёй Царквы, засяродзіўшы яго увагу на ідэі сумеснасьці служэньня Хрысту ў нейкай абстрактнай Царкве, што яшчэ калісьці зьявіцца. Экумэнічная канцэпцыя царквы такая: гэтае грамадзтва добрых людзей, якія расходзяцца паміж сабой ва усіх меркаваньнях, але старанна шукаюць праўды, з поўнай перакананасьцю, што яна не знойдзеная і без усякай надзеі на тое, што гэта калі—небудзь здарыцца.
Мы, праваслаўныя, прынамсі устойлівыя ў пытаньнях веры, сталыя. Наша спавяданьне сьцьвярджаецца на цьвёрдым падмурку, якога ніхто парушыць не можа.
Каталікі і пратэстанты папракаюць нас, што мы ў сваёй набажэнскай практыцы залішне высока царкоўны. Дзе ў іх адна сьвечка, у нас тры, дзе ў іх кропелька ладану — у нас больш, дзе яны нясьмела схіляюць адно калена, мы ніколькі не саромеемся цалкам прыпасьці да зямлі. Наўрад ці прыходзіцца дзівіцца заяве амэрыканскага япіскапальнага сьвятара, які, стоячы ў праваслаўным храме ў Парыжы, заявіў: “Для сваіх паклонаў вы зусім адціснулі нас за дыван!”
Калі падчас нашых богаслужэньня і малітваў мы стаім, то гэта паводле пастановы Сусьветнага Сабора, 1600—угодкі якога сьвяткаваў увесь Хрысьціянскі сьвет у 1925 годзе і Сымбаль веры якога ён, нібы, прымае. Заходнія хрысьціяне увялі звычай сядзець за Богаслужэньнем, але гэта зроблена ва дагаджаньня цела свайго. Старажытная Царква гэтага не практыкавала.
Наш праваслаўны бізантыйскі іканапіс і архітэктура выключна для храму першапачаткова створаныя. Заходняя царкоўная скульптура і готыка цалкам юныя ў параўнаньні з бізантыйскай.
Мы не дапускаем ў храмах органаў, але праваслаўны царкоўны сьпеў лічыцца лепшым у сьвеце.
Вось тыя духоўныя каштоўнасьці, якія мы маем. З такім вераваньнем, з такім Богаслужэньнем і з такой гісторыяй Праваслаўная Царква чакае прышэсьця Госпада нашага Ісуса Хрыста, Які адзіны ёсьць Глава яе. Пазбаўленая сваёй вонкавай велічы і багацьці ва усім сьвеце, а ў савецкай Беларусі і наогул у СССР абрабаваная і церпячая перасьлед, Праваслаўная Царква зь непахіснай пэўнасьцю захоўвае Боскую ісьціну. У Сьвятым Пісаньні няма абяцаньня аб канчатковым трыюмфе Хрысьціянства ў сьвеце, але што статак выстаіць і будзе ў ісьціне Хрыстовай, ёсьць. Мы, праваслаўныя, уяўляем сабой гэты статак. Мы ведаем аб гэтым таму, што захавалі дагэтуль чыстай і непашкоджанай “адзін раз перададзенай сьвятым” (Юда. 1:3).
