Thursday, August 27, 2009

ЦУДАТВОРНЫ КІЕВА – ПЯЧОРСКІ АБРАЗ УСЬПЕНЬНЯ БАГАРОДЗІЦЫ

Кіева-Пячорскі абраз Усьпеньня Усясьвятой Багародзіцы – найбольш старажытны зь абразаў, шанаваных у праваслаўнай Кіеўскай Царкве. У Кіеў гэты абраз прынесьлі чатыры грэцкіх майстра, якія прыбылі, каб пабудаваць тамака Вялікую царкву Кіева-Пячорскае Лаўры. Дойліды былі абраныя Самой Боскай Маці. У 1073 г. Багародзіца зьявілася грэцкім будаўнікам ва Ўлахернскай царкве, паказала ім на будаўніцтва ў Кіеве храма і дала абраз свайго Усьпеньня.

Абраз робіцца найгалоўнай сьвятыняй Кіева-Пячорскай Сьвята-Усьпенскай Лаўры. Ён знаходзіцца над царскай брамай галоўнага пасаду. Абраз Усьпеньня Усясьвятой Багародзіцы быў напісаны старажытным грэцкім пісьмом на кіпарыснай дошцы. Яго уставілі ў раму, уманціраваную ў вялікі мэталічны круг.

Кожны дзень пасьля канчатка ранішняй і літургіі абраз Усьпеньня Багародзіцы апускалі на шаўковых шнурах, каб вернікі маглі прыкласьціся да сьвятыні. У цяжкія часы абраз абносяць хросным ходам вакол гораду.

Шмат бед выпала на долю Кіева-Пячорскай Лаўры, і кожны раз цудатворны абраз заставалася непашкоджаным. Так было да падрыву Усьпенскага сабору маскоўска-савецкімі вандаламі ў 1941 г. Пасьля гэтай трагічнае падзеі сьлед абраза губляецца.

Адна з копій старажытнага абраза цяпер знаходзіцца ў Крыжаўзьвіжанскім храме над царскай брамай. Яна таксама упрыгожаная, як і арыгінальны абраз. Таксама па старажытнаму звычаю пасьля літургіі яе апускаюць, каб вернікі маглі пакланіцца сьвятыні.

Малітва да цудатворнай Кіева – Пячорскай іконы Ўсьпеньня Багародзіцы

О, Усьвясьвятая і Ўсячыстая Дзева багародзіца, наша Пячорская слава і ўпрыгожаньне, пакроў і абаронца, праўдзівая Ўладарка абранага пасаду Твайго, прымі наша, нягодных слуг Тваіх, нямоглае маленьне, што зь верай і любоўю прыносім Табе прад цудатворнай іконай Тваёй. Ды наведаеш грахоўнае жыцьцё наша, асьвячаючы яго сьвятлом пакаяньня. Асьвяці нас, абцяжараных шматлікімі скарботамі, Тваёй нябеснай радасьцю, і дай нам заўсёды ўслаўляць Цябе ў міры і набожнасьці, і без граху адольваючы шлях жыцьця нашага, з дапамогай Тваёй, дасягнём вечнай радасьці ў сьветлым палацы сьвятых і баганосьбітных айцоў нашых Антонія і Феадосія і ўсіх звышгодных Пячорскіх, і адзінымі вуснамі і сэрцам апяём Цябе і Прадвечнага Твайго Сына, з Безпачатковым Яго Айцом і Усясьвятым, Усядобрым і Жыватворчым Яго Духам, цяпер і заўсёды, і на вякі вякоў. Амін.


ІКАНАГРАФІЯ СЬВЯТА ЎСЬПЕНЬНЯ БАГАРОДЗІЦЫ

Аб Усьпеньні Боскай Маці нічога не гаворыцца ў Сьвятым Пісаньні, але апавяданьне аб гэтай падзеі захавана нам у памяці Царквы і выяўляецца ў абразе Сьвята.

Абразы Усьпеньня пісалі шматлікія іканапісцы розных школ і эпох, тым не менш, можна вылучыць агульныя рысы. У цэнтры кампазыцыі ложка, на якім ляжыць Маці Боская. Над ёй узвышаецца Ісус Хрыстос зь немаўлём на руках, сымбалізуючым душу памерлай Багародзіцы. Гэта вельмі важная дэталь у абразе. Выратавальнік забірае зь сабой душу Боскай Маці, тым самым, узьвяшчаючы аб Яе новага жыцьця – жыцьці на нябёсах. Хрыстос адлюстроўваецца ў зьзяньні славы ў нябеснай сфэры або, як яе завуць па-іншаму, у мандорле, або ў глорыі. У мандорле, як правіла, адлюстроўваюць Нябесныя Сілы: Херувімаў і Серафімаў.

Ложка Багародзіцы атачаюць апосталы, якіх цудоўнай выявай сабраў Госпад на Усьпеньне Багародзіцы. Апосталы часта прадстаўленыя “у руху”, яны як бы сядзяць на аблоках, якія нясуць Анёлы.

На абразе часам паказваюць палаты з “жонкамі ерусалімскімі” па баках ложка, каля ложка можа стаяць зэдаль з гарлачом, туфлі, сьвечка – прадметы, што паказваюць на рэальнае месца дзейства – дом Багародзіцы на Сіёнскае гары ў Ерусаліме.

З XV стагодзьдзя унізе абразоў пачалі маляваць і такі сюжэт: Анёл мячом адсякае рукі Афонію, які спрабуе перакуліць труну Багародзіцы. Па паданьню Афоній, жыдоўскі сьвятар, узрушаны цудам, паверыў у Ісуса Хрыста і быў вылечаны апосталам Пятром.

Часам на абразе адлюстроўваюць апостала Тамаша, спазьнелага на пахаваньне. Ён атрымлівае з рук Багародзіцы, якую ўносяць анёлы на неба, Яе пояс.

Каля ложка могуць прысутнічаць таксама сьвяціцелі: Якаў Ерусалімскі, Цімафей Эфэскі, Ярафей Афінскі і Дзіянісій Ареапагіт - як відавочнікі падзеі.

На пазьнейшых абразах у самім верху, у белых зьзяючых або ў той жа адзежы, што і на адры, адлюстроўваюць узьнесенае Багародзіцы. Узьнясеньне Багародзіцы “у целе” пранікае ва усходнюю іканаграфію зь заходняй у эпоху крыжовых паходаў і затым актыўна распрацоўваецца ў балканскіх размалёўках XIII - XIV стагодзьдзяў, галоўным чынам у спалучэньні зь эпізодам уручэньня пояса апосталу Тамашу.




УСЬПЕНЬНЕ ЎСЯСЬВЯТОЙ БАГАРОДЗІЦЫ

Зь усіх сьвятаў, усталяваных Царквой у гонар Багародзіцы, найбольшым ёсьць сьвята яе сьвятога і слаўнага Ўсьпеньня. Двухтыднёвым постам мы рыхтуем сябе да сьвяткаваньня гэтага дня.

Сьмерць Боскай Маці называецца Ўсьпеньнем на знак таго, што Яна заснула на нейкую хвіліну, а тады, як сон, скінула з вачэй сьмерць труны, пабачыла несьмяротнае жыцьцё і славу Госпада.

У Дзеях сьвятых апосталаў гаворыцца, што пасьля Ўзьнясеньня Госпада нашага Ісуса Хрыста апосталы гары Эляёнскай ў Ерусалім і там жылі ўсе разам, чакаючы зыходу Сьвятога Духа. Зь імі знаходзілася і Боская Маці, Якая ў гэты час жыла ў сьв. Яна Багаслова, малілася, заўсёды згадваючы аб Сваім Боскім Сыне.

Яны знаходзілася зь апосталамі ў часе зыходу Сьвятога Духа на апосталаў. З шматлікіх апавяданьняў і прац сьвятых айцоў Царквы бачна, што пасьля зыходу Сьвятога Духа на апосталаў Багародзіца засталася ў Ерусаліме, наведвала тыя мясьціны, дзе хадзіў і прапаведаваў Яе Сын Ісус Хрыстос і не жадала пакідаць краіну, для Яе любую і сьвятую.

Але цар Ірад Агрыпа пачаў прасьледаваць Царкву Боскую, паганы і жыды, якія ненавідзелі Боскую Маці за тое, што Яе любяць хрысьціяне, жадалі забіць Яе. Тады Яна, разам з Янам Багасловам, пайшла зь Ерусаліму і прыбыла ў Эфес. У Эфэсе яна наведала япіскапа Кіпрскага Сьв. Лазара, якога ўваскрэсіў Выратавальнік, а таксама Афонскую гару. Калі ганеньня на хрысьціян скончыліся, Усясьвятая Дзева павярнулася ў Ерусалім і зноў пасялілася ў доме Яна Багаслова на Сіёне.

Аднаго разу Яна, як заўсёды, пайшла на Эляёнскую гару і там у часе малітвы пабачыла прад сабой архангела Гаўрыіла, які трымаў у руках райскую аліўкавую галінку. Ён падаў ёй галінку і прамовіў: “Твой Сын і Бог наш чакае Цябе зь анёламі, архангеламі і ўсімі сіламі нябеснымі. Праз тры дні Ты спачінёш, і Ён узьнясе Цябе, Маці Сваю, у Свае нябеснае Царства, дзе Ты будзеш жыць зь Ім вечна.” Зь вялікай радасьцю пачула Багародзіца вестку аб сваім блізкім спачыне і, пакланіўшыся да зямлі свайму нябеснаму весьніку, ад усёй душы падзякавала Госпаду за абяцаную Ёй міласьць. Павярнуўшыся да дому, Яна распавяла Багаслову ўсё, што бачыла і чула, і пачала рыхтавацца да свайго скону. Яна упрыгожыла свой пакой, як да вялікага сьвята, зрабіла свае апошнія загады, просячы, каб Яе пахавалі ў Гэўсіманіі, там, дзе ляжалі Яе бацькі і справядлівы Іосіф, і ўручыла Яну райскую аліўную галінку з тым, каб, па загаду анёла, ён нёс яе прад Яе труной у часе пахавальнай хады. Ёй вельмі хацелася яшчэ раз пабачыць тут, на зямлі, збор усіх апосталаў. І адбыўся цуд, аб якім так душэўна сьпявае Царква: “На несьмяротнае Твае Ўсьпеньне, Маці жыцьця Багародзіца, цудам сабраліся раскіданыя па ўсяму сусьвету апосталы.” Яны вельмі зьдзівіліся, калі пабачылі адзін аднаго, і толькі тады, калі Ян Багаслоў распавёў ім аб блізкім сконе Маці Боскай, апосталы зразумелі, для чаго іх Госпад сабраў такім цудоўным чынам.

Апосталы засмуціліся, што бачаць Боскую Маці ў апошні раз, і, абліваючыся сьлязамі, ледзь адпавядалі на Яе пытаньні аб іх апостальскай працы ў справе пропаведзі слова Боскага. Яна суцешыла іх. “Не плачце, сябры і вучні Хрыстовы, – казала Яна ім, – не затуляйце Маёй радасьці вашым горам. Я крочу да Сына Майго і Бога вашага, а вы, пахаваўшы Маё цела, вяртайцеся кожны да сваёй справы.” Калі надышоў час скону Ўсясьвятой Дзевы, у першую гадзіну дня ў пакоі раптам зазьзяла яскравае сьвятло боскай славы, дах дому разышоўся, і цуд пабачылі прысутныя.

Сам Госпад Ісус Хрыстос сышоў з неба зь анёламі і сьвятымі. “Узьвялічвае душа Мая Госпада, – ускрыкнула Маці Боская, – і радуецца Мой дух у Богу, Збаўцы Маім, што паглядзеў на пакору служанцы Сваёй!” З гэтымі словамі Яна паднялася зь сьмяротнага ложку насустрач Выратавальніку і перадала душу Сваю ў рукі Свайго Боскага Сына. Тады ўсе пачулі сьпеў анёльскага хору, якой паўтараў словы, якімі архангел Гаўрыіл вітаў Усясьвятую Дзеву Марыю ў час дабраслаўленьня: “Радуйся, Дабрадатная, Госпад з Табой! Дабраслаўлёная Ты паміж жанчынамі!” Усе прысутныя глядзелі на цудоўнае відовішча зь страхам і набожнасьцю. На іконах душу Багародзіцы малююць у выглядзе немаўля.

У дзень пахаваньня апосталы паднялі труну зь целам Боскай Маці і зь сьпевам псальмаў панесьлі яе праз Ерусалім у Гэўсіманію; на перадзе крочыў Ян Багаслоў і нёс зьзяючую яскравым нябесным сьвятлом райскую аліўкавую галінку. Шмат людзей зь запалёнымі сьвечкамі суправаджалі Ўсячыстае Цела Боскай Маці. Жыхары Ерусаліму, жыды, пабачыўшы гэтую цудоўную хаду, выходзілі з будынкаў і далучаліся да хады.

Гэта не падабалася жыдоўскім сьвятарам і старэйшынам. У пераказе гаворыцца, што адзін з іх, дзёрзкі Афоній, кінуўся да труны і жадаў яго перакуліць. Але анёл Госпада нябачным мячом адсек яму рукі. Афоній адразу пакаяўся, і Апостал Павал вылечыў яго. Апосталы пахавалі цела Багародзіцы ў пячоры і завалілі ўваход у яе вялікім каменем. Тры дні не адыходзілі яны ад магілы і маліліся.

На трэці дзень у Ерусалім прыбыў адсутнічаўшы на пахаваньні апостал Тамаш. Каб даць яму магчымасьць разьвітацца зь Целам Багародзіцы, адкінулі камень, які зачыняў уваход да пячоры, але Цела Багародзіцы там не адшукалі. На месцы, дзе было Цела, ляжала толькі плашчаніца, якая накрывала Яго.

Павярнуўшыся да дому, апосталы сабраліся за агульнай трапэзай і, як заўсёды, пакінулі адно вольна месца і, як заўсёды, паклалі хлеб у гонар уваскрэслага Госпада Ісуса. Пасьля трапэзы яны, як заўсёды, узьнялі хлеб, названы часткай Госпада, прамаўляючы: “Госпад Ісус Хрыстос, дапамагай нам!”

Яны маліліся, гледзячы на неба, і раптам пачулі над сабой анёльскі сьпеў і пабачылі ў хмарах Багародзіцу і атачэньні анёлаў і сьвятых. “Радуйцеся, – прамовіла Яна ім, – Я заўсёды буду зь вамі.” Сьвятыя апосталы, схіліўшыся, прамовілі: “Усясьвятая Багародзіца, памагай нам!” Тут толькі яны зразумелі і паверылі, што Багародзіца ў трэці дзень пасьля Свайго ўсьпеньня ўваскрэсла.

У памяць аб гэтай падзею Сьвята Царква ўсталявала 15 жніўня сьвята Ўсьпеньня Ўсясьвятой Багародзіцы, якому 14 жніўня бывае прадсьвята Ўсьпеньня Боскай Маці. У памяць таго, што Ўсяьсвятая Дзева вызначаны час да Свайго скону трымала пост, Сьвятая Царква ўсталявала Ўсьпенскі Пост, які пачынаецца 1 жніўня і канчаецца 15 жніўня.

Трапар сьвята, тон 1

Пры нараджэньні Хрыста Ты дзявоцтва захавала / і па сьмерці сусьвету не пакінула, Багародзіца: / да жыцьця Ты перайшла, як Маці Жыцьця, / і малітвамі Тваімі пазбаўляеш ад сьмерці душы нашы.