сьвяціцель Іаан (Максімовіч)
Шанаваньне Боскай Маці ў дні яе зямнога жыцьця
Ад Апостальскіх часоў і да нашых дзён усе сапраўды любячыя Хрыста аддаюць пашану Той, Якая нарадзіла Яго, выхавала і ахоўвала ў дні дзяцінства. Калі Яе абраў Бог Айцец, сышоў на Яе Дух Сьвяты, Бог Сын усяліўся ў Яе, слухаўся Яе ў дні дзяцінства, клапаціўся аб Ёй, вісячы на крыжы, то не павінен лі Ёй пакланяцца ўсялякі чалавек, спавядаючы Сьвятую Тройцу?
Яшчэ ў дні Яе зямнога жыцьця сябры Хрыста, Апосталы, выяўлялі вялікі клопат і адданасьць у адносінах да Маці Госпада, асабліва эвангеліст Ян Багаслоў, які, выконваючы волю Яе Боскага Сына, узяў Яе да сябе і клапаціўся аб Ёй, як аб Маці, з таго часу, як Гасподзь з крыжа прамовіў да яго: “Гэта маці Твая”.
Эвангеліст Лука напісаў некалькі Яе ікон, адны разам зь Адвечным Немаўлём, іншыя без Яго Калі ён прынёс і паказаў іх Усясьвятой Дзеве, Яна ўхваліла іх і прамовіла: “Мілата Сына Майго будзе зь імі”, і паўтарыла песьню, сьпетую некалі ў доме Елізаветы: “Узьвялічвае душа Мая Госпада, і ўзрадаваўся дух Мой аб Богу, Выратавальніку Маім…”
Разам з тым, Дзева Марыя ўхілялася ў час свайго зямнога жыцьця ад славы, належнае Ёй, як Маці Госпада. Яна аддавала перавагу жыцьцю ў цішыні і рыхтавацца да пераходу ў вечнае жыцьцё. Да апошняга дня Свайго зямнога жыцьця Яна клапацілася аб тым, каб апынуцца годнай Царства Сына Свайго, і прад сьмерцю малілася, каб Ён пазбавіў Яе душу ад злых духаў, сустракаючых чалавечыя душы на шляху да неба і імкнуцца іх паланіць, каб адвесьці да сябе ў пекла. Гасподзь выканаў малітву Сваёй Маці і ў час Яе спачыну Сам прыйшоў зь нябёсаў са шматлікімі Анёламі прыняць Яе душу.
Улічваючы, што Боская Маці малілася яшчэ аб тым, каб Яна здолела разьвітацца зь апосталамі, то Гасподзь сабраў да Яе спачыну і ўсіх апосталаў, апрача Тамаша, нябачнай сілай прынесеных ў той дзень у Ерусалім са ўсіх канцоў сусьвету, дзе яны прапаведавалі, і яны прысутнічалі пры Яе добрым пераходзе ў вечнае жыцьцё.
Са сьвятымі сьпевамі аддалі апосталы пахаваньню Яе Ўсячыстае цела, а на трэці дзень адчынілі труну, каб яшчэ раз пакланіцца астанкам Боскай Маці, разам з прыбыўшым тады ў Ерусалім апосталам Тамашам. Але яны не адшукалі ў труне цела і ў зьдзіўленьні павярнуліся да сябе, а ў час трапэзы ім зьявілася на паветры Сама Багародзіца, зьзяючая нябесным сьвятлом і распавяла, што Сын Яе праславіў і цела Яе, і Яна, уваскросшая, стаіць каля Ягонага Пасаду. Пры гэтым абяцала Яна і зь імі заўсёды знаходзіцца.
Апосталы зь вялікай радасьцю віталі Багародзіцу і пачалі Яе шанаваць, не толькі як Маці іх улюблёнага Настаўніка і Госпада, але і як сваю нябесную памагатую, ахоўніцу хрысьціян і абаронцу ўсяго роду чалавечага прад Праведным Судзьдзёй. І паўсюды, дзе гучала пропаведзь Эвангельля Хрыстовага, праслаўляцца пачала і Ягоная Ўсячыстая Маці.
Першыя ворагі шанаваньня Боскай Маці
Чым больш распаўсюджвалася вера Хрыстова, тым больш на зямлі славілася Імя Выратавальніка Сусьвету, а разам зь Ім і Тая, Якая ўдастоілася быць Маці Богачалавека, тым больш павялічвалася да Яе і нянавісьць ворагаў Хрыста. Марыя была Маці Ісуса. Яна выявіла нябачны прыклад чысьціні і праведнасьці, да таго ж Яна, і перасяліўшыся з гэтага жыцьця, была магутнай, хоць і нябачнай дзеля цялесных вачэй, падтрымкай хрысьціян. Таму ўсе, хто ненавідзеў Ісуса Хрыста і не верыў у Яго, хто не разумеў Ягонага вучэньня, правільней казаць, не жадаў разумець так, як разумела Царква, хто жадаў пропаведзь Хрыстову замяніць сваімі чалавечымі патугамі – усе яны нянавісьць да Хрыста, да Эвангельля і Царквы пераносілі на Ўсячыстую Дзеву Марыю. Жадалі прынізіць Маці, каб тым разбурыць веру ў Яе сына, стварыць ілжывае ўяўленьне аб Ёй сярод людзей, каб мець магчымасьць і ўсё хрысьціянскае вучэньне перабудаваць на іншых падмурках.
Ва ўлоньні Марыі зьядналіся Бог і чалавек, Яна была Той, Якая паслужыла як бы лесьвіцай дзеля Сына Божага, сышоўшага зь неба. Нанесьці ўдар шанаваньню Яе – значыцца ўдарыць хрысьціянства пад корань, разбурыць сам падмурак.
І самы пачатак Яе нябеснае славы вызначыўся на зямлі выбухам злосьці і нянавісьці да Яе няверных. Калі пасьля Яе Сьвятога спачыну, апосталы несьлі Яе цела дзеля пахаваньня да абранага Ёй месца ў Гэфсіманіі, Ян Багаслоў наперадзе нёс райскую галіну, якую за тры дні прад тым Архангел Гаўрыіл прынёс Сьвятой Дзеве, прыйшоўшы зь нябёсаў абвясьціць Ёй аб надыходзячым пераходзе Яе ў нябесныя сялібы.
“Калі выйшаў Ізраіль зь Эгіпту, дом Якубавы зь народу чужароднага” – пачаў Пятро псальму 114, “Алілуя” – падхапіў ўвесь збор апосталаў і іх вучняў, як, напрыклад, Дыяніс Арэапагіт, таксама цудам дастаўленых тады ў Ерусалім. І калі сьпявалася гэтая сьвятая песьня, названая ў жыдоў “вялікае алілуя”, гэта значыцца вялікае “хваліце Бога”, адзін жыдоўскі рабін, Афоній, падляцеў да насілак і жадаў, перавярнуць іх, кінуць на зямлю цела Боскай Маці.
Дзёрзкасьць Афонія была адразу пакарана:
Архангел Міхал нябачным мячом адсек яму рукі, якія засталіся вісець на насілках. Уражаны Афоній, адчуваючы пакутлівы боль, у асэнсаваньні свайго граху зьвярнуўся зь малітвай да ненавіснага яму да гэтага часу Ісусу і быў адразу вылечаны. Ён адразу прыняў хрысьціянства і спавядаў яго прад сваімі былымі адзінаверцамі, за што і прыняў ад іх пакутлівую сьмерць. Так спроба абразіць гонар Боскай Маці праслужыла да Яе вялікага праслаўленьня.
Ворагі Хрыстовы больш тады не адважыліся грубай сілай выявіць сваю непавагу да цела Ўсячыстай, але злаба іх не спынілася. Бачачы, што хрысьціяне паўсюды распаўсюджваецца, яны пачалі распаўсюджваць аб хрысьціянах усялякі брудны паклёп. Не пашкадавалі яны і імя Маці Хрыстовай і выдумалі, быццам Ісус зь Назарэту паходзіў зь ніжэйшага і амаральнага асяродзьдзя, а Ягоная Маці сябравала зь адным рымскім салдатам.
Але паклёп быў тут вельмі відавочны, каб гэтая выдумка здолела прыцягнуць да сябе сур’ёзную ўвагу. Усю сям’ю Заручонага Іосіфа і Саму Марыю добра ведалі сучасьнікі іх жыцьця ў Назарэце і ягоным навакольлі. “Адкуль у Яго такая прамудрасьць і сілы? Не Гэты лі цясьляр, сын цесьляра, Іосіфа, сын Марыі, брат Якаву і Іосіі, і Юдзе, і Сымону? І ці не сёстры лі Ягоныя тут сярод нас?” – казалі ягоныя суайчыньнікі ў Назарэце, калі Хрыстос выявіў прад імі ў сынагозе Сваю незямную мудрасьць (Мц. 13:54–55; Мк. 6:3; Лк. 4:22). У маленькіх гарадках добра вядомыя сямейныя падрабязнасьці кожнага, за чысьцінёй шлюбнага жыцьця тады вельмі строга назіралі.
Няўжо б да Ісуса з павагай ставіліся, дазваляючы прапаведаваць у сынагозе, калі б Ён быў народжаны ад незаконнага сужыцьця? Да Марыі быў бы ўжыты закон Майсея, загадваўшы пабіць каменьнем падобных асоб; фарысеі неаднойчы скарысталіся б выпадкам, каб папракнуць Хрыста за паводзіны Ягонай Маці. А між тым адбылася зваротнае, Марыя карысталася вялікай павагай, у Кане была пачэснай госьцяй на вясельлі, і нават, калі судзілі Яе Сына, ніхто не дазволіў сябе насьміхацца альбо дакараць Ягонай Маці.
Спробы жыдоў і ерэтыкаў аганьбаваць Сапраўды Дзеву Марыю
Жыдоўскія нагаворшчыкі хутка пераканаліся, што аганьбаваць Маці Ісуса амаль немагчыма, і на падставе тых зьвестак, якімі яны самі разьмяшчаюць, значна лягчэй давесьці Яе пахвальнае жыцьцё. Таму яны пакідаюць гэты свой паклёп, ужо падхопленую было язычнікамі (Арыген. Супраць Цельса, I), і імкнуцца давесьці прынамсі, што Марыя не была дзевай, калі нараджала Хрыста. Яны кажуць нават, што і прадказаньні аб нараджэньні Месіі Дзеваю ніколі не існавала, што таму цалкам дарма хрысьціяне думаюць узвысіць Ісуса тэм; што быццам на Ім спраўдзілася прароцтва.
Знайшліся габрэйскія перакладчыкі (Акіла, Сімах, Феодотыён), якія склалі новыя пераклады Старога запавету на грэцкую мову і ў іх яны вядомае прароцтва Ісаі перавялі: “Вось, маладая жанчына зачне” (Іс. 7:14); яны сьцьвярджалі, што жыдоўскае слова “аалма” азначае маладой жанчыну, а не дзеву, як адзначана ў сьвятым перакладзе 70 тлумачэньня, дзе гэтае месца перакладзена “Гэта Дзева ва улоньня прыме”.
Новым перакладам жадалі давесьці, што хрысьціяне на падставе няправільнага перакладу слова “аалма” думаюць прыпісаць Марыі абсалютна немагчымае – нараджэньне без мужа, у той час як у сапраўднасьці Хрыстова нараджэньне нічым не адрозьніваецца ад звычайнага чалавечага нараджэньня.
Аднак злы задум новых перакладчыкаў хутка і яўна выявіўся, бо з параўнаньня розных месцаў Бібліі добра бачна, што слова “аалма” азначае менавіта “дзева”. Ды і ня толькі жыды, але і язычнікі на падставе сваіх паданьняў і розных прадказаньняў чакалі, што Збаўца сусьвету народзіцца ад Дзевы. Эвангельле ясна гаворыць, што Гасподзь Ісус нарадзіўся ад Дзевы.
“Як гэта будзе, калі я ня знаю мужа,” – пытала склаўшая зарок дзявоцтва Марыя ў Архангела Гаўрыіла, дабравесьціўшага Ёй аб нараджэньні Хрыста.
І адказаў Анёл: “Дух Сьвяты найдзе на Цябе, і сіла Найвышэйшага ахіне Цябе; вось чаму і тое, што народзіцца сьвятое, Сынам Божым назавецца”. (Лк. 1:34–35).
Пазьней Анёл зьявіўся да праведнага Іосіфа, які пажадаў адпусьціць зь дому Марыю, ведаючы што Яна зачала, не ўступаючы зь ім у шлюбнае жыцьцё. Іосіфу Архангел Гаўрыіл прамовіў: “Не бойся прыняць Марыю, жонку тваю, бо зарадзіўшаеся ў ёй ёсьць ад Духа Сьвятога”, і нагадаў яму прароцтва Ісаі аб зачацьці Дзевай (Мц. 1:18–25).
Праросшае жазло Арона, камень без рук адняты ад гары, бачаны Навухаданосарам у сьне, вытлумачаны прарокам Даніілам, зачыненая брама, бачаная прарокам Езэкіілям, і шам чаго іншага ў Старым Запавеце прадказвала нараджэньне Дзевай. Падобна таму, як Адам быў створаны Словам Божым зь неабробленае і дзявоцкае зямлі, так і Сябе Слова Боскае стварыла плоць ад дзявочага ўлоньня, калі Сын Божы зрабіўся новым Адамам, каб выправіць грэхападзеньне першага Адама (Сьв. Ірыней Ліонскі, Кн. ІІІ).
Адмаўляць нараджэньне Хрыста без насеньня могуць і маглі толькі адмаўляючыя Эвангельле, а Царква Хрыстова ад пачатку спавядае Хрыста “увасобіўшагася ад Духа Сьвятога і Марыі Дзевы”. Але нараджэньне Бога ад Сапраўды Дзевы зьявілася каменьнем сутыкненьня для тых людзей, якія жадаючы называцца хрысьціянамі, але не жадалі зьмірыцца розумам і клапаціцца аб чыстаце жыцьця. Чыстае жыцьцё Марыі зьявілася дакорам дзеля тых, якія нячыстыя ў сваіх думках. Каб здавацца хрысьціянамі, яны не сьмелі адмаўляць, што Хрыстос нарадзіўся ад Дзевы, але пачалі сьцьвярджаць, што Марыя заставалася Дзевай толькі “пакуль не нарадзіла сына Свайго Ісуса”.
“Пасьля нараджэньня Ісуса,” – казаў у IV стагодзьдзі ілжэнастаўнік Гэлвідзій, а таксама шматлікія да і пасьля яго, “Марыя пачала шлюбнае жыцьцё зь Іосіфам і мела ад яго дзяцей, названых у Эвангельлі братамі і сёстрамі Хрыста”. Але слова “пакуль” не азначае, што Марыя заставалася Дзевай толькі да пэўнага часу. Слова “пакуль” і яму падобныя часта азначаюць вечнасьць. У Сьвятым Пісаньні гаворыцца аб хрысьці: “У дні ягоныя праведнік будзе цьвісьці, і будзе вялікі спакой, пакуль ня спыніцца месяц” (Пс. 71:7), але гэта не адзначае, што калі згіне месяц пры канцы сусьвету, згіне праўда Божая; менавіта тады яна і пераможа. Альбо што азначае напісанае “належыць Яму ўладарыць, пакуль не пакладуцца ўсе ворагі пад ногі Ягоныя”? Няўжо Гасподзь мусіць уладарыць толькі да часу, пакуль ворагі Ягоныя не будуць пад нагамі Ягонымі! І Давыд у 122 псальме гаворыць: “Вось, як вочы рабоў глядзяць на руку іхніх паноў, як вочы рабыні на руку іхняе гаспадыні, так нашыя вочы да Госпада, Бога нашага, пакуль Ён зьлітуецца з нас.” Такім чынам, прарок будзе мець вочы да Госпада да таго часу, пакуль не выпрасіць міласьці, а атрымаўшы міласьць, апусьціць іх на зямлю? (Дабрашчасны Іранім. Аб Сапраўднай Дзявоцкасьці Марыі; 1 Кар. 15:22; Пс. 122:2). Выратавальнік у Эвангельлі кажа апосталам: “Я зь вамі ў–ва ўсе дні да сканчэньня веку.” Такім чынам, па сканчэньню века Гасподзь адыдзе ад вучняў Сваіх, і тады, калі яны на дванаццаці пасадах будуць судзіць дванаццаць кален ізраільскіх, яны не будуць мець абяцаных зносін з Госпадам? (Дабр. Іранім. Тамсама; Мц. 28:20)
Няправільна таксама думаць, быццам браты і сёстры Хрыстовы былі дзецьмі Ягонай Усясьвятой Маці. Назва “брат” і “сястра” маюць самае рознае значэньне. Вызначае пэўнае сваяцтва паміж людзьмі альбо іх духоўную блізкасьць, гэтыя словы ўжываліся то ў больш шырокім, то ў больш вузкім сэнсе. Ва ўсялякім выпадку братамі і сёстрамі называюцца людзі, што маюць агульных бацьку і маці. Альбо толькі агульнага бацьку альбо маці, нават паходзячыя ад розных айца і маці, калі іх бацькі пазьней аўдавеўшы ўступілі ў брак (зьведзеныя браты), альбо ж, калі іх бацькі зьвязаныя блізкім сваяцтвам (дваюрадныя браты).
Нідзе зь Эвангельля нябачна, каб названыя там браты Ісуса былі альбо лічыліся дзецьмі Ягонай Маці. Наадварот, было вядома, што Якаў і іншыя былі сынамі Іосіфа Заручонага Марыі, які быў удовы і ад першай жонкі меў дзяцей. (Сьвю Эліфан Кіпрскі. Панарыён аб ерасі. 78). Таксама і сястра Ягонай Маці, Марыя Клеоптава, якая зь Ёй стаяла каля крыжа Госпада (Ян. 19:25), таксама мела дзяцей, якія з поўным правам, у зьвязку такога блізкага сваяцтва, маглі называцца братамі Госпада. Тое, што так званыя, браты і сёстры Госпада не былі дзяцьмі Ягонай Маці, ясна бачна з таго, што Гасподзь даручыў прад сьмерцю Сваю Маці ўлюблёнаму Свайму вучню Яну. Дзеля чаго б Ён гэта рабіў, калі б Яна мела яшчэ дзяцей апрача Яго? Яны б самі клапаціліся аб Ёй. Сыны ж Іосіфа, ўяўнага бацькі Ісуса, не лічылі сябе абавязанымі клапаціцца аб сваёй, як яны лічылі, мачахі, альбо, ва ўсялякім выпадку не мелі да яе такой любові, зь якой ставяцца родныя дзеці да бацькоў, і якую меў да Яе ўсыноўлены Ян.
Такім чынам, уважнае вывучэньне Сьвятога пісаньня з поўнае яснасьцю выяўляе безгнунтоўнасьць пярэчаньняў супраць Сапраўднага Дзявоцтва Марыі і сарамаціць тых, хто вучыць інакш.
(працяг будзе)
