СЛОВА Ў НЯДЗЕЛЮ АБ СТРАШНЫМ СУДЗЕ. СОН НАВУХАДАНОСАРА.

архіяпіскап Лука (Война–Ясенецкі)

У вельмі старажытны час уладарыў у Бабілён магутны дэспат Навухаданосар, падпарадкаваўшы сабе мноства царстваў зямных.

Аднойчы уначы сьніўся яму страшны сон, вельмі усхваляваўшы яго. Але прачнуўшыся раніцай, ён цалкам забыў гэты сон і загадаў заклікаць да яго усіх прарокаў, калдуноў, варажбітоў і мудрацоў. Ад іх ён патрабаваў распавесьці і патлумачыць ягоны сон. Але, вядома, ніхто не мог ведаць і распавесьці, што сьнілася цару, і яны толькі абяцалі яму вытлумачыць яго сон, калі ён сам распавядзе яго.

Навухаданосар прыйшоў у ашалелы гнеў і загадаў вынішчыць усіх мудрацоў, прарокаў і калдуноў у царстве ягоным.

Аб гэтым пазнаў прарок Данііл, які знаходзіўся тады ў Бабілёнскім палоне са усім народам Ізраільскім. Яму таксама пагражала сьмерць. Але Бог адкрыў яму сон цара і значэньне яго. І паўстаў ён прад страшным дэспатам Навухаданосарам, і так распавёў яму сон яго: “Табе, цару, была такая ўява: вось, нейкі вялікі ідал; вялізарны быў гэты ідал, у нязвычайным бляску стаяў ён перад табою, і страшны быў выгляд у яго. У гэтага ідала галава была з чыстага золата, грудзі ў яго і рукі ў яго – зь срэбра, чэрава ў яго і клубы ў яго – медныя, галені ў яго жалезныя, часткова гліняныя. Ты бачыў яго, пакуль не адарваўся камень ад гары, сам бяз рук, ударыў ідала, у жалезныя і гліняныя ногі яго, і раструшчыў іх. Тады ўсё разам раструшчылася: жалеза, гліна, медзь, срэбра і золата зрабіліся як пыл на летніх гумнах, і вецер разьвеяў іх, што і сьледу не засталося ад іх; а камень, які разьбіў ідала, зрабіўся вялікаю гарою і напоўніў усю зямлю.” (Дан. 2:31–35)

Гэты сон Навухаданосара прарок Данііл растлумачыў як гісторыю царстваў, якія паўстануць пасьля яго царства, якое ў сьне паказана як вышэйшае зь усіх царстваў, падобнае залатой галаве балвана.

За ім рушаць усьлед іншыя вельмі моцныя царствы, падобныя срэбру, медзі і жалезу – падобныя грудзі, улоньня і сьцёгнам балвана, зробленым зь медзі, якая ў старажытнасьці шанавалася вельмі высока; і падобныя жалезным галёнкам яго – царствы моцныя, як жалеза, самы дужы зь мэталяў. А ступні і пальцы ног, зробленыя зь сумесі жалеза і гліны, адлюстроўвалі найпозьнія, значна больш слабыя царствы.

І па гэтым–то слабым месцы балвана, якое адлюстроўвала найпозьнія слабыя царствы, стукнуў камень, што адарваўся ад гары без удзелу рук, – і паваліўся страшны балван, і разьбіўся на дробныя часткі, нават да праху, вынесенага ветрам.

А Камень не адсечаны рукой, Божай сілай аддзяліўшыся ад “несякомай Гары” – Усясьвятой Дзевы Марыі – стаў велізарнай гарой, пакрыўшай усю зямлю.

Так адлюстроўвалася Боская сіла хрысьціянства, які заваяваў усе паганскія народы.

Тлумачэньне сну Навухаданасора было дадзена вялікаму прароку Даніілу ад Духа Сьвятога і, як ведаем мы зь наступнай гісторыі чалавецтва, у дакладнасьці выканалася. Велізарны і страшны балван быў выявай мноства царстваў і дзяржаў, у якіх быў агульная цяжкая загана, у усіх адно уразьлівае месца – ступні, збольшага жалезныя, збольшага гліняныя. Гэтым уразьлівым месцам было адсутнасьць Праўды.

Словы вялікіх прарокаў, сказаныя Духам Сьвятым, маюць вечнае значэньне. І дагэтуль стаіць прад нашымі разумовымі вачамі страшны балван, убачаны ў сьне царом Навухаданасарам: дагэтуль бачым мы ў нядаўнім гістарычным мінулым і нават у сучасных нам падзеях дзяржавы, якія абапіраюцца ў сваім імкненьні да улады над усім сьветам на сілу золата і срэбра, на магутнасьць ваеннай сілы сваіх медных тулаваў і сьцёгнаў, на моц жалезных галёнак, што ступаюць па усёй зямлі і забіваючыя слабыя народы. Але ведаем ад прарока Данііла, што страшныя ступні іх складаюцца з гліны і толькі часткова з жалеза.

І гэтым магутным дзяржавам прыйдзе бездапаможны канец, калі надыдзе вялікі і слаўны дзень Страшнага Суду, калі “Камэнь рукамі не адсечаны”, не чалавечай сілай адпаўшы ад “несякомай Горы”, стукне па гліняных нагах усіх абаронцаў няпраўды, ад цэлых дзяржаў да асобных людзей.

Тады паваліцца уся сіла і улада чалавечая. Тады ўваскрэснуць усё мёртвыя сілай гэтая слаўнага Каменя – Госпада нашага Ісуса Хрыста – і пачнецца Яго Страшны Суд над усім сьветам.

Тады загадае Ён Анёлам Сваім падзяліць усіх устаўшых на суд і адных паставіць направа ад сябе, а іншых налева, і скажа стаячым па правую руку: “Прыйдзеце, дабраславёныя Айца Майго, прымеце ў спадчыну Царства, угатаванае вам ад стварэньня сьвету: бо быў галодны Я, і вы далі Мне есьці; быў сасьмяглы, і вы напаілі Мяне; быў падарожны, і вы прынялі Мяне; быў голы, і вы адзелі Мяне; быў хворы, і вы адведалі Мяне; у цямніцы быў, і вы прыйшлі да Мяне. Тады праведнікі скажуць Яму ў адказ: “Госпадзе! калі мы бачылі Цябе галоднага і накармілі? альбо сасьмяглага і напаілі? калі ж мы бачылі Цябе падарожнага і прынялі? альбо голага і адзелі? калі ж мы бачылі Цябе хворага, альбо ў цямніцы, і прыйшлі да цябе?”. І Цар скажа ім у адказ: “праўду кажу вам: як што зрабілі вы гэта аднаму з братоў Маіх меншых, дык зрабілі Мне”. Тады скажа і тым, якія леваруч ад Яго: “ідзеце ад Мяне, праклятыя, у вагонь вечны, угатаваны д'яблу і анёлам ягоным: бо быў галодны Я, вы не далі Мне есьці; быў сасьмяглы, і вы не напаілі Мяне; быў падарожны, і не прынялі Мяне; быў голы, і не адзелі Мяне; хворы і ў цямніцы, і не адведалі Мяне”. Тады і яны скажуць яму ў адказ: “Госпадзе, калі мы бачылі Цябе галоднага, альбо сасьмяглага, альбо падарожнага, альбо голага, альбо хворага, альбо ў цямніцы, і не паслужылі Табе?” Тады скажа ім у адказ: “праўду кажу вам: як што вы не зрабілі гэтага аднаму з гэтых меншых, дык не зрабілі Мне.”” (Мц. 25: 34–46)

Як бачыце, Госпад Усятрымаючы, Страшны Судзьдзя сьвету, будзе судзіць усе народы толькі па двух крытэрам або прыкметам, або нават толькі па адной прыкмеце вышэйшай праўды, бо яна неаддзельная ад дасканалай любові. За справы праўды і любові апраўдае пастаўленых па правую руку; за справы няпраўды і нялюбасьці да Бога і людзям асудзіць пастаўленых па левую руку.

У ліку апраўданых і дабраслаўлёных будзе і мноства простых людзей, аб якіх сказаў Апостал Павел: “Бог выбраў буянае сьвету, каб пасароміць мудрых, і нямоглае сьвету выбраў Бог, каб пасароміць моцнае; і бязроднае сьвету і пагарджанае і нічога ня значнае выбраў Бог, каб зьнясіліць значнае” (1 Кар. 1:27 – 28).

У гэтых простых людзей няма ні ў чым падабенства са страшным балваном, паказаным у сьне Навухаданосару. Іх розум не адукаваны, і не навуковы, і не падобны на залатую галаву балвана. Няма ў іх магутнай сілы грошай, няма сілы і крэпасьці медзі і жалеза, але няма ў іх і гліняных ступняў. Уся істота іх складаецца з чалавечага цела, па якой, вядома, не стукне іх Камень рукамі не адсечаны, разбураючы толькі няпраўду.

Гэта добрыя, простыя людзі, усім сэрцам палюбіўшыя Сонца Праўды, Госпада Ісуса Хрыста.

Ды дасьць жа нам Госпад наш Ісус Хрыстос вечнай радасьці быць у ліку тых, у якіх не знойдзе Ён ніякай няпраўды.

Ды прылічыць Ён і нас да хору нямудрых і нічога не значных, але скасаваўшым мудрае і значнае. Амін.

1958 г.

АБ СТРАШНЫМ СУДЗЕ

Мітрапаліт Антоній (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа.

Сёньня дзень, калі мы успамінаем Страшны суд Госпада. Сумленьне наша судзіць нас кожны дзень, кожную гадзіну. Госпад уклаў у нас сьвядомасьць дабра і благога, праўды і няпраўды, і няма такога імгненьня ў жыцьці, калі, паступаючы дрэнна або кажучы благія, гнілыя, разбуральныя або проста пустыя словы, мы не адчуваем, што над намі зьдзяйсьняецца суд. І калі мы ў гэтыя моманты мудра, сьвядома паставіліся бы да голасу Божага, які гучыць часам, як гром, а часам ціха шэпчучы ў сэрцы, то мы маглі бы крочыць да сваёй сьмерці і да сустрэчы з Госпадам з радасьцю, з радасным чаканьнем.

Але мы не так паступаем зь дня ў дзень са сваім сумленьнем і зь яе сталым напамінам аб шляхах Божых і аб шляхах сьмерці. І вось цяпер Эвангельле нагадвае нам аб тым, што прыйдзе дзень, калі мы, са усёй нашай няпраўдай і са усёй праўдай нашай, станем перад тварам Божым, і тады сапраўды будзе страшна стаяць перад Ім. Але страшна чаго? Не пакараньня, — таму што пакараньне часам дае нам пачуцьцё, што мы загладзілі сваю віну, што зараз, быўшы пакараныя, мы ачысьціліся. Страшна ў гэтым судзе тое, што мы станем перад тварам Божым і убачым бясконцую скруху і бясконцую літасьць, і убачым на руках Гасподніх раны ад цьвікоў, якія прабілі гэтыя рукі дзеля нас, на Яго ілбу раны ад цярновага вянку, які Ён насіў дзеля нас перад тым, як уступіць у страшную сьмерць, якую мы наклалі на Яго сваім грахом, сваім адпадзеньнем ад жывога Бога.

Вось што страшна будзе: убачыць перад сабой Боскую любоў, намі ж зьняважаную, намі ж аддадзеную на пасьмешышча, намі жа аддадзеную на сьмерць. Любоў Боская… Суд над намі будзе аб любові, і сёньняшняе Эвангельле нам ясна кажа, якая павінна быць гэтая любоў: не тая ласкавая, сэнтымэнтальныя любоў, аб якой мы кажам увесь час, не то “ласкавае сэрца”, якое так пагардліва і справядліва таўруюць Айцы; а любоў жывая, якая прыносіць плод. А плод — гэта жаль, гэта клапатлівасьць, гэтая міласэрнасьць, гэта дзейсная і дзейная любоў, любоў, якая нараджаецца ў сэрца і ў сьвядомасьці, але далей расквітнее ва учынках, якія робяць жыцьцё вакол нас для іншых людзей меней цяжкім, меней цёмным, меней халодным, меней страшным.

Любоў, аб якой кажа Эвангельле — не пачуцьцё і не сэнтымэнтальнасьць, гэтае забыцьцё аб сабе. У сёньняшнім Эвангельлі мы чулі, як Хрыстос заклікаў праведнікаў у радасьць вечную за тое, што яны здолелі дзейсна любіць; а што яны адказалі? “Калі жа, Госпадзі, мы усё гэта Табе стварылі?” — таму што іх любоў была такая, што яны і не заўважалі, што яны дзеюць нешта вялікае: яны не маглі пярэчыць таму парыву душы, які прымушаў іх, захапляў, выносіў на дабро. Любоў пачынаецца зь імгненьня, калі мы усьвядомім, што перад намі ёсьць галеча, калі сэрцам на яе адклікаемся. А калі наша сэрца каменнае — калі мы адклікаемся на гэтую галечу дужай і непахіснай воляй выканаць то, для чаго мы пастаўленыя на зямлі: служыць брату нашаму і уславіць Бога нашага, як Выратавальнік Сам сказаў: каб людзі, бачачы нашы добрыя справы Яго уславілі — не нас, Яго.

Вось як нам трэба навучыцца любіць: забываючы свае пачуцьці, забываючы свае жаданьні, толькі бачачы, адчыненым розумам і сэрцам узіраючыся ў тое, што вакол нас робіцца, і робячыся ў гэтым сьвеце прысутнасьцю Боскай любові. А Боская любоў — мы ведаем, якая яна была, мы ведаем яе зь Эвангельля, мы ведаем яе па Хрысту: гэта любоў крыжовая, любоў, якая сябе аддае да сьмерці, да зьневажаньня, да вывяржэньня, і гатовая спусьціцца ў самыя глыбіні пекла, у самыя цёмныя яго глыбіні, каб зь іх выняць таго, хто тамака пакутуе ў цемры, у адзіноце, у пакінутасьці.

Удумаемся ў гэтую пропаведзь любові, у гэтае папярэджаньне аб судзе, і паставім перад сабой пытаньне: як мы любім? Ці любім мы так, што жывем для іншага, забываючы сябе, не абавязваючы ні працы сваёй, ні гора, ні пакінутасьці ні ў што, абы іншы чалавек мог атрымаць ад нас радасьць, палягчэньне і натхненьне жыць як чалавек, у волі Хрыстовай — або любім мы інакш? Таму што калі мы станем перад судом Божым, нам будзе пастаўлены менавіта і толькі гэтае пытаньне: як ты любіў? Ці любіў ты па-драпежніцку, па—уласьніцку, сябелюбна, сэнтыментальна? — або любіў ты велікадушна, адважна, ахвярна, як Хрыстос нас навучыў любіць?!. Амін!

НЯДЗЕЛЯ МЯСАПУСТНАЯ. СЛОВА АБ СТРАШНЫМ СУДЗЕ

архіяпіскап Лука (Война–Ясенецкі)

Як два крыла, узносяць нас найвышэй усяго стварэньня два найглыбокіх імкненьня нашых: імкненьне да неўміручасьці і імкненьне да праўды. Адвечна, з тых часоў, як існуе думаючы род чалавечы, разьдзіраюцца людзі панурым пытаньнем: што такое дзеецца на зямлі? Чаму злыя людзі жывуць добра, а добрыя, рахманыя, ціхія бываюць гнаныя і мусяць пакутаваць? Не было адказу на гэтае пытаньне, але ён будзе – будзе тады, калі створыць Госпад і Бог наш Свой страшны і праведны суд.

Тысячы, тысячы гадоў льюцца бесьперастанку сьлёзы пакрыўджаных і гнаных, і калі б сабраць усе гэтыя сьлёзы і выліць у моры, то выйшла б мора зь сваіх берагоў і затапіла б усю сушу. А у Бога палічаныя усе сьлёзы нявінных пакутнікаў.

А колькі ж было злачынстваў за ўвесь гэты час, ад глыбокай, глыбокай старажытнасьці пачынаючы. Іх было гэтулькі ж, калі не больш, чым пясчынак ва ўсіх пустэльнях зямлі.

І дагэтуль, як ва усе часы, нясецца да неба страшны лямант няшчасных народаў, што зьнішчаюцца ворагамі. І чуе, чуе Бог гэтыя страшны лямант...

Сьвяты Ян Багаслоў у сваім Адкрыцьці піша, што бачыў ён пад пасадам Божым душы абезгалоўленыя за слова Боскае і чуў, як яны заклікалі да Бога: “Дакуль, Уладыка сьвяты і праведны, ня судзіш і ня помсьціш жыхарам зямным за кроў нашу?” (Адкр. 6:10)

А усе тыя мучанікі незьлічоныя, якія жылі пазьней Яна Багаслова, няўжо не клічуць яны дагэтуль Богу аб помсьце за тыя страшныя катаваньні, за тыя пакуты, якія прынялі яны за імя Хрыстова?

Клічуць, клічуць, і лямант гэты няспынна узносяцца да Бога.

Але Госпад Бог мае дзіўнае доўгае цярпеньне, і нам здаецца дзіўным, незразумелым, чаму не помсьціць Ён дагэтуль усім злачынцам, чаму трывае абуральнае зло на зямлі. Адказ на гэтае пытаньне атрымаў сьвяты Ян Багаслоў ад Бога такой: “Няправеднік хай яшчэ робіць няпраўду; нячысты хай яшчэ апаганьваецца; праведнік хай творыць праўду яшчэ, і сьвяты хай асьвячаецца яшчэ. Вось, прыйду неўзабаве, і адпомста Мая са Мною, каб аддаць кожнаму паводле ўчынкаў ягоных.” (Адкр. 22:11-12)

Госпад церпячы, Госпад чакае таго страшнага часу, аб якім прадказаў Ён: калі прыйдзе Сын чалавечы, ці знойдзе веру на зямлі?

Злачынствы бязьлітасных і злых ніколі не спыняюцца – і будзе бясконцай адплата за злачынствы іх.

Калі скажу я, што душа наша не церпіць, ніякім чынам не пераносіць таго, каб злыдні заставаліся бяскарнымі, каб праведнікі былі заўсёды гнанымі, то гэта значыць, што цалкам неабходна і цалкам абавязкова неўміручасьць – неўміручасьць для злых і для праведных, бо толькі пры гэтай умове могуць атрымаць яны вечную адплату, якую не атрымалі ў гэтым зямным жыцьці.

Не ці чуеце вы кожны дзень у запаведзях асалоды чацьвёртую запаведзь: Дабрашчасныя тыя, хто жадае і прагне праўды, бо яны спатоляцца.

О як неабходная праўда! О як невыносна было б жыць на сьвятле, калі бы не было вечнай і безумоўнай праўды!

Калі Госпад Ісус Хрыстос задавальняе тых, хто шукае і прагне праўды, калі абяцае, што яны насыцяцца, то калі ж? Толькі ў Царстве Нябесным.

Дабрашчасныя гнаныя за праўду, бо іх ёсьць Царства Нябеснае. О колькі выгнаных за праўду, за імя Хрыстова! О як бясконцая, як неабходная натоўп гэтых спавяданьнікаў Хрыстовых! І ім сказанае, што ва узнагароду за свае пакуты яны атрымаюць Царства Нябеснае. Будзе, будзе Царства Нябеснае, у якім атрымаюць яны адплату. Зазьзяе над сусьветам грэшным,дайшоўшы да акаянства сьвету, вечная Божая праўда.

Дабрашчасныя вы, калі будуць вас ганьбіць і гнаць і ўсякім словам ліхім несправядліва зьневажаць за Мяне. На небе, у жыцьці вечным – тамака атрымаюць яны ў вялікай радасьці адплату за зьдзекаваньні над іх верай, за той перасьлед за слова Божае, якім падвяргаліся яны на зямлі.

Суд Хрыстоў будзе сапраўды страшным. Суд Хрыстоў будзе справядлівы, бо нельга бяскарна парушаць вялікі закон любові і праўды.

Ён будзе страшны ужо таму, што на гэты суд зьбяруцца незьлічоныя мірыяды людзей, якія жылі усюды і паўсюль ад стварэньня сьвету, бо калі яны ніколі не чулі дабравесьце Хрыстова, то кажа апостал Павел, што усё ж “ня ўзаемныя яны”, г.з. не маюць апраўданьня, таму што самая прырода уяўляе нам ва усім Бога, і маглі бы яны зразумець і убачыць ясна задум Божы, усім кіраўнік.

Вы чулі ў сёньняшнім Эвангельскім чытаньні, як будзе судзіць Госпад наш Ісус Хрыстос людзей на Сваім Страшным Судзе, чулі, што дасьць адплату вечную тым праведнікам, якія заўсёды дзеялі справы любові і літасьці, што назаве праклятымі і пашле ў вагонь вечны тых, якія ніколі не былі літасьцівыя.

Чаму ж, чаму толькі па адной гэтай прыкмеце міласэрнасьці або неміласэрнасьці будзе судзіць людзей Госпад і Бог наш Ісус Хрыстос? Таму што літасьць ёсьць найважны выраз любові, любові да людзей, спагады да іх.

А хто поўны любові, хто дзее справы міласэрнасьці?

Толькі тыя, хто палюбіў самую жывую Любоў – Бога–Слова, Госпада Ісуса Хрыста, так палюбіўшага сьвет, што дзеля выратаваньні яго ў страшных пакутах добраахвотна аддаў Ён жыцьцё Свае на страшным Крыжы.

А чаму будуць пасланыя ў вечны вагонь тыя, якія ніколі і нікому не дзеялі спраў міласэрнасьці?

Таму што не мелі аніякай любові, а хто не мае любові, той кіруецца законам нянавісьці і варожасьці.

Бо два шляхі ёсьць у жыцьці, адзін зь якіх абірае кожны па вольнай волі сваёй. Ёсьць шлях прытрымліваньня дабру і праўдзе; ёсьць іншы страшны шлях прытрымліваньня злу і няпраўдзе.

Вы ведаеце, што ва усёй сусьвеце і ва усім жыцьці чалавека заўсёды усё адбываецца па вялікім законе бесьперапыннага разьвіцьця. Нішто не застаецца нязьменным, усё цячэ, усё зьмяняецца, як сказаў вялікі мудрэц старажытнасьці. Усё разьвіваецца, усё удасканальваецца. І калі чалавек абраў шлях дабра і праўды і няўхільна крочыў па ім усё далей і далей, то ён, на працягу усяго жыцьця свайго дзеючы праўду і дабро, свой дух удасканальвае ў гэтым кірунку і становіцца годным таго, каб і ў жыцьці вечным працягваць гэтае сваё разьвіцьцё, – і ён працягне яго, калі пачуе ад Страшнага Судзьдзі: “Прыйдзеце, дабраславёныя Айца Майго, прымеце ў спадчыну Царства, угатаванае вам ад стварэньня сьвету” (Мц. 25:34).

У гэтым царстве, у царстве вечнай праўды, у сьвятле любові Боскай будзе без канца разьвівацца яго дух у тым жа кірунку, у якім разьвіваўся на зямлі дух праведных, і ў гэтым будзе іх вечная радасьць, іх вечная асалода. А што жа, няўжо не будзе справядліва сказаць, што калі чалавек абраў шлях зла і няпраўды, то сэрца і розум яго ў гэтым жыцьці разьвіваліся і удасканальваліся ў зьле і няпраўдзе? А калі так, то і ў жыцьці вечным працягвае ён разьвіцьцё ў гэтым жа кірунку. А дзе ж, калі і не тамака, у страшным месцы, прыгатаваным злому і анёлам яго, будзе ён працягваць сваё наступнае разьвіцьцё? Вядома, зь злым і анёламі яго.

О, Госпадзі, Госпадзі, як жа гэта страшна! О, Госпадзі, Госпадзі, як гэта жудасна! Як узрушаюча жудасная доля тых, якія абралі шлях зла!

Жахнёмся ж, спужаемся усе мы, сыдзем з шляху зьлі, абярэм шлях праўды і дабра.

А што значыць абраць шлях праўды? Гэта значыць выканаць увесь закон Хрыстоў, бо уся праўда складаецца ў гэтым сьвятым Божым законе.

Будзем жа усе мы крочыць па гэтым шляху, па шляху Хрыстову, шляхі праўды туды, дзе насяляе вечная праўда.

Будзем апяваць са сьвятым прарокам і складальнікам псальмаў Давыдам: “Божа помсты, Госпадзе. Божа помсты, акажы Сябе! Паўстань, Судзьдзя зямлі, аддай ганарліўцам адплату. Дакуль, Госпадзе, бязбожнікі, дакуль бязбожнікі радавацца будуць? Яны вырыгаюць дзёрзкія словы; пышаюцца ўсе беззаконьнікі; топчуць народ Твой, Госпадзе, прыгнятаюць спадчыну Тваю.” (Пс. 93:1–5)

Але так не будзе: паўстане Госпад–Мсьцівец, прыйдзе Госпад, Прыйшоўшы ў першы раз як Ягня на ахвяраваньне, прапаведуючы любоў, пакорнасьць і міласэрнасьць – прыйдзе як Страшны судзьдзя, прыйдзе зь велізарнымі полчышчамі анёлаў нябесных і створыць Свой Страшны суд. Амін.