Ад пачатку ХІХ стагодзьдзя рускія праваслаўныя і ўніяцкія гісторыкі старана пашыраюць міт аб занепадзе Беларускага (Кіеўскага) Праваслаўя ў XVI стагодзьдзі. Яны перасьледуюць розныя мэты, але сыходзяцца ў адным – беларусы няздатныя без рускіх альбо каталіцкіх “падпорак” мець сваю Праваслаўную Царкву ды падтрымліваць ў ёй адукацыйны, навуковы ўзровень ды дбаць аб духоўнасьць народу на належным узроўні.
Вызначальным для гісторыі Праваслаўнай Царквы (Кіеўскае мітраполіі) Вялікага Княства Літоўскага ў XVI ст. ёсьць Віленскі Памесны сабор 1509 г., які адбыўся пад кіраўніцтвам мітрапаліта Іосіфа Солтана (1507-1521 г.г.). Сабор распачаўся ў Вільні 25 сьнежня 1508 г. і скончыўся 18 студзеня 1509 г. На саборы прысутнічала сямёра япіскапаў, сямёра архімандрытаў, шасьцёра ігуменаў, сямёра пратаярэяў і шматлікае сьвятарства. Сабор выпрацаваў наступныя правіла: “О стаде пастырьства Христовых словесных овец; О ставлении попов. О поставлении достойных у сьвященство; О утаенной совести; О непослушникох; О попех неимущих жен; О отнимании церквей; О сьвященникох князских и паньских; О церквах котории будуть стояти без сьвященников и без пэтья; Аще князь или боярин от церкви что отоймет; О отлучении сана; О отходящих черньцох; О божественныи правила; О непослушенстве епископском; О твръдости оўставления; Сьвятого събора поместнаго иже в Сардакии, сиречъ, в Средци.” [13, ст.163-170]
