ПЯЦІДЗЕСЯТНІЦА

мітрапаліт Антоні (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа!

На пяцідзесяты дзень пасьля Свайго Уваскрэсеньня Хрыстос паслаў Сваім вучням Сьвятога Духа Свайго, Духа, Які зыходзіць ад Айца, але Які пасылаецца ў сьвет Выратавальнікам Хрыстом. Вучні былі сабраныя на малітве, ва успаміне аб сваім забітым і ўваскросшым Настаўніку. І раптам сышлі на іх як бы агністыя языкі; вагнём спусьціўся на іх Дух Божы, іх напоўніла натхненьне — ужо не тыя былі апосталы, якімі яны былі за пяцьдзесят дзён да гэтага. Тады яны, спалоханыя, туліліся ў страху, што іх Настаўнік пераможаны, забіты. Зараз тыя жа самыя людзі, напоўненыя гэтым натхненьнем, гэтым дыханьнем вечнага жыцьця, напоўненыя Божай прысутнасьцю, вышлі да навакольных людзям і без страху, зь адвагай, аб якой яны самі не маглі мець паняцьця да таго, сталі казаць аб Хрысьце як аб Богу, Які стаў чалавекам, сталі казаць аб Богу як аб Любові, любові бязьмернай, невымернай, якая ахінае, ахапляе усё і усіх. І тое ж натхненьне споўніла іх такой адвагі і такой мужнасьці, дзякуючы якой яны пайшлі не толькі на пропаведзь, але на пакуты, на зьбіваньне, на пакуту і зьдзек, у засьценкі, і, у канчатковым выніку, на сьмерць. Дух Божы спачыў на іх; Дух сыноўні: як Сын Божы, так і яны сталі сынамі Божымі, і як Выратавальнік Хрыстос прыйшоў у сьвет выратаваць людзей коштам Свайго жыцьця, так і яны жыцьцё свае і сьмерць сваю падарылі людзям, каб яны пачулі, што Бог ёсьць любоў, што ў сьвеце ёсьць сэнс, што мы Богу дарагія, і што чалавечае грамадзтва павінна быць пабудавана на новых пачатках — не на пачатках гвалту, хлусьні, прыгнёту, а на пачатках любові, узаемнага прызнаньня, на пачатках ахвяры таго, хто ведае, дзеля таго, які яшчэ не ведае. Хрыстос сказаў двоім вучням: Як Мяне паслаў Айцец, так і Я вас пасылаю: на сьмерць, на жыцьцё, на перамогу. Амін.

ПЯЦІДЗЕСЯТНІЦА. ТРОЙЦА. СЫХОД СЬВЯТОГА ДУХА НА АПОСТАЛАЎ

Калі прайшло пяцьдзесят дзён, усе вучні Ісуса разам зь Маці Боскай і некаторыя сьвятыя жанчыны і юдэі, якія верылі ў Яго, сабраліся ў адным доме на Сіёнскае гары – агулам каля 120 людзей. Як заўсёды, яны маліліся і чакалі сыход Сьвятога Духа, як абяцаў Гасподзь. І нечакана пачаўся шум зь неба, як бы бура раптоўна зьявілася, і напоўніла ўвесь той дом, дзе яны сядзелі. І зьявіліся ім языкі падзеленыя, як вогненыя, і на кожнага зь іх па аднаму сеў. Усе яны напоўніліся Духам Сьвятым і пачалі размаўляць рознымі мовамі, як ім Дух даў прамаўляць.

У гэты дзень было юдэйскае сьвята Пяцідзесятніцы, усталяванае ў памяць наданьня юдэям закону на гары Сінайскае і ў Ерусаліме з гэтае нагоды знаходзілася шмат людзей з розных краін. Пачуўшы нязвыклы шум у паветры, людзі пачалі сыходзіцца да будынку, дзе былі апосталы. Яны дзіваваліся, бо кожны зь іх тут пачуў, што апосталы размаўляюць іх уласнымі мовамі.

Вось як аб гэтым распавядаюць “Дзеі Сьвятых Апосталаў”: “І ўсе зьдзіўляліся і дзівавалі, кажучы паміж сабою: гэтыя, што гавораць, ці ня ўсе Галілеяне? Як жа мы чуем кожны сваю мову, у якой нарадзіліся, Парфяне і Мідзяне і Эламіты, і жыхары Месапатаміі, Юдэі і Кападокіі, Понта і Асіі, Фрыгіі і Памфіліі, Егіпта і частак Лівіі, што мяжуюцца з Кірынеяй, і прышлыя з Рыма, Юдэі і празеліты, Крыцяне і Аравіцяне, - чуем іх, як гавораць нашымі мовамі пра вялікія дзеі Божыя? І зьдзіўляліся ўсе і недаўмёна казалі адзін аднаму: што гэта азначае? А іншыя, насьміхаючыся, казалі: яны апіліся салодкім віном. А Пётр, стаўшы з адзінаццацьцю, узвысіў голас свой і прамовіў да іх: мужы Юдэйскія і ўсе, хто жыве ў Ерусаліме! гэта хай будзе вам вядома, і слухайце словы мае: яны не апіліся, як вы думаеце, бо цяпер трэйцяя гадзіна дня; а гэта ёсьць прадказанае прарокам Ёілем”. (Дз. 2:7–16)

Далей Пётр пачаў ім тлумачыць, што той Ісус, якога яны раскрыжавалі, – ёсьць Сын Божы, Мэсія, аб Якім казалі прарокі, што Ён уваскрэс, чаму сьведкі ўсе апосталы. “Ён быў узьнесены правіцаю Божаю і, прыняўшы ад Айца абяцаньне Сьвятога Духа, выліў тое, што вы сёньня бачыце і чуеце.” (Дз. 2:33) Калі яны гэта пачулі ад Пятра, то расчуліўся народ сэрцам і пачаў пытаць Пятра ды іншых апосталаў, што ім трэба рабіць.

Бог Айцец паслаў да нас Сына на зямлю; Бог Сын навучыў нас любіць Бога і блізкіх, пацярпеў на крыжы за грахі людзей, уваскрэс і ўзьнёсься на Неба, абяцаючы вучням Суцяшальніка – Духа Сьвятога; і цяпер Гэты Дух Сьвяты сышоў на вучняў і напаўняе заснаваную Хрыстом Царкву.

Дух Сьвятой сышоў на апосталаў не толькі дзеля таго, каб адукаваць іх і натхніць на працу і подзьвігі. Ён сышоў, каб застацца ў Царкве Хрыстовай да канца вякоў. Апосталы ня толькі атрымалі права і ўладу раздаваць дар Духа Сьвятога вернікам, але і перадаваць гэтае права сваім наступнікам, япіскапам, сьвятарам, а тыя – сваім. І так у нашай Царкве гэтая пераемнасьць існуе і да цяпер. Таму наша праваслаўная царква мае найбольш шчыльную сувязь з Хрыстом і апосталамі. Наша Царква – гэта справа Боская, гэта справа Хрыста і Сьвятога Духа. Іншымі словамі, нашу Царкву не мы стварылі, але атрымалі яе ў спадчыну ад Хрыста і Духа Сьвятога, ад апосталаў, ад айцоў і настаўнікаў Царквы. Наша праваслаўная вера – гэта вера апосталаў, вера хрысьціцеляў зямлі Беларускай Аскольда і Тура, якія прынялі яе зь Усходу ад Канстантынопаля. Патрэбна захоўваць і цаніць нашу веру…

У Беларусі са старажытнасьці існаваў наступны звычай: У дзень Пяцідзесятніцы, пасьля Сьвятой Літургіі, крочылі хросным ходам да крыніц альбо калодзежаў і крапілі іх сьвятой вадой; тыя з вернікаў, якія жадалі поўнага асьвячэньня сваіх дамоў, выносілі да брамы стол, накрывалі яго сьвяточным абрусам, а на абрус клалі хлеб і соль. Сьвятар спыняўся каля стала і, прачытаўшы Эвангельля, захадзіў у хату і крапіў сьвятой вадой усе сьцены, а потым крапіў і ўсе іншыя пабудовы, што існавалі ў гаспадарстве.

Трапар сьвята

Дабраслаўлёны Ты, Хрысьце Божа наш, / выявіўшы прамудрымі рыбакоў, / паслаўшы ім Духу Сьвятога / і праз іх які улавіў сусьвет. / Чалавекалюбца, слава Табе!

СЛОВА Ў ДЗЕНЬ СПАСЛАНЬНЯ СЬВЯТОГА ДУХА НА АПОСТАЛАЎ

архіяпіскап Лука (Война–Ясінецкі)

Глыбока важны і таямнічы догмат аб траічнасьці у Асобах Адзінага Бога адрозьнівае нашу хрысьціянскую рэлігію ад усіх іншых рэлігій.

Цэлыя тысячагодзьдзі жыл Багавыбраны жыдоўскі народ вераю ў Адзінага Бога, выявіўшага Свая усемагутнасьць і неспасьціжную прамудрасьць у тварэньні сусьвету; Сваю праўду – у сусьветным патопе, Сваю літасьць і любоў да Свайго народа – у цудоўным вызваленьні народа жыдоўскага зь доўгага Эгіпэцкага палону, у пераходзе праз Чорнае мора; у гутарках на горы Сінаі зь вялікім прарокам Майсеем і ў паданьні праз Яго Сваіх дзесяці запаведзяў, і ў шматлікіх, шматлікіх іншых вялікіх падзеях, аб якіх зь вялікай сілай так кажа Апостал Павел у пасланьні да Рымлянаў: “…што можна ведаць пра Бога, ёсьць яўнае ім, таму што Бог явіў ім; бо нябачнае ў Ім, вечная сіла Ягоная і боскасьць, ад стварэньня сьвету праз сузіраньне тварэньняў бачныя…” (Рым.1 19–20)

Такой верай у Адзінага Іегову жыл шматлікія сотні гадоў Багавыбраны народ жыдоўскі, нічога не ведаючы аб Траічнасьці Яго ў Асобах, і толькі тады, калі Прадвечны Сын Божы, Другая Асоба Сьвятой Тройцы, увасобіўся ад Найсьвяцейшай Дзевы Марыі, прапаведаваў Эвангельле праўды, калі быў раскрыжаваны на крыжы і ў трэці дзень уваскрэс, і праз 40 дзён узьнёсься ад зямлі на неба, – тады толькі спазналі паверыўшыя ў Яго усім сэрцам, што Ён – перш быцьця сьвету Народжаны ад Айца Яго Адзінасутны Сын.

Аб Усясьвятым Духу, Трэцяй Асобе Усясьвятой Тройцы, амаль нічога не ведалі ў Старым запавеце. Толькі вялікія праведнікі, падобныя Ною, Аўрааму, Язэпу, Якаву, падобныя Псальмасьпеваку Давыду, адчувалі ў сэрцах сваіх дыханьне Духу Сьвятога. А вялікія прарокі успрымалі ад Яго глыбокія таямніцы сваіх прароцтваў і жылі ў блізкіх зносінах зь Ім.

Але вось у вялікі дзень Пяцідзесятніцы упершыню выявіў Сябе сьвету Дух Сьвяты адчувальным і відавочным чынам, сыходзячы зь нябёсаў на галовы Апосталаў Хрыстовых у выглядзе агністых языкоў пры магутным шуме як бы бягучага бурнага ветру.

Гэтыя агністыя языкі спалілі ў іх душах і сэрцах усё нячыстае, усякі страх і боязь, цалкам перарадзілі іх. Дух Сьвятой нагадаў ім усё, што калісьці чулі яны ад Госпада Ісуса Хрыста, і даў ім нечуваную сьветам мудрасьць і цудоўны дарунак прамаўляць на мовах усіх народаў, якім панясуць яны пропаведзь Эвангельскую.

Ён даў ім цудоўнае веданьне усяго Сьвятога Пісаньня... Ён даў ім велізарныя сілы для зьнішчэньня паганскай ілжэмудрасьці. А любімага Апостала Хрыстова Яна паставіў Ён невымерна вышэй багасловаў усяго сьвету, і напісаў ён зьдзіўляючае нас сваёй глыбінёй чацьвёртае Эвангельле.

Праўда, і ў дзень Хросту Хрыстова ў Ярдане Дух Сьвятой зьявіўся ў выглядзе голуба, зьляцеўшага зь нябёсаў на галаву выходзячага зь вады Ісуса Хрыста, але гэта было непараўнальна меней ясная зьява Духа Сьвятога, чым спасланьня Яго ў дзень Пяцідзесятніцы ў выглядзе агністых языкоў на галовы Апосталаў.

З такой выразнасьцю яно ніколі больш не паўтаралася.

Вось чаму дзень спасланьня Сьвятога Духа на Апосталаў Хрыстовых мы завём таксама сьвятам Сьвятой Тройцы.

Нагадаю вам і незвычайныя словы Апостала Паўла ў першым пасланьні Карынфянам, словы дзіўныя і вельмі важныя для нас: “Хіба ня ведаеце, што вы храм Божы, і Дух Божы жыве ў вас?” (1 Кар. 3:16)

О, што кажаш ты, вялікі. Павел?! Няўжо і ў нашы сэрцы уваходзіць Дух Сьвяты?!

О так! Глыбока праўдзівыя словы Паўла, і іх пацьвярджае зь вялікай сілай любімы Апостал Хрыстоў Ян у сваім першым саборным пасланьні, у якім знаходзім глыбока суцяшальныя для нас слова аб тым, якімі добрымі зьменамі нашых сэрцаў суправаджаецца ціхае і непрыкметнае спасланьне ў іх Духа Сьвятога (1 Ян. 2:3-4).

Калі усім сэрцам верым мы ў Госпада нашага Ісуса Хрыста і выконваем запаведзі Яго, то любяць нас і Айцец Яго Нябесны, і Дух Сьвяты, і усяляецца ў сэрцы нашы Ён Сам зь Айцом Сваім і Духам Сьвятым, і робімся мы храмамі Божымі (Ян. 14:23).

Гэта адбіваецца павольным, але няўхільным вызваленьнем нас ад усякай брыдоты цела і духу. Мы становімся пакорлівымі і рахманымі, ціхімі і маўклівымі, літасьцівымі і праўдзівымі, любячымі блізкіх нашых.

Гэтыя ціхія зносіны зь Духам Сьвятым ды будзе для усіх вас, духоўныя дзеці мае, мэтай жыцьця вашага, ды будзе глыбокай і ціхай радасьцю.

Заслужыце вялікае шчасьце быць храмамі Божымі і сялібай Сьвятога Духа, і абароніць Ён вас ад усялякага злу і спакусаў сьвету, і дасьць вам вечную радасьць і вечны супакой. Амін.

1958 г.