ДА ПЫТАНЬНЯ ВЫЗНАЧЭНЬНЯ КАНФЭСІЙНАСЬЦІ ТЭКСТАЎ: ЯШЧЭ РАЗ АБ СЛОВЕ “ПРАВАВЕРНЫ”

Праблема канфэсійнага (праваслаўна–уніяцкага) вызначэньня аўтарства богаслужбовых ды і наогул рэлігійных тэкстаў XVII – XVIII выяўляецца часам досыць складанае. Пераважна вызначэньня адбываецца па належнасьці друкарні або месцу стварэньня, але не сакрэт, што ў XVII – пачатку XVIII стагодзьдзя мы назіраем ўзаемныя “пазычаньні” тэкстаў. Таму частка гісторыкаў і мовазнаўцаў даўно спрабуе стварыць нейкія маркэры, якія мусяць спрасьціць задачу распазнаваньня канфэсійнага аўтарства. Адным з такіх маркэраў, які сёньня спрабуюць увесьці ў навуковы абарот уніяцкія дасьледчыкі, ёсьць слова “прававерны”.

Пасьля пэўных гістарычных досьледаў, можна заўважыць, што выкарыстаньне слова “прававерны” менавіта як маркера для вызначэньня ўніяцкае літаратуры пачалося толькі пасьля выхаду ў сьвет грэка-каталіцкага малітоўніка “Госпаду памолімся”, дзе яго ўжыў у сваіх перакладах а. Аляксандр Надсан. Але рэальнага абгрунтаваньня гэтага тэрміну а. Аляксандр не прыводзіць. Гэтае абгрунтаваньня зьяўляецца крыху пазьней, у камэнтарах беларускіх уніяцкіх сьвятароў у сацыяльных сетках, а таксама прафэсара Марозавай. Падмуркам гэтага абгрунтаваньня зьяўляецца вэрсія аб тым, што базыльяне не ўспрымалі слова “праваслаўны”, якое выкарыстоўвалі “схізматыкі”, і пачалі ўжываць слова “прававерны”.

На наш погляд, першае недарэчнасьцю такога меркаваньня ёсьць тое, што менавіта Язафат Кунцэвіч ў сваім Службоўніку 1617 года, першы ўжыў выраз “і ўсіх вас, праваслаўных хрысьціян” на вялікім уваходзе. Але праблема новай тэорыі ўніятаў не толькі ў гэтым.

Калі мы зьвернемся да праваслаўнае гімнаграфіі, то найперш пабачым кандак прападобнага Марцірыя Зеленскага, у якім гаворыцца “ о нас, чадех своих, ихже собрал еси,/ и о всех правоверных, да зовем ти:/ радуйся, отче Мартирие, безмолвия пустыннаго любитель”. Гэты кандак быў напісаны мітрапалітам Казанскім і Наўгародскім Карнеліям, на тэрыторыі Маскоўскага патрыярхату, не пазьней 1698 года.

Таксама падобныя звароты “прававерны” мы сустракаем:

1.              У трапары сьвяціцелю Арсенію Сэрбскаму: “сокровище, еже всем отверзл еси, правоверия учителю”

2.              Праведным Кірылу і Марыі, бацькам прападобнага Сяргея Раданежскага: “преподобным Сергием ко Единому во Святей Троице Богу Отечество наше в правоверии утвердити”

3.              Праведнаму Іаану Воіну (XVIII ст.): “Благочестиваго воина Христова, победившаго враги душевныя и телесныя богомудренно, Иоанна мученика достодолжно песньми восхвалим: чудодействуя бо подает обильная исцеления страждущим людем, и молится Господу Богу от всяких бед спасти правоверныя.”

4.              Кандак сьвятому Канстанціну і дзецям яго Міхалу і Фёдару Мурамскім: “зрядному воеводе и правоверному князю Константину, с сынома его вкупе”

Дадзены сьпіс можна працягнуць, прыводзячы трапары і кандакі акафістаў іконам Божае Маці, сьвяціцелю Мікалаю Мірлікіўскаму ды іншым сьвятым, першыя згадкі аб якіх прыпадаюць на XV – XVI стогодзьдзя, а значыцца далёка да ўніяцкае практыцы XVIІ – XVIІІ стагодзьдзя.

Такім чынам, можна зрабіць вынік, што слова “прававерны” (правільнае веры) ужывалася ў Праваслаўнае Царкве далёка да 1596 года, а таксама ніколі не прыпынялася ўжывацца ў царкоўнаславянскае гімнаграфіі Праваслаўных Цэркваў. Таму, як вынікае з вышэй выкладзенага, яго ўжываньня ў якасьці вызначальніка менавіта ўніяцкіх тэкстаў не мае навуковага абгрунтаваньня.

Крыніцы:

Госпаду памолімся. Полац, 2002.

Полный православный тропарион. М., 1998.

Минеи март, часть первая. М., 2002.

прат. Сяргей Горбік