СЬВЯЦЕЙШЫ САФРОНІЙ, ПАТРЫЯРХ ЕРУСАЛIМСКI ЖЫЦЬЦЁ ЗВЫШГОДНАЙ МАЦІ НАШАЙ МАРЫІ ЭГІПЭЦКАЙ

Артыкул першы

“Таямніцу Цара прыстойна захоўваць, справы жа Боскіх ад­чы­няць і прапаведаваць пахвальна”, — так сказаў Архангел Ра­фа­іл Тавіту пасьля таго, як прыслаўна празерылі сьляпыя ягоныя вочы. Таму што страшна і згубна ёсць не захоўваць дзяр­жаў­най таямніцы, але калі замоўчваць і аб прыслаўнаых спра­вах Боскіх, вялікая шкода душам ад таго адбываецца.

“Таму і я, — гаворыць сьвяты Сафроній, — апантаны поўным глы­бо­кай пашаны страхам, забараняючым мне Боскія справы сха­ваць у маўчаньні, успамінаючы зь Эвангельля віну гу­ль­та­я­ва­та­га раба, дадзены яму талент для атрыманьня прыбытку за­ка­паў­ша­га ў зямлю, не пускаючы яго ў абарачэньне, і асуд­жа­на­га за то Госпадам. Таму не ўмоўчу ніяк, абвяшчу аповесьць сьвя­тую, якая  да мяне дайшла!”

Не толькі ніхто не будзь няверуючым у тое, што я пішу, хай ніхто не падумае, што я адважваюся гаварыць ілжывае, ды не ўпадзе ў сумнеў у рэчы гэтай вялікай. Не трэба мне няп­раў­ду мовіць аб сьвятых!

Калі жа і знойдуцца некаторыя, якія, атрымаўшы гэтае пі­са­нь­не, не змогуць верыць, дзівуючыся вялікай гэтай справе, і гэтым міласьцівы ды будзе Гасподзь: да такіх людзей, ве­да­ю­чы немач чалавечай існасьці, дзіўным і неверагодным лічаць тое, што аб людзях абвяшчаецца штосьці цудоўнае і прыс­лаў­нае.

Але ўжо належыць пачаць аповесьць аб рэчы гэтай прыдзівоснай, адбыўшайся ў родзе нашым.

Быў нейкі старац у адным з палестынскіх манастыроў, уп­ры­го­жа­ны прыстойнасьцю жыцьця і разважлівасьцю слова, доб­ра выхаваны ад самых дзіцячых пялёнак у манаскіх подз­ві­гах. Імя старцу таму — Засіма. Ён прайшоў усе подзьвігі ма­нас­ка­га жыцьця, захаваў усякае правіла, дадзеныя ад дас­ка­на­лых манахаў, і ўсё то зьдзяйсьняючы, ніколі не занядбаў па­ву­ча­нь­нем Боскіх словаў, але, і кладучыся, і ўстаючы, і ў ру­ках маючы працу, і смакуючы ежу (калі можна назваць ежаю тое, што ён вельмі памаленьку смакаваў), адну справу меў няў­ціх­ла, ніколі не спыніўшыся — гэта заўсёды хвалебна ўсх­ва­ляць Бога, і Боскіх слоў рабіць навучаньне.

Аддадзены зь самага маленства ў манастыр, Засіма да пя­цідзе­ся­ці трох гадоў пасьпяхова жыў ў ім працай посту.

Але потым сталі яго турбаваць нейкія сумневы. Яму стала здавацца, што ён як бы ва ўсім быў ужо дасканалы, што яму ўжо не патрэбныя зараз навучаньні іншых, і ён гаварыў сам ў са­бе: “Ці ёсьць на зямлі манах, які мог бы мне дараваць ду­хоў­ную карысьць, паказаўшы мне ўзор посту, які я яшчэ не адо­леў? І ці знойдзецца ў пустэльні чалавек, пе­ра­бо­ль­ш­ва­ю­чы мяне ў справах маіх?”

Калі старац так у сабе падумваў, зьявіўся яму Анёл і ска­заў: “О Засіма! Добра, як магчыма толькі чалавеку, добра ты жыў, добра вытрымаў ты подзьвіг посту. Аднак, нікога няма ся­род людзей, які паказаў бы сябе цалкам дасканалым. Ёсьць бо­ль­шыя подзьвігі, якія апярэдзілі тое, што табе вядома. І каб ця­бе спазнаць, колькі ёсьць да выратаваньня іншых шляхоў, сы­ходзь зь зямлі тваёй, як гэты Аўраам вялікі ў патрыярхах, і ідзі ў манастыр, зьмешчаны пры рацэ Ярдан”. І адразу ста­рац, пакараючыся мовячаму, выйшаў зь манастыра, у якім ад ма­лен­с­т­ва быў манахам, і дасягнуў Ярдана, навучаны ад клі­каў­ша­га яго ў гэты манастыр, у якім быць загадаў яму Бог. Пас­ту­каў­шы жа рукой у браму манастыра, знайшоў б­рам­ні­ка і першым чынам сказаў яму аб сабе, а той апавясьціў ігу­мена, які і прыняў Засіму.

Убачыўшы яго ў абліччы манаха, які зьдзейсьніў звычайныя па­ка­ла­не­нь­ня і малітву, ігумен спытаў Зосіму: “Адкуль ты, брат? І чаго прыйшоў да нас, жабракам старцам?” Засіма жа ад­каз­ваў: “Адкуль прыйшоў я, не трэба гаварыць. Дзеля ду­хоў­най карысьці прыйшоў я, о ойча! Бо чуў я аб вас вялікае і прых­ва­леб­нае, якое можа душу прысвоіць Богу”. Тады ска­заў яму ігумен: “Бог Адзіны, браце, Які вылечвае немач ду­шы. Ён і цябе, і нас ды навучыць Сваім Боскім жаданьням, і ды наставіць усіх дзеяць карыснае. Чалавек жа чалавека ду­хоў­на лячыць не можа, калі кожны не ўслухоўваецца ў сабе і не робіць карыснае, не сьпячы духам, Бога маючы, зь ім ра­зам Робячага. Але калі каханьне Хрыстова натхніла цябе ба­чыць нас, убогіх старцаў, то знаходзься зь намі, калі дзеля гэ­та­га ты сюды прыйшоў. І усіх нас напоўніш дабрынёй Сьвя­то­га Духу Пастыр Добры, Дараваўшы Душу Сваю збавеньня за нас”.

Калі ігумен сказаў гэта, Засіма пакланіўся яму, зрабіўшы ма­літ­ву і дабраслаўленьня і сказаўшы: “Амін!”, стаў жыць у ма­нас­ты­ры тым.

Бачыў ён там старцаў, зіхатлівых тварэньнем добрых спраў і Богадумкай, духам палаючых, Госпаду працуючых. Сьпеў іх быў няспынны, стаяньне ўсяночнае, у руках заўсёды пра­ца, у вуснах іх псальмы. Не чуваць было сярод іх ні ад­на­го бязьдзейнага слова, аб набыцьці тленных набыткаў, альбо аб кло­па­це якімсьці жыцьцёвым не было ў іх і думкі. Адно ў іх бы­ло толькі — і першае, і наступнае стараньне — мець сябе мёр­т­вы­мі целам. Ежаю жа іх былі немяншаючае словы Божы. Цела сваё сілкавалі яны хлебам і вадою па меры бо­ль­ша­га альбо меншага да Божага каханьня распаленьня.

Бачачы гэта, Засіма атрымоўваў вельмі вялікую духоўную ка­рысьць, распасціраючыся да будучага подзьвігу.

Прайшло нямала дзён і наблізілася час сьвятога Вялікага Пос­ту. Трэба сказаць, што брама таго манастыра заўсёды бы­ла зачыненая і ніколі не адчынялася, хіба тады толькі, калі вый­шаў бы хто з браціі, пасланы дзеля агульнай справы, бо пус­та было месца то, і не толькі не ўваходзілі туды ніколі вернікі, але нават не ведалі яны аб існаваньні там манастыра.

Быў жа ў манастыры тым адмысловы чын, дзеля якога і За­сі­му Бог туды прывёў. У першы тыдзень Вялікага Паста зьдзяй­сь­няў прэсьвітэр сьвятую Літургію і ўсе былі пры­ча­сь­ні­ка­мі Ўсячыстага Целы і Крыві Хрыста Бога нашага, потым сма­ка­ва­лі трохі ад ежы постнай. Затым зьбіраліся ў царкву, і, ства­рыў­шы старанную малітву і дастатковую колькасьць пак­ло­наў, цалавалі адзін аднаго старцы, прасілі з паклонамі ў ігу­ме­на дабраславеньня і маленьня, якое можа сілаю Боскаю да­па­ма­гаць і сувандраваць ім. Затым адчынялась ма­нас­тыр­с­кая брама, засьпявалі псальму “Гасподзь — сьвятло маё і ра­ту­нак мой:, каго мне баяцца? Гасподзь — цьвярдыня жыцьця май­го: каго мне палохацца?...” увесь да канца і зыходзілі ўсё ў пустэльню. Заставаліся ў манастыры захавальнікамі яго адзін або два чалавека з браціі, і то не для ахоўваньня ма­ён­т­каў (бо не меў манастыр той чаго—альбо, раскрадаемага злодзе­я­мі), але каб храм манастырскі не застаўся без Боскага слу­жэн­ьня. Усё пераходзілі раку Ярдан, прычым кожны нёс зь са­бою ежу, якую мог і жадаў зь сабою ўзяць, па меры пат­рэ­бы цела кожнага: адзін трохі хлеба, іншы — смоквы, трэці — фі­ні­кі, іншы жа — збожжа, размочанае ў вадзе. А хто і нічога не браў, толькі цела сваё ды рызы, якімі апрануты быў; калі жа існасьць цела прымушала нешта смакаваць, сілкаваўся та­кі расьлінамі пустэльнымі.

Так яны, пераправіўшыся праз Ярдан, далёка ра­зы­ходзі­лі­ся адзін ад аднаго, і не бачыўшы адзін іншага, як той трымае пост, або як моліцца. Калі ж здаралася каму ўбачыць іншага, іду­ча­га ў кірунку да яго, ён адразу ж ўхіляўся ў бок, і жыл адзін, Богу сьпяваючы заўсёды, і вельмі мала ў гэтую пару ўжы­ва­ю­чы пішчы.

Калі так ужо ўвесь Вялікі Пост канчаўся, вярталіся ма­на­хі ў манастыр да Ўваскрэсеньня апошняга перад Вялікаднём, ка­лі Царква пачынала сьвяткаваць Прадсьвята Вялікадня або Кветкавай нядзелі (што ў нас зь вамі завецца Ўваходам Гас­под­нім у Ерусалім і  Вербнай нядзеляй).

Кожны тады вяртаўся, маючы сьведкай пустэльных прац сва­іх сумленьне свае, дасьведчанае, што ён зрабіў. І зусім ніх­то не пытаў іншага, як і якім чынам зьдзейсьніў той подзьвіг. Та­кі быў статут манастыра таго.

Тады і Засіма, па звычаю манастырскаму, пераправіўся праз Ярдан, зусім трохі нясучы зь сабой ежы дзеля за­пат­ра­ба­ва­нь­ня цела і вопратку, у якую быў апрануты. Зьдзяй­сь­няў жа ён сваё малітоўнае правіла, ідучы па пустэльні і сма­ку­ю­чы па патрэбе пішчу. Сну жа меў мала, уначы трохі адпачываў, да зямлі схіляючыся і садзячыся там, дзе зас­та­ва­ла яго ноч. І устаючы вельмі рана, зноў ішоў. Жадаў жа ён пайсьці ва ўнутраную пустэльню, маючы спадзяваньне знайсьці ней­ка­га зь айцоў, там жывучых, які мог бы прынесьці яму духоўную карысьць. І прыклалася яму жаданьне да жа­да­нь­ня. Ідучы дваццаць дзён, спыніўся ён трохі ў сваім ван­д­ра­ва­нь­ні, і, зьвярнуўшыся на ўсход, сьпяваў Гадзіну шостую, дзе­ю­чы звычайныя малітвы: ён трохі спыняўся ў падарожжы сваем, пры сьпеве і паклонах кожнай гадзіны.

Калі жа ён стаяў і сьпяваў, убачыў ён направа ад сябе як бы цень чалавечага цела, спачатку спужаўшыся, думаючы, што гэты прывід д'ябальскі, і, прыйдучы ў трапятаньне, нат­х­ніў сябе крыжавым знакам, і, страх адклаўшы, ужо скан­ча­ю­чы сваю малітву, паглядзеў у паўднёвым кірунку, і ўбачыў ней­ка­га чалавека ідучага, голага целам, чорнага ад сонечнай засмагі. Валасы ў яго на галаве былі белыя, як сьнег, і ка­рот­кія, дасягаючы толькі да шыі.

Убачыўшы гэта, Засіма пачаў бегчы ў той бок, радуючыся ра­да­сь­цю вялікаю, бо не бачыў у тыя дні ні чалавека, ні якой—не­будзь жывёліны.

Калі жа той “прывід” убачыў Засіму, далёка ідучага, пачаў бег­чы з пасьпешнасьцю ва ўнутраную пустэльню. Засіма жа, як бы забыўшы сваю старасьць і цяжар падарожжа, хутка ўцякаў, жадаючы дагнаць “прывід”, і так даганяў, а той уцякаў, але бег Зосімы быў хутчэй той “здані”. Калі жа Засіма наб­лі­зіў­ся настолькі, што можна было ўжо чуць яго голас, па­чаў ён клікаць са сьлязамі, гаворачы: “Навошта бяжыш ад мя­не старца грэшнага, слуга Праўдзівага Бога, Якога дзеля і ў пус­тэ­ль­ні гэтай жывеш? Пачакай мяне, нявартага і ня­мог­ла­га. Пачакай, дзеля надзеі адплаты Божай за твае працы. Стань, і падай мне, старцу, малітву тваю і дабраслаўленьня, дзе­ля Бога, Які нікім не пагрэбаваў”.

Пакуль Засіма са сьлязамі гэта гаварыў, яны яшчэ больш наб­лі­зі­лі­ся адзін да аднаго, бягучы да нейкага месца, якое ме­ла выгляд як бы рэчышча высыхаўшай ракі. Калі абодва пры­бег­лі на то месца, “бягучая” дасягнула іншага берагу ракі. Засіма жа ў крайняй стоме, не маючы сіл больш для бегу, спы­ніў­ся на гэтым беразе і “прыклаў да слёз сьлёзы, да ля­ман­ту лямант”, так што далёка разносіліся яго рыданьня.

Тады гэтае бягучае цела выдала такі голас: “Авва Засіма, пра­бач мяне дзеля Госпада, што не магу, абярнуцца, зьявіцца табе: бо я — жанчына, і, як бачыш, голая, сорам цялесны маю аголеныя. Але калі жадаеш мне, жонцы грэшнай, падаць ма­літ­ву тваю і дабраславеньня, кінь мне што—небудзь з тваёй воп­раткі, я схаваю галізну маю, і, зьвярнуўшыся, прыму ад ця­бе малітву”. Тады трапятаньне, і страх вялікі, і жах розуму асяг­нуў Зосіму, бо пачуў ён, што яна кліча яго па імю, хоць ра­ней ніколі яго не бачыла і аб ім не чула. І сказаў сабе: “Калі бы яна не была празорлівай, не назвала бы мяне па імяню”. І вы­ка­наў неўзабаве просьбу яе: зьняў зь сябе вопратку сваю, спа­рах­не­лую і драную, якую насіў, кінуў ёй і адвярнуўся тва­рам ад яе. Яна жа, узяўшы, пакрыла частку цела свайго, якая най­бо­лей патрабуе пакрыцьця, як гэта было магчыма, і, пад­пе­ра­заў­шы­ся, зьвярнулася да Зосімы і сказала яму: "Навошта па­жа­даў ты, авва Засіма, грэшную жанчыну бачыць? Што жа­да­ю­чы ад мяне чуць, або чаму навучыцца, не заленаваўся ты пакласьці на сябе такі цяжар?” Ён жа, зрынуўшыся на зям­лю, прасіў дабраславеньня ад яе. Тады і яна зрынулася ніц­ма, і ляжалі абодва адзін супраць другога на зямлі, адзін у дру­гой дабраславеньня просячы, і не чуваць было ад іх абод­вух доўгі час нічога іншага, акрамя: “Дабраслаў!” Па скан­чэ­нь­ні вялікага часу сказала гэтая жанчына Зосіме: “Авва Засіма! Табе належыць дабраславіць і малітву стварыць: бо ты ўша­на­ва­ны санам ярэйскім, і, шмат гадоў Сьвятому Алтару слу­жыш, Боскія Таямніцы Богу прыносіш”. Гэтыя словы зры­ну­лі Зосіму ў яшчэ большы страх, і трымценьня. Аб­лі­ва­ю­чы­ся сьлязамі і стогнучы, гаварыў ён да яе ціхім і пе­рап­ра­ца­ваў­шым­ся дыханьнем: “О, маці духоўная! Ты наблізілася да Бо­га, цалкам забіўшы ў сабе ўсё грахоўнае. Цябе ўяўляе дадзе­нае табе ад Бога большая, чым у іншых, здольнасьць: ты імем мяне клічаш, і прэсьвітэрам агаласіла таго, каго ніколі не ба­чы­ла. Таму дабраслаў сама дзеля Госпада і падай малітву якая патрабуе твайго зьдзяйсьненьня”. Тады яна, саступаючы ста­ран­най просьбе старца, сказала: “Дабраслаўлны Бог, Жа­да­ю­чы выратаваньня душам чалавечым”. Засіма адказваў: “Амін”. І усталі абодва ад зямлі. Тады сказала яна старцу: “Чаго дзеля да мяне, грэшніцы, прыйшоў ты, чалавек Божы? Ча­го дзеля пажадаў бачыць жанчыну голую, ніякай даб­ра­чын­нась­ці не маючай? Аднак гэта міласьць Сьвятога Духу нас­та­ві­ла цябе, каб ты нейкае служэньне зьдзейсьніў целу май­му, калі гэта запатрабуецца. Скажы мне, ойча, як хры­сь­ці­я­не жывуць цяпер, як цары і як сьвятыя Цэрквы?” Засіма адказваў: “Малітвамі сьвятымі вашымі Бог дараваў моцны мір. Але прымі маленьне нявартага старца і памалісы Госпаду аб сусьвеце і аба мне, грэшным, каб не засталося для мяне бяс­п­лод­ным гэта пустэлявандраваньне”. Яна жа адказвала яму: “Табе больш годна, авва Засіма, як які мае сьвяты сан, за мя­не і за ўсіх маліцца, бо ты на то і пастаўлены. Аднак, па­ко­ль­кі павінны мы дзеяць паслухмянства, ствару тое, што ты мне загадаў. Сказаўшы гэта, яна зьвярнулася тварам на ўсход, і ўзьняўшы вочы і рукі да нябёсаў, пачала маліцца ці­ха; і немагчыма было разабраць яе малітоўных слоў. Засіма не ўцяміў нічога зь вымаўленага ёю, і стаяў (як потым рас­па­вя­даў) у трапятаньні, нічога не гаворачы, і апусьціўшы позірк свой да зямлі. Ён заклікаў потым Бога ў сьведкі, гаворачы так: “Калі яна марудзіла на малітве, я падняў трохі вочы ад зям­лі і ўбачыў, што яна паднялася над зямлёй на адзін локаць і так стаяла ў паветры і малілася”. Бачачы гэта, Засіма, апан­та­ны яшчэ вялікім страхам, зрынуў сябе на зямлю, аб­лі­ва­ю­чы­ся сьлёзамі, і нічога не гаварыў, акрамя — Госпадзі памілуй! Калі ён так ляжаў на зямлі, зьбянтэжыла яго думка, што гэ­ты прывід і дух, які толькі прыкідваецца молячымся. Але яна, зьвярнуўшыся і падняўшы старца, сказала: “Авва Засіма! На­вош­та бянтэжаць цябе думка аб прывідзе, якія гавораць табе, што я — дух і малюся няшчыра? Ёй, малю цябе, звыш­год­ны ойча, ды будзе табе вядома, што я, хоць і грэшная жан­чы­на, аднак агароджаная сьвятым вадохрышчам, і не дух я ў здані, але — зямля, прах і попел, і ўсялякая плоць, бо ні­ко­лі нічога духоўнага не зьдзяйсьняла. І сказаўшы гэта, асяніла ча­ло сваё, вочы, вусны і грудзі сьвятым знакам крыжа, га­во­ра­чы так: “Бог, авва Засіма, ды пазбавіць нас ад злога і ад лаў­ле­нь­ня ягонага, бо шматлікая лаянка яго на нас!” Чуўшы і ба­чыў­шы ўсё гэта старац, прыпаў да ног яе і гаварыў са сьлё­за­мі: “Малю цябе імем Госпада нашага Ісуса Хрыста, праў­дзі­ва­га Бога, які нарадзіўся ад Дзевы, Якога дзеля галізну гэ­тую носіш і цела сваю так забіла, не схавай ад мяне твайго жы­ць­ця, але распавядзі мне ўсё, каб відавочным стварыць ве­ліч Боскую. Скажы мне ўсё Бога дзеля; бо ты скажаш гэта не для таго, каб пахваліцца, але каб абвясьціць аб усім былым з та­бою мне грэшнаму і нявартаму. Веру Богу майму, Якім ты жы­веш, што дзеля таго ён і накіраваў мяне ў пустэльню гэ­тую, каб усё твае стварыць відавочным. Бо няма ў нас сілы пя­рэ­чыць лёсам Боскім. Калі не пажадана было б Хрысту Бо­гу нашаму, каб былі пазнаныя ты і подзвігі твае, то Ён не явіў бы мне цябе і не ўмацаваў бы мяне на гэтак цяжкі шлях, бо я ніколі не жадаў і не мог без жаданьня Госпада выйсьці з ке­льлі маёй”. Калі Засіма вымавіў гэтыя і шматлікія іншыя сло­вы, яна падняла яго ад зямлі і сказала яму: “Ойча, прабач мя­не, саромеюся распавесьці табе сарамату спраў маіх, але па­ко­ль­кі бачыў ты голае цела маё, агалю прад табой і справы мае, каб ты пазнаў, якога сораму і сараматы прынапоўнена ду­ша мая, не дзеля хвалы тое, што было са мной, распавяду та­бе: чым магу пахваліцца я, быўшая пасудзінай д'ябла!? Але ка­лі пачну аповесьць аб сабе, прыйдзецца табе так зьбегчы ад мя­не, як людзі зьбягуць ад зьмяі, не здолеўшы чуць вушамі ўсё то звышнягоднае, што я, нявартая, нарабіла. Аднак распавяду, не ўмоўчаўшы ні аб чым, толькі загадзя прашу цябе, не высільвайся малітвай за мяне, каб мне атрымаць літасьць у дзень суду.”

Артыкул другі.

Засіма зь вялікім жаданьнем і зь нястрымнымі сьлязамі пры­га­та­ваў­ся слухаць, а яна пачала апавядаць аб сабе так: “Я, ойча, народжаная ў Эгіпце, і, калі мне было яшчэ два­нац­цаць гадоў і яшчэ жывыя былі мае бацькі, я адпрэчыла сябе ад іх каханьня, і адправілася ў Александрыю. саромелася і па­ду­маць, не толькі падрабязна распавядаць, як я згубіла маё пер­шае дзявоцтва, як пачала дзеяць нястрымнае і не­на­сыт­нае пралюбадзейства; аднак хутчэй вымаўлю тое, што не­аб­ход­на, каб ты пазнаў аб неўстрыманьні цела майго. Сем­нац­цаць і больш гадоў правяла я ў публічным блудзе, не дзеля па­да­рун­каў альбо заробку: ад некаторых, якія спрабавалі пла­ціць мне, я не пажадала нічога прыняць; гэта рабіла я дзе­ля таго, каб большы лік людзей прыцягнуць да сабе, якія ах­вот­ней сьпяшаліся бы да мяне без грошай і выконвалі бы ця­лес­нае маё жаданьне. Не думай, што быўшы багатай, не спа­га­ня­ла я грошай, наадварот — я жыла ў галечы, і шмат ра­зоў, галодная, лён прала, але распаленьне мела прагнуўшае заў­сё­ды — у ціне блуднай валяцца; то пачытала і жыцьцём, каб заўсёды дзеяць ганьбу існасьці! Так жывячы, убачыла я ў жніўны час шмат мужчын эгіпцян і лівілян, ідучых да мора. Я спытала напатканага мне чалавека: “Куды ідуць гэтыя людзі з такім стараньнем?” Ён адказваў: “У Ерусалім, Дзеля Пад­ня­се­нь­ня Сьвятога Крыжа, якое хутка сьвяткавацца будзе”. І сказала яму: “Ці возьмуць мяне зь сабой?” Ён ад­каз­ваў: “Калі маеш плату за праезд, то ніхто табе не за­ба­ро­ніць”. Тады я сказала: “Брат, не маю я ні ежы, ні грошай, але пай­ду на карабель, там і сілкаваць мяне будуць, і сабой зап­ла­чу ім за праезд”. Я жадала ісьці зь імі (прабач мяне, ойча!), на­мер­ва­ю­чы­ся як мага больш людзей схіліць да грахоўнага май­го запалу...

Ойча Засіма, не прымушай мяне абвясьціць табе сорам мой, бо жахаюся я. Гасподзь ведае, што само паветра паганю я сло­ва­мі маімі!”

Засіма жа, арашаючы сьлязамі зямлю, адказваў ёй: “Гавары, Гос­па­да дзеля, маці мая, і не адхіляйся ад карыснай мне аповесьці”. Тады яна працягвала: “Той юнак, пачуўшы бес­са­ром­насьць кепскіх маіх словаў, апантаны сьмехам адышоў, я жа пабегла да мора, дзе сярод тых, што сьпяшаюцца на ка­ра­бель убачыла чалавек дзесяць маладых, якія падаваліся мне зруч­ны­мі для кепскай юрлівасьці маёй. Шматлікія ўжо ўвай­ш­лі на карабель. Я, па звычаю бессаромна ўскачыўшы да іх, крык­ну­ла: “Вазьміце і мяне туды, куды вы адпраўляецеся, вось убачыце, што я дагаджу вам”. І дадаўшы некалькі ін­шых кепскіх словаў, выклікала сьмех ўсіх. Яны жа, бачачы маю бессаромнасьць, узялі мяне і ўвялі на карабель, і мы ад­п­ра­ві­лі­ся ў шлях. А што потым было, як распавяду табе, о, ча­ла­век Божы!!! Якія вусны вымавяць, альбо вуха прыме, злыя мае справы на шляху і ў караблі!? Як і не жадаючых я, ака­ян­ная, прымушала на грэх. Немагчыма намаляваць таго бру­ду, апісальных і неапісальных, якога ў тую пару я была нас­таў­ні­цай! Павер мне, ойча, жахаюся я і дзівуюся, як пе­ра­нес­ла мора блуд мой; як не расчынілася зямля вуснаў сваіх і не паглынула мяне жывую ў пекла! Бо столькі ўлавіла я ў сет­ку сьмяротную! Але думаю, што пакаяньня майго шукаў Бог, не жадаючы сьмерці грэшніка, але Які зь не­аб­ме­жа­ва­ным цярпеньням  чакае яго звароту да пакаяньня!

Дык вось, з такімі справамі і клопатамі ўвайшла я ў Еру­са­лім і некалькі дзён, застаўшыхся да Сьвята, там прабыла, дзе­ю­чы так, як і раней, а часам і горш. Не задавольвалася я юна­ка­мі, быўшымі зь мною на караблі. Але і іншых шмат­лі­кіх, і грамадзян ерусалімскіх, і вандроўнікаў зьбірала я на тую ж брыдоту. Калі жа наступіла Сьвята Паднясеньня Кры­жу, я імкнулася ўвайсьці ў царкву зь народам з бабінца цар­коў­на­га, мясьцілася, але адштурхнутаю была назад. Будучы ве­ль­мі сьціснутая народам, зь вялікімі цяжкасьцямі і пат­рэ­баю наблізілася да дзьвярэй царквы і я, акаянная. Калі жа ступіла я на дзьвярны парог, іншыя ўсё беззабаронна ўвай­ш­лі, мне жа перашкодзіла нейкая Боская сіла, не даючыы ўвайсьці. Я зноў спрабавала пракрасьціся ўнутр хра­му, але была адкінутая, і адна стаяла ў бабінцы адхіленая, усё яш­чэ думаючы, што гэта здараецца са мной ад маёй жаночай сла­ба­сь­ці.

Зноў зьмяшалася я зь іншымі ўваходзячымі ў царкву, і спра­ба­ва­ла ўвайсьці, але ўсе намаганьня мае былі марныя. І зноў, як толькі нага мая грэшная кране царкоўны парог, цар­к­ва ўсіх прымет, нікому не забараняючы, мяне жа адну, ака­ян­ную, не прымае! Як ваяры, на то пастаўленыя, каб аба­ра­няць уваход, так зноў і зноў мне забараняла ўвайсьці нейкая рап­тоў­ная сіла, і зноў я аказвалася ў бабінцы. Так па­цяр­пеў­шы тройчы і чатырохразова, і ўсё без посьпеху, зьнемаглася я, і ўсё не магла далучыцца да ўваходзячых. Да таго ж і цела маё ўсё хварэла ад ціснуўшых мяне людзей, між якімі я мя­сь­ці­ла­ся, імкнучыся пракрасьціся ў царкву.

У сораме і роспачы адступіла я, нарэшце, і стала ў адным з кутоў бабінца царкоўнага, і ледзь толькі прыйшла ў сьвядомасьць, зразумеўшы, якая віна забараняе мне бачыць Жы­ват­вор­чае Дрэва Крыжа Госпада!

Бо кранула вочы сэрца майго сьвятло розуму вы­ра­та­ва­ль­на­га, запаведзь Госпада сьветлая, асьвячаючая душэўныя во­чы, паказваўшая мне, што грэх маіх спраў забараняе мне ўва­ход у царкву! Тады пачала я плакацца і рыдаць, і біць у грудзі, прыносячы стогн з глыбіні сэрца.

Рыдаючы ж на месцы, на якім знаходзілася, убачыла я на­вер­се абраз Усясьвятой Багародзіцы, на сьцяне якая стаіць, і ска­за­ла з глыбіні душы, незваротна накіраваўшы да яе вочы і розум: “О, Дзева Ўладарка, Нарадзіўшая плоцьцю Бога Сло­ва! Ведаю, сапраўды ведаю, што нягоднахвальна і нес­п­ры­я­ль­на Табе, каб я, нячыстая і кепская блудніца, якая мае апа­га­не­ны­мі і цела, і душу, пазіраю на сумленны вобраз Твой — Усячыстая Сапраўды Дзева Марыі, справядліва жа ёсьць, блудніцы, нянавіснай і бруднай быць ад Тваёй дзя­воц­кай чысьціні. Але раней чула я, што гэтага дзеля Бог ча­ла­ве­кам зрабіўся, яго нарадзіла Ты, ды закліча грэшнікаў на пакаяньне, дапамажы мне, адзінай, не маючай ні ад каго да­па­мо­гі. Павялі, ды і мне не забаронены будзе ў царкву ўва­ход. І не пазбаў мяне бачыць сумленнае Дрэва, на якім пло­ць­цю працьвічаны быў Бог, народжаны ад Цябе, Які і Кроў Сваю даў за збавеньне маё! Павялі, о, Уладарка, ды і мне, нягоднай, дзьверы царкоўныя адчыняцца да глыбокай па­ша­ны Боскага Крыжа. І будзь мне Ты Паручыцелька годная да На­род­жа­на­га зь Цябе, што ніколі ўжо больш не буду я цела маё паганіць ніякім блудам зьневажаньнем, але калі Дрэва Сьвя­тое Крыжавое Сына Твайго ўгледжу, сьвету і ўсяго, што ў ім, адмоўлюся, і адразу жа пакрочу туды, куды ты Са­ма, як Паручыцелька майго выратаваньня, скіруеш мяне”.

Прамовіўшы так і як бы атрымаўшы нейкае па­ве­дам­ле­нь­не, быўшы распалена вераю і ўмацавана надзеяю на дабрыню Ўсячыстай Багародзіцы, зрушылася я ад таго месь­ца, на якім каштавала лазы малітву, і зноў далучылася да ўва­ходзя­чых у царкву.

І ужо ніхто мяне не адштурхоўваў, ніхто не забараняў быць каля дзьвярэй, якімі ўваходзяць у царкву. Асягнуў мяне страх і жах, я ўся трапятала і трэслася. Так дасягнуўшы дзьвя­рэй, якія дагэтуль былі дзеля мяне зачыненыя, без пе­раш­ко­ды ўвайшла я ўнутр цэрквы Сьвятая Сьвятых, і спадобілася ба­чыць Дрэва Сьвятога і Жыватворчага Крыжа, і бачыла Та­ям­ні­цы Боськія: і якія гатовы прымаць прыносячых пакаяньне! Упаўшы ж на зямлю, пакланілася сумленнаму Дрэву Крыжавому, і ца­ла­ва­ла Яго са страхам, і выйшла, жадаючы прыйсьці да Па­ру­чы­це­ль­кі маёй. Прыйшоўшы на то месца, дзе Паручыцельцы ма­ёй малюнак, абраз Яе сьвяты, і пакланіўшыся на калены пе­рад Сапраўды Дзевай Багародзіцай, сказала так: “О, Сап­раў­ды Звышгодная Дзева Ўладарка, Багародзіца! Ты па­ка­з­ва­еш на мне Тваё прыдобрае чалавекалюбства! Ты нявартай ма­ёй не грэбуеш малітвы! Бо я бачыла славу, якую сапраўды нягодна бачыць мне блуднай! Слава Богу, прымаючаму дзе­ля Цябе пакаяньне грэшных. Што жа маю, грэшная, больш ду­маць або сказаць?! Час ужо, Уладарка, выканаць за да­ру­чэ­нь­нем Тваім тое, што я абяцала! Куды дазволіш, туды ця­пер скіруй мяне, з гэтага часу будзь Сама мне на ўсё нас­туп­нае жыцьцё маё выратаваньня Настаўніцай, скіроўваючы на шлях пакаяньня”. Сказаўшы так, пачула я здалёку ідучы го­лас: “Калі пяройдзеш Ярдан, знойдзеш добры супакой!” Я жа голас той пачуўшы і верачы, што ён быў дзеля мяне, са сьля­за­мі заклікала, пазіраючы на абраз Багародзіцы: “Уладарка, Уладарка! Не пакінь мяне!” І так клікаючы, вый­ш­ла я з бабінца царкоўнага і пасьпешна ішла. Убачыў мяне нех­та ідучую, даў мне тры манеты, сказаўшы: “Прымі гэта, ма­ці!” Я жа, прыняўшы манэты, купіла на іх тры хлеба, спы­таў­шы гандляра: “Дзе шлях да Ярдана?” Пазнаўшы жа, дзе га­рад­с­кая брама, крочыла да таго боку, выйшла; ішла і пла­ка­ла. Пытаючы дарогу ў сустрэчных, дзень той скончыла ў ван­д­роў­цы, таму што была ўжо трэцьця гадзіна дня, калі я спа­до­бі­ла­ся бачыць Сьвяты Крыж Хрыстовы, а калі сонца ўжо схілілася да захаду, я дасягнула цэрквы сьвятога Яна Хры­сь­ці­це­ля, якая знаходзіцца каля Ярдана, у якой, пак­ла­ніў­шы­ся, сышла да Ярдана адразу жа. І тою сьвятою вадою ру­кі і твар памыўшы, пакрочыла ў царкву і прычасьцілася там Усячыстых і Жыватворчых Таямніц Хрыстовых. Па­сь­ля гэтага зьела я палову аднаго з быўшых у мяне хлябоў, і пі­ла Ярданскую ваду, і спачывала ўначы на зямлі. А рана ра­ні­цай, адшукаўшы там невялікую лодку, пераправілася ў ёй на ін­шы бок Ярдана і зноў памалілася Настаўніцы маёй Багародзі­цы, каб наставіла мяне туды, дзе Ёй Самой доб­ра­жа­дан­на. Так прыйшла я ў пустэльню гэтую, і адсуль, нават і да сёньня, схаваўшыся вандравала, жадаючы Бога, Вы­ра­тоў­ва­ю­ча­га мяне ад хвароб душы і буры, зьвяртаючыся да Яго.

І сказаў Засіма Вялебнай: “Спадарыня мая, скажы, колькі га­доў прайшло з тых часоў, як асялілася ты ў гэтай пус­тэ­ль­ні?” Яна адказвала: “Думаю, што прайшло каля сарака сямі га­доў, як я выйшла зь Сьвятога Граду”. Засіма жа сказаў ёй: “Што ты тут знаходзіш сабе есьці, спадарыні мая?” Яна ска­за­ла: “Пярашоўшы Ярдан, я прынесла сабе паўтара хлеба, якія паступова высахлі і скамянелі. Памаленьку смакуючы іх, я жыла шмат гадоў”. Засіма сказаў: “Як жа без вады пра­бы­ла ты столькі гадоў? Няўжо ты не перажывала ніякі беды ад раптоўнага расслабленьня?” Яна жа адказвала: “О, авва Засіма, ты мяне спытаў аб тым, аб чым я баюся табе ад­каз­ваць, таму што, калі ўспомню ўсе тыя пошасьці, ад якіх я па­цяр­пе­ла, калі ўспомню тыя думкі лютыя, якія столькі пры­чы­ні­лі мне бед, баюся, як бы яны зноў не абразілі мяне. Па­вер мне, Авва, што я прабыла ў гэтай пустэльні шаснаццаць га­доў, змагаючыся зь маімі вар'яцкімі блудамі, як зь лютымі жывёламі! Бо, калі пачынала смакаваць ежу, адразу жадалася мне мяса і рыбы, якія мела я ў Эгіпце, жадалася мне і лю­бі­ма­га мною віна: бо я шмат піла віна, калі была ў сьвеце. Ту­та­ка ж, нават не маючы магчымасьці вады выпіць, я была апа­ле­ную лютаю смагаю, якую мне было жудасна цяжка тры­ваць. Прыходзіла да мяне і жаданьне блудлівых песень, ве­ль­мі саромячае мяне і спакушаўшае сьпяваць песьні д'я­ба­ль­с­кія, да якіх я звыкла, быўшы ў сьвеце. Але я адразу, аб­лі­ва­ю­чы сябе сьлязамі і зь вераю б’ючы сябе ў грудзі, з­га­д­ва­ла зарокі, якія я дала, уваходзячы ў пустэльню гэтую. Ра­зу­мо­ва жа прыпадала да абраза Ўсячыстай Багародзіцы, Па­ру­чы­це­ль­кі маёй, і ў нагах Яе плакалася, просячы адагнаць ад мяне думкі грэшныя, рвучыя акаянную душу маю. Пасьля доў­га­га жа плача і старанным біцьці сябе ў грудзі наставала для мяне вялікая цішыня. Як жа, Авва, паспавядаю я табе свае думкі, штурхаючыя мяне на грэх? Яны, як агонь, раз­га­ра­лі­ся ў акаянным сэрца маім і адусюль усю апякалі мяне, пры­му­ша­ю­чы да граху! Калі жа такія думкі прыходзілі да мя­не, я кідала сябе на зямлю, уяўляючы , што Сама Па­ру­чы­це­ль­кі варта і карае мяне як злачынцу, паказваючы мне па­ку­ту за маё злачынства. І не ўставала я, зрынутая на зямлю, ноч і дзень, пакуль зноў салодкае сьвятло не асьвятляла мя­не і не праганяў спакушаўшыя мяне намеры. Я няспынна ўзводзіла вочы мае да Паручыцелькі маёй, просячы ад Яе да­па­мо­гі, і сапраўды мела Яе Памагатай і Скіроўваючай да па­ка­я­нь­ня. Так я правяла семнаццаць гадоў, тысячамі тысяч пры­ма­ю­чы беды, з тых часоў жа да цяперашняга дня Па­ма­га­тая мая Багародзіца ва ўсім і на ўсё кіруе мяне”.

Сказаў жа Засіма да яе: “З той пары хіба не патрабаваліся та­бе больш ежа і вопратка?” Яна жа адказвала: “Хлебы тыя, як я ўжо табе сказала, скончыліся ў мяне па сканчэньні сем­нац­ца­ці гадоў, а потым я сілкавалася травой, якая расьце ў гэ­тай пустэльні. Вопратка мая, у якую я была апранутая, пе­ра­ходзя­чы Ярдан, ад драхласьці спарахнела. Я шмат і цяжка па­ку­та­ва­ла ад зімовай сьцюжы і ад летняй спёкі, апаляемая сон­цам альбо калоціцячыся ад марозу. Так шмат раз, кі­да­ю­чы­ся на зямлю, доўга ляжала як бы бяздушная і нерухомая. Шмат­к­роць дужалася я з шматлікімі і рознымі пошасьцямі і бе­да­мі. І з тых часоў нават да цяпер Сіла Боская шмат­воб­раз­ная і душу маю грэшную, і цела гаротнае выратавала! І па­дум­ва­ю­чы толькі аб тым, ад якога зла пазбавіў мяне Гасподзь, набыла я ежу, што ніколі не сканчаецца — надзею выратаваньня май­го. Бо сілкуюся і пакрываюся дзеясловам Боскімі, якія зьмяш­ча­юць усё! Бо не хлебам адзіным жывы будзе чалавек. І: ніткі не маючы пакрыву, у каменьня апранаюся, каб толькі паз­ба­віц­ца грахоў вопраткі!”

Пачуўшы жа Засіма, што і словы Пісаньні згадвае, ад Май­сея і прарокаў, і ад кніг псальмаў, сказаў ёй: “Хіба ты ву­чы­ла­ся, спадарыня, псальмам і іншым кнігам?” Яна жа, па­чуў­шы гэта, усьміхнулася і сказала яму: “Павер, чалавек, што не бачыла я іншага чалавека з тых часоў, як перайшла Яр­дан, акрамя твайго твару цяпер, не бачыла ні зьвяроў, ні ін­шых якіх жывёлін, кнігам жа ніколі не вучылася, нават не чу­ла каго іншага, які сьпявае або што чытае, але Слова Бос­кае, жывое і дзейснае, Само вучыць розуму чалавека. Цяпер жа замаўляю цябе ўвасабленьнем Слова Боскага: маліцца за мя­не, блудніцу!” Калі яна гэта сказала і скончыла рас­па­вя­даць, пакрочыў старац пакланіцца ёй і са сьлязамі закрычаў: “Дабраслаўлёны Бог, які стварае вялікая і страшная, хва­леб­ная жа і дзівосная і невыказная, няма ім ліку. Дабраслаўлёны Бог, паказалы мне, колькі даруе тым, што баяцца Яго! Сап­раў­ды не пакідаеш Ты молячых Цябе, Госпадзі!”

Яна жа не дала старцу цалкам пакланіцца ёй і сказала яму: “Замаўляю табе, ойча, усё гэта, што ты чуў, нікому не га­ва­ры да таго часу, пакуль Бог ад зямлі не возьме мяне. Ця­пер жа зь мірам ідзі, і зноў у наступным годзе ўбачыш мяне па Боскай захоўваючай нас міласьці. Ствары жа дзеля Гос­па­да тое, што я табе распавяду зь маленьнем: у Вялікі Пост нас­туп­на­га году не пераходзь праз Ярдан, як звычай ёсьць дзе­яць у манастыры”. Зьдзівіўся жа Засіма, пачуўшы, што яна і чын манастырскі ведае і абвяшчае, і нічога іншага не га­ва­рыў, як толькі: “Слава Богу, які дае моцна кахаючым Яго!” Яна жа сказала яму: “Застанься, Авва, як я прашу цябе, у ма­нас­ты­ры, бо калі ты і захацеў бы выйсьці, то не зможаш... Ва Сьвя­ты ж і Вялікі Чацьвер, у вечар Таемнай Хрыстовай Вя­чэ­ры, вазьмі частку Жыватворчага Цела і Крыві Хрыста Бога на­ша­га ў пасудзіну сьвятую, годную такой таямніцы, пры­ня­сі жа і пачакай мяне на тым боку Ярдана, зблізку сьвецкага па­се­ліш­ча, каб я, прыйшоўшы, прычасьцілась Жыватворчых Да­роў. Бо з тых часоў, як я прычасьцілася іх у цэрквы Папярэдніка, перш пераходу майго праз Ярдан, нават дагэтуль Той Сьвятыні я не атрымоўвала. Цяпер жа старанна Як жа­даю і малю цябе: не пагрэбуй маім маленьнем, але аба­вяз­ко­ва прынясі мне Жыватворчую ту Боскую Таямніцу ў тую са­мую гадзіну, у якую Гасподзь стварыў прычасьнікамі Таемнай Вя­чэ­ры Сваіх вучняў і апосталаў. Яну ж, ігумену таго ма­нас­ты­ра, дзе ты жывеш, скажы: “Услухвайся сабе і статку твай­му”, бо там дзеецца штосьці такое, што патрабуе вып­раў­ле­нь­ня; аднак жадаю, каб ты гэта не зараз яму сказаў, а калі табе Гасподзь загадае”. Сказаўшы гэта і папытаўшы старца за ся­бе памаліцца, адышла яна ва ўнутраную пустэльню.

Засіма жа пакланіўся да зямлі, цалуючы то месца, дзе ста­я­лі ступні ног яе, ушанаваў славу Богу і вярнуўся, хвалячы і даб­рас­лаўляючы Хрыста Бога нашага. Перайшоўшы тую пус­тэ­ль­ню, прыйшоў ён у манастыр у той дзень, калі быў звычай бра­ціі вяртацца, і ў той год умоўчаў аб усім, не сьмеючы ні­ко­му распавесьці таго, што бачыў. У сябе ж маліў Бога па­ка­заць яму зноў жаданы твар, смуткаваў жа аб тым, што час го­ду занадта доўгі, і жадаў, каб год зрабіўся кароткім, як адзін дзень, калі бы гэта было магчыма. Калі наступіў зноў Пер­шы Тыдзень Сьвятога Вялікага Пасту, адразу жа па звы­чаю і чыну манастырскаму ўся брація з псальмасьпевамі вый­ш­ла ў пустэльню. Засіма жа быў увесь у сьпякоце ад цяж­ка­га болю, таму мімаволі павінен быў ён застацца ў ма­нас­ты­ры! Успомніў ён тут словы Вялебнай, што калі бы ён і жа­даў тады выйсьці зь манастыра, немагчыма яму будзе, але то­ль­кі прайшло некалькі дзён, як ён устаў ад хваробы і зна­ходзіў­ся ў манастыры. Калі ж вярнулася брація і наблізіўся ве­чар Таемнай Хрыстовай Вячэры, выканаў Засіма прад­пі­са­нае яму: уклаў у малы сасуд частка Ўсячыстага Целы і Кры­ві Хрыста Бога нашага, паклаў таксама зь сабой ў кошык тро­хі ўсушаных смокваў, і фінікаў, і зерняў, размочаных у вадзе, і пайшоў позна ўвечары, і сеў на беразе Ярдана, чакаючы Вя­леб­ную. Але, як яна запаволіла, прыйшлося чакаць яму ня­ма­ла, але ён не задрамаў, а няўхільна глядзеў у пустэльню, ча­ка­ю­чы старанна ўбачыць жаданае. Сказаў жа сам сябе ста­рац: “Можа быць мая нягоднасьць забараняе ёй прыйсьці, аль­бо раней прыходзіла яна і, не бачачы мяне, вярнулася”. Так разважаючы, уздыхнуў ён, і прасьлязіўся, і, падняў вочы да нябёсаў, маліўся Богу, гаворачы: “Не пазбаў мяне і цяпер, Ула­ды­ка, бачыць той твар, які бачыць дазволіў Ты мне! Ды не вярнуся дарма, носячы мае грахі на абвінавачаньне маё!” Так памаліўшыся са сьлязамі, перайшоў ён да іншай думкі, га­во­ра­чы ў сабе: “Што жа будзе, лодкі то няма, як яна зможа пе­рап­ра­віц­ца праз Ярдан і прыйсьці да мяне, грэшнага? Жаль маёй нягоднасьці! Жаль мне, хто зрабіў так, што я паз­баў­ля­ю­ся такога дабра?” Пакуль так падумваў старац, вось Вя­леб­ная прыйшла і стала на тым баку ракі, зь якога ішла. Засіма ўстаў, радуючыся і вяселячыся і славячы Бога. Але ён яш­чэ дужаўся зь намерам, што не можа яна пераправіцца праз Ярдан. І раптам бачыць, што яна натхніла Ярдан Кры­жа­вым знакам (усю ноч тады сьвяціў месяц), і з гэтым зна­кам сышла на ваду і, ходзячы па—над водамі, накіравалася да яго! Ён жадаў пакланіцца ёй, але яна забараніла яму яшчэ та­ды, калі ішла па вадзе, гаворачы: “Што ты робіш, Авва? Ты — сьвятар і нясеш Боскія Таямніцы!” Тады старац пас­лу­хаў­ся яе, а яна, выйдучы на бераг зь вады, сказала старцу: “Дабраславі, ойча, дабраславі!” Ён жа, ёй адказваючы з тра­пя­та­нь­нем (бо жах яго асягнуў ад бачанага), сказаў: “Сапраўды Бог праўдзівы ёсьць, які абяцаў прыпадобніць Сабе ўсіх тых, якія сябе па сіле сваёй чысьцяць. Слава Табе, Хрысьце Божа наш, паказаўшы мне слугу Тваёю гэтую, наколькі я абараню ад меры зьдзяйсьненьня”. Калі сказаў ён гэта, сьвятая прасіла яго прачытаць Сымбаль сьвятой веры: “Веру ў Адзінага Бога Ай­ца Ўсётрымаючага...” і малітву Госпада: “Ойча наш, Які ў ня­бё­сах...”. Па канцы малітваў яна прычасьцілася Ўся­чыс­тых і Жыватворчых Хрыстовых Тайнаў і па звычаі пры­ві­та­ла старца. І падняўшы рукі да нябёсаў, прасьлязілася і закрычала: “Цяпер адпускаеш слугу Тваю, Уладыка, па слову Твай­му зь мірам, які бачаць вочы мае выратаваньне Тваё”. І ска­за­ла старцу: “Прабач, Авва Засіма, яшчэ і іншае маё жа­да­нь­не выканай: ідзі цяпер у манастыр твой, Боскім сьветам захаваны, а ў наступным годзе прыйдзі зноў на струмень той высмаглы, на якім ты са мной напярэдадні гутарыў. Прый­дзі, прыйдзі Госпада дзеля, і зноў убачыш мяне, як жа­дае Гасподзь…”. Ён жа адказваў ёй: “Жадаў бы, калі бы было мож­на, хадзіць па сьлядам тваім і бачыць сумленнае твой твар; малю жа: выканай адно, што я, старац, прашу ў цябе: спаз­най трохі ежы, якую я прынёс сюды”, і паказаў, што ў яго было, прынесенае ў кошыку. Яна жа, сочыва бакамі па­ль­цаў крануўшы і ўзяўшы тры збожжа, прыняла іх у вусны і ска­за­ла: “Даволі гэтай мілаты духоўнай, якая захоўвае іс­насьць душы чыстай”. І зноў сказала старцу: “Молі Гос­па­да аба мне, ойча мой, памінаючы заўсёды маё ака­ян­с­т­ва”. Ён жа пакланіўся прад нагамі яе і прасіў яе, каб малілася Бо­гу аб Царкве, і аб усіх праваслаўных, і аб ім. Просячы аб гэ­тым са сьлязамі, сам стогнучы і рыдаючы, адпусьціў яе крочыць далей, не сьмеючы даўжэй утрымліваць яе; ды калі бы і жадаў, не­ль­га было яе ўтрымаць. Яна жа зноў абгарадзіла Ярдан кры­жа­вым знакам і перайшла яго зноў па—над водамі. Старац жа вярнуўся, апантаны вялікай радасьцю і страхам. Дакараў жа ён сябе і шкадаваў аб тым, што не пазнаў імя Вялебнай, ад­нак спадзяваўся пазнаць яго на будучы год.

Па сканчэньні ж года зноў пайшоў Засіма ў пустэльню, усё выканаўшы па звычаі, і сьпяшаўся да гэтага пры­цу­доў­на­га бачаньня. Прайшоўшы жа ўсю пустэльню ўздоўж і да­сяг­нуў­шы некаторых прыкмет таго месца, якое ён шукаў, ста­рац аглядаўся направа і налева, усюды зорка гледзячы, быц­цам паляўнічы, якая выглядвае сабе добрую здабычу. Калі жа нічога рухаючагася нідзе не выявіў, пачаткаў абліваць ся­бе сьлязамі, і, падняўшы на нябёсы вочы, маліўся, і гаварыў: “Пакажы мне, Госпадзі, скарб Твой нявыкрадальны, які ў пус­тэ­ль­ні гэтай Ты схаваў, пакажы мне, малю, у целе анёла, зь якім параўноўвацца няварты ўвесь сусьвет”.

Так молячыся, дасягнуў ён месца, дзе пазначыў сябе зас­маг­лы струмень, і, стаўшы на беразе яго, убачыў на ўсход ад яго Вялебную, ляжалую, мёртвую. Рукі яе былі, як на­ле­жыць, складзеныя крыжам, а твар павернуты на ўсход. Да яе жа ён прыцёк, абмываў слязамі яе нагі, ні да якой жа іншай час­т­кі цела не адважны ён дакрануцца. Стварыўшы вялікі плач і апеўшы псальмы, прыстойныя часу гэтаму, а таксама ства­рыў­шы малітву пахаваньня, Засіма сказаў сябе: “Ці па­ві­нен я пахаваць цела Вялебнай, або, можа быць, гэта звыш­год­най непажадана будзе?” І гэта гаворачы ў думцы сваёй, уба­чыў ён пры разгляданьні яе наступную зробленую на зямлі над­піс: “Пахавай, Авва Засіма, на гэтым месцы цела па­кор­лі­вай Марыі, аддай зямлю зямлі, молі жа Госпада за мяне, па­мёр­шую месяца, па—эгіпэцкі — фармуфія, па—рымску жа — кра­са­ві­ка ў першы дзень, у самую ноч выратавальных Хрыс­то­вых Пакут, па прычашчэньні Боскай Таемнай Вячэры”. Гэ­тую надпіс прачытаўшы старац, наперад падумаў: “Хто жа пісаў: бо сьвятая, па словах яе, граматы не ведала?” Ад­нак усьцешыўся вельмі таму, што пазнаў імя Вялебнай! Паз­наў ён і тое, што, калі Вялебная прычасьцілася Сьвятых Хрыс­то­вых Тайнаў, адразу жа апынулася на тым месцы, на якім памерла. І той шлях, якім ён ішоў дваццаць дзён зь вя­лі­кай працай, яна прайшла ў адну гадзіну і тут жа адышла да Гос­па­да! Славячы жа Бога, старац, і слязамі памыў зямлю і це­ла Вялебнай, сказаў сам сабе: “Час ужо табе, ойча Засіма, за­га­да­нае выканаць, але як ты, акаянны, будзеш капаць зям­лю, не маючы ў руках ніякай прылады?” Стаў ён было ка­паць невялікім дрэўцам, ляжалым каля яго, але зямля была пе­ра­сох­лая, ніяк не слухалася працуючага старца, які капаў і ка­паў, абліваючыся потам, але без усялякага посьпеху. Уз­дых­нуў­шы жа з глыбіні душы, убачыў старац вялізнага льва, які стаяў каля цела Вялебнай і лізаў яе нагі. Калі старац уба­чыў звера, затрымцеў ад страху, але ўспомніў, што Вялебная га­ва­ры­ла, што ніколі не бачыла ніякага звера. Натхніўшы жа ся­бе крыжавым знакам, падмацаваўшы ў сабе веру, што будзе захаваны ад усякай шкоды сілаю Ляжачай. Леў жа па­чат­каў набліжацца да старца, робячы ласкавыя рухі, як бы ві­та­ю­чы яго. Засіма жа сказаў льву: “Гэтая вялікая за­га­да­ла мне пахаваць яе цела, а я вельмі стары, не магу вы­ка­паць магілы і нават не маю прылады, патрэбнага для такой пра­цы, а ад манастыра знаходжуся ў такой адлегласьці, што не магу пайсьці і прынесьці хутка тое, што трэба. Выкапай ты кіпцюрамі сваімі магілу, каб мне аддаць зямлі цела Вя­леб­най”. І як пачуў леў слова, сказаныя яму, як адразу сваімі пя­рэд­ні­мі лапамі выкапаў роў цалкам дастатковай глыбіні для пахаваньня цела. Зноў старац абмыў сьлязамі ногі Вя­леб­най і шмат прасіў яе, каб малілася за ўсіх, пакрыў зямлёю це­ла яе, якое было амаль голае, толькі збольшага пакрытае ты­мі рызамі, спарахнелымі, дыравымі, якяія пры першай сус­т­рэ­чы даў ёй старац Засіма.

І адышлі абодва: леў — ва ўнутраную пустэльню рахмана і ці­ха, як авечка, адышоў, Засіма жа вярнуўся дадому, даб­рас­ла­вя­чы і хвалячы Хрыста Бога нашага. І прыйшоўшы ў ма­нас­тыр, усім манахам распавёў аб Вялебнай гэтай Марыі, ні­чо­га з таго не схаваўшы, што бачыў і чуў ад яе.

Усё зьдзівіліся, чуючы велічы Боскую, і сталі са страхам, ве­раю жа і любоўю славіць памяць і пачытаць дзень сьмерці Вя­леб­най Марыі. Ігумен жа Ян па навучаньні ад Вялебнай знай­шоў у манастыры сваім штосьці, што патрабуе вып­раў­ле­нь­ня, і ўсё Боскай дапамогай выправіў. Засіма жа, па­жыў­шы набожна, адышоў у тым жа манастыры да жыцьця ча­со­вага, маючы ўзрост каля ста гадоў ад нараджэньня, і адышоў на вечнае жыцьцё да Госпада...

Бог жа, прыцудоўныя робячы цуды і вялікімі аб­да­роў­ва­ю­чы здольнасьцямі зь вераю зьвяртаючымся да Яго, ды дасьць узнагароду набываючым карысьць ад гэтай аповесьці, чы­та­ю­чым яе і слухаючым і таму, хто пастараўся парупіўся гэ­тую аповесьць запісаць. І ды дасьць ім, па малітве Марыі, гэ­тым дабрадзейным са ўсімі тымі, хто Боскімі разважаньнямі і пра­ца­мі добра дагадзіў Яму ад стагодзьдзя. Дамо жа і мы славу Бо­гу Ўладару вечнаму, ды і нам дапаможа міласьць здабыць у дзень судны , Хрыстос Ісусе Гасподзь наш, Яму ж належыць уся­кая слава, гонар, і ўлада, і глыбокая пашана зь Айцом і Най­сь­вя­цей­шым і Жыватворчым Духам, цяпер і заўсёды і на вя­кі вякоў. Амін”.