АДЛЮСТРАВАНЬНЕ НАРАДЖЭНЬНЯ ХРЫСТОВАГА Ў БОГАСЛУЖЭНЬНІ

М. Усьцінскі

“Вялікая ёсьць пабожнасьці таямніца: Бог зьявіўся ў плоці”

(1 Цім. 3:16)

Нараджэньне на зямлі Сына Боскага зьявілася крыніцай новага жыцьця, нясучае абнаўленьне роду чалавечаму і ўсяму сусьвету. “Бо жыцьцё зьявілася, – кажа Ян Багаслоў, – і мы бачылі і сьведчым, і абвяшчаем вам гэтае вечнае жыцьцё, якое было ў Айца і зьявілася нам” (1. Ян. 1:2) “і гэтае жыцьцё ў Сыне Ягоным” (1 Ян. 5:11). Засваеньне гэтага жыцьця пазбаўляе людзей ад рабства соваеце і тленьню і даруе вольнае Бога сыноўства.

Гэтая глыбокая ісьціна падрабязна адчыняецца ў Апостальскім чытаньні сьвята.

“Калі споўніўся час, Бог паслаў Сына Свайго (Адзінароднага), Які нарадзіўся ад жанчыны … каб нам атрымаць усынаўленьне. Таму ты ўжо ня раб, а сын; а калі сын, дык і спадкаемец Божы празь Ісуса Хрыста.” (Гал. 4:4, 5, 7)

Зьява на зямлі Бога ў целе, як падзея найвялікшай важнасьці, магло зьдзейсьніцца толькі тады, калі чалавецтва найболей востра адчула галечу ў збавеньні ад зла і досыць пасьпела для прыняцьця Выратавальніка. Гэта і адзначае апостал выразам “калі споўніўся час”.

Падрыхтоўка чалавецтва да прышэсьця Збавіцеля ажыцьцяўлялася рознымі шляхамі для юдэяў і язычнікаў.

Добрая вестка аб Збавіцелю, паведамленая першым людзям, была пацверджаная прабацькам жыдоўскага народу зь зарокам аб тым, што зь яго асяродзьдзя адбудзецца Той, Хто служыць “спадзевам народаў”. На Ізраільскі народ была ускладзеная высокая місія захоўваць праўдзівую веру і зарок аб прышэсьці Месіі.

У сваёй масе ён часта апынаўся нявартым гэтага высокага прызначэньня, але лепшыя яго прадстаўнікі — прабацькі, патрыярхі і прарокі захавалі пэўнасьць запавету з Богам і цьвёрдую веру ў прышэсьце Збавіцеля пранесьлі праз усю бурную падзеямі гісторыю Ізраілю. І чым бліжэй падыходзіў момант зьявы Богачалавека, тым напружаней станавіліся чаканьне Яго прышэсьця.

У перадсьвяточных службах вельмі ярка адлюстраваны працэс падрыхтоўкі абранага народа да прыняцьця Збавіцеля. Дзьве нядзельных службы, папярэднія сьвяту Каляд, прысьвечаныя услаўленьню сьвв. праайцоў і айцоў. Тут згадваюцца імёны Адама, Авеля і усіх старажытных патрыярхаў, Сіма, Мелхісэдэка, Аўраама, усіх родапачынальнікаў, правадыроў і прарокаў жыдоўскага народу і набожных прамаці Боганемаўля Хрыста.

У нядзелю сьвв. Айцоў Апостальскае чытаньне з 11 главы. Пасланьне да Жыдоў гаворыць аб подзьвігу меры старазапаветных праведнікаў, “каго ўвесь сьвет ня быў варты” (Жыд. 11:38). “Усе гэтыя памерлі ў веры, не атрымаўшы абяцаньняў, а толькі здалёк глядзелі, і радаваліся, і казалі пра сябе, што яны вандроўнікі і прыхадні на зямлі” (Жыд. 11:13). У Эвангельскім чытаньні гэтай нядзелі ад Мацея пералічваюцца продкі Хрыста па плоці (Мц. 1:1-25).

Але асабліва ярка чаканьне Месіі адлюстроўваецца ў прароцтвах, якія ў якасьці парэмійных чытаньняў уваходзяць у склад Каляднай вячэрняй.

У адной з першых мы чуем прыходзячыя з глыбіні стагодзьдзяў голас прарока Валааму “Бачу Яго, але яшчэ ня сёньня; бачу Яго, але ня блізка. Узыходзіць зорка ад Якава і паўстае жазло ад Ізраіля” (Лік. 24:17). У адной зь апошніх выкладаецца прароцтва Данііла аб надпрыродна адсечаным камэні, у якім у парадку зьмены царстваў ужо набліжана паказваецца час, калі “Бог Нябесны паставіць царства, якое вавек ня зруйнуецца” (Дан. 2:44). Першапачатковы зарок аб адкупленьні, дадзенае прабацькам, у парэмійных чытаньнях паступова увасабляецца ў пэўныя формы і набывае рысы жывога гістарычнага факту.

У прароцтве Міхея паказваецца Бэтлеем, як месца нараджэньня Вялікага Правадыра Ізраілю, а старазапаветны эвангеліст Ісая узьвяшчае аб вырастаньні галіны (жазла) з кораня Ісеява, аб нараджэньні Эмануіла ад Дзевы і яркімі рысамі адлюстроўвае Царства Месіі, як Царства праўды і міру, калі “воўк будзе жыць разам зь ягнём, і барс будзе ляжаць разам з казьлянём; і цяля, і малады леў, і вол будуць разам, і малое дзіця будзе вадзіць іх.” (Іс. 11:6)

Аб тым, што лепшыя прадстаўнікі жыдоўскага народу жылі мэсіянскімі спадзяваньнямі, кажуць шматлікія падзеі, сучасныя Нараджэньню Хрыстоваму. Мы знаходзім іх выраз і ў прароцкіх песьнях Захарыя і Елізаветы, і ў радасным гімне Богамаці, і ў Сімяёнавым прароцтве аб 40-дзённым Немаўляці, у якім прыгатавана выратаваньне для усіх народаў, і, нарэшце, у хваляваньні Ірада і усяго Ерусаліму аб прышэсьці вешчуноў зь усходу.

Першымі з жыдоўскага народу удастоіліся атрымаць радасную вестку аб нараджэньні Прадвечнага Боганемаўля і зьдзейсьніць глыбокую пашану Яму простыя сэрцам і розумам Віфліемскія пастыры.

Але апекай Боскай Задуму не былі пакінутыя і язычнікі. Што лепшыя зь іх скарысталіся натуральным адкрыцьцём, аб якім кажа ап. Павел (Рым. 1:19-20), і блізка падышлі да правільных паняцьцяў аб Бажастве, аб гэтым кажуць лепшыя прадстаўнікі элінскай філязофіі. Айцы Царквы шанавалі клясычную культуру і карысталіся тым зь яе, што адпавядала духу хрысьціянства.

Народы Азіяцкага Усходу, дзе так ярка сьвеціць сонца і так хораша начное неба, займаліся вывучэньнем нябесных сьвяцілаў. Астраномія халдзейскіх мудрацоў была своеасаблівай, — яна цесна зьвязвалася зь астралёгіяй. Але не трэба забываць, што гэта быў дзіцячы пэрыяд навукі, у спадчыну ад якога, аднак, застаўся шэраг каштоўных рэчаў, як, напрыклад, усталяваньне пэрыяд паўтаральнасьці зацьменьняў, што давала магчымасьць прадказваць іх наступ, дзяленьне сонечнага шляху ў дзень раўнадзенства, а адгэтуль і усякага круга, на 360°, асновы календару і інш.

Гэтым жа мудрацам Усходу, як годным прадстаўнікам паганскага сьвету, Боскі Задум адчыняе вестку аб нараджэньні Боганемаўля зразумелым для іх спосабам.

Пакланеньне вешчуноў апісваецца ў эвангельскім чытаньні сьвяточнай літургіі. Аб гэтай жа падзеі гаворыцца ў трапары, у кандаке і ў шматлікіх сьпевах Каляднай службы.

Але зьява Бога на зямлі мела значэньне цэнтральнага факту не толькі ў чалавечай гісторыі. “Таму што стварэньне скарылася марнасьці не па добрай волі, а па волі таго, хто ўпакорыў (яго), спадзеючыся, што і само стварэньне вызвалена будзе з рабства тленьня ў свабоду славы дзяцей Божых.” (Рым. 8:20-21) Выратаваньне людзей Увасобіўшымся Богам зьвязваецца зь узнаўленьнем сыноўскай годнасьці і услаўленьні усяго стварэньня “Калі ж усё ўпакорыць Яму, тады і сам Сын скарыцца Таму, Хто скарыў ўсё Яму, хай будзе Бог усё ва ўсім.” (1 Кар. 15:28)

Такі менавіта сэнс надаецца сьвяточнай падзеі зьместам першай парэміі Каляднай вячэрняй, якая апавядае аб тварэньні сьвету (Быц. 1:1-14). Увасабленьне Сына Боскага разглядаецца, такім чынам, як акт нейкага новаўтварэньня.

Ва услаўленьні нованароджанага Немаўля гарманічна зьліліся неба і зямля, сьвет анёльскі і чалавечы. Гэты усеагульны радасны гімн гучыць і ў трапары Сьвята (“зазьзяў сусьвету Сьвет розуму”), і ў кандаку, і ў вершырах на ліціі (“Неба і зямля сёньня зрабіліся адным, таму што нарадзіўся Хрыстос”), у сьветлых і высокамастацкіх канонах (“сьпявай Госпаду ўся зямля”) і наогул ва ўсіх сьвяточных сьпевах.

Зрэшты, увядзеньнем у прадсьвяточную службу зьмененых у дачыненьне да падзеі сьпеваў Пакутнага тыдня (“Хваляй марской”, “Да цябе раніцай” і інш.) і радасныя сьпевы самога Сьвята дазваляюць Каляды прыраўняць да Сьвята Сьвятаў – Уваскрошаньню Хрыстоваму.