Friday, September 4, 2009

Ісахізм і пазнаньне Бога

Υσυχασμς κα γνση το Θεο

Мітрапаліт Наўпакцкі і сьв. Уласія Ярафэй

Даклад на Канфэрэнцыі, што была арганізавана “Эўрапейскае Сецьцю Дасьледаваньняў” у Вянэцыі ў сувязі з прадстаўленьнем перакладу на італійскую мову прац сьвц. Рыгора Паламы (люты 2005 г.)

Як вядома, сьвц. Рыгор Палама, архіяпіскап Фесалёнікаў жыў у 14 стагодзьдзі і яго дзейнасьць праходзіла ў Канстанцінопалі, Сьвятой Гары і ў Фесалёніках. Гэтая эпоха была цяжкай для Рымскай-Візантыйскай імпэрыі ва усіх адносінах.

У дадзеным дакладзе я не буду падаваць дадзеныя яго біяграфіі, ні расчыняць утрыманьне гістарычных і царкоўных падзей, якія адбыліся ў эпоху сьвц. Рыгора і ў якіх ён гуляў адну зь важных роляў. Я таксама вядома жа не устане аналізаваць усё яго багаслоўскае вучэньне, якое лічу суцэльна вядомым. Акрамя таго, гэты даклад павінен быць кароткім, паколькі неабходна падаць магчымасьць для абмеркаваньня пытаньняў, якія хвалююць аўдыторыю.

Я жадаў бы падкрэсьліць тое, што лічу пераклад прац сьвц. Рыгора Паламы на італьянскую мову вялікім дабраслаўленьнем, таму што тым самым будзе лепш вядома яго вучэньне, таму што такім чынам можна будзе лепш азнаёміцца зь яго вучэньнем, якое зьяўляецца найвялікшым. Але ён таксама будзе вельмі значна садзейнічаць багаслоўскаму дыялёг, акажа дапамогу ў пытаньнях царкоўных, навуковых і сацыяльных. І я лічу гэта вельмі важным, таму што сьвц. Рыгор Палама ў сваіх працах падрабязна расчыняе ісахіскую традыцыю Царквы, зь якой мы сустракаемся і ў лацінскіх айцоў першых стагодзьдзяў. А гэта мае вялікае значэньне і для сучаснага чалавека, паколькі галоўныя праблемы, якія яго займаюць - гэтае быцьцё і онталёгія , зь якіх зыходзяць і шматлікія іншыя праблемы.

У якасьці прыкладу я прапаную традыцыю, якія апісваецца ў кнізе “Дыялёгі”. Яна была напісана папай Рымскім Рыгорам Вялікім, чаму ён і завецца Двоеслоў. Калі нехта чытаў гэтую кнігу, у якой не толькі апісваецца жыцьцё шматлікіх япіскапаў, клірыкаў, аскетаў і міран, але і жыцьцё звг. Венядзікта, заснавальніка аднайменнага манаскага ордэну, то заўважыць, што існуюць агульныя пачаткі паміж Рыгорам Двоесловам і звг. Дыадахам Фатыкійскім, які жыў у тую ж эпоху, і ў гэты ж час яны абодва маюць шмат агульнага зь сьвц. Рыгорам Палямай, які жыў у XIV стагодзьдзі і вёў дыялёг зь Варлаамам. Непасрэдна ў гэтай кнізе сьвц. Рыгора Вялікага "Дыялёг" вядзецца прамова аб розуме (τ νος), сэрца (καρδα), бязмоўі-ісіхіі (ἡ ἠσυχία) розуму і сэрцы, аб духоўнае працы і спазнаньні Бога, аб разумнай малітве (νοερά προσευχή) і аб боскім нерэчавам Сьвятле, аб ачышчэньні , асьвеце і абагаўленьне чалавека, аб прароцкім духу і інш. Усе гэтыя пытаньні, якія мы сустракаем у кнізе сьвц. Рыгора Двоеслова складаюць сутнасьць ісіхазму, вучэньне аб якім разьвіў сьвц. Рыгор Паляма і мы іх можам убачыць у яго працах.

Па гэтай падставе, я яшчэ раз паўтараю, лічу пераклад прац Сьвяціцеля на італьянскую мову вялікім дабраслаўленьнем, таму што тым самым дадзеная магчымасьць нам убачыць агульныя падставы ў традыцыях Усходу і Захаду і нам здабыць нашы традыцыі і галоўнай выявай мэтад і спосаб спазнаньня Бога, адкуль і дыялёг аб злучэньні Цэркваў набудзе зь дапамогай ісіхазма цьвярозы унутраны багаслоўскі характар.

Далей я абмяжуюся двума падставамі, якія лічу важнымі і паказваюць на актуальнасьць вучэньня сьвц. Рыгора Паламы.

1. Спазнаньне Бога

Сучасны чалавек зьбянтэжаны адной праблемай у стаўленьні Бога, ён спрабуе адказаць на пытаньні: што ёсьць Бог і як мага дасягнуць спазнаньні Бога. Адны, схільныя уплыву асьветы, разважаючы аб Богу прытрымліваюцца дэізму, агнастыцызму і атэізму, а іншыя вераць у Бога разумова, але не ведаюць спосабу зь дапамогай якога мы можам да яго наблізіцца дасьведчаным шляхам. У гэтым пытаньні і выяўляецца важнасьць вучэньня сьвц. Рыгора Паламы.

Першым чынам яго вучэньня зьяўляецца дасьведчаным. Нягледзячы на тое, што ён вывучаў ва Унівэрсытэце філязофію Арыстоцеля, якую ён ведаў выдатна, аднак ён рушыў усьлед цалкам іншаму ад філязофіі мэтад набліжэньня да Бога. На Сьвятой Гары ён практыкаваўся ў падзьвіжніцкім жыцьці і малітве, і дасягнуў спазнаньня Бога. Таму, калі ён казаў аб Богу, то усё зыходзіла ад яго асабістага досьведу. Ён дасьведчана ведаў нерэчавыя энэргіі Бога і вёў аб іх гутаркі.

Затым яму быў дадзены зручная падстава для цэласнага адчыненьня гэтага богапазнаньня – “сьвятога бачаньня” (ερογνωσα) , як ён яго характарызуе. У сваіх працах ён падкрэсьліваў, што Бог валодае сутнасьцю і энэргіяй, і як сутнасьць Боская зьяўляецца нерэчавай, так і Яго энэргія зьяўляецца нерэчавай таксама. Бог уваходзіць у зносіны зь людзьмі зь дапамогай Яго нерэчавай энэргіі. Гэта азначае, што чалавек шматвобразным чынам становіцца датычным нерэчавым энэргіям Боскім, а не Яго сутнасьці.

Калі мы кажам аб Боскай энэргіі, то няма неабходнасьці нам паддавацца перабольшаньням і забабонам, паколькі мы не можам іх ацэньваць па-багаслоўску і дасьледаваць іх незалежна ад Асоб Сьвятой Тройцы.

З багаслоўя Царквы мы ведаем, што Асобы-Выявы Трайковага Бога маюць агульныя і асабістыя прыкметы-уласьцівасьці. Агульнымі зьяўляюцца сутнасьць-прырода ( σα-φση) і энэргія ( νργεια) , у то час як не агульнымі зьяўляюцца уласьцівасьці кожнай асобы (τ ποστατικ διματα), гэта значыць выява існаваньня Асоб Сьвятой Тройцы, ненароджанага Айца, народжанага Сына і сыходзячага Сьвятога Духа. Так, Боская энэргія зьяўляецца агульнай для Трох Асоб.

Гэтая тэма не зьяўляецца філязофскай, але дасьведчаным спазнаньнем Трайковага Бога аюожаным чалавекам, які прылучаецца багатворчай нерэчавай энэргіі Бога і праз гэтае спазнаньне здабывае вядзеньне Траістага Бога. Такім чынам, мы усьвядомілі, што сустракаемся ў вучэньні сьвц. Рыгора Паламы з тым, што Боская энэргія зьяўляецца суасобнай (νυπστατη). Гэта азначае, што дзейсным зьяўляецца Асоба-Выява, сутнасьць-прырода зьяўляецца энэргітычнай (νεργητικό) і энэргія Бога зьяўляецца сутнасным рухам ( ουσιώδης κίνηση) прыроды. Такім чынам, энэргія Бога не адьдзяліма ад Асоб Сьвятой Тройцы, яна не думаецца праўзыходячай Боскую сутнасьць або па-дыялектычнаму аддзяляемай ад яе. Гэтая асаблівасьць вельмі важная, паколькі зьяўляецца дапушчальнай пры трактаваньні багаслоўя сьвц. Рыгора Паламы аб боскай энэргіі, пры гэтым вучэньне аб ёй як аб безасабістай у рэчаіснасьці не ёсьць дакладным.

Затым, калі мы кажам аб энэргіі Бога, то мы размову вядзем і аб энэргіях. Вядома, энэргія-дзеяньне Боскае зьяўляецца адным, але яна прымае розныя найменьні ў залежнасьці ад выніку яе дзеяньня. Такім чынам, гаворка ідзе аб сутнаснай энэргіі, якая падае сутнасьць у сутнасьці (ντότητα στα ντα), аб жыватворчай энэргіі, якая падае жыцьцё, аб богамудрай (σοφοποιό) энэргіі, якая падае мудрасьць, разумнай і самаўладнай, аб богатворчай (θεοποιό) энэргіі, якая абагаўляе чалавека. Таксама, акрамя гэтага адрозьненьня, гаворка ідзе аб творчай энэргіі Божай і энэргіі прадбачаньня, аб ачышчальнай, адукоўваючай і абагаўляючай энэргіі Бога. Больш таго любоў, справядлівасьць, мір, чалавекалюбства і інш. зьяўляюцца нерэчавымі Боскімі энергіямі, якія прымаюць імёны аналягічна вынікам дзеяньня энэргіі.

Часта Боская энэргія, калі жадае таго Бог і маюцца неабходныя умовы, бачыцца чалавекам як Сьвятло. Гэта значыцца той, хто удастоіўся зносін з Богам, бачыць Яго энэргію як Сьвятло. І гэтае Сьвятло зьяўляецца нерэчавым, паколькі зьяўляецца боскім. Гэта здараецца з-за таго, што становіцца вельмі ясным адрозьненьне паміж рэчавым і нерэчавым Сьвятлом. Так, калі апостал Павел, крочачы ў Дамаск падчас поўдня, бачыў сонечнае сьвятло і адначасова бачыў нейкае іншае Сьвятло, ярчэй сонечнага, то ён змог адрозьніць рэчавае сьвятло ад нерэчавага сьвятла, таксама адбываецца і з чалавекам богабачачым.

Затым, гэтае бажаство не зьяўляецца сымбалічным, этычным і вонкавым, але зьяўляецца зносінамі і злучэньнем чалавека з Богам. Чалавек бачыць Бога праз злучэньне яго зь Ім. Гэта азначае, што ён злучаецца з Богам і бачыць Бога.

Нават такое злучэньне прыносіць вядзеньне аб Богу. Абагаўлённы чалавек у гэтым стане дасягае дасьведчанага спазнаньня Бога, ведае што ёсьць Бог, адрозьнівае асабістыя уласьцівасьці Асоб Сьвятой Тройцы, ведае аб адрозьненьні паміж Айцом, Сынам і Сьвятым Духам, але і аб адзінстве паміж імі.

Айцы Цэрквы, якія валодалі гэтым дасьведчаным веданьнем Бога, калі гаворка ішла аб супрацьстаяньні розным філёзафам, выкарысталі філязофскія тэрміны і казалі аб сутнасьці і энэргіі, аб агульнай сутнасьці-прыродзе і асабліва аб асобах, аб славе Бога і асабістых уласьцівасьцях і г.д. Гэтыя фармулёўкі Айцоў не зьяўляюцца філязофскімі тэрмінамі для разумовага разуменьня быцьця і зьявы Бога, але выразамі іх асабістага досьведу для таго, каб даць адказ розным філязофскім плыням іх часу.

І вядома, гэтае дасьведчанае веданьне Бога пераўзыходзіць сьвецкае і разумовае веданьне. Іншым зьяўляецца і веданьне, якое мае сваім паходжаньнем навучаньня і вывучэньне філязофскіх і багаслоўскіх пытаньняў зь дапамогай лёгікі, якую ніхто не адмаўляе, калі гаворка ідзе аб рэчах гэтага сьвету, але аднак іншым зьяўляецца веданьне, якое даецца дзякуючы дасьведчанаму спазнаньню нерэчавага Сьвятла і яднаньні з Богам.

Такім чынам, паводле сьвц. Рыгору Паламе, праўдзівым багаслоўем зьяўляецца богабачаньне. Гэта мы бачым на гора Фавор вучні Хрыста, якія былі удастоены бачыць бажаство Хрыста, і ў дзень Пяцідзесятніцы, калі яны удастоіліся прыняць дзеяньне- энэргію Сьвятога Духу і стаць чальцамі Цела Хрыстова і, вядома, чальцамі Царквы.

2. Мэтадалёгія досьведнага багаслоўя

Чалавек у наш час жадае здабыць досьвед спазнаньне Бога, але яму патрабуецца навучыцца праўдзіваму мэтад шляху да гэтага веданьня. Гэты мэтад падрабязна адчыняецца ў тварэньнях сьвц. Рыгора Паламы, і ў гэтым выяўляецца актуальнасьць яго вучэньня.

Гэты мэтад адрозьніваецца ад лягічнай апрацоўкі інфармацыі і ад трасцэдэнтальнага разважаньня (мэдытацыі). Гэта значыць, шматлікія людзі нашага часу, калі прамова дакранаецца спазнаньні Бога, выкарыстаюць лёгік і разважаньне, але спыняюць свой выбар на зданях ісьціны. І іншыя, каб выйсьці за рамкі разважаньня і улады розуму, якія зьвязаныя з фантазіяй, вынікаюць мэтад трасцэндэнтнага разважаньні (мэдытацыі), які вядзе да нейкага звышасабістаму абсалюту, у то час як гэта зьяўляецца прадуктам абсалютнай фантазіі. Сьвц. Рыгор Палама адчыняе ў сваіх працах рэальны мэтад, які сустракаецца ў Сьвятым Пісаньні і ў працах Айцоў, і гэтым мэтаду зьяўляецца ісахазм. Такім чынам, ісіхазм адрозьніваецца ад улады розуму і ад трансцэндэнтнага разважаньня (мэдытацыі), які выкарыстоўваецца ў ёгу для дасягненьня нірваны.

У сваіх працах ён апавядае, што чалавек складзены з розуму і пачуцьцяў. Зь дапамогай розуму (νοῦς) ён прыходзіць у стан зносін з Богам, паколькі розум зьяўляецца падыходзячым ворганам для такіх зносін, і зь дапамогай пачуцьця ён дасягае спазнаньні тварэньняў і навакольнага асяродзьдзя гэтага сьвету. Паміж розумам і пачуцьцём існуе розум (ὁ λόγος), фантазія (ἡ φαντασία) і слава (ἡ δόξα). Зь дапамогай розуму чалавек ацэньвае і дасьледуе рэчы, зь дапамогай фантазіі-уяўленьня ён дасягае адчуваньня прадметаў, якія уваходзяць у чалавечую душу зь дапамогай пачуцьцяў, а зь дапамогай славы чалавек складае меркаваньне(γνώμη) – погляд аб кожнай рэчы.

Гэтыя энэргіі душы павінны працаваць адпаведна прыродзе і звыш прыроды, а не насуперак прыродзе. І вядома, як вучыць сам Сьвятой, каб камусьці дасягнуць спазнаньні Бога, яму неабходна ў часе, калі ён моліцца, стаць неўспрымальным у стаўленьні да пачуцьця, на які аказвае свой уплыў розум, уяўленьне-фантазія і слава, а каб дзейнічаў розум. Гэта адбываецца дзякуючы набожнасьці і разумнай ісіхіі і малітве. Так чалавек прыходзіць да зносін з Богам праз розум, здабывае дасьведчанае спазнаньне Бога і ў наступстве выкладае гэты досьвед са славай і з розумам.

Такім чынам, мы пазналі, што чалавек уваходзіць у зносіны з Богам зь дапамогай розуму і мае сувязь зь стварэньнем праз пачуцьці і розум. Блытаніна паміж гэтымі сіламі і атаясьненьне розуму з разуменьнем стварае душэўныя і духоўныя хваробы, гэта значыць недасьведчанасьць Бога, ператварэньне стварэньня ў ідала, у выніку чаго ствараюцца шматлікія натуральныя рэлігіі, са усімі вынікаючымі адгэтуль лягічнымі наступствамі.

Менавіта гэтым мэтадам Багародзіца узышла ў сьвятая сьвятых і дасягнула сузіраньня Бога і абагаўленьня і тым самым была годная гонару стаць Маці Бога. Сьвц. Рыгор Палама ў сваім слове на Уводзіны ў храм Багародзіцы дзівоснай выявай адчыняе мэтад, які выкарыстоўвала багародзіца, якім зьяўляўся ісіхазм. Гэта значыць Багародзіца памерла для пачуцьцяў і лёгік, славы і уяўленьні, якія ў ёй узьнікаюць, і звыш таго апрацавала розум - разумную энэргію. У гэтых рамках нам варта глядзець на тлумачэньне, якое дае сьвц. Рыгор Палама боскаму спакою.

На гэтых двух слупах (ісіхазм і спазнаньне Бога) будуецца, як гэта становіцца відавочным зь яго тварэньняў, цэнтральнае вучэньне сьвц. Рыгора Паламы, галоўнай чынам у яго гутарках-аміліях, якія ён вымавіў сваёй пастве ў Фесалоніках.. Неабходна адзначыць, што гэтыя аміліі зьяўляюцца узорамі багаслоўскага слова, паколькі злучаюць багаслоўе з пастырствам. Сьвц. Рыгор не разьвівае нейкае глыбакадумнае багаслоўе без пастырскай апекі, ні апякае без багаслоўя. У гэтых аміліях выяўляецца яго талент каб багасловіць, тлумачыць Сьвятое Пісаньне, і весьці пастырскую апеку, вядучы вернікаў да волі духу.

3. Тлумачэньне вучэньня сьвц. Рыгора Паламы зь дапамогай сучаснага вопыту

Сьвяціцель Рыгор Палама быў выразьнікам багаслоўя Царквы і ісіхазму, як яно сфармулявана ў тварэньнях Сьвятых Айцоў. Ён не складаў нейкай сваёй уласнай філязофскай, багаслоўскай і сыстэм ісіхазму, але выказаў то, з чым ён сустрэўся ў сваіх бацькоў, якія жылі ў “духу” паданьня ісіхазму, у духоўных яго настаўнікаў, такіх як Феаліпт Філядэльфійскі, і ў жыцьці на Сьвятой Гары, дзе ён навучаўся ў Айцоў-ісіихастаў, якія жылі сьвятой ісіхіяй, як яе выкладалі звг. Рыгор Сінаіт і іншыя Айцы.

Гэта азначае, што нікому не належыць чытаць тварэньні сьвц. Рыгора Паламы разважаючы і схалястычна, але неабходна раўналежна дасьледаваць і усю тую атмасфэру, якая іх стварыла. І неабходна казаць аб тым, што гэтая традыцыя сёньня захоўваецца і перажываецца на Сьвятой Гары. Шматлікія Сьвятагорскія Айцы зьяўляюцца пасьлядоўнікамі гэтага падданьня, але часам яно выяўляецца большасьцю зь іх. Я жадаў бы асоба адзначыць працы архім. Сафронія Сахарава, заснавальніка стаўрапігійнага патрыяршага манастыра Годнага Папярэдніка ў Эсэксе ў Ангельшчыне, які практыкаваўся ў подзьвігу ісіхазма на Сьвятой Гары, і нават у глыбіні пустэльні Сьвятой Гары на працягу дваццаці пяці гадоў і выказаў гэты досьвед у кнігах, якія распаўсюджваюцца паўсюль.

Нават вучэньне сьвц. Рыгора Паламы належыць каму-небудзь тлумачыць зь дапамогай дасьведчаных багасловаў Багаслоўскага факультэта (неабходна успомніць заснавальніка прафэсара Панагіатіса Хрысту і яго вучняў, прафэсараў а. Яна Романідзіса, Георгія Мандзарыдзіса, а. Георгія Мэталінаса, а. Хвядора Зісыса і інш.), якія вывучалі вучэньне сьвц. Рыгора зыходзячы з жывога досьведу Айцоў Сьвятой Гары, але і выкарыстоўваючы аўтарытэтныя багаслоўскія і гістарычныя крыніцы. У гэтым жа духу мной была апублікаваная і мая кніга пад найменьнем “Сьвяты Рыгор Палама як агіарыт”.

Раўналежнае вывучэньне тварэньняў сьвц. Рыгора Паламы зь дапамогай, часьцей за усё, сучаснага дасьведчанага вытлумачэньня дапаможа яго лепш зразумець. І гэта вельмі важна, таму што калі хтосьці чытае тварэньні сьвятагорскага Сьвятога дзеля іншых мэт – рацыяналістычных, этычных, кансэрватыўных, усё гэта зьяўляецца патэнцыйнай падставай для іх перакручваньня.

Небясьпека перакручваньня існавала і ў часы, калі жыл і вучыў сьвц. Рыгор Палама. У яго эпоху існавалі тры кірункі, якія зьявіліся супрацьстаяўшымі сьвц. Рыгору Паламе і яго вучэньню. Першым кірункам быў рацыяналізм (заходні і усходні), як які выказваў зь дапамогай разнастайных формаў схалястыкі багаслоўе, якое зьвязвалася з клясычнае мэтафізыкай, платанізмам, арыстацелізмам і нэаплятанізмам. Другім кірункам быў маралізм, паколькі ён выяўляў гуманізм, які ажываў і на Захадзе і на Усходзе. Акрамя усяго іншага існавала і нейкі іншы уплыў Усходу і Захаду ў стаўленьні да пытаньня аб гуманізьме. І трэцім кірункам быў кансэрватызм (на Захадзе і Усходзе), які выяўляўся зь дапамогай мэханічнага і законнага набліжэньне і перажываньня хрысьціянскага вучэньня, ператвараўшаеся ў нешта статычнае ў выявах і ў словах, і яно пераглядала усё унутранае вучэньне Царквы, якое уключаецца ў працы сьвц. Рыгора Паламы.

Гэтыя тры кірунку: рацыяналізм, маралізм і кансэрватызм, існуюць і сёньня, і, як ужо гаварылася некалькі раней, яны зьяўляюцца не дапушчальным, калі тварэньні сьвц. Рыгора Паламы чытаюцца ў рэтраспэктыве няправільнага разуменьня, і горш усяго зь мэтай весьці палеміку.

Неабходна канстатаваць той факт, што двое зь асноўных перакладнікаў тварэньняў сьвц. Рыгора Паламы на італьянскую мову (Мялецій Меляціадыс і Этторе Перелла) не зьяўляюцца багасловамі і філёзафамі, але псыхааналітыкамі. Гэта паказвае, што яны ім атрымалася вызначыць праваслаўны ісіхазм для лячэньня чалавека ад шматлікіх псыхалягічных сутнасных праблем, якімі яны занятыя.

Сапраўды, ісіхазм паказвае, што Хрысьціянства, як яно выяўляецца Сьвятымі Айцамі і сьвц. Рыгорам Паламой, і як яно перажываецца ў Царквы зь дапамогай таямніц і подзьвігу, яно мае напружаны “псыхатэрапэўтычны” характар. І калі бы Хрысьціянства зьявілася ў нашу эпоху, як казаў айцец Ян Раманыдзіс, яно не было бы ўспрынятае як рэлігійная, філязофская, этычная, сацыяльная сыстэм, але як псыхатэрапія-нэўралёгія зь яе асабліва антрапалёгіяй, сатэріялёгіяй і багаслоўем.

Такім чынам, мы надаем велізарнае значэньне не толькі чытаньню тварэньняў сьвц. Рыгора Паламы, але і аўтарытэтнаму іх вытлумачэньню, у аснове іх лічачы сучасны рэальны досьвед ісіхазму.

4. Актуальнасьць вучэньня сьвц. Рыгора Паламы

З таго, што намі гаварылася раней выяўляецца вартасьць і актуальнасьць сьвц. Рыгора Паламы ў стаўленьні да шматлікіх пытаньняў. Аднымі зь іх зьяўляюцца няведаньне Бога, істотны вакуўм, пытаньні сацыяльнага характару, якія вынікаюць з-за адсутнасьці разуменьня жыцьця, розных псыхааналітычных школ, асацыяцыі розуму з разуменьнем, якая зьвязана з разуменьнем мэтадалёгіі спазнаньня, рознымі філязофскімі сыстэмамі, як плыні асьветы, рамантызму, мадэрнізму і мэтамадэрнізму, усходняй містыкі зь яе трасцэдэнтальнай мэдытацыяй і звышасабістым абсалютам, атаясьненьнем навукі і багаслоўя, і шмат чаго іншага.

Мэтад ісіхазму, які адчыняецца ў працах сьвц. Рыгора Паламы зьяўляецца актуальным па шматлікіх чыньніках, таму што панаваньне розуму, якое зьявілася праз асьвету і мадэрнізм, стварыла для чалавека шматлікія праблемы, і таму чалавек стаў шукаць унутранага сьвету, а гэта нешта іншае, што знаходзіцца ніжэй і па тым боку лёгік. Гэта розум для якога філязофія сёньня робіцца сутнасьцю, псыхалёгія псыхааналізам, мастацтва сюрэалістычным і г.д.

Мне жадалася бы вылучыць два чыньніка ў якіх выяўляецца актуальнасьць вучэньня сьвц. Рыгора Паламы.

Першым зьяўляецца пашырэньне клясычнай мэтафізык. Вядома, што клясычная мэтафізык з рознымі яе выразамі, паказвае на існаваньне нейкага сьвету па тым боку прыроднай рэальнасьці, гэта значыць ідэй або выяў, сьвет чысьціць усё прыроднае, навуковае і чалавека. Аднак, калі падчас эпохі Адраджэньня і, галоўным чынам, Асьветы былі расківаныя падставы мэтафізык, разбуранае схалястычнае багаслоўе, якое было зьвязана зь мэтафізыкай, гэта прывяло да разьвіцьця атэізму, дэізму і агнастыцызму.

Аднак, сьвц. Рыгор Палама вучыў, што багаслоўе Царквы не зьвязана зь мэтафізыкай, не зьяўляецца мэтафізыкай, але першым чынам навукай лекаваньня. Гэта зьяўляецца чыньнікам дзякуючы якой праваслаўнае багаслоўе, як казаў айцец Ян Романыдзіс, не зьвязана з філязофіяй, але зь лячэньнем, зь дадатнымі навукамі, гэта значыць мэдыцынай, матэматыкай, фізыкай. Лекары лечаць чалавека і не разважаюць, фізык праводзяць досьледы і спасьцігаюць тэорыю, матэматыкі прымаюць рашэньні і іх вызнаюць, тое ж адбываецца і з багаслоўем, як гэта тлумачыцца сьвц. Рыгорам Паламой, гэта значыць яно зьяўляецца лячэбным цэнтрам чалавечай асобы, зьвязанае зь сузіраньнем Бога, якому ён пераймае на справе, навучае ісьціне аб Богу і які мае жаданьне яе пацьвердзіць.

Іншае значэньне мае зьяўленьне псыхіятрыі і психаанаалізу. Вядома, мы ведаем, што адно – гэта псыхіятрычная нэўралёгія, а іншае псыхатэрапія, іншае псыхааналіз, і іншае псыхалёгія. Паміж імі існуюць агульныя прыкметы, але і істотныя рознагалосьсі.

Бясспрэчным фактам зьяўляецца тое, што псыхааналіз зьявіўся на Захадзе ў выніку перавагі тамака рацыяналізму, маралізму. Рацыяналізм гэта не проста дакладнае слова, ён лічыўся цэнтрам чалавечай лёгік, а маралізм абмежаваў чалавека толькі зваротам увагі на вонкавы бок яго жыцьця. У рэчаіснасьці жа рацыяналізм і маралізм фактычна адпрэчылі традыцыю ісіхазму Праваслаўнай Царквы. Мэханістычны погляд мэдыцыны стварыў для чалавека мноства праблем, таму што па той бок рацыяналізму і працы органаў чалавечага цела існуе і душа, якая складае духоўную прыроду чалавечага быцьця. Такім чынам, зьяўленьне псыхіятрыі псыхааналізу было, без усякага асэнсаваньня гэтага факту чалавекам, нейкім патрабаваньнем ісіхазму. Гэта тлумачыць той факт, што галоўным чынам заходнія псыхааналітыкі выявілі цікавасьць да ісіхазму і цікавяцца ім.

Усім вядома, што на Захадзе былі разьвітыя шматлікія школы псыхааналізу айцом якіх зьяўляецца Фрэйд, які надаваў вялікае значэньне libido, радавому інстынкту ў фармаваньні жыцьця чалавека. Аднак былі і іншыя паплечнікі і вучні Фрэйда, якія не прымалі яго пункт гледжаньня, як напрыклад двое яго калегаў Адлер, які сфармуляваў вызначальную ролю для фармаваньня чалавека інстыктыўнага руху для грамадзкага прызнаньня, і Юнгаў, які убачыў гэтае фармаваньне чалавека зь духоўных пачаткаў архетыпа, якія ў чалавеку зьяўляюцца прыроджанымі. Былі таксама і такія вучні Фрэйда, як Фром, які вылучыў грамадзкія і палітычныя сувязі пасярод якіх чалавек жыве і разьвіваецца для фармаваньня яго як індывіда. Франкл, які адкрыў, што істотнымі праблемамі, якія зьвязаныя з разумным жыцьцём, зьяўляюцца тыя, якія вызначаюць або лечаць чалавека. Неабходна таксама адзначыць, што сёньня пытаньні псыхааналізу і псыхатэрапіі разьвіваюцца ў большай ступені зь дапамогай разьвіцьця “малекулярнай псыхалёгіі” і сутыкненьні псыхіятрыі з філязофіяй быцьця.

У дадзенай нататцы хтосьці можа убачыць вартасьць традыцыі ісіхіі–цьвярозасьці і вучэньні сьвц. Рыгора Паламы. Апынаецца ў яго працах, у Праваслаўнай Царкве маецца падвойны мэтад спазнаньня, гэта значыць адзін – гэта мэтад спазнаньня сьвету і навук, які ажыцьцяўляецца зь дапамогай розуму, і іншы – гэта мэтад спазнаньня Бога, які зьдзяйсьняецца розумам. Розум (νοῦς) і разуменьне (λόγος) зьяўляюцца двума раўналежнымі дзеяньнямі–энэргіямі душы. Навучаньне чалавека ведам адбываецца зь дапамогай лягічнага–мысьленьня (λογική-διάνοια), а навучаньне боскаму веданьню зьдзяйсьняецца зь дапамогай розуму праз сьвятую ісіхію–маўчаньне. Такім чынам, не прыходзіцца назіраць канфлікту паміж багаслоўем і навукай, але і чалавек не спыняе свой выбар на фанатызьме, агрэсіі, адмаўленьнях і абагаўленьнях.

Ва усякім разе сучасны чалавек пакутуе ад псыхалягічных праблем і пытаньняў быцьця, шукае унутранага супакою і волі, і таму і маецца галеча ў тым, каб выявіць увагу да вучэньня сьвц. Рыгора Паламы, які і вядзе мову аб гэтых пытаньнях і накіроўвае чалавека да істотнага вырашэньня гэтых праблем.

Завяршаючы гэты кароткі даклад, я жадаў бы яшчэ раз заўважыць, што вучэньне сьвц. Рыгора Паламы не не мае ніякіх адносінаў і не залежыць у асноўных палажэньнях ад вучэньня сьвц. Рыгора Вялікага, Дваяслова, папы Рымскага. Яно зьяўляецца адзіным багаслоўем, якое адказвае на запыты сучаснага чалавека, якое для таго, каб знайсьці адказы на істотныя пытаньні, зьвяртаецца да філязофіі быцьця і усходняй думкі, каб не пазьбягаць блякаваньня яго ў схемах антрапацэнтрызму. Калі багаслоўе мы вывучаем зь дапамогай падыходнага ключа вытлумачэньня і калі мы здабываем спосаб яго ужываньня да рэчаіснасьці, тады мы маглі бы шматлікае шанаваць і аказаць істотную дапамогу занепакоенаму і хвораму чалавеку нашай эпохі, які падпадае пад рабства ідэалёгій, дакучлівых думак, фанатызму і разнастайных залежнасьцяў.

У канчатковым выніку, гэтае вучэньне сьвц. Рыгора Паламы зьяўляецца словам аб праўдзівай свабодзе.


No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.