Абвяргаючы міт аб “заняпадзе” Беларускага (Кіеўскага) Праваслаўя ў XVI стагодзьдзі…

Ад пачатку ХІХ стагодзьдзя рускія праваслаўныя і ўніяцкія гісторыкі старана пашыраюць міт аб занепадзе Беларускага (Кіеўскага) Праваслаўя ў XVI стагодзьдзі. Яны перасьледуюць розныя мэты, але сыходзяцца ў адным – беларусы няздатныя без рускіх альбо каталіцкіх “падпорак” мець сваю Праваслаўную Царкву ды падтрымліваць ў ёй адукацыйны, навуковы ўзровень ды дбаць аб духоўнасьць народу на належным узроўні.

Вызначальным для гісторыі Праваслаўнай Царквы (Кіеўскае мітраполіі) Вялікага Княства Літоўскага ў XVI ст. ёсьць Віленскі Памесны сабор 1509 г., які адбыўся пад кіраўніцтвам мітрапаліта Іосіфа Солтана (1507-1521 г.г.). Сабор распачаўся ў Вільні 25 сьнежня 1508 г. і скончыўся 18 студзеня 1509 г. На саборы прысутнічала сямёра япіскапаў, сямёра архімандрытаў, шасьцёра ігуменаў, сямёра пратаярэяў і шматлікае сьвятарства. Сабор выпрацаваў наступныя правіла: “О стаде пастырьства Христовых словесных овец; О ставлении попов. О поставлении достойных у сьвященство; О утаенной совести; О непослушникох; О попех неимущих жен; О отнимании церквей; О сьвященникох князских и паньских; О церквах котории будуть стояти без сьвященников и без пэтья; Аще князь или боярин от церкви что отоймет; О отлучении сана; О отходящих черньцох; О божественныи правила; О непослушенстве епископском; О твръдости оўставления; Сьвятого събора поместнаго иже в Сардакии, сиречъ, в Средци.” [13, ст.163-170]

 

Пятнаццаць правілаў сабору стасуюцца абмежаваньню сьвецкіх асобаў у Царкве, узмацненьню дысцыпліны сярод сьвятарства. Апрача гэтага некаторых кананічных момантаў: забарона атрымліваць сьвятарства, катэдры і парафіі за грошы; забарона служыць удовым без прыняцьця манаства; забарона перахода з адной япархіі да другой без “адпускной граматы”; забарона сьвецкім мець “кормчу кнігу” і судзіць па Царкоўным канонам.

Цалкам верагодна, што на саборы разглядаўся і пераклад на старабеларускую мову поўнага збору біблейскіх тэкстаў (за выключэньнем Пяцікніжжа і гістарычных), які зьдзейсьнілі ў 1502 – 1507 г.г. манахі Супрасьльскага манастыра “Мацьвей Дзесяты і дыякан Фёдар”. Цалкам праца па перакладу Бібліі была скончана да 1514 г. і такім чынам ў Беларусі зьявіўся уласны поўны пераклад біблейных тэкстаў [10, ст. 74]. Асаблівасьцю дадзенага перакладу ёсьць моцны уплыў старабеларускай мовы, які былі вымушаны адзначыць і расейскія праваслаўныя дасьледчыкі ХІХ –  ХХ ст.ст. [12, ст. 42]

Неўзабаве, у 1514 годзе, адбыўся Другі Віленскі сабор Кіеўскае праваслаўнае мітраполіі пад кіраўніцтвам мітрапаліта Іосіфа Солтана. Мэтай дадзенага сабора было усталяваньня дня сьвяткаваньня прападобнага Ялісея Лаўрышэўскага, які “нарадзіўся ад знаных бацкоў-ліцьвінаў” ягоным бацькам быў князь Транат. Спачатку ён служыў пры двары Літоўскага Вялікага князя Міндоўга і займаў высокія пасады. Сабор вызначыў, што ушаноўваць прп. Ялісея патрэбна ў дзень ягонай сьмерці 23 кастрычніка. Таксама і ў паступленьнях у бібліятэку Супрасьльскага манастыра, у часе ігумена Сергія Кімбаря (1532-1557 г.г.), згадваецца “Мінея новых сьвятых”. Такім чынам, Кіеўская праваслаўная мітраполія (фактычна – Беларускае Праваслаўе) працягвала ствараць уласны сьпіс шанаваных сьвятых. Варты ўвагі той факт, што для упарадкаваньня ўнутраняга ладу ды  праслаўленьня беларускіх сьвятых быў непатрэбны адмысловы дазвол Канстантынопальскага патрыярха – гэта ёсьць сьведчаньня вялікае самастойнасьці.

Адначасна пэрыяд першай паловы XVI ст. вызначыўся эпахальнай падзеяй у хрысьціянскай гісторыі Вялікага Княства Літоўскага — у 1517 г. пачалася выдавецкая дзейнасьць Францыска Скарыны. Шэраг дасьледчыкаў лічыць яго біблію “першым цалкам рэнэсансным творам у мастацтве Усходняй Эўропы”  [20, ст.207]. Трэба адзначыць, што выданьня Ф.Скарыны ад свайго зьяўленьня былі прызначаны для праваслаўных беларусаў ды знаходзіліся у манастырскіх бібліятэках і прыватным карыстаньні праваслаўных сьвятароў. Так, у 1522 г., сьвятар віленскай Юр’еўскай царквы а.Мацьвей, у сваім духоўным запавеце узгадвае “выбойную Книгу Царства” і прызначае яе “Васкрасенскаму папу Фёдару”.

Некаторыя расейскія дасьледчыкі, грунтуючыся на захаваўшыхся асобніках скарынаўскіх выданьняў, высоўваюць тэзу аб тым, што Ф. Скарына ня цалкам пераклаў Біблію. Гэта выкарыстоўваецца ня толькі дзеля зьмяншэньня асьветніцкага подзьвігу беларускага першадрукара, а і ў якасьці доказаў немагчымасьці богаслужбовага выкарыстаньня скарынаўскіх першадрукаў. Але, грунтуючыся на захаваўшыхся украінскіх рукапісных копіях скарынаўскіх выданьняў, беларускі дасьледчык П. Ахрыменка пераканаўча даказвае: Ф. Скарына зьдзейсьніў поўны пераклад Бібліі, проста некаторыя праскія пераклады на сёньняшні дзень згублены [3, ст. 31].

Асаблівае ўвагі заслугоўвае мова скарынаўскіх выданьняў. Беларускі дасьледчык А. Жураўскі яшчэ ў канцы 60-х гадоў ХХ стю прышоў да выніку, што мова скарынаўскіх перакладаў зьяўляецца пераходнае ад клясычнай царкоўнаславянскай да беларускай [7, ст. 302-303].

Разам з тым, разглядаючы месяцаслоў скарынаўскага Апостала, мы практычна не знаходзім памяцей менавіта Кіеўскай Царквы. З усіх вядомых памяцей згадваюцца толькі дзьве:

Першая – “Усьпеньне вялікага Уладзіміра, самадзержца Кіеўскага” [2, ст. 314], пры гэтым ён не завецца сьвятым і ягоная памяць не адзначана “чырвоным” як вялікая сьвята. Гэта, на наш погляд, яшчэ раз даказвае адсутнасьць яго афіцыйнай кананізацыі ў Кіеўскай Царкве, а таксама на тое, што кнігі Ф. Скарыны былі разрахаваны менавіта на беларускае праваслаўнае насельніцтва. Бо ў Маскоўскіх богаслужбовых  рукапісах Кіеўскі князь Уладзімір называецца сьвятым ужо ад канца ХІІІ ст.

Другая – “Сьвятых мучанікаў Барыса і Глеба”, вылучаная, як вялікае сьвята, чырвоным шрыфтам [2, ст. 314].

Нягледзячы на адсутнасьць афіцыйнага дабраславеньня Царкоўных герархаў, скарынаўскія выданьня бясспрэчна выкарыстоўваліся ў богаслужбовай практыцы Кіеўскай Царквы. З падобным сьцьверджаньнем згодны практычна усе сучасныя дасьледчыкі.

Так, менская дасьледчыца А. Яскевіч, разглядаючы Акафісты Ф. Скарыны, сьцьвярджа: “… яскрава ілюструе Скарынаў Акафіст Пресладкаму Імені Госпада нашего Ісуса Христа, глаголеми по вся дни (кандак дзевяты). У параўнаньні з кананічнымі тэкстамі акафіста ён больш пашыраны, бо дае герархію усіх ангельскіх чынаў згодна праваслаўнай літургіцы.” [1, ст. 67-68]

Спадчына Скарыны набыла распаўсюджаньне і на Украіне, дзе яго асобныя праскія выданьні (кнігі “Iоў”, “Прытчы Салямон”, “Прамудрасьць Божая”, “Песьня песьняў”) былі паўтораны ў рукапісных сьпісах Васілія Жугаёва з Яраслаўля—Галіцкага (1568 г.) для выкарыстаньня праваслаўнымі ва Украіне [6, ст. 297].

Наогул, беларуска—украінскія літаратурныя і царкоўныя адносіны былі досыць шчыльныя. Так, агульна вядома, што Кіева-Пячорская лаўра з пачатку 20-х гадаў XVI ст. падтрымлівала трывалыя кантакты з беларускімі праваслаўнымі манастырамі ў Супрасьлі, Наваградку, Слуцку і Вільне. Існавалі падобныя кантакты і паміж іншымі беларускімі і украінскімі манастырамі. Напрыклад, у бібліятэцы Віленскага манастыра Сьвятой Тройцы захоўваўся рукапісны зборнік XV ст., што паходзіў з Дубэнскага праваслаўнага манастыра на Валыні. [5, №70, ст.90] Аналізуючы помнікі пісьменства канца XV – пачатку XVI стагодзьзяў, большасьць дасьледчыкаў даюць ім беларускую альбо украінскую культурную клясыфікацыю грунтуючыся выключна месцам стварэньня і (альбо) паходжаньнем перапісчыка. Напрыклад: узгаданую вышэй Камянецкую Чыцею-Мінею, расейскі дасьледчык Карпінскі клясыфікуе як прыклад “Западнорусского” (беларускага) пісьменства грунтуючыся на месцы стварэньня і нацыянальным паходжаньні перапісчыка. А украінскія дасьледчыкі, ставяцца да узгаданага твора, як да помнікаў украінскага пісьменства. Яны слушна абгрунтоўваюць свой погляд тым, што разглядаемы рукапіс быў перапісаны з Галіцка-Валынскага арыгінала. Пры гэтым, на наш погляд, не магчыма з упэўненасьцю сьцьвярджаць аб тым, што: 1. Перапісчык цалкам дакладна скапіраваў арыгінал; 2. Перапісчык не дадаваў мясцовыя моўныя карэктывы ва уласны рукапіс. Падобным чынам цяжка вызначыць і “нацыянальнасьць” рукапіснай кнігі “Пралёг”, што была створана яшчэ ў 1427 годзе пры Кіеўскім мітрапаліце Фоціі. Першасным месцам яе стварэньня быў Кіеў, але ў першай палове ХVI ст. кніга была скапіравана на Беларусі ды мела значныя моўныя беларускія адзнакі. [14,  № 52, ст.181]
На падставе дасьледаваньня архірэйскіх Службоўнікаў ХVI ст. мітрапаліт Макары у сваёй працы “Гісторыя Рускай Царквы” выразна паказвае асаблівасьці абраду Кіеўскае (Беларускае) мітраполіі. Пры гэтым ён адзначае, што разглядаемы Службоўнік “употреблявшийся в одной из литовских епархий, ... другой архиерейский Служебник вместе с Требником начала XVI в., писанный, вероятно, в Смоленске, но употреблявшийся в епархии Туровской и Пинской...”

Так, пры адпраўленьні літургіі выкарыстоўваліся пяць, альбо шэсьць праскураў; пры асьвячэньні Сьвятых Дароў тройчы гаварылася “Гасподзь, калі Усясьвятога Твайго Духа”; у сугубай экцяньні, калі дыякан казаў прашэньня аб цары, архірэй “двема сьвещама и двема пръстома” тройчы дабраслаўляў людзей. Пры прыняцьці ерэтыкаў, у адрозьненьні ад Расейскай Царквы, “няма вядомага артыкула з праклёнамі на тых, хто ня робіць крыжа двума пальцамі”.

Таксама апісвае мітрапаліт Макары і адрозьненьні паміж Кіеўскай і Маскоўскай праваслаўнымі Цэрквамі пры абраньні мітрапаліта. У Кіеўскай Царкве: “а) опущена была формула избрания епископского, предоставлявшая Собору избирать трех кандидатов и имена их представлять митрополиту, — опущена, без сомнения, потому, что в Литве это делалось иначе; б) в обещании, или присяге, архиерейской соответственно местным обстоятельствам сказано: “Не хотети ми приимати иного митрополита, разьве кого поставят из Цариграда, как то изначала есмо прияли”, и в) в дальнейших словах той же присяги: “К сим же исповедую не оставити во всем своем пределе ни единого ж от нашея православныя веры к арменом свадбы творити, и кумовства, и братства, такоже и к латыном”, — посьледнее выражение соответственно также местным обстоятельствам исключено и заменено словами: “И иных еретик, которых Вселенскии Соборы прокляли””

Варта згадаць і разьвіцьцё беларускага сакральнага жывапісу, калі беларускія праваслаўныя мастакі рупліва перапрацоўвалі бізантыйскую спадчыну ды новыя набыткі заходняга мастацтва.

Так, абраз Сьвятой. Праскевы (XVI ст.) з ваколіцы Слуцка кампазыцыйна паўтарае гравюру з Сьвяточнай мінеі вэнэцыянскага друкара Божыдара Вуковіча 1533 г. У гэтым выпадку, як і ў выкананьні абраза “Мікола Цудатворац”, бачым уплыў італійскага трэчэнта і пратарэнэсансу, які таленавіта інтэграваны ў беларускую праваслаўную традыцыю . Таксама падобныя рэнэсансныя уплывы бачым у абразах “Пакланеньне Вешчуноў” (1514 г.) з Дрысьвят. Апошні абраз выкананы пад уплывам нямецкага рэнэсансу. [20, ст.207] А ў богаслужбовых рэчах XVI ст. знаходзяцца ў карыстаньні дыскасы зь уплывам готыкі. Пры гэтым пэўныя адметнасьці (гравіраваныя выявы ды надпісы) даюць нам права сьцьвярджаць, што яны першапачаткова былі зроблены дзеля выкарыстаньня ў Праваслаўнай Царкве. [15, ст. 139-140]. Усё гэта сьведчыць аб высокім адукацыйным узроўні беларускіх праваслаўных мастакоў.

Другая палова ХVI стагодзьдзя. вызначыўся зьяўленьнем шэрагу друкаваных богаслужбовых кніг. Пры гэтым іх колькасьць ды разнастайнасьць не ідзе ў аніякае параўнаньне не толькі з тагачасным кнігадрукаваньнем у Маскве, а нават і зь каталіцкім друкам ва Усходняе Эўропе.

Так, у 1569 Іван Фёдараў і Пётра Мсьціславец выдаюць Эвангельле Вучыцельнае.

Дадзеная богаслужбовая кніга зьяўляецца першым друкаваным выданьнем Кіеўскае (беларускае) праваслаўнае мітраполіі, што атрымала блаславеньне яе главы. Таму супынімся на ім больш падрабязна.

Гэта была досыць вялікая (407 аркушаў) кніга і яна утрымлівала, апрача самога Эвангельля, мноства “павучаньняў”. Асаблівым зьяўляецца той факт, што падаецца каляндар нерухомых сьвятаў. Падаюцца усе галоўныя нерухомыя сьвята: [17, ст. 331, 347, 361]. Дадзенае выданьне пабачыла сьвет па блаславеньню мітрапаліта Кіеўскага Іёны [17, тытул].

Яшчэ адной адзнакай актыўнага ды навуковага абрадава-кананічнага жыцьця Кіеўскай Царквы другой паловы XVI ст. ёсьць увядзеньне ва ужытак новага Номоканона т.зв. “Сынтагмы Властаря”. Гэта вельмі зручны дзеля карыставаньня кананічны кодекс з альфабэтным паказчыкам – “Сынтагма” Властаря. Атрымаўшая назву па імю складальніка – салунскага манаха Матвія Властаря. Адпаведна грэцкай альфабэткі, зборнік мае 24 разьдзела, прадметы падзелены па першай літары назвы.

Нават некаторыя расейскія дасьледчыкі адзначалі досыць высокі узровень асьветы часткі праваслаўнага кліру, асабліва сьвятароў “з шляхты”, паадкрэсьлівае. Думку аб досыць высокім узроўні асьветы кліру Кіеўскае (Беларускае) праваслаўнае мітраполіі мае пацьвярджэньне і з боку украінскіх дасьледчыкаў. Так Іван Огіенко піша: “Знаємо вже з XV віку, а особливо, ж з XVI — XVII віків приклади, що наше духовенство часто отримувало собі вищу осьвіту по закордонних колегіях та університетах ... Західний вплив на осьвіту нашого духовенства вже дуже ясний ще з XV віку, і власьне він дав йому змогу глибше й правильніше збагнути суть православ'я.” [11]

Наогул дадзеныя аб асьвеце праваслаўных, у тым ліку парафіяльных школах, па майму меркаваньню, яўна супярэчаць тэзе аб “заняпадзе Кіеўскае праваслаўнае мітраполіі”. Так, нават у спустошанай татарскім панаваньнем Украіне, існавалі досыць патужныя парафіяльныя навучальныя установы. Месцам знаходжаньня школ былі ня толькі вялікія гарады., а і невялікія мястэчкі. Прыкладам падобнай навучальнай установы, ёсьць школа ў Сяноку [16, ст.71] і Краснаставі [19, ст.199], якія, згодна летапісных крыніц, існавалі ад першай паловы XVI ст. Праўда трэба адзначыць, што асьвету падобныя школы давалі выключна пачатковую (вучылі чытаць і пісаць па славянскі, першаснай арыхмэтыцы і Закону Боскаму). Таксама існаваў і інстытут “вандроўных дзякаў”, што вандруючы ад сядзібы да сядзібы навучалі чытаньню, пісаньню і матэматыцы. Апошні варыянт “хатняй навукі” быў досыць пашыраны ў шляхецкім асяродку на беларускіх і украінскіх землях.

Не спынялася і праца скрыпторыяў. “Актыўным кнігапісаньнем у Вільне займаліся перапісчыкі ды перакладчыкі Траецкага манастыра і царквы Усьпеньня Багародзіцы. Буйным цэнтрам кнігапісаньня з старажытных часоў быў Полацк, найперш – полацкая Сафія (зь яе найкаштоўным кніжным зборам), а таксама іншыя храмы унікальнага царкоўна-манастырскага комплексу. Кнігапісаньне вялося таксама ў суседніх манастырах, у тым ліку Бабынічах. З спрадвеку славіліся уласнымі кніжна-літаратурнымі традыцыямі Пінск, Тураў, Віцебск, Гродна і іншыя гарады і мястэчкі Беларусі.” [4, ст. 15]

Супраць тэзы аб заняпадзе Кіеўскай праваслаўнае на беларускіх і украінскіх землях, павялічэньня кніг у яе царкоўных бібліятэках было досыць значным. Так, “у 1532 г. бібліятэка Супрасьльскага манастыра налічвала 129 тамоў кірылічных рукапісаў, а ў 1557 г. – 209. Нават калі браць пад увагу, што частка рукапісаў была куплена, альбо – перададзена ахвярадаўцамі, павялічэньня колькасьці значнае”. [4, ст. 16]

Першы уласны друкаваны Службоўнік (1583 г.) Кіеўскае (беларускае) праваслаўнае мітраполіі быў выдадзены друкарняй Мамонічаў у Вільні. Калі разглядаць мову дадзенага Службоўніка, бачым яўна беларускі уплыў. Стандартным прыкладам падобнага уплыву ёсьць націск на другі склад у слове “памолімся”. [6, ст. 41V] Таксама Службоўнік 1583 г., у адрозьненьні практычна ад усіх больш позьніх Службоўнікаў, падае досыць доўгі сьпіс памінаньня спачылых сьвятаром у праскамідыі. У гэты сьпіс уваходзяць: сьвецкія уладары, патрыярхі, усе беларуска-ўкраінскі праваслаўныя князі, усе хрысьціяне. Згадваецца аб асаблівых намерах, членаў сем’яў і усіх тых, хто памёр зь спадзяваньням на уваскрашэньня. [6, ст. 24V-25V] Яшчэ адна адзнака, якая, па майму меркаваньню, распачынае фармаваньня уласнай беларускай літургійнага абраду, ёсьць нявызначанасьць колькасьці паклонаў сьвятара прад прастолам пад час малага выхаду. [6, ст. 42] У больш позьніх украінскіх выданьнях падаецца абавязковае выкананьне сьвятаром трох паклонаў, а ў віленскім уніяцкім Службоўніку 1692 г. паклонаў няма.

Наогул за пэрыяд 1569-1596 г.г. на Беларусі былі выдадзены друкам наступныя богаслужбовыя кнігі: “Псалтыр з Часасловам” (1570 г.); “Эвангельле” (1575 г.); “Псалтыр” (1576 г.); “Часоўнік” (1574-1576 г.г.); “Эвангельле вучыцельнае” (1580 г.); “Псалтыр з увасьледваньнем” (1586); “Апостал” (1591 г.); “Псалтыр” (1592); “Апостал” (1592 г.); “Псалтыр з увасьледваньнем” (1591-1592 г., 1593 г.); “Эвангельле вучыцельнае”, без пагінацыі (1595 г.); “Эвангельле вучыцельнае”, з пагінацыяй (1595 г.). І гэта не лічачы палемічных выданьняў, твораў сьвятых Айцоў Царквы і г.д. Ці можна гэта лічыць заняпадам альбо “станам агульнае неадукаванасьці”, як гэта спрабуюць прадставіць каталіцкія і расейскія дасьледчыкі?! Наадварот, у XVI ст. мы назіраем сапраўдны росквіт беларускага праваслаўнага кнігадрукаваньня ды перакладчыцкае дзейнасьці!

Зьяўленьне друкаваных богаслужбовых кніг распачала пэрыяд сапраўднай абрадавай уніфікацыі ў Кіеўскае (беларускае) праваслаўнае мітраполіі. Няглядзячы на прыватны характар віленскай друкарні, замоўнікам і галоўным рэдактарам Службоўніка быў Кіеўскі мітрапаліт. Па сьведчаньню шэрагу дасьледчыкаў, мовай узгаданых вышэй выданьняў была старабеларуская альбо царкоўнаславянская з старабеларускім уплывам. [8, ст. 17]. Гэты факт яшчэ раз абвяргае расейскі ды ўніяцка-каталіцкі міт аб неадукаванасьці Беларускае праваслаўнае герархіі ў XVI ст.

Цікавым фактам зьяўляецца і тое, што менавіта праваслаўныя беларусы першымі пачалі выкарыстоўваць лацініцу. Так, у працэсе археалягічных экспэдыцый беларускімі навукоўцамі быў выяўлены царкоўны звон 1583 г. з надпісам на беларускай лацінцы. Прафэсар Ю. Хадыка, апісваючы гэтую знаходку, неаднаразова падкрэсьлівае, што дадзены звон быў зроблены менавіта дзеля храму Кіеўскае (Беларускае) праваслаўнае мітраполіі [18, ст. 8].

Канцом  XVI ст. датуецца і стварэньнем беларускай рэдакцыі царкоўнага сьпеву т. зв. “супрасьльскі напеў”.

На вялікі жаль, пакуль дастаткова дакладна апісаць традыцыю царкоўнага сьпеву Кіеўскае праваслаўнае мітраполіі канца XVI – пачатку XVIІ ст. досыць цяжка і праблематычна. Найбольш поўная і дакладная манаграфія украінскага дасьледчыка Ю.Ясыноўскага датуе дадзеным пэрыядам толькі 5 нотналінейных Ірмалояў (з 1111 выяўленых Ірмалояў XVI – XVIІІ ст., што належаць беларускай і украінскай усходняй традыцыі) [21, ст. 40].

Для нас досыць цікавы Ірмалой Супрасьльскага манастыра, які Ю. Ясыноўскі пазначае як “беларускі”. Тут прысутнічаюць наступныя напевы: супрасьльскі, знаменны, мірскі, мултанскій, баўгарск, грэцкі, Кіева-Пячорскага манастыра, царгародзкі [21, ст. 101].

На нашу думку, асабліва істотным  у гісторыі сьпеўнай традыцыі Кіеўскай Царквы зьяўляецца тое, што гісторыкі РПЦ вызнаюць: царкоўны сьпеў беларусаў і украінцаў XVI ст. адрозьніваўся ад царкоўнага сьпеву РПЦ. Пры гэтым вызначаецца: асноўным у царкоўным сьпеве Кіеўскай Царквы “было сохранение в XVI-XVII вв. его основной - монодической - формы, отсутствие знаменного многоголосия, возникшего на основе традиционных напевов и бытовавшего в это время в Великороссии.” [9, ст. 20]

Кіеўская (Беларуская) праваслаўная мітраполія, упершыню ў гісторыі праваслаўя, маючы пераважную большасьць вернікаў на тэрыторыі сучаснае Беларусі ды Украіны, перастала быць дзяржаўнай, пануючай і была вымушана вытрымліваць “канкурэнцыю” з боку Рыма Каталіцкай і Пратэстанцкае Цэркваў. Бясспрэчна – дадзены факт прымушаў яе да больш актыўнага багаслоўскага і культурнага жыцьця. Прадстаўнікі праваслаўных вернікаў атрымалі магчымасьць навучаньня ў лепшых Эўрапейскіх унівэрсытэтах, як сьледзтва гэтага – больш грунтоўнае знаёмства з заходнім багаслоўем, магчымасьць параўнальнага аналізу і фармаваньня уласных абрадава-літургійных поглядаў.

Як бачым, ужо да часу ўніі, а тым больш да далучэньня да Маскоўскага Патрыярхату, Кіеўская (Беларуская) праваслаўная мітраполія мела добра распрацаваную богаслужбовую традыцыю, поўны шэраг богаслужбовых кніг і Сьвятога Пісьма (пачынаючы зь выданьняў Францыска Скарыны), багата выданьняў палемічных твораў ды спадчыны Сьвятых Айцоў на старабеларускае мове.. Таму аніякага культурніцкага ды навуковага заняпаду Беларускага (і Украінскага) Праваслаўя ў XVI ст. не існавала. Гэты міт ёсьць пазьнейшае выдумкай расейцаў ды каталікоў, якія такім чынам спрабавалі ўзьвялічыць сябе ды прынізіць наша спрадвечнае Праваслаўе. Мы мусім не паўтараць прыдумкі чужынцаў, а ганарыцца напрацоўкамі ды спадчынай нашых праваслаўных продкаў!

прат. Сяргей Горбік

Крыніцы

1.  Анічэнка Ў. В. Скарынаўская спадчына ў рукапісах яго паслядоўнікаў на Ўкраіне // Францыск Скарына і яго час: Энцыкл. даведнік. Мн., 1988 г.

2. Апостал. Вільня, 1525

3.  Ахрыменка П. П. Летапіс братэрства.  Мінск, 1973.

4.  Голенченко Г.Я. Идейные и культурные связи Восточно-Славянских народов в XVI – середине XVII в. Мн., 1989

5. Добрянский Ф. Описание рукописей Виленской Публичной библиотеки, церковнославянских и русских. Вильно, 1882 г.

6.  Евангелие оучительное... Заблудаў, 1569 г. 

7. Жураўскі А. І. Мова друкованих выданняў Ф.Скарыны // 450 год беларускага кнігадрукавання. Мінск, 1968

8. Кніга Беларусі. Зводны каталог. Мн., 1986

9. Лозовая И.Е., ШевчукЕ.Ю. Церковное пение. М., 2000

10. Нікалаеў Мікола. Палата кнігапісная: Рукапісная кніга на Беларусі ў Х-ХVІІІ стагоддзях. Мн., Маст. літ-ра, 1993.

11. Огієнко І. Українська Церква. Нариси з історії Української Православної Церкви. Тамы 1-2, Київ 1993 р. Электронный фарыянт

12. Павлов Ю. Прошлое и настоящее Киевской Церкви. М., 1996 г.

13. Памятники русской старины в западных губерниях империи, издаваемые по высочайшему повелению П.Н.Батюшковым. Вып. VI. СПб., 1874 г.

14. Перетц В. Н. Рукописи библиотеки Московского университета, самарских библиотек и минских собраний // Описания рукописных собраний. Вып. 3. Ленинград, 1934.

15. Пуцко В. Сокральное исскуство Беларуси между Востоком и Западом. // Хрысціянства і Беларуская культура. Мн., 2001 г.

16. Свєнціцький І. Нариси з історії української мови. Львів, 1920

17. Служебник... Вильно, 1583 г

18. Хадыка Ю. Твары маіх сяброў… // Спадчына № 4-5, 2003 г.

19. Харлампович К. Западнорусские православные школы XVI и начала XVII века, отношение их к инославным. Казань, 1898.

20. Шматаў В. Старажытнае беларускае мастацтва ў кантэксце ўсходніх і заходніх традыцый Х-XVIII ст.ст. // Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнацыянальнага, міжрэлігійнага і міжкультурнага ўзаемадзеяння, дыялогу і сынтэзу. Ч.1. Мн., 1997 г.

21. Ясиновський Ю. Українські та білоруські нотолінійні Ірмолої 16-18 століть. Львів, 199

22. Яскевіч А. Францыск Скарына як духоўны пісьменнік. //480 год беларускага кнігадрукавання. Матэрыялы трэціх Скарынаўскіх чытанняў. Мінск, 1998.