ЗЬ СЬПІСКУ ПРАВІЛАЎ НЕ ПАЗНАЕШ БОГА

мітрапаліт Лімасольскі Афанасій (Нікалаў)

Калі чалавек жадае зьмяніць сябе, ён дапускае адну памылку, якую ў мінулым здзяйсьнялі нават у багаслоўскіх колах і нядзельных школах, прапаведуючы маралізм. Іншымі словамі, калі хтосьці набліжаецца да Царквы, такія хрысьціяне кажуць яму: “Глядзі, не рабі дрэнных рэчаў, не хадзі ў дрэнныя месцы, не кажы дрэнных слоў”, – і займаюцца менавіта гэтым. Аднак увесь гэты маралізм хворы, гэта нейкае антынабожнае, антыправаслаўнае разуменьне, пурытанства, піятызм, якія арыентуюцца толькі на бачны вынік. Айцы Царквы не займаліся такімі рэчамі, а глядзелі ў сутнасьць.

Калі нейкі чалавек са шматлікімі праблемамі прыходзіў да іх, яны не пачыналі яму казаць толькі пра вонкавыя рэчы, – і пра іх, вядома, не забывалі, – але галоўным чынам яны казалі пра сувязь з Богам. Таму ў Эвангельлі Хрыстос кажа, што першая і галоўная Боская запаведзь не “не крадзі” ці “не пралюбадзейнічай” – гэта ў апошнюю чаргу, – а сувязь з Богам, якая выяўляецца ў словах “палюбі Госпада”. Калі ты любіш Бога, маеш здаровую і жывую любоў да Яго, тое усё іншае прыходзіць само сабой. А ў адваротным выпадку ты можаш рабіць усе іншыя рэчы без таго, каб мець і паглыбляць адносіны з Богам.

І тады ты зробісься добрым чалавекам, нават выдатным чалавекам, але не тым, хто мае сувязь з Богам. Таму сучасныя хрысьціяне, нават майго узросту, дзівяцца і не разумеюць асноўных рэчаў у Царкве. Яны кажуць: “Хіба не досыць таго, што я усё гэта выканаў? Чаго яшчэ ты жадаеш?” Яны не могуць зразумець, напрыклад, манаства, і кажуць: “Навошта рабіцца манахам? Хіба ты не можаш патрапіць у рай, жывучы ў сьвеце?” Вядома, можна патрапіць у рай і так. Але мы робімся манахамі не таму, што толькі так можна выратавацца.

Нашы адносіны з Богам – гэта пытаньне любові. Гэта не пытаньне абавязку – хадзіць у царкву, выконваць запаведзі і быць добрым чалавекам. Як закаханы без усякай рацыянальнай развагі бярэ гітару і ідзе да дому каханай, і сьпявае там усю ноч, каб выказаць сваю любоў. Раней так рабілі, цяпер не ведаю, як робяць, можа быць, адпраўляюць е-мейл...

Сувязь з Богам – гэта сувязь любові, бязьмежнай любові. Яна не зьмяшчаецца ў схемы ці праграмы, гэта полымя, якое разгараецца ў чалавеку і запальвае яго. Яно не залежыць ад вонкавых рэчаў, нават не аглядаецца на іх. А тыя, хто глядзіць на вонкавыя рэчы, таксама паступаюць і ў сямейных адносінах, і руйнуюць свае сем'і, таму што кажуць: “Хіба я не добры муж? Хіба не даю табе грошай? Хіба не адпраўляю цябе ў адпачынак кожнае лета? Хіба не ежджу з табой на выходныя? Хіба не прыходжу кожны дзень з працы прама дахаты? Я не зьвязваюся зь іншымі жанчынамі, не абражаю і не б’ю цябе”. Іншымі словамі, ёсьць нейкі сьпіс, выконваючы які я апынаюся добрым. І калі яны бачаць, што ў нейкі момант іх дом бурыцца, што адзін бывае грэбуем іншым, ці іх палова мае сувязь з кімсьці яшчэ, яны руйнуюцца і пытаюць: “Чаму?” Яны не разумеюць, што усе гэтыя рэчы не зьяўляюцца нейкім унівэрсальным рэцэптам.

Не бывае так, што, выконваючы нейкі сьпіс абмежаваньняў і прадпісаньняў, ты робісься добрым. Ты можаш выканаць усё і застацца бескарысным. Як фарысэй, які выканаў усё, напісанае ў Законе, быў адпрэчаны Богам, а мытар, не што выканаў нічога зь напісанага ў Законе, быў прыняты Богам.

Такім чынам, пытаньне складаецца ў тым, якім чалавек мае быць прад Богам, і ці ёсьць тая жывая сувязь, якая перасільвае Закон і вонкавыя рэчы.

Некаторыя могуць сказаць: “Калі ты жадаеш верыць у Бога, то павінен рабіць гэта і гэта”. І мы чулі нешта такое, ад чаго валасы устаюць дубам, асабліва адрасаванае моладзі: “Каб быць царкоўным чалавекам, Божым чалавекам, добрым чалавекам, трэба кожную нядзелю хадзіць у храм, не зьдзяйсьняць нядобрага, не рабіць таго і гэтага, прычашчацца тры–чатыры разу ў год і чатыры разу спавядацца”. І на гэтым усё скончацца.

Але гэта памылка. Неабходна знайсьці сувязь нашага быцьця з Богам, і каб гэта была жывая сувязь, як тады, калі ты любіш іншага чалавека, і любіш без схем, прадпісаньняў і рэцэптаў. Як сувязь паміж табой і іншым чалавекам – жывая, так адбываецца і ў адносінах з Богам. Толькі такім чынам вы сапраўды можаце адчуць тую поўнасьць, пра якую кажа Эвангельле. Таму мы сказалі раней, што трэба глядзець не толькі на вонкавае, а пранікаць глыбей, каб бачыць чыньнік нашай унутранай пустэчы і таго, што адбываецца зь намі. Чаму ў нас ёсьць запатрабаваньне ў іншых рэчах? – Таму што няма жывой сувязі з Богам. Калі мы спасьцігаем чыньнікі, то патроху прыходзім у пакору, таму, калі б мы сапраўды моцна любілі Бога, то не мелі б патрэбы заліваць гора віном. Калі чалавек ведае гэта, ён паступова звыкае глядзець на рэчы правільна і пачынае вылечвацца ад той праблемы, якая яго мучыць.

Не ведаю, ці не змарылі вас рэчы, пра якія я кажу. Але я веру, што гэта дакранаецца самага галоўнага і нашмат важней таго, што часта слухаюць царкоўныя людзі, напрыклад, пра глябалізацыю ці клянаваньне. Вядома, і пра гэта трэба ведаць меркаваньне Царквы, але вы пра гэта чуеце кожны дзень і ведаеце лепш мяне. Ад япіскапа ж і ад Царквы трэба слухаць пра тое, што вы не можаце пачуць у іншым месцы.

Адразу пасьля слоў “Дабрашчасныя тыя, хто жадае і прагне праўды, бо яны спатоляцца” (Мц. 5:6), Хрыстос узводзіць нас на наступную прыступку, кажучы: “Дабрашчасныя міласэрныя, бо яны памілаваны будуць” (Мц. 5:7). Калі мы кажам “міласьцівы” ці “літасьцівы”, тое успамінаецца міласьціна. Падыходзіць нехта з працягнутай рукой, і ты даеш яму манэт ці купюру, – гэта, вядома, міласьціна; гэтак жа як і удзел у розных сацыяльных справах, і ў клопаце аб патрабуючых. Усё гэта добра і неабходна для падтрыманьня грамадзкага жыцьця. Аднак тут Хрыстос кажа не толькі пра гэта, Ён не спыняецца на вонкавых рэчах – у Яго словах ёсьць асаблівая глыбіня. Калі мы чутны слова “міласьцівы”, наш розум узводзіцца да Самага Бога. Як мы кажам у Царкве: “бо Ты міласьцівы і чалавекалюбца Бог”, “памілуй мяне па вялікай міласьці Тваёй”. “Міласьцівы” – гэта эпітэт Бога. Такім чынам, чалавек міласьцівы ў перайманьне міласьціваму Богу. У вялебнага Язэпа Сірына ёсьць выдатныя словы: “Што такое міласьцівае сэрца? Гэта сэрца, якое смуткуе аб усім тварэньні, аб усіх людзях, аб птушках, аб зьвярах, аб дэманах і аб усялякім стварэньні, так што, калі чалавек бачыць іх, ці успамінае пра іх, зь яго вачэй цякуць сьлёзы”.

Чаму так? Таму што такі Бог. Бог любіць усіх без выключэньня – гэта асноўная праўда Царквы; няма ні найменшай зьмены ў любові Бога да Свайго тварэньня. Як Ён любіць нас, так любіць і дэманаў. Бо калі Бог кагосьці любіць менш, а кагосьці больш, тое гэта азначала б, што Ён мае меру ў любові, мае зьмены ў Сабе і не зьяўляецца дасканалым. Але справа ў тым, што як раз мы не роўныя ў сваёй любові да Бога. Сатана наогул не любіць Бога, а Усясьвятая Багародзіца цалкам любіць Яго. Зь нас жа хтосьці любіць Яго на дзесяць адсоткаў, хтосьці на дваццаць, хтосьці на сто, і таму ў нашых адносінах з Богам ёсьць розная мера – у залежнасьці ад чалавека, а не ад Бога. Гэта галоўнае, што нам трэба ведаць, каб не узводзіць на Бога абвінавачваньня, быццам “Ён іншых любіць шмат, а мяне мала”.

Таму, калі мы ведаем, які наш Першаўзор – Бог, тады можам зразумець і чалавека. А таксама пазнаём, што ў канчатковым рахунку не можам любіць адных больш, а іншых менш, таксама як і тое, што мы не павінны быць грубымі ў стаўленьні, напрыклад, злачынцаў ці людзей, якія апынуліся ў цяжкім становішчы. Не можам у душы сілкаваць благое стаўленьне. Ты павінен адчуваць любоў да усіх без выключэньня. Разгледзім, ці ёсьць у нас гэта мера дасканалай любові? – Няма. Мы стаім ніжэй, усякі ў сваю меру. Добра б, калі б мы былі вялікімі сьвятымі. Тады ў нас была б дасканалая любоў. Наша любоў малая, але мы кажам пра дасканалую, каб бачыць, да чаго трэба імкнуцца.

Дасканаласьць – гэта калі ты ставісься да чалавека зь абсалютнай любоўю. Любоў не азначае забясьпечваньне уласнымі жаданьнямі, не азначае, што я падурнеў, не разумею, што адбываецца вакол, і бачу усё ў ружовым сьвятле. Божы чалавек – не дурань і не вар'ят. Што ў рэчаіснасьці адбываецца? Проста зь душы чалавека выганяецца запал і ён бачыць рэчы як яны ёсьць, бачыць зло, бачыць хітрасьць, выдатна разумее іх, але ужо не кіруецца запалам у стаўленьні да іншых людзей, і можа выпраўляць нешта мірным, без запалу, чынам, таму што валодае абсалютнай любоўю. Гэта вельмі важна, таму што калі ў нас няма такой любові, то, сутыкаючыся кожны дзень з праявамі чалавечай злосьці, дробязнасьці, недахопамі, мы пачынаем ставіцца дрэнна да людзей, нават калі не жадаем гэтага. Такая чалавечая недасканаласьць.

Калі ў цябе няма велікадушнага стаўленьня да такіх рэчаў, той ты патрапіш у той млын, дзе і сам будзеш малоць, і цябе перамелюць, і не зможаш вынесьці ніводнай жыцьцёвай цяжкасьці, нават з боку самага каханага табою чалавека. Калі мы не маем міласьцівага сэрца, тады трапляем у гэты млын, якая перамеле нас жаронам нягод, расчараваньня, засмучэньня, таму што сэрца наша не навучылася той духоўнай высакароднасьці, якое нараджаецца ад спачуваньня да усякага чалавека. Таму што толькі калі адчуеш іншага чалавека, зможаш яго зразумець.

Да такой ступені павінна быць адчувальна тваё сэрца, каб яно адчувала думкі і рухі іншых людзей. А як ты можаш зразумець іх, калі сэрца тваё чэрствае? Калі сэрца скамянела ад запалу, граху і карысталюбства, ты не зразумееш нічога з гэтага ці зробіш яшчэ горш: можаш забіць іншага і сьмяяцца над гэтым. Ёсьць людзі, якія цешацца, калі мучаць іншых, а ёсьць людзі, якія смуткуюць, калі проста пачулі ці падумалі штосьці дрэннае. Я кажу цяпер пра прастату і адчувальнасьці сэрца, якія узьнікаюць ад духоўнай працы чалавека і не маюць нічога агульнага зь дэпрэсіяй ці чымсьці хваравітым. Гэта скруха – не дэпрэсія, не нейкая безнадзейнасьць, а усьведамленьне атачаючых нас падзей такімі, як яны ёсьць.

Здабыцьцё міласьцівага сэрца пачынаецца з простых рэчаў: з таго, якім чынам ты кажаш зь іншым чалавекам, зь якім стаўленьнем дапамагаеш яму, нават працягваючы купюру. Чаму Хрыстос заклікаў нас быць міласьцівымі? Ці для таго, каб бедных зрабіць багатымі ці багатых беднымі? Вядома, не для гэтага, а для таго, каб мы мелі зносіны зь іншым чалавекам. Чыньнік міласьціны, паводле Эвангельля, ляжыць не ў сацыяльнай, а ў духоўнай сфэры – навучыцца мець зносіны са сваім братам, спагадаць яму ў яго бедах, навучыцца пазбаўляць сябе чагосьці дзеля іншага, нарэшце, памерці, каб іншыя жылі. Як і Хрыстос памёр, каб жылі мы.

Пераклад на беларускую мову – “Беларуская Аўтакефалія”