СЫНАКСАР У СЬВЯТУЮ ВЯЛІКУЮ ПЯТНІЦУ

Верш на раскрыжаваньне:

Ты, Божа, жывы – і забіты на дрэве;

О, аголены труп – і Сын Жывога Бога.

Верш на разбойніка, раскрыжаванага з Хрыстом:

Разбойнік адчыніў зачыненую браму раю;

Ён уставіў ключ – малітву: Памяні мяне!

У сьвятую і Вялікую Пятніцу мы зьдзяйсьняем чын успаміну сьвятых, выратавальных і страшных пакут Госпада і Бога і Выратавальніка нашага Ісуса Хрыста, якія Ён добраахвотна зьведаў за нас. Зьнявага, зьбіваньні, аплявухі, зьнеслаўленьні, насьмешкі, баграніца, кій, губка, воцат, цьвікі, дзіда, і пасьля усяго гэтага Крыж і сьмерць, — усё гэта мела месца ў пятніцу.

Пасьля таго як Ісус, прададзены сябрам і вучнем за трыццаць срэбранікаў, быў узяты, Яго адвялі спачатку да першасьвятара Ганны, які адправіў Яго да Каяфы, дзе Гасподзь была аплёваны, атрымліваў аплявухі, у дадатак быў зьняважаны і абсьмяяны, чуючы: адкажы нам, Хрыстос, хто стукнуў Цябе? (Мц. 26:68). Туды ж прыйшлі і лжэсьведкі, якія скажалі Яго словы: разбурыце храм гэты, і Я ў тры дня узьвяду яго (Ян. 2:19). А калі Ён назваў Сябе Сынам Божым, то архірэй разарваў адзеньні свае ў знак таго, што не можа трываць богазьневажаньні. Пры наступе раніцы Ісуса адвялі да Пілят; і юдэі не увайшлі ў прыторыю, кажа эвангеліст Ян, каб не апаганіцца, але каб можна было спажываць пасху (Ян. 18:28). Ці тут пад пасхай ён мае на увазе усе сямідзённыя сьвята, ці яна і гэтым разам была ў належны час у пятніцу увечар, але Хрыстос зьдзейсьніў законную пасху на адзін дзень раней, таму што ў пятніцу жадаў быць ахвяраваны адначасова з пасхальным ягнём.

Пілят, выйшаўшы да іх, спытаў, у чым яны вінавацяць Ісуса, і паколькі не знайшоў нічога годнага абвінавачваньня, то паслаў Яго да Ірада, а апошні — ізноў да Пілят. Юдэі ж жадалі забіць Ісуса. Пілят сказаў ім: вазьміце Яго вы, і раскрыжуйце, і па законе вашаму судзіце Яго. Яны адказвалі яму: нам не дазволена аддаваць сьмерці нікога (Ян. 18:31), падахвочваючы Пілят раскрыжаваць Яго. Пілят спытаў Хрыста, Ці цар Ён Юдзейскі. Ён прызнаў Сябе Царом, але Вечным, кажучы: Царства Маё як не з гэтага сьвету (Ян. 18:36). Пілят, жадаючы Яго вызваліць, спачатку сказаў, што не знаходзіць у Ім ніякай належнай віны, а потым прапанаваў, па звычаі, дзеля сьвята адпусьціць ім аднаго вязьня, — але яны абралі Вараву, а не Хрыста. Тады Пілят, аддаючы ім Ісуса, перш загадаў біць Яго, потым вывеў да іх пад вартай, апранутага ў баграніцу, увянчанага цярновым вянком, зь укладзенай у правую руку кіем, абсьмяянага ваярамі, якія гаварылі: цесься, Цар Юдзейскі! Аднак, назьдзекаваўшыся так, каб здаволіць іх гнеў, Пілят ізноў сказаў: я нічога годнага сьмерці не знайшоў у Ім (Лк. 23:22). Але яны адказвалі: Ён павінен памерці, таму што зрабіў Сябе Сынам Божым (Ян. 19:7). Калі яны так казалі, Ісус маўчаў, а народ крычаў Пілят: раскрыжуй, раскрыжуй Яго! (Лк. 23:21). Бо праз ганебную сьмерць, якой аддавалі разбойнікаў, юдэі жадалі зьняславіць Яго, каб вынішчыць добрую памяць пра Яго. Пілят жа, як бы сарамацячы іх, кажа: Ці цара вашага раскрыжую? Яны адказвалі: няма ў нас цара, акрамя кесара (Ян. 19:15). Паколькі абвінавачваньнем у блюзнэрств яны нічога не дамагліся, то наводзяць на Пілят страх ад кесара, каб хоць такім спосабам выканаць свой вар'яцкі задум, для чаго кажуць: усякі, які робіць сябе царом, сапернік кесару (Ян. 19:12). Тым часам жонка Пілят, застрашаная снамі, паслала яму сказаць: не рабі нічога Праведніку Тому, таму што я цяпер у сне шмат папакутавала за Яго (Мц. 27:19); і Пілят, памыўшы рукі, адмаўляў сваю вінаватасьць у праліцьці крыві Ягонай. Юдэі ж крычалі: кроў Ягоная на нас і на дзецях нашых (Мц. 27:25); калі адпусьціш Яго, ты не сябар кесару (Ян. 19:12). Тады Пілят, спалохаўшыся, адпусьціў ім Вараву, а Ісуса аддаў на расьпяцьце, хоць употай і ведаў, што Той невінаваты. Убачыўшы гэта, Юда, кінуўшы срэбранікі ў храме, выйшаў, пайшоў і задушыўся, павесіўшыся на дрэве, а пасьля, моцна успушыўшыся, лопнуў.

Ваяры ж, насьмяяўшыся над Ісусам і біўшы кіем па галаве (Мц. 27:27—30), усклалі на Яго крыж; потым, захапіўшы Сымона Кірынеяніна, прымусілі несьці крыж Ягоны. Каля трэцяй гадзіны, прыйшоўшы на Лобнае месца, там раскрыжавалі Ісуса і па абодва бакі ад Яго двух разбойнікаў, каб і Ён быў далучаны да злачынцаў. Ваяры падзялілі вопратку Ягоную з-за беднаты яе, кідаючы лёсавызначальнік аб цэльнатканым хітоне, прычыняючы Яму мноства усялякіх абраз — не толькі гэтым, але і зьдзекуючыся над Ім, калі Ён вісеў на крыжы, казалі: Гэй! разбураючы храм і ў тры дня ствараючы! выратуй Сябе Самога. І яшчэ: іншых ратаваў, а Сябе не можа выратаваць. І яшчэ: калі Ён Цар Ізраіля, хай зараз сыдзе з Крыжа, і паверым у Яго. І калі яны сапраўды казалі праўду, то належала ім без сумневаў зьвярнуцца да Яго, — бо адкрылася, што Ён Цар не толькі Ізраілю, але і усяго сусьвету. Бо для чаго пацьмянела сонца на тры гадзіны, ды яшчэ апоўдні? — Каб усё пазналі пра Ягоныя пакуты. Зямля патрэслася і камяні паселі, — каб выявілася, што Ён мог гэта зрабіць і зь юдэямі; шматлікія целы нябожчыкаў уваскрэсьлі — у доказ усеагульнага уваскрэсеньня і для зьявы сілы Пакутніка. Завеса ў храме разадралася (Мц. 27:51), як быццам храм гневаўся разьдзіраючы сваю вопратку за тое, што пакутуе Праслаўлены ў ім, і усім адкрылася нябачнае раней Сьвятое Сьвятых.

Такім чынам, Хрыстос быў раскрыжаваны ў трэцюю гадзіну, як кажа сьвяты Марк, ад шостай жа гадзіны цемра была да гадзіны дзевятай. Тады і Лонгін сотнік, бачачы сонца якое загасла і іншыя знакі, спужаўся вельмі і сказаў: сапраўды, Ён быў Сын Божы. Адзін з разбойнікаў зласловіў Ісуса, а іншы сьцішаў яго, рашуча забараняючы яму, і паверыў у Хрыста Сынам Боскага. Узнагароджваючы яго веру, Выратавальнік абяцаў яму знаходжаньне зь Сабою ў раі. У давяршэньне да усіх зьдзекаваньняў, Пілят напісаў і надпіс на крыжы, якая абвяшчала: Ісус Назарэцянін, Цар Юдзейскі (Ян. 19:19). Хоць першасьвятары і не дазвалялі Пілят пісаць так, але што Ён казаў: Я Цар Юдзейскі, аднак Пілят запярэчыў: што я напісаў, то напісаў. Потым Выратавальнік прамовіў: прагну, — і Яму далечы ісоп зь воцатам. Сказаўшы: зьдзейсьнілася! — і схіліўшы галаву, Ён аддаў дух. Калі усё разышліся, пры Крыжы стаялі Маці Ягоная, і сястра Маці Яго, Марыя Кляёпава, народжаная ад Іосіфа пасьля таго як Кляёпа памёр бязьдзетным; а таксама упадабаны вучань Госпада Ян. Звар'яцелыя ж юдэі, якім недастаткова было бачыць цела на крыжы, прасілі Пілят, бо тады была пятніца і вялікае сьвята Пасхі, загадаць перабіць у асуджаных галёнкі, каб хутчэй наступіла сьмерць. І ў дваіх перабілі галёнкі, таму што яны былі яшчэ жывыя. Але, прыйшоўшы да Ісуса, як убачылі Яго ужо памерлым, не перабілі ў Яго галёнак, але адзін зь ваяроў, па імі Лонгін, дагаджаючы вар'ятам, падняў дзіду і працяў Хрысту рабры з правага боку, і адразу пралілася кроў і вада. Першае паказвае, што Ён чалавек, а другое — што Ён вышэй чалавека. Ці кроў — для Таямніцы Боскага прычашчэньня, а вада — для хрышчэньня, бо тыя дзьве крыніцы сапраўды даюць пачатак Таямніцам. І Ян, які бачыў гэта, засьведчыў, і праўдзіва сьведчаньне ягонае (Ян. 19:35), бо напісаў прысутнічаючы там і бачыўшы усё сваімі вачамі; і калі б ён жадаў казаць хлусьню, не запісваў бы таго, што лічылася ганьбай для Настаўніка. Кажуць, быццам ён тады сабраў у нейкую пасудзіну Боскую і Усячыстую Кроў падаючых жыцьцё рэбраў.

Пасьля гэтых дзіўных падзей, як ужо надышоў вечар, прыйшоў Іосіф зь Арымафеі — таксама вучань Ісуса, але таемны, адважыўся увайсьці да Пілят, быўшы вядомым яму, і прасіў целы Ісусава; і Пілят дазволіў узяць цела (Ян. 19:38). Іосіф, зьняўшы яго з крыжа, паклаў зь усякай глыбокай павагай. Прыйшоў таксама і Нікадзім, — які прыходзіў раней да Ісуса уначы, — і прынёс нейкі склад са сьмірны і альяс, прыгатаваныя ў дастатковай колькасьці. Абвіўшы цела тканінай з пахамі, як звычайна хаваюць юдэі, яны паклалі яго паблізу, у труне Іосіфа, высечанай у скале, дзе яшчэ ніхто не быў пакладзены. Так уладкавалася для таго, каб, калі Хрыстос уваскрэсьне, уваскрэсеньне не магло быць прыпісана каму-небудзь іншаму ляжаўшаму разам зь Ім. Сумесь жа альясу і сьмірны эвангеліст згадаў таму, што яна вельмі клейкая, — каб мы, калі пачуем пра тканіну і галаўных павязках, пакінутых у труне, не думалі, быццам цела Хрыстова выкрадзена: бо як магчыма было, не маючы досыць часу, адарваць іх, настолькі моцна прыліпшыя да цела?

Усё гэта цудоўна зьдзейсьнілася ў тую пятніцу, і боганосныя айцы загадалі нам дзеяць памяць аб усім гэтым са зьнішчэньнем сэрца і замілаваньнем.

Выдатна і тое, што Гасподзь раскрыжавалася ў шосты дзень тыдня — у пятніцу, гэтак жа як і напачатку ў шосты дзень быў створаны чалавек. А ў шостую гадзіну дня быў павешаны на крыжы, як і Адам, кажуць, у гэту гадзіну выцягнуў рукі, дакрануўся да забароненага дрэва і памёр, паколькі належала яму зноў узнавіцца ў тую жа гадзіну, у якую ён упаў. А ў садзе — як і Адам у раі. Горкае піцьцё — па выяве Адамава смакаваньні. Аплявухі азначалі наша вызваленьне. Зьнявага і ганебныя вывядзеньне ў суправаджэньні ваяроў — пашана для нас. Цярновы вянок — ухіленьне нашага праклёну. Баграніца — як скураная вопратка ці наш царскі строй. Цьвікі — канчатковае забойства нашага граху. Крыж — дрэва райскае. Працятыя рэбры малявалі Адамава рабро, зь якога адбылася Ева, ад якой — злачынства. Дзіда — адхіляе ад мяне палымяны меч. Вада з рэбраў — выява хрышчэньня. Кроў і кій — імі Ён, як Цар, падпісаў чырвонымі літарамі грамату, дараваўшы нам старажытную айчыну.

Ёсьць паданьне, што Адамава галава ляжала там, дзе быў раскрыжаваны Хрыстос — Галава усіх, і абмылася пралітай крывёй Хрыстовай, — чаму гэта месца і называецца Лобным. Пры патопе чэрап Адама вымыла зь зямлі, і костка плавала на вадзе, як нейкі відавочны цуд. Саламон зь усім сваім войскам, ушанаваўшы прабацьку, пакрыў яго мноствам камянёў на месцы, якое з тых часоў названа “насланае каменем”. Найвялікія са сьвятых кажуць, што, па паданьню, Адам быў пахаваны там Анёлам. Такім чынам, дзе быў труп, туды прыйшоў і арол — Хрыстос, Вечны Цар, Новы Адам, дрэвам вылечваючы старажытнага Адама, загінуўшага праз дрэва.

Хрыстос Бог, па дзівоснай і невымоўнай Тваёй міласэрнасьці, памілуй нас. Амін.