ДУХОЎНЫЯ РАЗМОВЫ. РАЗМОВА 4

звышгодны Макар Эгіпэцкі

Хрысьціяне, каб удастоіцца ім нябесных пахвал ад Бога і ад анёлаў, павінны ўважна і дасканала зьдзяйсьняць жыцьцё свае ў сьвеце гэтым

1. Хто жадае хрысьціянскае жыцьцё зь вялікай дакладнасьцю весьці ў дасканаласьці, той абавязаны усімі сіламі паклапаціцца першым чынам пра сэнс і пра розум душы, каб, — набыўшы здольнасьць у дакладнасьці адрозьніваць добрае і худое, і ва усякім разе распазнаючы, што ў чыстую прыроду прыйшло неўласьцівага ёй, — жыць нам правільна і чыста, і каб, карыстаючыся розумам як вокам, быць нам у стане — не сьсябравацца і не уваходзіць у згоду з ўнушэньнем заганы, а праз гэта, удастоіўшыся Боскага дарунка, зрабіцца годнымі Госпада. Возьмем жа прыклад з бачнага; таму што ёсьць падабенства паміж целам і душой, паміж целавым і душэўным, бачным і патаемным.

2. Цела мае сваім кіроўцам вочы, і яны бачыць, і усё цела вядуць належным шляхам. Прадстаў жа, што ідзе хто—небудзь месцамі лясістымі, якія пазарасталі цёрнам і цяністымі, дзе і полымя загароджвае шлях і мячы усаджаны; ёсьць там і быстрыні, і мноства вод. Калі падарожнік ладны, асьцярожны і бясстрашны: то, маючы кіраўніком вочы, зь вялікаю уважлівасьцю праходзіць цяжкія гэтыя месцы, і рукамі і нагамі усяляк стрымлівае хітон свой, каб не пашматаць паміж дрэвамі і ў цернях, не запэцкаць брудам, не разрэзаць мячамі; і вочы, служачы сьвятлом для цэлага цела, паказваюць яму шлях, каб не зьнішчылася ён на быстрынях, ці не утапілася ў водах, ці не пацярпеў шкоды ў якім—небудзь цяжкім месцы. Так ладны і цямлівы падарожнік, зь усёй асьцярожнасьцю падабраўшы хітон свой, ідучы прама па указаньню вачэй, і сябе захоўвае цэлым, і надзеты хітон беражэ неспаленым і цэлым. Калі ж падобнымі месцамі праходзіць чалавек нядбайны, гультаяваты, бестурботны, непаваротлівы, нядзейны; то хітон яго, разьдзімаючыся туды і сюды, таму што ў падарожніка бракуе цьвёрдасьці — усяляк падбіраць сваю адзежу, ірвецца аб сучкі і церні, ці загараецца ад полымя, ці рэжацца усаджанымі мячамі, ці брудзіцца ў ціне; адным словам, выдатны і новы хітон яго па хуткім часе псуецца ад яго няўважлівасьці, бязьдзейнасьці і ленасьці. А калі падарожнік не будзе зьвяртаць поўнай і належнай увагі на указаньне вачэй; то і сам зваліцца ў роў, ці утопіцца ў водах.

3. Падобным чынам і душа, — носячы на сабе, як бы выдатны хітон, вопратку цела, і маючы ў сябе розум, які дае кірунак усёй душы зь целам, калі праходзіць яно па лясістых і цярністых шляхах жыцьця, сярод ціны, полымя, быстрынь, гэта значыць жаданьняў і задавальненьняў і іншых нязгоднасьцяў стагодзьдзя гэтага, — павінна зь цьвярозасьцю, мужнасьцю, руплівасьцю і уважлівасьцю усюды стрымліваць і засьцерагаць сябе. А каб хітон цела ў лясістых і цярністых месцах сьвету гэтага не разадраўся недзе ад клопатаў, мітусьні і зямных забавак, і не згарэў ад полымя пажадлівасьці; то апранутая ў яго душа, адхіляе вока, каб не бачыць хітрасьці, а таксама адхіляе слых, каб не чуць намоў, утрымлівае вусны ад мітусьлівых гутарак, рукі і ногі ад худых заняткаў; таму што душы дадзена воля адхіляць члены цела і не дапушчаць іх да худых гледзішчаў, да слыху нейчага злога і саромнага, да непрыстойных слоў, да заняткаў сьвецкіх і хітрых.

4. Душа і сама адхіляецца ад хітрых кружэньняў, засьцерагаючы сэрца, каб намеры яго не кружыліся ў сьвеце гэтым. А такім чынам жывячы, ужываючы увесь клопат і зь вялікай увагай пры усякім выпадку утрымліваючы членамі цела ад худога, выдатны хітон цела трымае цэлым, не спаленым, чыстым. Ды і сама яна дапытлівасьцю, кемлівасьцю і разважлівасьцю сваёй волі, усяго ж больш сілаю Гасподняю будзе захаваная, паколькі, па меры сіл сваіх, стрымлівае сябе і адхіляецца ад усякага сьвецкага пажаданьня, а за гэта і ад Госпада атрымлівае дапамогу да сапраўднага свайго захаваньня ад пералічанага вышэй зла. Бо Гасподзь, — як хутка бачыць, што мужна адхіляецца хто—небудзь ад жыцьцёвых задавальненьняў, ад рэчавых забавак і клопатаў, ад зямной сувязі і ад кружэньня мітусьлівых намераў, — падае такому добрую Сваю дапамогу, і няспынна напаўняе гэту душу, якая выдатна зьдзяйсьняе жыцьцё сваё ў гэтым злым стагодзьдзі. І такім чынам, душа ад Бога і ад Анёлаў удастойваецца нябеснай хвалы за тое, што выдатна захавала і сябе і хітон цела свайго, колькі магчыма ёй было, адхіляючыся ад усякай сьвецкай пажадлівасьці, і зь дапамогай Бога, выдатна зьдзейсьніла жыцьцё сваё на ніве сьвету гэтага.

5. Калі ж хто па бязьдзейнасьці і бестурботнасьці няўважліва ходзіць у жыцьці гэты, і па уласнай волі сваёй не адхіляецца ад усякай сьвецкай пажадлівасьці, і не шукае зь усім жаданьнем адзінага Госпада; то хітон цела ягонага рвецца ад цернаў і дрэў сьвету гэтага, абпальваецца полымем пажадлівасьці, паганіцца брудам задавальненьняў; і таму, душа ў дзень суда апынаецца не меючай адвагі, таму што не змагла вопратку сваю захаваць чыстай, але забрудніла яе сярод спакушэньняў стагодзьдзя гэтага. За гэта і вывяргаецца яна зь царства. Бо што створыць Бог з тым, хто па уласнай волі сваёй аддае сябе сьвету, спакушаецца ягонымі задавальненьнямі, ці блукае, кружачыся ў рэчавым? Дапамогу Сваю падае Ён таму, хто адхіляецца ад рэчавых задавальненьняў і ад ранейшых навыкаў, зь высілкам накіроўвае заўсёды думку сваю да Госпада, зракаецца сябе самога, шукае ж адзінага Госпада. Таго і Бог захоўвае, хто ў нетры сьвету гэтага пры усякім выпадку сьцеражэцца сетак і пастак, хто “са страхам і трымценьнем выконвайце сваё збавеньне” (Піл. 2:12), са ўсёй уважлівасьцю абыходзіць сеці, пасткі і блуд стагодзьдзя гэтага, шукае ж дапамогі Госпада і па міласьці Госпада спадзяецца выратавацца мілатой.

6. Вось мудрыя пяць дзеў, цьвярозячыся, пасьпяшаўшыся да незвычайнага для сваёй існасьці, узяўшы ялей у пасудзіны сэрца свайго, гэта значыць дараваную звыш мілату Духа, змаглі увайсьці зь Жаніхом у нябесны палац. Іншыя ж юродзівыя дзевы, пакінутыя пры уласнай сваёй існасьці, не ацьверазіліся, не паспрабавалі, пакуль былі яшчэ ў целе, узяць у пасудзіны свае “ялей радасьці” (Пс. 44:8), але па нядбаньні, бязьдзейнасьці, бестурботнасьці, недасьведчанасьці ці і па ганарлівасьці пра сваю праведнасьць, аддаліся як бы сну; і за гэта не дапушчаны ў палац царства, як няздолеўшыя добра дагадзіць нябеснаму Жаніху. Утрымліваючыся сьвецкай сувязьзю і нейкай зямною любоўю, не прысьвяцілі яны нябеснаму Жаніху усёй любові сваёй і прыхільнасьці, і не прынесьлі зь сабою ялею. А душы, удастоіліся незвычайнага для існасьці, — сьвятыні Духу, усёю сваёю любоўю прывязаны да Госпада, зь Ім ходзяць, ад усяго адхіляючыся, да Яго накіроўваюць малітвы і думкі; за што і удастоіліся яны прыняць ялей нябеснай мілаты; і пасьля гэтага могуць жыцьцё сваё працягваць няспынна, ва усім цалкам добра дагаджаючы духоўнаму Жаніху. Душы ж, пакінутыя ў існасьці сваёй, па зямлі поўзаюць намерам, пра зямлю падумваюць, і розум іх на зямлі мае жыхарства сваё. Самі пра сябе думаюць яны, што прыналежаць Жаніху, і упрыгожаны цялеснымі апраўданьнямі; але, не прыняўшы ялею радасьці, не адрадзіліся яны Духам.

7. Пяць разумовых душэўных пачуцьцяў, калі прымуць у сябе мілату звыш і сьвятыню Духа, сапраўды бываюць мудрымі дзевамі, звыш прыняўшымі ў сябе мудрасьць дабрыні. А калі застаюцца яны пры адной сваёй існасьці, то робяцца юродзівымі і апыняюцца дзецьмі сьвету; таму што не зьнялі духа сьвету, хоць самі пра сябе, па некаторай верагоднасьцях і па выглядзе, думаюць, што яны — нявесты Жаніха. Як душы, цалкам пралупіўшыся да Госпада, у Ім знаходзяцца намерам, да Яго узносяць малітвы, зь Ім ходзяць, і жадаюць любові Гасподняй; так наадварот, душы, што аддаліся любові да сьвету і жадаючыя мець жыхарства сваё на зямлі, там ходзяць, там знаходзяцца думкамі, там жыве іх розум. А таму, нясхільныя яны да добрага мудрагельства духу, як да нейчага незвычайнага для нашай прыроды, разумею ж пад гэтым нябесную мілату, якой неабходна — увайсьці ў склад і ў яднаньне зь існасьцю нашай, каб маглі мы уступіць з Госпадам у нябесны палац царства і знайсьці вечнае выратаваньне.

8. З прычыны злачынства першага чалавека прынялі мы ў сябе дзіўнае для існасьці нашай — шкодны запал, і звычкаю, доўгачасовым засваеньнем зьвярнулі іх для сябе як бы ў прыроду; і зноў незвычайным жа для нашай існасьці — нябесным дарункам Духу належыць выгнаць зь нас гэта дзіўнае і аднавіць нас у першапачатковую чысьціню. І калі цяпер са шматлікім маленьнем, прашэньнем, зь вераю, малітваю, зь агідай да сьвету не прымем у сябе гэтай нябеснай любові Духа, і існасьць наша, апаганенае заганай, не прылепіцца да любові, гэта значыць да Госпада, і не будзе асьвечанае гэтаю любоўю Духа, і мы да канца не будзем няспыннымі, ва усёй веры жывячы па запаведзях Гасподнім; то не зможам знайсьці нябеснае царства.

9. Намерваюся ж, па меры сіл сваіх, вымавіць нейкае тонкае і глыбакадумнае слова. Таму, выслухайце разумна. Бязьмежны, непрыступны і не створаны Бог, па бязьмежнай і невымоўнай дабрыні Сваёй, падаў плоць Сябе, і так бы мовіць, як бы прынізіўся ў непрыступнай славе, каб можна Яму было увайсьці ў яднаньне з бачнымі Сваімі стварэньнямі, разумею ж душы Сьвятых і Анёлаў, і здолелі яны быць датычнымі жыцьця Боскасьці. А усякае стварэньне — і Анёл, і душа, і дэман, па уласнай прыродзе сваёй, ёсьць цела; таму што, хоць і вытанчаны яны, аднак жа ў істоце сваёй, па адметных сваіх рысах і па выяве, адпаведна вытанчанасьці сваёй існасьці, сутнасьць цела тонкія, тады як гэта наша цела ў істоце сваёй дзябёлае. Так і душа, быўшы вытанчанаю, увасобілася вокам, якім глядзіць, і вухам, якім чуе, а падобна гэтаму, вуснамі, якімі кажа, і рукою; і адным словам, усім целам і членамі ягонымі увасобіўшыся, душа цалкам яднаецца зь целам, з прычыны чаго і зьдзяйсьняюцца усе жыцьцёвыя адпраўленьні.

10. Падобным чынам, бязьмежны і невымоўны Бог, па дабрыні Сваёй, прынізіў Сябе, увасобіўся ў члены цела гэтага і атуліў Сябе ,ад непрыступнай славы. Па ласцы і чалавекалюбству зьменьваючыся, у плоць апранае Ён сябе, уваходзіць у яднаньне, прымае сьвятыя, добра дагадзіўшыя і верныя душы, і, па выслоўі Паўла, бывае зь імі ў адзіным Духу (1 Кар. 6:17.), душа, так бы мовіць, у душу, і выява ў выяву, каб душа, годная Бога і добра жаданая Яму, магла жыць у абнаўленьні і адчуваць несьмяротнае жыцьцё, і зрабіцца прычасьнікам нятленнай славы. Бо і гэта бачнае стварэньне прывёў Ён зь нябыту ў быцьцё ў нейкай вялікай разнастайнасьці і са мноствам рознасьці, і яго не было, пакуль не прыведзена ў быцьцё. Ён зажадаў, і без працы стварыў зь нічога істоты жорсткія і цьвёрдыя, напрыклад: горы, дрэвы (бачыш, якая цьвёрдасьць іх існасьці!), потым адпаведна — воды і зь вод загадаў нарадзіцца птушкам, і яшчэ найтонкія: полымя і вятры, і нават тых, якія па тонкасьці нябачныя воку цела.

11. А як бязьмежнае і невымоўнае майстэрства шматвобразнай Боскай прамудрасьці зь нічога стварыла целы жорсткія, і тонкія, і мяккія, ажыцьцёўленыя Боскай воляю; так тым больш Сам, і як жадае, і чым жадае, Існы, па невымоўнай мілаце і па невымоўнай дабрыні дзее, прымяншае, прыпадабняе Сябе сьвятым і годным верным душам, апранаючы плоцьцю Сябе, па меры іх добрай зручнасьці, каб Нябачны быў для іх бачны, і Неадчувальны, супамерна уласьцівасьці душэўнай тонкасьці, быў адчувальны, і каб душы адчулі дабрыню і саладосьць Ягоную, і на самім досьведзе нацешыліся сьвятлом невымойнай асалоды. Калі жадае, — бывае Ён полымем, спальваючым усякую непрыдатную і ўзросшую ў нас душэўную немач. Бо сказана: “таму што Бог наш ёсьць “вагонь, які паядае”” (Жыд. 12:29). А калі жадае, – бывае невымоўным і нечуваным супакоем, каб душа супакойвалася спакоем Боскасьці. Калі ж жадае, – бывае радасьцю і мірам, сагравае і захоўваючы душу.

12. Калі ж, на радасьць і вясельле духоўным стварэньням, жадае зрабіць Сябе падобным аднаму зь стварэньняў: гораду сьвятла – Ерусаліму, альбо гаре – нябеснаму Сіёну; то на ўсё здольны, як Яму гэта пажадана, па сказанаму: “вы падступіліся да гары Сіёна і да горада Бога жывога, да нябеснага Ерусаліма і да процьмы анёлаў” (Жыд. 12:22). Усё няцяжка і зручна Яму, ва што жадаецца, ўвасабляецца для душ Ягоных годных і верных. Ды папрацуе толькі чалавек, каб зрабіцца прыемным і жаданым Яму, і на ўласным вопыце адчувальна пабачыць нябесныя даброты, невымоўную асалоду, бязьмежнае багацьце Боскасьці, у сапраўдным сэнсе, “ня бачыла таго вока і ня чула вуха, і ня ўзыходзіла тое ў сэрца чалавека” (1 Кар. 2:9), пабачыць Духа Госпада, што зрабіўся супакоем, радасьцю, асалодай і вечным жыцьцём годных душаў. Бо Гасподзь творыць Сябе і ў ежу і ў піцьцё, як напісана ў Эвангельлі: “Я ёсьць хлеб жыцьця” (Ян. 6:35). А падобным чынам творыць Сябе і ў піцьцё нябеснай бруі, як кажа: “а хто будзе піць ваду, якую Я дам яму, той не спрагнецца вавек; а вада, якую Я дам яму, зробіцца ў ім крыніцай вады, якая пацячэ ў жыцьцё вечнае” (Ян. 4:14). “І ўсе пілі адно і тое самае духоўнае пітво” (1 Кар. 10:4).

13.Такім чынам, як Сам пажадаў, і як карысна было, зьяўляўся Ён кожнаму са сьвятых Айцоў, інакш — Аўрааму, інакш — Язэпу, інакш — Якаву, інакш — Ною, Даніілу, Давыду, Саламон, Ісаі і кожнаму са сьвятых Прарокаў, інакш — Ільле, інакш — Майсею. І думаю, што Майсей, ва увесь час саракадзённага посту на гары, прыступаючы да гэтай духоўнай трапэзы, ёю суцяшаўся і атрымліваў асалоду. Таму, як Сам жадаў, зьяўляўся Ён кожнаму са сьвятых, каб супакоіць, выратаваць і прывесьці ў пазнаньне Боскае. Бо усё, што ні захоча, магчыма для Яго, і прымяншаючы Сябе, як Яму пажадана, дзее і пераўтворыць Сябе, робячыся бачным для любячых Яго, па вялікай і невымоўнай любові, у непрыступнай славе сьвятла зьяўляючыся годным, супамерна зь сіламі кожнага. А душа, якая удастоілася зь вялікім жаданьнем і спадзяваненьем, зь вераю і любоўю прыняць у сябе гэту сілу звыш, нябесную любоў Духа, і мае ужо ў сабе нябеснае полымя несьмяротнага жыцьця, сапраўды адхіляецца ад усякай любові сьвету, вызваляецца ад усякай заганнай сувязі.

14. Як жалеза, ці сьвінец, ці золата, ці срэбра, укладзеныя ў полымя, губляюць уласьцівасьць жорсткасьці, замяняючыся ў рэчывы мяккія, і пакуль бываюць у полымі, па сіле агністай цеплыні, расплаўляюцца і зьмяняюць натуральную жорсткасьць: такім жа чынам і душа, зрокшыся ад сьвету і палюбіўшы адзінага Госпада, зь вялікім сардэчным шуканьнем, у працы, у подзьвігу, няспынна чакаючы Яго са спадзяваньнем і вераю, і прыняўшы ў сябе гэтае нябеснае полымя Боскасьці і любові Духа, сапраўды ужо адхіляецца тады ад усякай сьвецкай любові, вызваляецца ад усякай шкоды запалу, усё адкідае ад сябе, замяняе натуральныя свае якасьці і грахоўную сваю жорсткасьць, усё лічыць залішнім, у адзіным нябесным Жаніху, Якога прыняла да сябе, супакойваючыся гарачаю і невымоўнаю любоўю да Яго.

15. Кажу ж табе, што і самых упадабаных братоў, якіх мае ў сябе перад вачамі, калі спыняюць у гэтай любові, душа, так бы мовіць, адхіляецца; таму што жыцьцё і супакой яе — таямнічыя і невымоўныя зносіны зь нябесным Царом. Бо і любоў да цялесных зносін разлучае з бацькам, зь маці, з братамі; і усё, датычнае да іх, робіцца ў розуме іншым. І калі чалавек любіць іх, то любіць як іншы; усё ж разьмяшчэньне сваё мае да сужыцелькі сваёй. Бо сказана: “Пакіне чалавек бацьку свайго і маці і прылепіцца да жонкі сваёй, і будуць двое адна плоць” (Эф. 5:31). А таму, калі цялесная любоў так адхіляе ад усякай любові: то наколькі больш тыя, якія сапраўды удастоіліся уступіць у зносіны з гэтым нябесным і жаданым Сьвятым Духам, адхіляцца ад усякай любові да сьвету, і усё будзе здавацца для іх залішнім; таму што пераможаны яны нябесным жаданьнем, і ў цеснай ад яго залежнасьці; там жаданьні, там думкі іх, там яны жывуць, там ходзяць іх намеры, там мае заўсёды знаходжаньне сваё розум, пераможаны боскаю і нябеснаю любоўю і духоўным жаданьнем.

16. Пасьля гэтага, умілаваныя брація, калі гэтулькі прапануе нам выгод, і гэтулькі зарокаў абвешчаны Госпадам; выдалім ад сябе усе цяжкасьці, адхілімся ад усякай любові ў сьвеце, прысьвецім жа сябе шуканьню і жаданьню гэтай адзінай выгоды, каб прыйсьці нам у стан — набыць тую невымоўную любоў Духа, да якой раіў сьпяшацца нам дабрашчасны Павел, кажучы: “усё ў вас няхай будзе зь любоўю” (1 Кар. 16:14), і каб можна было нам, пасьля жорсткасьці сваёй, удастоіцца зьмены погляду Вышэйшага, і уражаныя любоўю Боскага Духу, прыйсьці ў пакорнасьць і ў духоўны супакой; таму што Гасподзь зь вялікім добрым жаданьнем міласэрнасьць мае жа нас, як хутка цалкам зьвяртаемся да Яго, выцягваючы сябе зь усяго злога. Нават, калі мы па вялікай недасьведчанасьці, па маленстве і на падставе укараненьня ў нас заганы, адхіляемся ад жыцьця, і  самі сябе робім шмат перашкод, не жадаючы сапраўды павініцца; то Ён, шмат цярплівы да нас, вялікае аказвае міласэнасьць, як хутка, зьвярнуўшыся, прыйдзем да Яго, і адукуем унутранага нашага чалавека, каб не пасаромеліся твары нашы ў дзень суда.

17. Калі ж і здаецца нам гэта цяжкім, па суровасьці подзьвігаў дабрадзейнасьці, лепш жа сказаць, па выкліканьні і радзе ворага; то вось Гасподзь дзее міласэрнасьць і шмат церпіць яшчэ, чакаючы нашага звароту, і калі грашым, пераносіць гэта ў спадзяваньні нашага пакаяньня, і калі валімся, не сарамаціцца прымаць нас ізноў, як сказаў Прарок: “хіба, упаўшы, не ўстаюць і, зьбіўшыся зь дарогі, не вяртаюцца?” (Ерам. 8:4) Мы толькі ацьвярэзімся, набываючы добрую думку; хутчэй і праўдзівым чынам да Яго зьвернемся, спагнаўшы Яго дапамогі; а Ён гатовы выратаваць нас; таму што чакае гарачага, па меры сіл нашых, памкненьні да Яго волі нашай добрай ад пажаданьня веры і стараннасьці, усякае ж жаданьне вырабляе ў нас Сам. Таму, умілаваныя, пазбавіўшыся усякай прадузятасьці, нядбаньні і ляноты, як дзеці Боскія, паспрабуем зрабіцца мужнымі і гатовымі ісьці ў сьлед Яго, не будзем адкладаць гэтага дзень за дзень, уцягнутыя да таго заганай; бо не ведаем, калі будзе сыход наш зь цела. Вялікія ж і невымоўныя зарокі хрысьціянам, і ў такой меры вялікія, што зь вераю і багацьцем адной душы не ідуць нават у параўнаньне уся слава і прыгажосьць неба і землі, і іншае іх упрыгожваньне і разнастайнасьць, і багацьце, і прыгажосьць, і асалода бачным.

18. Такім чынам, пры гэтулькіх падахвочваньнях і зароках Гасподніх, як жа не пажадаць нам, цалкам прыступіць да Госпада і Яму прысьвяціць сябе саміх, звыш усяго іншага, па Эвангельлі, зрокшыся і душы сваёй, умілаваць Яго адзінага, не любячы пры тым нічога іншага? Вось усё гэта падаравана нам, і якая яшчэ слава! Колькі Гасподніх пра нас думак з часу Айцоў і Прарокаў! Колькі абвешчана зарокаў! Колькі падахвочваньняў! Якая міласэрнасьць Уладара была да нас ад пачатку! Напрыканцы ж, у прышэсьце Сваё невымоўнае да нас дабрыня даказаў Ён расьпяцьцем, каб нас зьвярнуўшыхся увесьці ў жыцьцё. А мы не расстаёмся яшчэ са сваёй воля       й, зь любоўю да сьвету, з кепскімі прадузятасьцямі і навыкамі, і праз гэта апынаемся малавернымі, ці і нявернымі! Аднак жа, вось і пры усім гэтым, Гасподзь ёсьць да нас міласьцівым, нябачна ахоўваючы і супакойваючы нас, да канца не аддаючы нас, па грахах нашым, загане і спакушэньнем сьвету, па вялікай дабрыні і па доўгацярпеньні не даючы нам загінуць, маючы яшчэ спадзяваньне, што зьвернемся да Яго калі—небудзь.

19. Але баюся, каб на нас, жывучых, усё зьневажаючы, і кіруемся забабонамі, не спраўдзілася, з часам, выслаў Апостала, а менавіта: “Альбо пагарджаеш багацьцем даброці, лагоднасьці і вялікай цярплівасьці Божай, не разумеючы, што даброць Божая вядзе цябе да пакаяньня?” (Рым. 2:4) Калі ж, пры доўгім цярпеньні, дабрыні і сьціпласьці Ягонай, памножым яшчэ лік грахоў, і адсутнасьцю сваёй руплівасьці і зьнявагай падрыхтуем сябе найбольш цяжкае асуджэньне: то спраўдзіцца на нас Апостальскае слова: “З упартасьці тваёй і нераскаянага сэрца ты сам сабе зьбіраеш гнеў на дзень гневу і абвяшчэньня праведнага суду ад Бога” (Рым. 2:5). Бо вялікая і невядомая дабрыня Боская, невымоўнае Боскае цярпеньне да чалавечага роду, калі толькі пажадаем мы ацьвярозіцца і паспрабуем цалкам зьвярнуцца да Бога, каб магчыма было нам палепшыць выратаваньне.

20. А калі пажадана спазнаць табе Боскае доўгацярпеньне і вялікую дабрыню Боскую; то можам навучыцца гэтаму з баганатхнённых Пісаньня. Паглядзі на ізраільцян, ад якіх айцы, якім вызначаны былі зарокі, “і ад іх Хрыстос па плоці, існы над ўсім Бог, дабраславёны навекі” (Рым. 9:5). Як шмат яны грашылі? Колькі разоў спакушаліся? І Бог не пакідаў іх у канец; але на кароткі час да іх жа карысьці аддаваў іх пакараньням, скрухай жадаючы зьмякчыць іх жорсткасьць, зьвяртаў, падахвочваў іх, пасылаў да іх Прарокаў, і колькі часу быў доўгацярплівы да іх, калі яны грашылі і абражалі Яго? Павяртаўшыхся прымаў з радасьцю; і калі зноў спакушаліся, — не пакідаў, але праз Прарокаў заклікаў да звароту, і хоць шматкроць ухіляліся ад Яго і зьвярталіся да Яго, кожны раз сустракаў добра, прымаў зь любоўю да людзей, пакуль не запалі, напрыканцы, у вялікі грэх, усклаўшы рукі на уласнага свайго Уладара, Якога, па паданьню Айцоў і сьвятых Прарокаў, чакалі сабе Збавіцелем, Выратавальнікам, Царом і Прарокам. Бо, калі прыйшоў, — не прынялі Яго, але нават яшчэ, падвергшы вялікаму зьневажаньню, напрыканцы, аддалі на крыжы сьмяротнага пакараньня. І гэтай вялікай абразай і празьмерным злачынствам памножаныя грахі іх дашлі да поўнасьці; таму, у канчаткова ужо пакінутыя яны, па выдаленьні ад іх Сьвятога Духа, калі разадралася царкоўная завеса. Таму і храм іх, адданы язычнікам, разбураны і прыведзены ў запусьценьне, па вызначэньні Госпада, што “не застанецца тут каменя на камені; усё будзе разбурана” (Мц. 24:2). І такім чынам рашуча аддадзены яны язычнікам па ўсёй зямлі раскіданыя паланіўшыя іх тады царамі, і загадана ім ужо не павяртацца ў краіну сваю.

21. Так і цяпер міласьцівы і добры да кожнага зь нас Бог уяўляе Сваё доўгацярпеньне. Хоць шматразовыя бачыць ад кожнай абразы, але маўчыць, чакаючы, ці не ацьвярэзіцца чалавек з часам, і ці не зьменіцца, каб больш ужо не абражаць Яго; і зь вялікаю любоўю і радасьцю прымае адышоўшых ад граху. Бо так кажа: “бывае радасьць у анёлаў Божых і за аднаго грэшніка” (Лк. 15:10); і яшчэ: “няма волі Айца вашага Нябеснага, каб загінуў адзін зь малых гэтых” (Мц. 18:14) найменшых. Але калі хто, — пры вялікім да яго літасьці і доўгацярпеньні Боскага, калі Бог не падвяргае яго пакараньню за кожную грахоўную перапону, таемную ці відавочную, але бачачы гэта, маўчыць, як бы чакаючы пакаяньня, — сам, дайшоўшы да вялікага грэбаваньня, пачынае прыкладаць грахі да грахоў, далучаць бестурботнасьць да бестурботнасьці, на адным граху ствараць іншае, і напаўняе меру грахоў; тое упадае ужо, нарэшце, у такі грэх, зь якога не можа выйсьці, але руйнуецца, і аддаўшыся нячысьціку, гіне ў канец.

22. Так было зь садамлянамі. Шмат грашачы і не зьвяртаючыся, напрыканцы, злой думкай супраць Анёлаў, зажадаўшы зьдзейсьніць зь імі садамію, у такой упалі грэх, што не было ужо месца і пакаяньню, але адхілены яны ў канец; таму што напоўнілі, і нават перасягнулі меру грахоў. І таму, па Боскаму суду, папалены полымем. Так было і пры Ною; шматкроць раздражняючы Бога і не прыносячы ў тым пакаяньня, выцягнуліся да такіх грахоў, што згвалцілі, нарэшце, усю зямлю. Так і да эгіпцян, якія шмат абражалі Бога і грашылі супраць народу Ягонага, Бог быў яшчэ міласьцівы, не накладаў на іх такіх пакараньняў сьмерцю, каб у канец вынішчыць іх, а толькі ў навучэньне, каб заахвоціць да звароту і пакаяньня, наносіў ім лёгкія удары, уяўляючы Сваё доўгацярпеньне і чакаючы іх пакаяньні. Але яны, шмат у чым зграшыўшы прад Божым народам, то зьвяртаючыся, то зноў у тым раскайваючыся, і зацьвердзіўшыся ў старажытнай няверы злога пажаданьня, абцяжарыўшы народ Божы працамі, напрыканцы, калі Бог праз Майсея пры мностве цудаў вывеў народ зь Эгіпту, учынілі вялікі грэх, пагнаўшыся ў сьлед за народам Божым. Чаму, Боскі суд нарэшце вынішчыў, і загубіў, і патапіў іх у водах, прызнаўшы нявартымі бачнага жыцьця.

23. Падобным чынам, ізраільцяне, як гаварылася і вышэй, шматкроць падвяргаліся падзеньнем і грашылі, забіваючы Прарокаў Божых і зьдзяйсьняючы шмат іншых кепскіх спраў, пакуль Бог бязмоўна доўгацярпеў, чакаючы іх пакаяньні; напрыканцы, упалі так, што зьнішчыліся, і ужо не паўставалі; таму што усклалі рукі свае на веліч Уладара. А таму, у канец пакінутыя Богам, яны адхілены; адняты ў іх прароцтва, і сьвятарства, і набажэнства; усё ж гэта дадзена паверыўшым язычнікам, як кажа Гасподзь: “што адымецца ад вас Царства Божае, і дадзена будзе народу, які прыносіць плады ягоныя” (Мц. 21:43). Да гэтага часу цярпеў іх Бог, не спыняў Свайго доўгацярпеньня, не пераставаў выяўляць міласэрнасьць да іх. Але паколькі напаўнялі, і нават перапоўнілі, меру грахоў, усклаўшы рукі свае на веліч Уладыкі; то ў канец пакінуты Богам.

24. Размаўляем жа мы пра гэта, умілаваныя, з Пісаньня запазычанымі думкамі пацьвярджаючы, што, як мага хутчэй, павінна нам зьвярнуцца і пасьпяшацца да Госпада, Які міласьцівы да нас, і чакае, каб зусім адышлі мы ад усялякай хітрасьці і кепскай прадузятасьці, а прыносячых пакаяньне прымае зь вялікаю радасьцю, — размаўляем, кажу, пра гэта больш для таго, каб зь дня на дзень не узрастала грэбаваньне наша, і не памнажаліся ў нас грэхападзеньні нашы, і праз гэта не наклікалі мы на сябе гневу Боскага. Таму, паспрабуем, зьвярнуўшыся са шчырым сэрцам, прыступіць да Бога, і паколькі роспач ёсьць выкліканьне злосьці і падступства, не адчайвацца ў выратаваньні пры успаміне папярэдніх грахоў, якія для таго і прыводзяць чалавека да роспачы, бязьдзейнасьці, нядбаньню і бестурботнасьці, каб, зьвярнуўшыся і прыйшоўшы да Госпада, па вялікай Гасподняй літасьці да чалавечага роду, не атрымаў ён выратаваньня.

25. Калі ж здаецца нам як бы не зьдзейсьненым і немагчымым — зьвярнуцца ад мноства зробленых намі грахоў (а такая думка, як сказалі ужо мы, ёсьць выкліканьне злосьці і служыць перашкодай да нашага выратаваньня); то прывядзём сабе на памяць і не пакінем без увагі, як Гасподзь, прыйшоўшы да нас па дабрыні Сваёй, даваў прасьвятленьне сьляпым, лячыў паслабленых, вылечваў усялякую хваробу, уваскрашаў мёртвых, якіх кранула ужо тленьне і разбурэньне, адчыняў слых глухім, зь аднаго чалавека выгнаў легіён нячысьцікаў і дашоўшага да такога вар'яваньня вярнуў нармальны розум. Колькі ж больш душу, якая да Яго зьвяртаецца, у Яго шукае літасьці, Ягонай патрабуе дапамогі, і зьверне Ён, і прывядзе ў цноту адсутнасьці запалаў, у добраўпарадкаваньне усякай дабрадзейнасьці, у абнаўленьне розуму, даруе ёй здароўе, прасьвятленьне разуменьня, сьвет намераў, ад сьлепаты, глухаты і мёртвай няверы, недасьведчанасьці і адсутнасьці страху Боскага узьвядзе да цноты дабрадзейнасьці і чысьціні сэрца. Бо Хто стварыў цела, Той стварыў і душу. І як, знаходзячыся на зямлі, па дабрыні Сваёй, усім прыходным да Яго і шукаючым у Яго дапамогі і вылячэньні, як добры і адзіны лекар, у чым меў хто патрэбу, падаваў то шчодра; так шчодры Ён і ў духоўным.

26. Калі так міласэрны Ён быў да целаў, якія зноў павінны былі разбурыцца і памерці, і усялякаму, чаго хто прасіў, рабіў гэта ахвотна і дабрынёй; то наколькі больш душы несьмяротнай, неразбуральнай і нятленнай, — якая запала ў хваробу недасьведчанасьці, заганы, няверы, адсутнасьці страху Боскага і іншага грахоўнага запалу, аднак жа прыходзіць да Госпада, у Яго шукае дапамогі, на Ягоную пазірае літасьць, ад Яго прагне прыняць мілату Духа да збавеньня і вызваленьня свайму ад усякай заганы і ад усякага запалу, — зь усёю пасьпешнасьцю і гатоўнасьцю даруе Ён лікуючае збавеньне, па гэтым слове: “Ці ж Бог не абароніць выбраных Сваіх, што галосяць да Яго дзень і ноч” (Лук. 18:7). Гасподзь дадае да гэтага: “кажу вам, што падасьць ім абарону неўзабаве” (Лук. 18:8). І яшчэ ў іншым месцы раіць нам: “Прасеце, і дасца вам; шукайце, і знойдзеце; стукайцеся, і адчыняць вам; бо кожны, хто просіць, атрымлівае” (Мц. 7:7–8). І далей дадае: “тым болей Айцец Нябесны дасьць Духа Сьвятога тым, хто просіць у Яго” (Лк. 11:13). Амін “кажу вам, ён ня ўстане і ня дасьць яму па прыязьні зь ім, дык па неадступнасьці ягонай, устаўшы, дасьць яму, колькі просіць” (Лк. 11:8)

27. А усім гэтым пераконваў Ён нас да таго, каб неадступна, бесьперастанку, нястомна прасілі мы ў Яго праведнай абароны; таму што прыйшоў Ён дзеля грэшнікаў, каб зьвярнуліся да Яго, і вылечыць Яму веруючых у Яго. Мы толькі адступімся ад благой прадузятасьці, колькі будзе на тое нашых сіл, зьненавідзім благія свае заняткі і сьвецкія спакушэньні, адхілімся ад хітрых і мітусьлівых намераў, будзем жа заўсёды, па меры сіл сваіх, да Яго прыляпляцца: а Ён гатовы аказаць нам дапамогу Сваю; таму што Ён вельмі міласэрны, животворчы, лечыць невылекоўны запал, дзее збавеньне тым, якія заклікаюць Яго, да Яго зьвяртаюцца, па уласнай волі і нязмушаныя выдаляюцца, па меры сіл, ад усякай сьвецкай любові, адцягваюць розум ад зямлі, і да Яго накіраваны сваім жаданьнем і шуканьнем. Годнаю ж дапамогі Ягонай робіцца такая душа, якая усё лічыць залішнім, не супакойваецца ні на чым у сьвеце, аднаго чакае да свайго спачынку, а менавіта, што будзе супакоена і узрадавана Ягонай дабрынёй; і таму, за такую веру прыняўшы нябесны дарунак, — па мілаце зь несумненнасьцю супакоіўшы свае жаданьне, прыстойным і адпаведным ужо чынам паслужыўшы Духу Сьвятому, з кожным днём узрастаючы ў дабры, не ухіляючыся са шляху праведнасьці, да канца знаходзячыся непахіснай да заганы, не сябруючы зь ім, і нічым не абразіўшы мілаты, — удастойваецца яна вечнага выратаваньня зь усімі Сьвятымі, якім пераймаў жывучы ў сьвеце, як іх саўдзельніца і спадарожніца. Амін.