У ДАПАМОГУ ПРЫНОСЯЧЫМ ПАКАЯНЬНЕ

сьвяціцель Ігнацій Бранчанінаў

Восем галоўных запалаў зь іх падразьдзяленьнямі і галінамі

1. Дагаджаньне чэраву.

Пераяданьне, п'янства, незахоўваньне і парушэньне пастоў, таемнае сілкаваньне, ласунак, наогул парушэньне устрыманьня. Няправільнае і залішняя любоў да целу, яе жыцьця і супакою, з чаго складаецца самалюбства, ад якога незахоўваньне вернасьці да Бога, Царквы, дабрадзейнасьці і людзям.

2. Блуд.

Блудны запал, блудныя адчуваньні і стан душы і сэрца. Прыняцьце нячыстых намераў, гутарка з імі, асалода імі, патураньне ім, стаяньне ў іх. Блудныя летуценьні і паланеньні. Незахоўваньне пачуцьцяў, асабліва адчуваньня паху, у чым дзёрзкасьць, забіваючая усе дабрадзейнасьці. Брыдкаслоўе і чытаньне блудных кніг. Грахі блудныя натуральныя: блуд і пралюбадзейства. Грахі блудныя ненатуральныя.

3. Любоў да грошаў.

Любоў да грошай, наогул любоў да маёмасьці рухомае і нерухомае. Жаданьне узбагаціцца. Разважаньне пра сродкі узбагачэньня. Летуценьне багацьця. Асьцярогі старасьці, неспадзяванай галечы, хваравітасьці, выгнаньня. Скупасьць. Карысталюбства. Нявера Богу, адсутнасьць спадзяваньня на яго задум. Прыхільнасьці ці хваравітая залішняя любоў да розных тленных прадметаў, якая пазбаўляе душу волі. Захапленьне мітусьлівымі клопатамі. Любоў да падарункаў. Прысваеньне чужога. Злачынства. Жорсткасьць да жабракоў і да усіх патрабуючых. Крадзеж. Разбой.

4. Гнеў.

Запальчывасьць, прыняцьце гнеўных намераў: летуценьне гневу і помсты, абурэньне сэрца лютасьцю, морак ёю розуму: непрыстойны крык, спрэчка, лаянкавыя, жорсткія і зьедлівыя словы, уціск, штурханьне, забойства. Памяць аб злым, нянавісьць, варожасьць, помста, нагавор, асуджэньне, абурэньне і крыўда блізкаму.

5. Смутак.

Засмучэньне, нуда, адсячэньне надзеі на Бога, сумнеў у запаветах Боскіх, няўдзячнасьць Богу за усе здарэньні, маладушнасьць, нецярплівасьць, адсутнасьць самадакору, скруха на блізкага, нараканьне, адрачэньне ад крыжа, спроба сысьці зь яго.

6. Маркота.

Ленасьць да усякай добрай справы, асабліва да малітвы. Пакіданьне царкоўнага і келейнага правіла. Пакіданьне няспыннай малітвы і карыснага чытаньні. Няўвага і пасьпешнасьць у малітве. Нядбайнасьць. Адсутнасьць набожнасьці. Бязьдзейнасьць. Залішняе заспакаеньне сном, ляжаньнем і усякага роду пяшчотаю. Вандраваньне з месца на месца. Частыя выхады з кельляў, шпацыры і наведваньні сяброў. Марнаслоўе. Жарты. Зьнявагі. Пакіданьне паклонаў і іншых подзьвігаў цела. Забыцьцё грахоў сваіх. Забыцьцё запаведзяў Хрыстовых. Нядбаньне. Паланеньне. Пазбаўленьне страху Боскага. Разьлютаванасьць. Жорсткасьць. Роспач.

7. Фанабэрыя.

Шуканьне славы чалавечай. Хвальба. Жаданьне і шуканьне зямных і мітусьлівых ушанаваньняў. Любоў да прыгожае вопратцы, экіпажаў, прыслугі і келейных рэчаў. Увага да прыгажосьці свайго твару, прыемнасьці голасу і іншым якасьцям цела. Разьмяшчэньне да навук і мастацтвам гінучага гэтага стагодзьдзя, шуканьне посьпеху ў іх для набыцьця часавай, зямной славы. Сорам вызнаваць грахі свае. Утойваньне іх перад людзьмі і айцом духоўным. Хітрасьць. Самаапраўданьне. Пярэчаньне. Складаньне сваёй думкі. Крывадушнасьць. Хлусьня. Лісьлівасьць. Дагаджаньне людзям. Зайздрасьць. Зьневажэньне блізкага. Пераменнасьць нораву. Патоля. Бессаромнасьць. Нораў і жыцьцё д'ябальскія.

8. Гонар.

Пагарда блізкага. Перавага сябе усім. Дзёрзкасьць. Змрок, бяздумнасьць розуму і сэрца. Працвічаньне іх да зямнога. Зьнеслаўленьне. Нявера. Ілжыва ганарысты розум. Непакорлівасьць Закону Боскаму і Царкве. Дагаджаньне  сваёй цялеснай волі. Чытаньне кніг ерэтычных, распусных і мітусьлівых. Непадпарадкаваньне уладам. Зьедлівая зьнявага. Пакіданьне перайманьне Хрысту ў пакоры і маўчаньні. Страта прастаты. Страта любові да Бога і блізкага. Ілжывая філязофія. Ерась. Бязбожнасьць. Невуцтва. Сьмерць душы.

Такія хваробы, такія язвы, складаючыя сабой вялікую язву спарахнеласьці старажытнага Адама, якая ўтварылася ў выніку ягонага падзеньня. Аб гэтай вялікай язьве кажа сьвяты прарок Ісая: “Ад ступкоў да цемені няма на ім месца здаровага; струпы, плямы, гнойныя раны, неабмытыя і неперавязаныя, і алеем неразьмякчаныя.” (Іс. 1:6). Гэта значыцца, па тлумачэньню Айцоў, што язва – грэх – не прыватная, і не на нейкае частцы цела, але на ўсім стварэньні: ўразіла цела, уразіла душу, авалодала ўсімі ўласьцівасьцямі, усімі сіламі чалавека. Гэтую вялікую язвы Бог назваў сьмерцю, калі забараняў Адаму і Еве спажываньне ад дрэва пазнаньня дабра і зла, прамовіўшы: “Бо ў дзень, калі ты пакаштуеш зь яго, сьмерцю памрэш” (Быц. 2:17). Адразу пасьля спажываньня плоду забароненага, прабацькі адчулі вечную сьмерць; у позірках іх зьявілася адчуваньне плоці; яны адчулі, што голыя. У пазнаньні галізны цела адлюстравалася галізна душы, згубіўшай прыгажосьць нявіннасьці, на якой спачываў Дух Сьвяты. Дзее ў вачах адчуваньне плоці, а ў душах сорам, у якім савакупленьне ўсіх грахоўных і ўсіх сарамлівых пачуцьцяў: і ганарыстасьці, і бруду, і смутку, і маркоты, і адчаю. Вялікая язва сьмерць душэўная; непапраўная трухлявасьць, зьдзейсьніўшыся пасьля згубы Боскага падабенства! Вялікую язву Апостал называе законам грахоўным, целам сьмерці (Рым. 5:23 – 24), бо забітыя розум і сэрца цалкам зьвярнуліся да зямлі, рабскі служаць тленным жаданьням плоці, замарачыліся, абцяжарыліся, самі зрабіліся плоцьцю. Гэтая плоць ужо няздатная да зносінаў з Богам! (Быц. 6:3) Гэтая плоць няздатная атрымаць у спадчыну асалоду вечную, нябесную! (1 Кар. 4:50). Вялікая язва разьлілася на ўвесь род чалавечы, зрабілася злым набыткам кожнага чалавека!

Разглядаючы вялікую маю язву, пазіраючы на забойства маё, напаўняюся горкім смуткам! Зьдзіўляюся, што мне рабіць? Ці рушу усьлед прыкладу старажытнага Адама, які, убачыўшы галізну сваю, сьпяшаецца схавацца ад Бога? Ці пачну падобна яму апраўдвацца, ускладаючы віну на віну граху? Дарма – хавацца ад Усёвідушчага! Дарма – апраўдвацца перад Тым, Хто заўсёды перамагае, заўсёды судзіць Яму (Пс. 30:6).

Грэшны нашчадак Адама, падбадзёрся! Зазьзяла сьвятло ў вязьніцы тваёй: Бог сышоў у ніжнюю краіну твайго выгнаньня, каб узьвесьці цябе ў страчанае табою тваё горную айчыну. Ты жадаў ведаць дабро і зло: Ён пакідае табе гэтыя веды. Ты жадаў зрабіцца як Бог, і ад гэтага зрабіўся па душы падобным сатане, па целе падобным быдлу і зьверу; Бог, злучаючы цябе з Сабою, робіць цябе Богам па мілаце. Ён прабачае табе грахі. Гэтага мала! Ён вырывае корань зла зь душы тваёй, самую заразу грахоўную, пекла, уведзены ў душу сатаной, і даруе табе лекаваньне на увесь шлях твайго зямнога жыцьця дзеля вылячэньня ад граху, колькі б разоў ты ні заразіўся ім, па немачы тваёй. Гэта лячэньне – споведзь грахоў. Ці жадаеш пазбавіцца старога Адама, ты, які сьвятым хрышчэньнем ужо апрануты ў Новага Адама, але уласнымі беззаконьнямі пасьпеў ажывіць у сабе старасьць і сьмерць, заглушыць жыцьцё, зрабіць яго напаўмёртвым? Ці жадаеш ты, зьняволены грахом, прыцягнуты да яго гвалтам навыку, вярнуць сабе волю і праведнасьць? Пагрузіся ў пакору! Перамажы пыхлівы сорам, які навучае цябе крывадушна і хітра прыкідвацца праведным і тым захоўваць, умацоўваць у сабе сьмерць душэўную. Вывергні грэх, уступі ў варожасьць з грахом шчыраю споведзьдзю граху. Гэта лекаваньне павінна папярэднічаць усім іншым; без яго лекаваньне малітваю, сьлязамі, пастом і усімі іншымі сродкамі будзе недастатковым, нездавальняючым, нетрывалым. Ідзі, ганарлівы, да духоўнага айца твайго, у ног ягоных знайдзі літасьць Айца Нябеснага! Адна, адна споведзь шчырая і частая можа вызваліць ад грахоўных навыкаў, зрабіць пакаяньне пладаносным, выпраўленьне трывалым і праўдзівым.

У кароткую хвіліну замілаваньня, у якую адкрываюцца вочы розуму дзеля самапазнаньня, якая прыходзіць так рэдка, напісаў я гэта ў абвінавачаньне сабе, ва угаворваньне, напамінак, навучаньне. А ты, хто зь вераю і любоўю пра Хрыста прачытаеш гэтыя радкі і, можа быць, знойдзеш у іх што-небудзь карыснае сабе, прынясі сардэчны уздых і малітву за душу, шмат пацярпеўшую ад хваль грахоўных, якая бачыла часта перад сабою патапленьне і пагібель, што знаходзіла адпачываньне ў адным прыстанку: у спавяданьні сваіх грэхападзеньняў.

Аб дабрадзейнасьці, процілеглай васьмі галоўным грахоўным запалам

1. Устрыманьне.

Утрыманьне ад залішняга ужываньня ежы і сілкаваньні, асабліва ад ужываньня ў празьмернасьці віна. Захоўваньне дакладнае пастоў, усталяваных Царквой, Утаймаваньне цела умераным і увесь час аднолькавым ужываньнем ежы, ад чаго пачынае слабець наогул увесь запал, а асабліва самалюбства, якое складаецца ў бязмоўнае любові да цела, жыцьцю і супакою ягонаму.

2. Цнота.

Ухіленьне ад усякага роду блудных спраў. Ухіленьне ад юрлівых гутарак і чытаньня, ад вымаўленьня юрлівых, кепскіх і двухсэнсоўных слоў. Захоўваньне пачуцьцяў, асабліва зроку і слыху, і яшчэ больш дотыку. Сьціпласьць. Адхіленьне думак і летуценьняў блудных. Маўчаньне. Бязмоўе. Служэньне хворым і зьнявечаным. Успамін аб сьмерці і пекле. Пачатак цноты – розум, не вагаючыся ад блудных намераў і летуценьняў; дасканаласьць цноты – чысьціня, сузіраючая Бога.

3. Бескарысьлівасьць

Задавальненьне сябе адным неабходным. Нянавісьць да раскошы і пяшчоце. Літасьць да жабракоў. Любоў да галечы эвангельскай. Спадзяваньне на задум Божы. Перайманьне Хрыстовым запаведзям. Спакой і воля духу і бесклапотнасьць. Мяккасьць сэрца.

4. Пакорнасьць

Ухіленьне ад гняўлівых намераў і ад абурэньня сэрца гневам. Цярпеньне. Перайманьне Хрысту, заклікаючаму вучня Свайго на крыж. Мір сардэчны. Цішыня розуму. Цьвёрдасьць і мужнасьць хрысьціянскія. Неадчуваньне абраз. Нязлоснасьць.

5. Шчасьлівы плач.

Адчуваньне падзеньня, агульнага дзеля усіх людзей, і уласнай галечы душэўнай. Жальба пра іх. Плач розуму. Хваравітае зьнішчэньне сэрца. Сыходзячая ад іх лёгкасьць сумленьня, добрае суцяшэньне і радасьць. Надзея на літасьць Боскую. Падзяка Богу ў жальбах, пакорлівае іх цярпеньне ад сузіраньня мноства грахоў іх. Гатоўнасьць цярпець. Ачышчэньне розуму. Палягчэньне ад запалу. Забойства сьвету. Жаданьне малітвы, адзіноты, послуху, пакоры, спавяданьня грахоў сваіх.

6. Цьвярозасьць.

Стараннасьць да усякай добрай справы. Добрае выкананьне царкоўнага і келейнага правіла. Увага на малітве. Стараннае назіраньне за усімі справамі, словамі і думкамі і пачуцьцямі сваімі. Крайняя недаверлівасьць да сябе. Няспыннае знаходжаньне ў малітве і Слове Боскім. Глыбокая павага. Сталае дбаньне над сабою. Захаваньне сябе ад шматлікага сну і сьпешчанасьці, марнаслоўя, жартаў і вострых слоў. Любоў да начной богаслужбы, паклонаў і іншых подзьвігаў, якія дастаўляюць бадзёрасьць душы. Рэдкі, па магчымасьці, выхад з кельляў. Успамін пра вечныя выгоды, жаданьне і чаканьне іх.

7. Пакора.

Страх Божы. Адчуваньне яго пры малітве. Боязь, якая нараджаецца пры асабліва чыстай малітве, калі асабліва моцна адчуваюцца прысутнасьць і веліч Боская, каб не зьнікнуць і не зьвярнуцца ў нішто. Глыбокае пазнаньне сваёй нікчэмнасьці. Зьмена стаўленьня да блізкіх, прычым яны, без усякага прымусу, здаюцца такому пакорліваму цудоўней яго ва усіх адносінах. Зьяўленьне прастадушнасьці ад жывой веры. Нянавісьць да хвалы чалавечай. Сталае абвінавачваньне і дакор сябе. Правасьць і шчырасьць. Бесстароннасьць. Паміраньне да усяго. Замілаваньне. Пазнаньне таямніцы, патаемнага ў Крыжы Хрыстовым. Жаданьне раскрыжаваць сябе дзеля сьвету і запалу, імкненьне да гэтага расьпяцьця. Адхіленьне і забыцьцё лісьлівых звычаяў і слоў, сьціплых па прымусе ці намеру, ці навыку прыкідвацца. Успрыманьне жыцьця эвангельскага. Адхіленьне прамудрасьці зямной, як непатрэбнай перад Богам (Лк. 16:15). Пакіданьне апраўданьня словамі. Маўчаньне перад крыўдамі, вывучанае ў Эвангельлі. Адклад усіх уласнага мудраваньня і прыманьне розуму эвангельскага. Адкіданьне ўсялякага намеру, паўстаючага на розум Хрыстовы. Пакорлівая мудрасьць ці духоўная развага. Сьвядомы ва усім послух Царкве.

8. Любоў.

Зьмена падчас малітвы страху Боскага ў любоў Боскую. Вернасьць Госпаду, выяўленая сталым адхіленьнем усякага грахоўнага намеру і адчуваньні. Невымоўная, найпрыемная цяга усяго чалавека любоўю да Госпада Ісуса Хрыста і да пакланеньня Сьвятой Тройцы. Бачаньне ў блізкіх выявы Боскай і Хрыста; паходзячая ад гэтага духоўнага бачаньня аддаваньне перавагі усім блізкім прад сабой, поўнае глыбокай пашаны шанаваньне іх ў Госпадзе. Любоў да блізкіх братэрская, чыстая, да усіх роўная, радасная, бесстароньняя, якая палымнее аднолькава да сяброў і ворагаў. Захапленьне ў малітву і любоў розуму, сэрцы і усяго цела. Невымоўная асалода цела радасьцю духоўнаю. Зачараваньне духоўнае. Паслабленьне усяго цела пры духоўным суцяшэньні (Св. Язэп Сірскій. Слова 44). Бяздзейнасьць пачуцьцяў цела пры малітве. Вызваленьне ад нематы сардэчнага вымаўленьня. Спыненьне малітвы ад духоўнай саладосьці. Маўчаньне розуму. Асьвета розуму і сэрца. Малітоўная сіла, перамагаючая грэх. Сьвет Хрыстоў. Уцёкі усіх запалу. Паглынаньне усіх меркаваньняў праўзыходзячым розумам Хрыстовым. Багаслоўе. Пазнаньне істот бесьцялесных. Немач грахоўных намераў, няздольных намалявацца ў розуме.

Саладосьць і багатае суцяшэньне пры смутку. Бачаньне ўладкаваньня чалавечага. Глыбіня пакоры і найбольш прыніжанае пра сябе меркаваньня... Канец бясконцы!