НЯДЗЕЛЯ САМАРАНКІ

мітрапаліт Антоній (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа!

Эвангельле не паведамляе нам імя жанчыны–самаранкі, але Паданьне Царквы яго захавала, і мы клічам яе па–грэцку – Фатыня, па-руску – Сьвятлана, на кельцкіх мовах – Фіёна, на іншых заходніх мовах – Клэр. І усе гэтыя імёны кажуць нам аб адным: аб сьвятле. Сустрэўшы Госпада Ісуса Хрыста, яна зрабілася сьвятлом, у сьвятле зьзяючым, сьвятлом, якое адукоўвае тых, хто сустракаецца зь ім.

Кожны сьвяты даецца нам ва узор і ў прыклад. Мы не заўсёды можам дакладна паўтарыць дзеяньні сьвятога, мы не заўсёды можам пераймаць яму і крочыць ягоным шляхам ад зямлі на Неба. Але ад кожнага сьвятога мы можам навучыцца двум рэчам. Адно, гэта што сілай мілаты мы можам дасягнуць таго, што чалавеку здаецца немагчымым: стаць чалавекам па выяве і падабенству Боскаму, і ў гэтым цёмным, трагічным сьвеце, які ва уладзе хлусьні ляжыць, быць словам праўды, знакам надзеі, упэўненасьцю, што Бог можа перамагчы, калі толькі мы дамо Яму доступ у нашу душу і ў наша жыцьцё. Першым чынам у нашу душу, таму што, калі Царства Боскае не паселіцца ў нас, калі Бог не запануе ў нашым розуме і сэрцы, як бы пажарам спальваючы усё, што нявартае і нас саміх і Яго, мы не можам зьзяць Божым сьвятлом у навакольным сьвеце.

І другое, чаму могуць навучыць нас сьвятыя, – гэта зразумець, што кажа нам іх імя. Самаранка сёньня кажа нам аб сьвятле. Хрыстос сказаў, што Ён – Сьвятло сьвету, Сьвятло, што адукоўвае кожнага чалавека; і мы закліканы даць у нашых душах, у нашых думках і сэрцах, ва усёй нашай істоце прытулак гэтаму Сьвятлу, каб у нас і праз нас магло зьдзейсьніцца і стаць рэальнасьцю слова, сказанае Хрыстом: “Так ды асьвяціцца сьвятло ваша перад людзьмі, каб, бачачы вашы добрыя справы, яны уславілі Айца вашага, Які на нябёсах”.

Толькі бачачы, як мы жывем, толькі па нашых справах людзі могуць паверыць, што сьвятло – ёсьць сьвятло Боскае; не па нашых словах – няўжо толькі што нашы словы – словы такой жа праўды і сілы, як словы Апосталаў альбо нават Самога Хрыста. Таму задумаемся, кожны зь нас, аб значэньні нашага імя і аб тым, як стаць тым, чым мы названыя.

Самаранка прыйшла да студні не зь духоўных меркаваньняў: яна проста прыйшла, як прыходзіла кожны дзень, каб набраць воды, – і сустрэла Хрыста. Кожны зь нас можа сустрэць Хрыста на кожным кроку жыцьця, калі мы занятыя самымі штодзённымі справамі, калі толькі сэрца наша наладжана правільна, калі мы гатовыя да таго, каб прыняць дабравесьце, пачуць – і ставіць пытаньні! Таму што самаранка ставіла Хрысту пытаньні; і тое, што яна пачула ў адказ, настолькі пераўзыходзіла яе пытаньні, што яна пазнала ў Ім прарока, а потым і Хрыста, Выратавальніка сусьвету.

Але сьвятло нельга хаваць пад кілімам альбо падлогай; выявіўшы, што Сьвятло прыйшоў у сьвет, што слова Боскай праўды гучыць зараз сярод людзей, што Бог сярод нас, яна пакінула усе зямныя клопаты і кінулася бягом падзяліць зь іншымі радасьць, зьдзіўленьне аб тым, што яна знайшла. Спачатку яна распавяла ім, чаму яна паверыла, і калі, можа быць, цікаўнасьць, а можа быць, і пераканаўчая сіла яе слоў і тая зьмена, якую яны ў ёй самой маглі бачыць, прывялі іх да Хрыста, яны пераканаліся і самі і сказалі ёй: Зараз мы верым не таму, што ты нам распавяла, – зараз мы самі бачылі, самі чулі...

Вось чаму самаранка вучыць усіх нас: каб ва усякае імгненьне нашага жыцьця, за самымі немудрагелістымі заняткамі, мы былі так адчыненыя, каб прыняць Боскае слова, быць вычышчанымі яго чысьцінёй, быць асьвечанымі Боскім сьвятлом і прыняць яго ў глыбіні нашага сэрца, прыняць яго усім нашым жыцьцём, так каб людзі, бачачы, чым мы сталі, маглі паверыць, што Сьвятло прыйшоў у сьвет.

Будзем жа маліцца самаранке, каб яна навучыла нас, прывяла бы нас за руку да Хрыста, як яна сама прыйшла да Яго, і служыць Яму, як яна паслужыла Яму, зрабіўшыся выратаваньнем для усіх, хто быў вакол яе. Амін!

АСПРЭЧАНЬНЕ РЭЛІГІІ ЮДЭЯЎ І ІХ АБРАДАЎ СЬВЯТЫМ ПІСАНЬНЕМ СТАРОГА І НОВАГА ЗАПАВЕТУ, ЧАСТКАЙ ЯКОЙ І ЗЬЯЎЛЯЕЦЦА ПРАПАНАВАНЫ ТВОР

пакорлівы манах Ніфант

Дабраслаўлёны будзь Айцец, і Сын, і Дух Сьвяты, Адзіны Бог наш, Які жадае кожнаму чалавеку выратаваньня і дасягненьня разуменьня праўды.

...Бо Гасподзь наш Ісус Хрыстос зьлітаваўся над маёй нягоднасьцю і узьняў мяне зь цемры да сьвятла Сонца, то ў удзячнай ахвяры Боскаму Выратавальніку і склаў гэтую кнігу, невялікую па памерах, але, спадзяюся, вельмі карысную для хрысьціян. У ёй на самай справе ўтрымліваюцца шматлікія таямніцы юдэяў, якія са дня расьпяцьця Ісуса Хрыста да гэтага дня не былі яшчэ цалкам нікім выкрытыя.

І

Як маглі юдэі захаваць у таямніцы ужываньне імі хрысьціянскай крыві

Таемнае ужываньне крыві, якую юдэі зьбіраюць ад зарэзаных імі хрысьціян, ёсьць абрад, які яны лічаць пакінутым у спадчыну самім Богам і паказаным у таямнічых выразах Пісаньня.

Шматлікія навукоўцы пісалі працы зь мэтай давесьці пры дапамозе Бібліі зьяву праўдзівага Месіі, абяцанага Богам айцам нашым, які ёсьць Гасподзь Ісус Хрыстос, Сын Усячыстае Дзевы Марыі. Незьлічоная колькасьць прац была таксама напісана ў аспрэчаньне забабонных вераваньняў юдэяў і іх ілжэвучэньняў. Сярод гэтых аўтараў шмат было прыроджаных жыдоў, якія перайшлі ў Хрысьціянскую веру. Паміж тым ніхто яшчэ не апублікаваў нічога сур'ёзнага адносна гэтай варварскай таямніцы крыві, якую захоўвае і ужывае сынагога. Калі часам пападае ў рукі хрысьціян нейкая кніга, намякаючая на гэтую таямніцу, і яны робяць на яе спасылку, то жыды ніколі не адказваюць на гэта інакш, як няшчырымі насьмешкамі або выкрутамі, накшталт наступнай: “Як жа забівалі б мы хрысьціян, калі закон забараняе нам ужываць кроў?”

Па маім меркаваньні, чыньнік, якая перашкаджае юдэям, нават што зьвярнуліся ў Хрысьціянства, даць ясныя выкрыцьці па гэтай падставе, крыецца або ў тым, што яны сапраўды не былі пасьвечаныя ў таямніцу, або ў тым, што, захоўваючы безразважны жаль да нашага няшчаснага народа, яны баяцца наклікаць на яго моцную помсту хрысьціянскіх народаў.

Я ж, па літасьці Боскай успрыняў ужо Сьвяты хрост і манаскае прысьвячэньне, не пабаюся ў інтарэсах хрысьціян вольна заявіць усё, што я ведаю аб гэтых абрадах, якія я сам старанна зьдзяйсьняў і захоўваў у найбольш строгай таямніцы увесь час, пакуль быў хахамам, або рабінам.

Але першым чынам неабходна растлумачыць, што таямніца крыві вядомая не усім юдэямі, а толькі хахамам, або рабінам, перапісчыкам, або фарысэям, якія таму і завуцца захавальнікамі таямніцы крыві, — таямніцы, якая да таго ж не утрымліваецца ў ясных словах ні ў адной зь іх кніг і якую яны перадаюць выключна славесным паданьнем

Айцы сямействаў, пасьвечаныя ў таямніцу, перадаюць яе толькі таму зь сыноў, таемнасьць якога выпрабавалі, і пры гэтым настойваюць на абавязкі яго перадаваць таямніцу няйначай, як пры тых жа умовах і ў той жа форме, і ніколі не расчыняць хрысьціяніну, нават пры самых жорсткіх бедзтвах, нават для выратаваньня жыцьця. Гэтае адкрыцьцё суправаджаецца самымі жахлівымі праклёнамі на таго, хто выдасьць таямніцу. Вось, напрыклад, як быў пасьвячоны ў яе я сам.

Калі мне зрабілася трынаццаць гадоў — век, у якім юдэі маюць звычай ускладаць на галаву сваіх сыноў вянок, званы вянком сілы, — бацька мой адасобіўся са мной і доўга казаў мне, укараняючы ў мяне як абавязак, адпісаны Богам, нянавісьць да хрысьціян, якая павінна даходзіць да забойства іх; затым ён паведаміў мне аб звычаі зьбіраць кроў забітых і дадаў, абдымаючы мяне: “Вось, сын мой, такім чынам зрабіў я цябе маім павераным і як бы другім маім я”. Надзеўшы мне затым вянок на галаву, ён растлумачыў мне зь вялікімі падрабязнасьцямі гэтую таямніцу крыві як найбольш сьвятую зь сьвятых і найважнейшы абрад юдэйскае рэлігіі. “Сын мый, — працягваў ён, — замаўляю цябе усімі стыхіямі неба і землі заўсёды захоўваць гэтую таямніцу ў тваім сэрцы і не давяраць яе ні братам, ні сястры, ні маці, ні пасьля жонцы нікому зь сьмяротных, асабліва ж жанчынам. Калі Бог дасьць табе нават адзінаццаць дарослых сыноў, то не адчыняй таямніцу ім усім, а толькі аднаму — таму, якога ты прызнаеш самым разумным і найболей здольным захаваць таямніцу, гэтак жа, як зараз паступаю я з табою. Ты павінен уважліва сачыць за тым, каб гэты сын твой быў прыхільны і дбайны да нашай веры. Яшчэ раз загадваю табе: беражыся даверыцца жанчынам, нават дочкам тваім, жонцы, маці, але толькі сыну, якога ты зьлічыш годным даверы”. “О сын мой, — выклікнуў ён нарэшце, — хай уся зямля адмовіцца прыняць труп твой і адпрэчыць яго зь нетраў сваіх, калі ты некалі і пры якіх бы ні было акалічнасьцях, нават пры самой крайняй неабходнасьці, адкрыеш гэтую таямніцу крыві каму-небудзь, акрамя таго, каму я сказаў, нават у тым выпадку, калі ты зробісься хрысьціянінам дзеля выгады або па іншых абставінах. Глядзі ж, не зьмяні бацьку свайму, выдаўшы гэтую боскую таямніцу, якую я табе сёньня адкрыў. Інакш ды спасьцігне цябе мой праклён у тую ж гадзіну, як ты згрэшыш, і ды спадарожнічае ён табе усё тваё жыцьцё да сьмерці і на вякі вякоў”.

Айцец, Якога я набыў на небе і Які ёсьць Гасподзь Ісус Хрыстос, адхіліць гэтыя праклёны з галявы таго, хто піша выключна дзеля карысьці Царквы і перамогі Ісьціны.

ІІ

Чыньнікі, па якіх юдэі ужываюць хрысьціянскую кроў

Падставы гэтага варварскага звычаю наступныя: 1) нянавісьць да хрысьціян, 2) забабоны, 3) вера ў духоўную рэчаіснасьць хрысьціянскай крыві. Я растлумачу кожны з гэтых пунктаў.

Аб першым чыньніку, які ёсьць нянавісьць да хрысьціян.

Жыды як бы зь малаком маці укараняюць у сыноў сваіх зь самога раньняга дзяцінства нянавісьць да Хрысьціянства. Атрымаўшы тыя ж перакананьні ад сваіх бацькоў на працягу цэлага шэрагу пакаленьняў, яны сапраўды шчыра перакананыя, што грэбаваць хрысьціянамі і нават забіваць іх справа вельмі прыемнае Богу, апраўдваючы, такім чынам, у дакладнасьці слова Боскага збавеньня: “...калі кожны, хто забівацьме вас, будзе думаць, што ён тым служыць Богу.” (Ян. 16:2).

Аб другім чыньніку, якая ёсьць забабоны.

Другі чыньнік засноўваецца на забабонных вераваньнях, якіх прытрымліваюцца юдэі, якія адносяцца да вобласьці магіі, вядзьмарства, кабалы і іншых таямнічых абрадаў; яны менавіта вераць, што для гэтых д'ябальскіх апэрацый неабходная хрысьціянская кроў. Зь усіх гэтых забабонаў я пакажу толькі адзін, датычны Боскага праклёну, які напаткаў няшчасны народ ізраільскі і прадказанага самім Майсеем у наступных выразах: “Уразіць цябе Гасподзь пошасьцю эгіпэцкаю... пошасьцю на каленах і галёнках, ад якой ты не зможаш вылечыцца” (Друг.Зак. 28:27, 35).

Гэтая жудасная хвароба заўсёды была і ёсьць вельмі часта сярод юдэяў, значна больш, чым думаюць... І вось, калі хахам наведвае хворых, уражаных ёй, і дае ім лекі, ён у той жа час акрапляе іх хрысьціянскай крывёй, калі мае такую ў сваім распараджэньні, як адзіным сродкам вылячэньня...

Аб трэцім і галоўным чыньніку, які ёсьць вера юдэяў у духоўную дзейнасьць хрысьціянскай крыві.

Галоўная падстава, якое прымушае юдэяў рэзаць хрысьціян і зьбіраць іх кроў, ёсьць менавіта вера, таемна захаваная асабліва хахамами, або равінамі, у тое, што Ісус Хрыстос, Сын Марыі зь Назарэта, прысуджаны нашымі продкамі да сьмерці на Крыжы, ёсьць, па усёй верагоднасьці, праўдзівы Мэсія, гэтак доўга чаканы і пакліканы патрыярхамі і прарокамі. Даволі ім прароцтваў для перакананьня ў тым; асабліва важна месца зь Іраміі: “Падзівуйцеся з гэтага, нябёсы, і здрыганецеся і жахнецеся, кажа Гасподзь. Бо два ліхі ўчыніў народ Мой: Мяне, крыніцу вады жывой пакінулі і высеклі сабе вадаёмы разьбітыя, якія ня могуць трымаць вады” (Ер. 2:12-13).

Гэтае прароцтва добра вядома і разумеецца ў праўдзівым яго значэньні шматлікімі рабінамі, як было выдатна вядома Ганьне і Каяфе. Але, падобна ім, з гонару і чэрствасьці сэрца, рабіны не жадаюць прызнаць яго, і таму, зьвяртаючыся да бездапаможнага тлумачэньня, яны склалі новыя правілы — праўдзівую пародыю на найгалоўныя таямніцы Царквы, каб выратавацца хрысьціянскаю крывёй, у якой яны бачаць кроў Самога Месіі.

ІІІ

ЯКІМ СПОСАБАМ УЖЫВАЮЦЬ юдэі ХРЫСЬЦІЯНСКУЮ КРОЎ

З падставы перакананьня, якое я толькі што паказаў, юдэі карыстаюцца хрысьціянскай крывёй пры абразаньні, уяўляючым хрост; пры шлюбе, які адпавядае гэтай таямніцы ў хрысьціян; у праснаках Пасхі, уяўляючых Еўхарыстыю; на нябожчыках, пераймаючы ялеяасьвячэньня; у сваім плачы аб разбурэньні Ерусаліму, уяўляючы таямніцу пакаяньня. Вось падстава таямніц, якія я ведаў і ужываў некалі зь надзвычайнай стараннасьцю. Я спынюся на кожным з гэтых тлумачэньняў.

Шлюб. Калі паміж юдэямі складаецца шлюб, то жаніх і нявеста рыхтуюцца да яго строгім пастом на працягу сутак, устрымліваючыся нават ад вады да заходу сонца. Тады менавіта зьяўляецца рабін. Ён бярэ толькі што выпечанае яйка, чысьціць яго і падзяляе напалову. Затым ён пасыпае яго не сольлю, а адмысловым попелам, аб якім я скажу далей; так пасыпанае яйка ён дае па палове кожнаму зь уступаючых у шлюб.

Распавядзём зараз, што гэта за попел. Ён ужываецца не замест солі, а замест сьвежай хрысьціянскай крыві, быўшы на самай справе зьмененай хрысьціянскай крывёй. Менавіта крывёй, пакінутай ад падрыхтаваных для сьвята праснакоў ахвярапрынашэньняў, чым больш, тым лепш, рабіны прамакаюць адпаведную колькасьць ільнянога або баваўнянага прадзіва, затым яны яе высушваюць і спальваюць. Попел захоўваецца ў бутэльках, дбайна запячатаных і давераных скарбніку сынагогі. Апошні падзяляе яго паступова па рабінах, якія просяць аб тым альбо для уласнага ужываньня, або для дасылкі ў тыя краіны, дзе нельга дастаць хрысьціянскай крыві, ці таму што тамака няма хрысьціян або жатаму што тамака абуджана ужо пільнасьць паліцыі і асьцярога хрысьціян.

Ва усякім разе сьвежая кроў заўсёды лепш, але неабходная яна толькі для праснакоў, і ў выпадку непераадольных перашкод паказаны змрочны попел уяўляе дастатковую замену.

Абразаньне. Да абразаньня дзяцей на восьмы дзень па нараджэньні таксама зьяўляецца рабін. Ён бярэ ў чару крыху лепшага, якога толькі можна дастаць, віна і улівае туды адну кроплю хрысьціянскай крыві, сабраную з катаваньнем, а пры адсутнасьці такой — трохі вышэйзгаданага попелу і туды ж упускае кроплю крыві абрэзанага немаўля. Калі гэта добра зьмяшаецца зь віном, рабін апускае мезенец дзіцяці ў чару, кажучы: “Я заявіў табе, дзіцё: жыцьцё тваё ў тваёй крыві”. І ён двойчы паўтарае гэты абрад і гэтыя словы.

Вось забабоннае тлумачэньне, якое паміж сабою даюць рабіны гэтай цырымоніі. Прарок Езэкііль кажа двойчы: “…”у крыві тваёй жыві!” Так Я сказаў табе: “у крыві тваёй жыві!” (Ез. 16:6). Гэтымі словамі прарок, можа быць, жадаў паказаць на кроў Ісуса Хрыста, вызваліўшага ад палону душы Сьвятых айцоў, не атрымаўшых хросту вадою; і ў такім разе душы юдэяў, хоць і пазбаўленыя самі па сабе воднага хросту, будуць выратаваныя крывёй хрысьціяніна, хрышчанага вадою. А адзін з чыньнікаў, па якім кроў гэтая павінна зьбірацца сярод жорсткіх пакут ахвяры, ёсьць менавіта неабходнасьць прадставіць тым Пакуты Хрыстовы. Наадварот, калі прарок Езэкііль жадаў сказаць толькі аб крыві абразаньня кожнага, то юдэйскае дзіця будзе выратаваны сілаю кроплі уласнай крыві, зьмяшанай рабінам у віне з хрысьціянскай крывёй. Бездапаможны народ!..

Угодкі узяцьця Ерусаліма. Юдэі ужываюць яшчэ попел, аб якім я казаў, у дзевяты дзень ліпеня, калі яны аплакваюць разбурэньне Ерусаліма Цітам. У гэтыя угодкі яны ужываюць яго дваяк: па-першае, націраюць ім сабе віскі, што зьлічылі б недарэчным рабіць сьвежаю крывёй, і, па-другое, пасыпаюць ім яйка, і ў гэты дзень кожны сын Ізраілю без выключэньня павінен зьесьці зваранае яйка, пасыпанае гэтым попелам. Гэтая страва завецца імі scido amafreikes (сцыда амафрейкэс).

Сьмерць. Хахам неадкладна адпраўляецца ў жыльлё таго, аб чыім сконе пазнаў. Ён бярэ бялок яйка, падмешвае ў яго трохі хрысьціянскай крыві і трохі попелу і кладзе гэтую сумесь на грудзі трупа, прамаўляючы як бы словы Езэкііля: “І абрашу вас чыстаю крывёй і вы ачысьціцеся ад усіх брыдот вашых” (Ез. 36:25). Езэкііль, праўда, кажа не “чыстай крывёй”, а “чыстай вадою”... Але ў сілу такога скажэньня тэксту юдэі пераконваюць сябе, што нябожчык несумнеўна будзе дапушчаны ў рай.

Сьвяты Пасхі і Пурыма. Гэтыя два сьвята патрабуюць таго жа крывавага абраду.

У пасхальныя дні юдэі павінны ёсьць праснакі, а менавіта маленькія перапечкі, прыгатаваныя аднымі хахамамі, у якія улітая хрысьціянская кроў. Усё, вядомыя і простыя, старыя і маладыя, нават не маючыя яшчэ зубоў, павінны спазнаць гэтага хлеба, хоць бы кавалачак велічынёй зь масьліну. Гэты абрад завецца aufichuoimen (афіхюаймен).

Сьвята Пурыма усталявана ў памяць збавеньня ад валадарства Амана пры ўдзеле Эсфіры і Мардыхая, як гэта расказана ў кнізе Эсфіры. Як вядома, гэтае сьвята адбываецца ў лютым. Пасьвячоныя юдэі займаюцца тады усюды, дзе толькі могуць, выкраданьнем магчыма большага ліку хрысьціян, асабліва дзяцей. Аднак у гэтую ноч яны прыносяць у ахвяру толькі аднаго, прайграваючы пакуту Амана. Але па гэтым ж чыньніку, пакуль вісіць цела, усё прысутныя абсыпаюць яго шматлікімі абразамі, як быццам зьвяртаючыся да самога Аману. Сабраная кроў уліваецца рабінам у растворанае ужо на мёду цеста, зь якога ён затым робіць малыя перапечкі ў выглядзе трыкутніка дзеля абсьмейваньні таямніцы Сьвятой Тройцы. Гэтыя перапечкі прызначаныя не для юдэяў, але па невымернай падступнасьці раздаюцца вядомым сямействам, якія павінны падарыць іх — і падарункі гэтыя лічацца вышэйшай ветласьцю — сваім прыяцелям з хрысьціян. Гэты абрад завецца Хлеб Пурыма.

Варта заўважыць, што гэты абрад не патрабуе ужываньні да ахвяры занадта цяжкіх пакут таму менавіта, што сабраная кроў не мае іншага прызначэньня, як тое, якое я паказаў.

Астатнія выкрадзеныя хрысьціяне, наадварот, захоўваюцца ў таемных сховішчах да дня Пасхі, які адбываецца неўзабаве пасьля Пурыму. У гэты час іх усіх прыносяць у ахвяру самым жорсткім і варварскім чынам і зьбіраюць іх кроў часткай для праснакоў, часткай для іншых патрэб, якія магчымы на працягу году і паказаных вышэй. Гэтыя пакуты на Пасху маюць вызначаную мэту — аднавіць пакуты Хрыстовы, і па гэтым чыньніку яны павінны адбывацца галоўным чынам над дзецьмі, якія па нявіннасьці сваёй і некранутасьці лепш сымбалізуюць Выратавальніка.

Ва усіх гэтых жахлівых праліцьцёў крыві апраўдваюцца словы Ераміі, што прарочыў аб юдэях: “Нават на крысах адзежы тваёй знаходзіцца кроў людзей бедных, нявінных” (Ер. 2:34), і яшчэ лепш Ізекііля: “Вы ядзіце з крывёй... і праліваеце кроў” (Із. 33:25). З прычыны гэтых незьлічоных забойстваў Ізраіль быў выгнаны з розных дзяржаў, у прыватнасьці зь Іспаніі, апраўдваючы тым іншае прароцтва Ізекііля: “Кроў пакліча цябе на суд” (Із. 30:6).

ад рэдакцыі

Манах Нэафіт, які жыў у другой палове XVIII-пачатку XIX стагодзьдзяў, да 38 гадоў быў рабінам, а затым прыняў Хрысьціянства і паступіў у грэцкі манастыр. У 1803 году ён выдаў на малдаўскай мове кнігу “Аспрэчаньне рэлігіі юдэяў і іх абрадаў Сьвятым Пісаньнем Старога і Новага Запавету”, часткай якой і зьяўляецца прапанаваны урывак.

ПАХАВАНЬНЕ АРХІЕПІСКАПА МІРОНА - ВАРШАВА/СУПРАСЛЬ

http://www.kamunikat.org/8431.html

УШАНАВАНЬНЕ ГОДНАГА СЫНА БЕЛАРУСКАГА НАРОДУ – АРХІЯПІСКАПА ГАЙНАЎСКАГА МІРОНА (ХАДАКОЎСКАГА)

Ад Памінальнае нядзелі ва ўсіх парафіях Беларускае Аўтакефальнае Праваслаўнае Царквы, па дабраслаўленьню мітрапаліта Ёвана (Пуріца), памінаюць годнага сына беларускага народу вялебнага ўладыкі Мірона (Хадакоўскага). Памінаньне будзе працягвацца да 40-га дня.

Вялебны ўладыка Мірон (Міраслаў Хадакоўскі) нарадзіўся 21 лістапада 1957 года ў Беластоку. Тут скончыў школу і ў 1972 г. распачаў навучаньне ў Праваслаўнай Духоўнай Сэмінарыі ў Варшаве. З 1976 г. – студэнт Праваслаўнай Духоўнай сэмінарыі ў Яблачыне. Пасьля сканчэньня навучаньня, нёс у ёй послух інтэнданту і выкладчыка.

17 сьнежня 1978 году намесьнік манастыру ў Яблачыне, архімандрыт Сава зьдзейсьніў пострыг Міраслава ў рясафор, а 26 сьнежня мітрапаліт Васіль зьдзейсьніў рукапакладаньня ў дыякана. 15 лютага 1979 г., тым жа мітрапалітам Васілём, быў рукапакладзены ў сьвятара. На пачатку лістапада 1979 г. прыняў малую схіму.

У 1981 г. робіцца намесьнікам Яблачынскага манастыру і прарэктарам Вышэйшае Праваслаўнай Духоўнай сэмінарыі. У 1984 г. прыняты ў склад сьвятарства Беластоцка – Гданьскай япархіі і прызначаецца парафіяльным сьвятаром у Супрасьлі. У 1989 г. узнагароджаны паліцай і крыжам зь упрыгожаньнем. У 1989 г. быў узьнесены да чыну архімандрыта. У той жа час скончыў Хрысьціянскую Тэалягічную Акадэмію ў Варшаве.

10 траўня 1998 г. быў рукапакладзены ў япіскапа з тытулам: Япіскап Гайнаўскі. Яму было даручана выкананьне абавязкаў праваслаўнага ардынарыя Войска Польскага, якія ён выконваў да самай ягонай трагічнае сьмерці. 15 жніўня 1998 гю Прэзыдэнт Польшы Аляксандр Квасьнеўскі надаў яму чын брыгаднага генэрала. У 2003 г. атрымаў тытул Доктара тэалягічных навук ў Хрысьціянскай Тэалягічнай Акадэміі ў Варшаве. 10 траўня 2008 г. Сьвяцейшы мітрапаліт Сава ўзьнёс уладыку Мірона да годнасьці архіяпіскапа.

ХРОСНАЯ СЛАВА МАНАСТЫРА СЬВЯТОГА АРХАНГЕЛА ГАЎРЫІЛА (ДРАГАНЕЦ)

Манастыр Драганац, што знаходзіцца на самім поўдні Косава і Метохіі, 9 красавіка 2010 году, адзначыў адно зь вялікіх сьвят – Хросную Славу манастыра, інакш кажучы, манастырскі САБОР, ва усім значэньні гэтага слова… У гэты дзень манастыр Драганац звычайна зьбірае больш тысячы людзей… Шмат вернікаў прыяжджаюць з раньняй раніцы, каб заняць месца зблізку манастырскіх варот…

Манастыр сьв. Архангела Гаўрыіла усім знакам як манастыр Драганац, які заснаваў сьвяты князь Лазар у 1381 годзе, таксама як і манастыр Раваніцу… На месцы разбуранай туркамі царквы, быў узьведзены ( 1865 – 1869 г.г.) новы храм, ужо князем Міхалам, які захаваўся да сёньняшняга дня… Ужо тады ў манастыры была адчынена адна з першых мясцовых школ. У сьцен манастыра захаваўся гаючая крыніца, дзякуючы стараньням і высілкам ігумена манастыра а.Кірылы…

У манастыр часта прыяжджаюць гасьці са усёй Сэрбіі…Гэтае вялікае сьвята адбыўся не толькі для жыхароў Косаўскага Памораўля, не толькі для жыхароў Косава і Метохіі, але і для жыхароў і госьцей усёй Сэрбіі. Сьвята, якое аб'ядноўвае усіх родных і не родных, блізкіх і не блізкіх, сяброў і ворагаў… Адным словам САБОР… і гэтым усё сказана!

Любоў Хрыстова, а сёлета яшчэ і Велікодная Радасьць, таму што сьвята прыпала на сьветлы тыдзень, аб'яднала усіх – і старых і маладых, і дарослых і дзяцей, усіх ад мала да вялікага… Пасьля саборнай малітвы на літургіі ў старажытным храме, усё жадаючыя прынялі удзел у сумеснай трапэзе, віншуючы адзін аднаго, і вітаючы адзін аднаго словамі ХРЫСТОС УВАСКРЭС! САПРАЎДЫ ЎВАСКРЭС!

Трапэзу узначаліў дзівосны а. Кірыла… Прымаючы кожнага жадаючага…, і кожнага патрабуючага з такой шчырай любоўю…, што на вачах выступалі сьлёзы радасьці ад сардэчнага замілаваньня…Вось яна праўдзівая ЛЮБОЎ ХРЫСТОВА…, вось яна ВЕЛІКОДНАЯ РАДАСЬЦЬ… Сама прырода цешылася…, здавалася, усе птушкі зьляцеліся ў гэта Богам дадзенае месца…, сонца і блакітнае неба цешыла сваёй цеплынёй і выпраменьваньнем Боскага сьвятла… Душа радавалася…, і усё вакол цешыліся, атрымліваючы асалоду ад гэтай цудоўнай і дзівоснай Боскай прыгажосьці…, атрымліваючы асалоду ад Мілаты Боскай…

Слава Богу, што на Косава і Метохіі, на гэтай шматпакутнай зямлі…, яшчэ захоўваюцца традыцыі сэрбамі, якія да сёньняшняга дня паважаюць і шануюць сваіх продкаў…, любяць, паважаюць і шануюць сваіх бацькоў…, перадаючы з пакаленьня ў пакаленьне гэтыя традыцыі сваім дзецям…

І нам зь Вамі, дарагія мае, ёсьць чаму павучыцца ў нашых блізкіх і родных…, а менавіта, успомніць традыцыі нашых продкаў…, вярнуцца да жывой крыніцы..., і навучыцца любіць адзін аднаго такой жа шчырай любоўю, як любяць нас, нашы браты—сэрбы!

ЧАЛАВЕК – ГЭТА ВОБРАЗ БОЖЫ

архіяпіскап Афанасій (Мартас)

Гэтым казаньнем уладыкі. Афанасія мы працягваем публікацыю ягоных казаньняў, што былі прамоўлены прад вэтэранамі беларускага супраціву ў Аргентыне. Гэтыя казаньня былі запісаны і прысланы ў рэдакцыю спадаром Янам Процькам, які ад 1939 і да 1946 г. змагаўся за незалежнасьць Беларусі ў шэрагах беларускай незалежнай партызанкі.

Куды сёньня ні зірні, усюды бачны вялікі неспакой на зямлі. Усюды чалавек не шануецца, не паважаецца, усюды яго зьневажаюць і абражаюць, усюды чалавек зьменшаны ў нішто. Абдурыць чалавека або забіць яго зрабілася звычайнай справай… Таму і такі неспакой на зямлі. Бог стварыў чалавека цалкам іншым — Ён стварыў яго па Выяве Сваёй і Падабенству. І як мы любім і ушанаваны Бога, так мы павінны пачытаць і любіць кожнага чалавека (Мц. 22:39). Ужо ў старажытнасьці было вядома людзям, што чалавек ёсьць Выява і Падабенства Боскае, але людзі не зразумелі гэтай найбольшай Запаведзі Боскай і не выконваюць яе. Вельмі рана людзі сталі ненавідзець адзін аднаго, стварылі спадароў і рабоў, прыдумалі жорсткі прыгон, завялі міжусобіцы і войны паміж народамі. Замест міру і шчасьці па зямлі усюды пайшлі гвалт і рабаваньні. Адбылося гэта ад таго, што людзі зусім забыліся аб тым, што Бог стварыў чалавека па Выяве і Падабенству Свайму. Гэта значыць, што Бог даў людзям Сваю найпершую Запаведзь, каб яны сваёй выявай і падабенствам, г.з. жыцьцём нагадвалі Бога. Але пайшлі войны, рабаваньні, пахабнае рабства і гвалт адных над іншымі. Так жыць нельга было і Гасподзь Бог наш паслаў у мір Сына Свайго, каб Ён зьмяніў, зьмяніў людзей, каб навучыў іх Праўдзе Божай, каб увёў на зямлі Свой Новы Запавет, каб людзі сталі жыць па—новаму. І Сын Божы, Ісус Хрыстос, прыйшоў на зямлю нашу як Чалавек, не перастаўшы быць Богам, прыйшоў як Богачалавек, каб у чалавечай выяве цесна аб'яднацца зь людзьмі і навучыць іх жыць так, каб на зямлі заўсёды быў мір і праўдзівае шчасьце. І Гасподзь наш Ісус Хрыстос 33 гады прабыў сярод людзей, увесь час дбайна павучаючы іх асновам нашага шчасьлівага жыцьця, паказваючы нам мэты і задачы нашага зямнога жыцьця.

Хрыстос даў нам Сваё праўдзівае вучэньне, як трэба жыць на зямлі, каб мы былі усё Выявай і Падабенствам Божым, г.з., каб мы былі такімі, якімі стварыў нас Гасподзь спачатку. Калі Хрыста спыталі, якая першая запаведзь у законе, г.з. якая мэта нашага чалавечага жыцьця, альбо — як мы павінны жыць, то Ён рашуча адказаў: “Палюбі Госпада Бога твайго усім сэрцам тваім, усёю душою тваёю і усім разуменьнем тваім”, — гэтая ёсьць першая і найбольшая запаведзь. Другая жа падобная ёй: палюбі блізкага твайго, як самога сябе. На гэтых двух запаведзях сьцьвярджаецца увесь закон і прарокі (Мц. 22:37—40). Гэтай сваёю запаведзьдзю Хрыстос стварыў Новы Запавет. Гэтая запаведзь ёсьць падмурак для новага жыцьця. Гэта значыць, што гэта Божы загад нам, як трэба жыць на зямлі, каб былі на ёй мір і шчасьце. Ніхто ніколі не паставіў чалавека так высока, як паставіў яго Хрыстос: чалавек — гэта Выява і Падабенства Боскае! Чалавека усё павінны любіць, як любяць Бога. А любіць — гэта значыць служыць, дапамагаць, паважаць, шанаваць.

Сёньня няма ў нас, у Беларусі, міру і шчасьця, як і на ўсёй зямлі, таму што людзі не выконваюць найпершай запаведзі, дадзенай Хрыстом, таму што шмат людзей сёньня ілжыва вучыць, быццам няма Бога. Камуністы не прызнаюць Бога і ідуць гвалтам і зманам, агнём і мячом супраць тых, хто Бога любіць. А хто не любіць Бога, той чалавека не паважае. Менавіта таму зараз пайшлі войны, гвалт і д'ябальская хлусьня. Хто не прызнае Бога, той ніколі не будзе мець міру, той чалавека не будзе паважаць. Камуністы выступілі супраць Бога і без канца узброенае сеюць нянавісьць да людзей, гвалт і зман… У 1933 г. яны голадам забілі сем мільёнаў людзей на Украіне, у 1937 і ў далейшыя гады – лепшых дзяцей беларускай зямлі. Камуністы сеюць нянавісьць да людзей, нянавісьць да кожнага, хто думае інакш, чым яны. У сваім вучэньні яны прапаведуюць вайну усім не камуністам і пагражаюць зьняволіць увесь сьвет. Увесь сьвет знаходзіцца пад пагрозай. Толькі Бог можа выратаваць сьвет ад згубы, але дзеля гэтага людзі павінны вярнуцца да Бога.

1959 г.

НЯДЗЕЛЯ РАССЛАБЛЕНАГА

Мітрапаліт Антоній (Суражскі)

Ізноў і ізноў, з году ў год тыя жа самыя эвангельскія урыўкі чытаюцца ў царкве; і калі яны вяртаюцца, заўсёды устае перад мной пытаньне: А што ты зрабіў і працяг цэлага году для таго, каб гэты урывак Эвангельля не быў словам, сказаным табе і не пачутым, не быў словам, проста дарма прагучаўшым?..

Сёньняшняе Эвангельле кажа аб паралізаваным чалавеку, які на працягу шматлікіх гадоў не мог знайсьці сабе вылячэньне, таму што ніхто, ні адзін чалавек не знайшоўся за усе гэтыя гады, каб дапамагчы яму апусьціцца ў вылечваючыя воды хрысьцільні. І вось перад мной, як перад кожным зь вас, верагодна, стаяць два пытаньні, і першы зь іх: Хто я? Зь аднаго боку, я той чалавек, пазбаўлены сілы, які няздольны, не можа знайсьці сабе вылячэньне саматугам. Колькі здранцьвеньня ў душы, колькі бясьсільля ў волі, колькі нячуласьці ў сэрца, колькі цьмянасьці ў розуме кожнага зь нас, у мне... І вось, з году ў год, калі—небудзь, хоць сёньня, ураз, устае пытаньне: Ты можаш вылечыцца? – і адказ: Не, не магу; сілы няма, не магу узьляцець душой да Бога, не магу сабрацца зь сіламі – не магу; я паралізаваны ва усіх адносінах...

І другое пытаньне, ужо дваякае: няўжо няма нікога каля мяне, хто дапамог бы мне ажыць? Не апусьціўшы мяне, вядома, у гаючыя воды, а, можа быць, сказаўшы жыватворнае слова? Можа быць, прапанаваўшы, калі я сам, адзін, не магу ісьці, мяне падтрымаць, мне дапамагчы хоць некалькі крокаў ступіць – няўжо няма нікога?.. І калі спытаць сябе – колькі ёсьць такіх галасоў, колькі сяброўства, колькі падбадзёрлівых слоў, колькі слоў, зьвернутых да мяне асабіста і да кожнага зь нас, да цябе Самім Выратавальнікам Хрыстом, якія маглі бы крануць душу так, каб яна здрыганулася і зрабілася жывой...

І зваротны бок гэтага другога пытаньня: колькі вакол мяне людзей, паралізаваных воляй, сэрцам, душой, якім я мог бы дапамагчы ажыць, устаць, пайсьці, – а мне лянота, мне няма калі, я забываю... І калі я кажу “я” – то, па сумленьні, я кажу аб сабе, але таксама, верагодна, аб кожным зь вас, хто слухае, хто чуе маё прызнаньне ў коснасьці...

І што жа нам рабіць? Няўжо зноў чакаць на працягу году, каб тыя жа словы прагучалі, каб зноў Хрыстос нам сказаў тыя жа словы і мы зноў падумалі: А, мінуў год – і усё адно і тое ж паўтараецца ў царкве... Паўтараецца, так! – як у нашым жыцьці; калі бы толькі мы ажылі ад першага слова, нам не трэба было б яго чуць ізноў і ізноў, мы бы гэтае слова увасобілі ў сабе, мы б яго пранесьлі праз усё жыцьцё, як паходню, і загарэліся бы душы вакол нас, і ажылі бы людзі вакол нас, і яны таксама панесьлі б добрую, жыватворчую вестку...

Вось, на працягу тыдню, які сёньня пачаўся гэтым чытаньнем, паставім перад сабой пытаньне аб тым, у чым мая немач? Чым я паралізаваны? Якой часткай душы? Што занесла гэты параліч, гэтае здранцьвеньне ў маю душу? – і адкараскаемся ад гэтага зь дапамогай Хрыста, зь дапамогай любячых нас людзей, сабраўшы усе свае сілы. І спытаем сябе: хто каля мяне патрабуецца ў той дапамозе, аб якой я мару, без якой я жыць не магу?.. І не чакаючы нічога, не чакаючы, каб я сам стаў жывым, – паспрабую даць іншаму тую дапамогу, якая яму дапаможа ажыць. Амін.

НЯДЗЕЛЯ ЖАНЧЫН–МІРАНОСІЦ

Мітрапаліт Антоній (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа.

Мінуў Пакутны тыдзень, але мы усё ж ў эвангельскіх чытаньнях успамінаем Крыж Госпада, Расьпяцьце і прысутных каля Крыжа Госпада Яго вучняў і вучаніц.

Стаяў Крыж, і ў Крыжа стаяла Маці Боская, Якая такім чынам злучыла цалкам Сваю волю зь воляй Боскай, Якая такім чынам цалкам была адзіная са Сваім Сынам, што разам са Айцом, разам зь Ім прыносіла Яго на ахвяраваньне. Ні адным словам Яна не пярэчыла Яго сьмерці, ні адным словам, ні рухам Яна не запрацівілася Яго расьпяцьцю. І Яна стаяла ў такой глыбіні бязмоўя, якога можна дасягнуць толькі тады, калі чалавек цалкам, цалкам да канца сышоў у Бога і жыве толькі тым, што зьяўляецца воляй, думкай Бога.

Каля крыжа стаяў таксама малады вучань Выратавальніка, Ян. Ён Хрыста палюбіў, палюбіў усім сэрцам, усім жыцьцём, і калі справа дайшло да сьмяротнай небясьпекі, ён стаяў у крыжа, гатовы быць разам са сваім Настаўнікам адпрэчаным. Апосталы, як нам апавядае Эвангельле, зьбеглі. Калі яны сталі сьведкамі бачнай паразы Хрыста, яны адчулі, што загінула уся іх надзея, што нішто не можа іх выратаваць, і яны зьбеглі і схаваліся ў доме Марка. Яны зьбеглі ў разгубленасьці душы, у адчаі, у страху.

Але невялікая група Хрыстовых пасьлядоўнікаў стаяла крышку наводдаль, але разам са Хрыстом укрыжаваным. Гэта былі жанчыны—міраносіцы, памяць якіх мы цяпер успамінаем. Яны палюбілі Госпада, яны паверылі Яму сэрцам, яны ў сэрца сваім пачулі ісьціну і праўду, і яны не зьбянтэжыліся тым, што адбывалася, а засталіся вернымі таму, што спазнала іх сэрца. Яны засталіся са Хрыстом укрыжаваным, як яны былі са Хрыстом прапаведуючым, і як яны апынуліся — трохі пазьней, калі яны дашлі зь мірам памазаць цела памерлага свайго Настаўніка — апынуліся са Хрыстом уваскрэсшым.

А у гэты час вучні Хрыстовы (дзесяць зь іх, бо Юды больш не было, а Тамаша зь імі ў той момант не было) схаваліся ў доме Марка па страху: іх Настаўнік быў пераможаны, і яны былі пабітыя, сэрца іх завагалася. І калі прыйшоў Выратавальнік, яны узрадаваліся: перамозе, значыць, здабытая! Значыць Ён уваскрэс, як казаў! Значыць, не пераможаны, значыць яны падзяляюць перамогу Боскую на зямлі! І яны весяліліся і узрадаваліся, страх мінуў, жах сышоў, засталася толькі радасьць. Але што ж было, калі вярнуўся ў іх кола апостал Тамаш? Яму сказалі аб тым, што Хрыстос уваскрэс, і Тамаш убачыў толькі вызваленых ад страху, радасных, але не разумных яшчэ вучняў. Яны не зьмяніліся. Зьмянілася толькі тое, што баяцца было не трэба, што Хрыстос уваскрэс, што перамога здабытая, але яны ў гэтай перамозе яшчэ не удзельнічалі. І гэтым тлумачыцца тое, што Тамаш, зірнуўшы на іх, усумніўся: калі сапраўды уваскрэсшы Хрыстос устаў у іх коле, няўжо яны маглі заставацца такімі, якімі былі раней? Хай радаснымі, хай вольнымі ад страху, хай гатовымі жыць новым жыцьцём, але чагосьці зь імі не здарылася: яны не зьмяніліся так, што можна было б зірнуць на іх і сказаць: Так! Яны таксама перайшлі зь вобласьці сьмерці ў вобласьць жыцьця... Гэта здарылася і зь імі пазьней, у дзень Пяцідзесятніцы, калі Дух Сьвятой сышоў на іх, і яны прылучыліся да вечнага жыцьця Хрыстовага. Але ў той момант яны толькі радаваліся аб тым, што іх Настаўнік жывы, і што перамога здабытая, але самі яны заставаліся, якімі былі.

І Тамаш, зірнуўшы на іх, не убачыў перамогі уваскрэсеньня, ён толькі пазнаў, што перамог Хрыстос, але яго су—апосталы усе яшчэ былі такімі, якімі яны былі раней. Мы Тамаша называем “няверуючым”: як гэта жорстка. “Няверуючы” значыць “не паверыўшы”. Гэта не здраднік, гэта не баязьлівец, гэта не чалавек, які няздольны верыць у сваё Настаўніка. Гэты вучань разумеў, што значыць вестка аб Уваскрэсеньні: што сапраўды, калі уваскрэс Хрыстос, то уся зямля, усё неба, усё чалавецтва зьмененыя. Але дзеля таго, каб гэтую вестку пранесьці, вучні павінны былі спачатку прылучыцца таямніцы і цуду Уваскрэсеньня не розумам, не сьвядомасьцю, не бачаньнем, а тым цудам, якое зь імі здарылася, калі сышоў на іх Сьвяты Дух і яны ужо на зямлі як бы уваскрэслыя, сталі грамадзянамі вечнасьці.

Таму будзем дзякаваць Богу, што Тамаш не захацеў проста паверыць словам, але прылучыцца цуду. Апяваем славу жанчын—міраносіц, якія так здолелі усім сэрцам прыняць Хрыста, што ніякага сумневу ў іх не засталося, і яны стаялі ў крыжа, на якім паміраў Выратавальнік, не вагаючыся ў тым, што яны — Яго вучаніцы, і яны ад Яго не адыдуць нават пад страхам сьмерці. І таму ім было дадзена прыйсьці да труны Госпада і убачыць Хрыста ўваскрэсшым; ім было дадзена прынесьці Апосталам вестку аб Уваскрэсеньні. Таму мы іх сёньня сьвяткуем, мы паем іх славу, мы ушаноўваем іх веру, іх любоў, іх адданасьць. Амін.

РАДАЎНІЦА – МАЛІТВА ЗА АДДАЎШЫХ ЖЫЦЬЦЁ ЗА ВОЛЬНУЮ БЕЛАРУСЬ

У аўторак, 13 красавіка, вернікі беларускай праваслаўнай грамады сьв.Кірылы Тураўскага г. Львова маліліся за душы ўсіх тых праваслаўных беларусаў, хто паклаў сваё жыцьцё за Вольную і Незалежную Беларусь.

Памінальную паніхіду каля магілаў беларусаў – балахоўцаў, памёршых у другой палове 20-х гадоў ХХ ст. у Львове і пахаваных на Лычакіўскіх могілках (тамака пахаваны і беларусы, што змагаліся з бальшавікамі ў лавах польскага войска), адправіў прат.Сяргей Горбік.

СЁНЬНЯ – РАДАЎНІЦА

У аўторак наступнага пасьля Вялікадня тыдня - найбольш шанаванае ў шэрагу памінальных гадавых сьвятаў. Назва яго паходзіць ад слова “радасьць”, радасьць, якую прынесла і жывым і мёртвым Уваскрэсеньне Хрыстова.

Гэта дзень, калі жывыя нібыта дзеляцца ёй зь мёртвымі ў надзеі усеагульнага уваскрэсеньня.

Пасьля памінальнай літургіі ў царкве праваслаўныя беларусы разам зь сьвятарамі ідуць на могілкі, дзе адбываецца чын парастасу і прыватнага памінаньня. У шматлікіх месцах Беларусі магілы блізкіх накрываюцца сьветлым абрусам, крыжы абвязваюцца каляровымі вышытымі рушнікамі, на іх вешаюць вяночкі са штучных кветак.

Ля магіл застаюцца даволі доўга, успамінаюць блізкіх, што пакінулі гэты сьвет. Раней на сьвежых магілах галасілі, такім чынам выказваючы нястрымны боль страты. Па народным звычаі, каля пахавальных крыжоў звычайна пакідалі асьвячоныя Велікодныя яйкі і кавалак пасхальнага куліча.

Памінальная трапэза звычайна пачынаецца пасьля палудня. Сярод абавязковых абрадавых страў яе посная куцьця, кулічы, велікодныя яйкі. Рэшткі страў звычайна аддавалі жабракам, бо верылі, што аддадзенае ім так ці інакш дойдзе да нябожчыкаў.

Сьвяткаваньні Радаўніцы звычайна завершваліся прыватнай малітвай за памёршых сваякоў у сямейным коле.