Стаўрапігійны манастыр звышгоднага Нэафіт Пустэльніка, або манастыр сьвятога Затвору, быў заснаваны манахам Нэафітам. Ён нарадзіўся ў мястэчку Ляўкара ў правінцыі Лярнака ў 1134 годзе, а ва узросьце васемнаццаці гадоў быў прыняты паслушнікам у манастыр сьвяціцеля Яна Залатавуста ў Кутзувендзі, што знаходзіцца каля паўднёвага падножжа горнага масіву Пэнтадактыласа, які узвышаецца над Нікасіяй. Нэафіт жыў ў гэтым манастыры з 1152 па 1158 год.
Як прызнаецца сам Нэафіт у сваім “Запавеце” 1214 гаду, з пачатку яго манаскага жыцьця дзень і ноч, як падчас сельскагаспадарчых прац, так і ў сьне яго стамляла моцнае жаданьне нямога жыцьця. Прыблізна ў канцы 1158 гаду ён прыбывае паломнікам у Ерусалім, і на працягу шасьці месяцаў абыходзіць палестынскія манастыры і жыльлё падзьвіжнікаў, жадаючы знайсьці таго, хто мог бы навучыць яго самотнаму жыцьцю. Аднак пошукі не прынесьлі вынікаў. Але аднойчы ў дадзеным яму боскім бачаньні Нэафіт атрымаў пацьверджаньне таго, што “яго любоў да бязмоўя зьяўляецца ў той жа час і воляй Вышэйшага Задуму і што ён атрымае посьпех у іншым месцы”.
Умацаваны бачаньнем, Нэафіт вярнуўся на Кіпр і стаў шукаць ціхае і адасобленае месца для подзьвігаў. Такім месцам апынулася пячора блізу крыніцы і ракі, у дзевяці кілямэтрах на паўночны–захад ад Пафасу. Пасяліўшыся тут у чэрвені 1159 гада, Нэафіт паступова пачаў уладкоўваць месца свайго пустэльніцтва. Ён цалкам заклаў уваход у пячору, выходзячы на усход, і пакінуў толькі адзін уваход з поўдня. Усярэдзіне падзяліў пячору сьцяной, у глыбіні яе уладкаваў кельлю, такой, якой мы бачым яе і сёньня, а бліжэй да выхаду з пячоры збудаваў зь мармуровай пліты сьвяты пасад.
Падзьвіжнік пражыў у адзіноце, якую так жадаў, адзінаццаць гадоў. Але Пафскі архірэй настойліва угаворваў яго стаць сьвятаром і узяць вучня, так што ў выніку, пачынаючы з 1170 гаду, жыльлё пустэльніка паступова ператвараецца ў скіт зь невялікай колькасьцю браціі, а затым – у манастыр агульнага жыцьця, які жыве ідэаламі пустэльніцтва. Прыблізна ў 1187 годзе Нэафіт напісаў першы статут манастыра.
Больш 60 гадоў падзьвіжнік нястомна чытаў і вывучаў кнігі, якія браў у япіскапаў суседніх епархій – Пафскае і Арсыёнайскае, займаючыся таксама складаньнем духоўных прац. Але на падставе таго, што адукацыя яго не была высокай (у манастыры Кутзувендзі Нэафіт атрымаў толькі пачатковую адукацыю), гэтыя творы былі напісаныя не высокім царкоўным стылем той эпохі, а гутарковай грэцкай мовай. Да таго ж звышгодны Нэафіт пісаў на яе кіпрскім дыялекце, першым зьвярнуўшыся да гэтага дыялекту ў пісьмовых працах. Яго шырокая пісьменьніцкая спадчына робіць яго найвялікшым грэцкім аўтарам сярэднявечнага Кіпру. Вялікая частка яго прац – дзевяць з шаснаццаці кніг – былі выяўленыя ў бібліятэках за межамі Кіпра; яны склалі працу пад назвай “Тварэньні звышгоднага Нэафіт Пустэльніка”, нядаўна выдадзеную клопатамі заснаванага ім манастыра.
Звышгодны Нэафіт Пустэльнік браў за узор “вучылішча філязофіі лаўрскае і агульнага жыцьця”, якія засноўваў звышгодны Сава Асьвячоны ў тых месцах, куды прыходзіў. У сваёй Пафскам манастыры падзьвіжнік заклаў падмуркі той культуры выхаваньня–вывучэньня, працэсу атрыманьня сыстэматычнай духоўнай адукацыі, які дзеля больш пільнага назіраньня за духоўным узрастаньнем манахаў не прадугледжвае іх вялікага ліку (апошняе характэрна для манастыроў агульнага жыцьця з шматлікай браціяй). У 1197 годзе пафскій пустэльнік выкапаў пячору ў скале над царквой Годнага Крыжа – Верхні Затвор, або “Новы Сіён”, як ён сам назваў яе, адкуль назіраў за будаўніцтвам і росьпісам манастыру. Тамака ён напісаў і вялікую частку сваіх кніг, тамака ён ізноў здабыў гэтак умілаванае ім бязмоўе. У 1214 годзе звышгодны Нэафіт складае апошнюю рэдакцыю статуту – “Запавет”; пасьля 1220 году аб падзьвіжніку ужо не сустракаецца ніякіх сьведчаньняў.
Пасьля скону звышгоднага Нэафіт Пустэльніка ў манастыры сьвятога Затвору працягвалася традыцыйнае манастырскае жыцьцё, а манахі і паслушнікі з большага займаліся сельскай гаспадаркай. У які час брація адмовілася ад ладу агульнага жыцьця, даведацца няма магчымасьці.
Найбольш важныя даты ў гісторыі манастыру
Манах Нэафіт Новы кцітар († 1512). аднаўленьне ў 1503 году трох фрэсак у храме годнага Крыжа, а таксама фрэсак зь малюнкам Госпада–Усятрымаючага ў алтары сьвятога манастыру Затвору, падораныя манастыру шматлікі богаслужбовы посуд і іншыя неабходныя для храма прадметы – усё гэта, ажыцьцёўленае на сродкі манаха Нэафіт, празванага Новым кцітарам, сьведчыць, магчыма, аб новым воплеску будаўніцтва і рэстаўрацыйнай дзейнасьці ў манастыры. У пісьмовых крыніцах не захавалася зьвестак аб гадах будаўніцтва галоўнага манастырскага сабора (кафалікону) у гонар Унебаўзяцьці Боскай Маці, але фрэскі вонкавай створкі прыналежаць пэндзьлю тых жа майстроў, якія ў пачатку ХVI стагодзьдзя расьпісалі фрэскамі сам кафалікон. Мы можам зь упэўненасьцю аднесьці будаўніцтва Усьпенскага сабору да канца XV стагодзьдзі.
Ігумен Лявонцій І. У 1631 ігумен Лявонцій І здолеў да карысьці манастыра дамагчыся атрыманьні граматы ад Сьвятога Сыноду Канстантынопальскага Патрыярхату. Патрыяршы Сынод пад старшынствам Кірылы Лукарыса надаў афіцыйны характар рашэньню Сьвятога Сынода Кіпрскай Царквы ад 1611 году, паводле якога зь ухвалы япіскапу Пафскага Лявонція манастыр сьвятога Затвору прызнаваўся незалежным. Тагачасны архіяпіскап Кіпрскі Хрыстодул падтрымліваў цесныя адносіны з Кірылам Лукарысам яшчэ з тых часоў, калі той быў Патрыярхам Александрыйскім. Ён быў і пасьвечаны Лукарысам. Архіяпіскап Хрыстодул вырашыў, што надышоў зручны момант папытаць грамату, якая прадстаўляла манастыру сьвятога Затвору статут патрыяршага стаўрапігійнага манастыра. І таму ён накіраваў вызначанага высокімі здольнасьцямі Лявонція І, якому ён давяраў, у Канстантынопаль зь адпаведным прашэньнем і лістом Сьвятога Сыноду Кіпрскай Царквы. Патрыяршы Сынод выдаў грамату, і адначасова са зьменай статуту манастыр зь ідыярытмічнага зноў зрабіўся манастыром агульнага жыцьця.
Ігумен Іянікій, каля 1779 году. Цяпер кожны мог нацешыцца вучэньнем звышгоднага Нэафіт, бо ў 1779 гады ў Вэнэцыі на сродкі архімандрыта Кіпрскага архіяпіскапа Кіпрыяна выдадзеныя дзьве службы і “Запавет” звышгоднага.
Ігумен Якім Мелісавукас, 1815–1821 гады. Ігумен Якім – па-геройску загінуўшы клірык манастыру, які арганізаваў у пэрыяд турэцкіх ганеньняў рух супраціву манахаў туркам, які скончылася трагічнымі падзеямі 9 ліпеня 1821 году, калі турэцкія улады выразалі і павесілі сотні манахаў і вышэйшае царкоўнае кіраўніцтва на чале зь нацыянальным героем–мучанікам архіяпіскапам Кіпрыянам. Кінуты пасьля арышту ў нікасійскую турму, ігумен Якім цьвёрда і непахісна стаяў у бацькоўскай веры і не паддаўся на спакусы пашы прыняць іслам і захаваць тым самым сабе жыцьцё, за што быў пасаджаны на кол.
Ігумен Якаў Мірыанф, 1898–1933 гады. Гэты шаноўны падзьвіжнік–ігумен аднавіў шмат будынкаў у манастыры. Ён пазбавіў яе ад пазычальнікаў, уносячы значныя уласныя сродкі. Ён паправіў эканамічнае становішча манастыра, збудаваўшы працяглы арашальны канал у Анаталіке, каб манастырскія палі маглі ў дастатковай колькасьці атрымліваць ваду. Яго мяккі і сьціплы характар прыцягнуў у манастыр шмат новай браціі. Манахі, якія сабраліся вакол ігумена Якава, склалі вельмі згуртаванае братэрства, у якім панавалі любоў і згода.
У 1918 году пасьля галясаваньня быў уведзены ў дзеяньне першы ў найноўшы час статут манастыру.
Ігумен Лаўрын Міхаіліду, 1933–1962 гады. Пляменьнік ігумена Якава, першы зь манахаў, скончыўшы багаслоўскі факультэт. З 1926 году выкладаў, не атрымліваючы за гэта платы, багаслоўскія дысцыпліны ў пафскае гімназіі. Што жа датычыцца уласна манастырскіх спраў, то ён працягнуў практыку прышчэпкі ражковых дрэў, уведзеную яго дзядзькам, пасадзіў пяць тысяч міндальных дрэў, дзьве з паловай тысячы ражковых, пяцьсот масьлін і сотні цытрынавых дрэў, а таксама працягнуў працы па прадухіленьню эрозіі глебы на палях у
Ігумен Сафроній, 1962–1964 гады. Ігумен Сафроній быў другім настаяцелям манастыру, якія мелі унівэрсытэцкі дыплём. Ён быў абраны браціяй па радзе архіяпіскапа Макария ІІІ, які распачаў рэарганізацыю манаскага жыцьця шляхам стаўленьня настаяцеляў зь выпускнікоў багаслоўскіх факультэтаў. Сафроній абнавіў кафалікон, замяніўшы ў ім падлогу і усталяваўшы лаўкі. Для большага супакою і парадку на той частцы тэрыторыі манастыра, што разьмешчаная перад уваходам у пячоры, да якога вядуць высокія камэнныя прыступкі, пабудаваў насупраць манастыра для шматлікіх яго наведвальнікаў рэстаран. Пасьля, праўда, ігумен Сафроній згубіў падтрымку браціі і быў скінуты з пасады. Былы ігумен Сафроній пражывае сёньня ў абшчыне Эбас у некалькіх кілямэтрах ад манастыра, у якую ён прыбыў пасьля саракагадовага служэньня ў архіяпіскапіі Фіяцірскай і Вялікабрытанскай. У служэньні гэтым ён, быўшы духоўнікам тысяч вернікаў, вызначаўся пакорнасьцю, а таксама сваімі арганізатарскімі талентамі, стаўшым у нагодзе пры адкрыцьці новых прыходаў у розных частках гэтай краіны.
Ігумен Алексій, 1964 – 1972 гады. Алексій быў паслушнікам манастыра звышгоднага Нэафіт, а затым манахам манастыра Боскай Маці Хрысараятысы. Па завяршэньні навучаньня ў багаслоўскай школе Халкі ён быў абраны ігуменам манастыра Хрысараятысы, а ў 1964 году – манастыру Затвору, замест Сафронія і таксама па патрабаваньні архіяпіскапа Макария ІІІ. Ігумен Алексій заўсёды уяўляў сабой прыклад патрыёта, прымаў чынны удзел у вызваленчым змаганьні Нацыянальнай арганізацыі кіпрскіх барацьбітоў (ЭОКА), а ў пэрыяд кіраваньня ў манастыры Хрысараятысы на працяглы час быў кінуты ангельцамі ў турму. Даволі хутка аб ім распаўсюдзілася слава як аб палымяным прапаведніку і пышным аратару. Быўшы настаяцелям манастыра звышгоднага Нэафіт, ён часта аб'яжджаў Пафскую правінцыю і натхняў народ сваімі прамовамі, выступаючы ў якасьці асноўнага аратара на дзяржаўных сьвятах і паніхідах па загінуўшым героях.
Ігумен Хрызастом, 1972 – 1978 гады. Новы пэрыяд у жыцьці манахаў манастыру Затвору пачынаецца пасьля прыняцьця рашэньня аб адмове ад заняткаў сельскай гаспадаркай. Рашэньне гэта было прынята цяперашнім Дабрашасным Архіяпіскапам Кіпрскім Хрызастомам ІІІ, які ў веку 32 гадоў у 1972 годзе быў пасьвечаны ў прэсьвітэры, узьведзены ў сан архімандрыта і пастаўлены настаяцелям манастыра звышгоднага Нэафіт. Апрацоўка зямлі прыносіла манахам больш шкоды, чым карысьці, вось чаму уся брація пачала пражываць у манастыры, адступіўшы ад шматвяковай традыцыі вядзеньня сялянскай вобразу жыцьця і пражываньні часткі манахаў на падворак у Анатоліке, на усходзе ад Іераскіпосу. Ператварэньне кіпрскай эканомікі зь аграрнай у эканоміку, заснаваную на наданьні паслуг, што пачало адчувацца ужо з канца 1960-х гадоў, зьмена грамадзкіх адносін, а таксама шаноўны век большасьці манахаў манастыра абавязалі тады маладога ігумена Хрызастома зрабіць адміністрацыйным цэнтрам манастыру непасрэдна сам манастыр. Для выкарыстаньня велізарнай зямельнай уласнасьці манастыра і шырокіх садоў цытрусавых па ініцыятыве ігумена былі створаныя новыя сельскагаспадарчыя аб'яднаньні зь сялян правінцыі. На супраць кафалікону айцец Хрызастам пабудаваў братэрскі корпус, дзе і дагэтуль пражывае брація.
Як ужо гаварылася раней, архіяпіскап Макарый ІІІ горача жадаў, каб кіпрскія манахі атрымлівалі унівэрсытэцкую адукацыю. Вось чаму, выконваючы патрабаваньне архіяпіскапа, брація абралі пераемнікам Алексію маладога тады дыякана Хрызастома, выпускніка багаслоўскага факультэту. Новы ігумен падтрымліваў ідэю падвышэньня адукацыйнага узроўню манахаў і ў той жа год накіраваў дыякана, а пазьней ігумена Лявонція на вучобу ў Афінскі унівэрсытэт на багаслоўскі факультэт. Усьлед за Лявонціем у Грэцыю былі накіраваныя яшчэ некалькі маладых манахаў. Праўда, час гэта было надзвычай складаным. Страшныя падзеі царкоўнага крызісу 1973 гада, дзяржаўны пераварот 1974 года, затым турэцкая акупацыя, якая вымусіла зрабіцца уцекачамі сотні тысяч грэкаў і турка, – усё гэта не пакідала магчымасьці для духоўнага адраджэньня: і дзяржаўнае кіраўніцтва, і просты народ зноў хвалявала пытаньне фізычнага выжываньня. Пасьля сьмерці Макарыя ІІІ і абраньні на яго месца мітрапаліта Пафскага Хризастома І ігумен манастыра звышгоднага Нэафіт зрабіўся мітрапалітам Пафскім.
Ігумен Лявонцій, з 1978 году. Цяперашні ігумен манастыру Затвору Лявонцій быў абраны браціяй настаяцелям у 1978 годзе, а ў траўні 2007 году рашэньнем Сьвятога Сыноду Кіпрскай Праваслаўнай Царквы пасьвечаны ў япіскапы старажытнай Хітрскай япархіі, адначасова захаваўшы за сабой і сан ігумена ў манастыры. Пачатак кіраваньня Лявонція азначаецца прыняцьцем новага, дзейснага і дагэтуль манастырскага статуту. Вялікая частка працы айца Лявонція была накіраваная на узнаўленьне будынкаў і эфэктыўнае выкарыстаньне зямельнай уласнасьці манастыра. Значная частка прыбыткаў манастыра накіроўвалася на рэалізацыю шырокай праграмы рэстаўрацыі старажытных сьвятынь, рукапісаў і ікон.
Для таго каб мець магчымасьць папулярызаваць культурную спадчыну манастыра, што надзвычай важна з пункта гледжаньня як рэлігійнай, так і нацыянальнай, ігуменская рада манастыра прыняў тры найважных рашэньняў. З пачатку 1980-х гадоў наўзамен часткі сельскагаспадарчых земляў у горадзе Пафасе быў набыты участак, на якім быў пабудаваны адміністрацыйны будынак, здадзеныя ў арэнду прамысловыя участкі зямлі ў Анатоліке, а зямля ў даліне, у якой разьмешчаны манастыр, была падзеленая на зямельныя участкі.
Дзякуючы паступоваму росту прыбыткаў манастыра, ён здолеў займацца культурнымі праграмамі. У пачатку 1990-х гадоў ігуменская рада ухваліў праект, які прадугледжваў ператварэньне значнай часткі манастырскіх будынкаў у царкоўную рызьніцу і музэй. Сёньня любы наведвальнік можа агледзець адрэстаўраваныя сьвятыні і абразы манастыра, якія зьяўляюцца сапраўднымі скарбамі. Таксама ігуменская рада распачаў рамонт пакояў дзеля гасьцей на тым паверсе, дзе знаходзіцца музэй, стварыўшы сучасныя выдатна выкананыя інтэр'еры.
У наступныя гады быў падрыхтаваны шэраг дасьледаваньняў па гісторыі манастыра, добраўпарадкаваныя і азелянёныя прылеглыя да манастыра тэрыторыі, створаныя аўтамабільныя паркоўкі для шматлікіх наведвальнікаў манастыру, а таксама шмат чаго іншага.
У нашы дні велізарная колькасьць людзей наведвае тыя месцы, дзе ідзе духоўнае жыцьцё. І брація манастыра звышгоднага Нэафіт вядзе нябачаную дагэтуль па маштабе дзейнасьць па духоўнай падтрымцы дзяцей Царквы, а таксама любога, хто прыходзіць у манастыр зь жаданьнем пачуць пасланьне эвангельскай надзеі. Манастырскія айцы надаюць шмат часу прыёму і гутарцы зь наведвальнікамі і паломнікамі, а да ігумена ужо на працягу 20 гадоў кожны год прыходзяць на споведзь і за духоўнай парадай тысячы людзей.
А зь сярэдзіны 1990-х гадоў ігуменская рада праводзіць у жыцьцё адзін зь самых грандыёзных праектаў: адшукаць і сабраць усё захаваўшыеся да нашых дзён рукапісы звышгоднага Нэафіт, якія могуць захоўвацца ў розных бібліятэках і музэях сьвету, і фінансаваць іх навуковае выданьне. Апошнія 12 гадоў над ажыцьцяўленьнем гэтага гіганцкага праекту актыўна працуе група унівэрсытэцкіх прафэсараў – спэцыялістаў па выданьні рукапісаў. Ужо выдадзеная вялікая іх частка – дзевяць з шаснаццаці кніг, складзеных Пустэльнікам, – у пяці выдатна аформленых тамах. Выданьне сэры завершыцца ў найблізкія гады выпускам шостага тома (табліцы) і сёмага (уступны том зь дакладамі навукоўцаў, якія прагучаць на арганізаваным міжнародным сымпозіюме, прысьвечаным звышгоднаму Нэафіт).
Падобнай далекасяжнай стратэгіяй падрыхтаваны пераход да глыбейшага асэнсаваньню браціяй ісьціны манаскага жыцьця, пакінутай у якасьці спадчыны звышгодным Нэафітам Пустэльнікам, а таксама іх адказнасьці за нясеньне багаслоўскага і духоўнага слова шырокім пластам грамадзтва па прыкладзе самога звышгоднага Нэафіт. Зь сваёй пячоры Пафскій старац–падзьвіжнік меў зносіны са усім сьветам як праз малітву, так і гутарачы са шматлікімі з прыходзячых да яго, таксама споведзьдзю, праз духоўнае кіраўніцтва манахамі і парафіянамі, шляхам складаньне слоў, гермэнеўтычных прац, гутарак, зьвернутых да манахаў, і казаньняў на разнастайныя сьвяты літургійнага году, шматлікай перапіскай, сабранай цяпер у два аб'ёмных тома.
Сутнасьць сучаснага жыцьця манастыра сьвятога Затвору складаецца ў здабыцьці шляху да адукацыі ў тым яго разуменьні, якому вучыў звышгодны Нэафіт і паводле якога жылі ён і яго вучні, разам з тым узгадняючы яго зь выклікамі нашага часу і суадносячы зь новымі магчымасьцямі браціі манастыра. У наступныя гады і дзесяцігодзьдзі манастыр мяркуе стаць цэнтрам духоўнага хросту народа ў водах вучэньня звышгоднага Нэафіт, пляцоўкай для місіянэрскага служэньня сярод самых шырокіх пластоў грамадзтва. Па рашэньні ігуменскай рады ў сьценах манастыра будзе створаны канфэрэнц–цэнтар, дзе дасьледнікі і спэцыялісты будуць чытаць лекцыі і праводзіць сэмінары па тэмах, запазычаным з рэлігійнай спадчыны Кіпра і духоўнага укладу ў яе звышгоднага Нэафіт.
Пераклад “Беларускае Аўтакефаліі” па матэрыялах:
www.churchofcyprus.org.cy/ieraimonai.shtml
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.