АРХІЯПІСКАП ЯН АБ “КІЕЎСКАЕ МАДЭЛІ”

Гэтымі днямі карэспандэнт інтэрнэт – выданьня “Рэлігія ва Ўкраіне” сустрэўся зь Старшынёй Багаслоўска–кананічнае Камісіі ЎАПЦ, Архіяпіскапам Уманскім Янам (Мадзалеўскім), зь якім было запісана вялікае інтэрв’ю, якое выйшла ў расейскім варыянце пад назвай “Правобразам сучаснае “элінскае мадэлі” была “мадэль” кіеўская”. Сёньня ж “Украінская Аўтакефалія” прапануе вашай увазе поўны ўкраінскі варыянт згаданага дыялёгу (Зь якога і ўроблены дадзены пераклад – БА).

Карэспандэнт: Уладыка, распавядзіце, якая, зь Вашае кропкі зору, ідэнтычнасьць УАПЦ сёньня? Гэта царква Заходняй Украіны, усёй Украіны ці гэта родная Царква для ўкраінцаў усяго сьвету? Ці не перажыла яна за апошнія гады нейкую эвалюцыю?

Архіяпіскап Ян: Усім вядома, што нашы тры найбольшыя япархіі – Івана-Франкоўская, Львоўская і Тэрнопальская – разьмешчаны на Заходней Украіне, нягледзячы на гэта, УАПЦ бачыць сябе Царквой унівэрсальнай, у якой маглі знайсьці сябе месца любыя людзі – і ўкраінцы, і неўкраінцы, зь захаду і зь усходу.

Безумоўна, УАПЦ эвалюцыянуе і гэта бачна па матэрыялах нашых Архірэйскіх сабораў за апошнія некалькі гадоў.

Карэспандэнт: Ці не здаецца Вам, што ў Аўтакефальнае Царкве не было прыпісанага ёй крытыкамі вельмі відавочнага этнафілетызму?

Архіяпіскап Ян: Трэба заўважыць, што наша Царква ніколі не была этнафэлітычнаю, але паколькі адмоўная пазыцыя ў стаўленьні да этнафілетызму была адназначна пазначана толькі ў апошні час, гэта дазволіла экспэртам казаць аб зьмене вузкай нацыянальнай парадыгмы ў УАПЦ і вяртаньне яе да праваслаўнае эклезіялёгіі. Былі ў нас асобныя архірэі, заражаныя ерасьсю этнафілетызму, якія зараз, слава Богу, не зь намі. Сярод іх, напрыклад, архіяпіскап Ігар (Ісічэнка); безумоўна, ён быў іскравым прадстаўніком ідэалёгіі этнафілетызму і асабіста мне было цяжка мець зь ім справу.

Дазвольце яшчэ некалькі словаў аб ідэнтычнасьці. УАПЦ цяпер пазыцыянуе сябе як “маленьня Царква”, як неаднаразова паўтараў наш кіраўнік, Сьвяцейшы мітрапаліт Мяфодзій, але мы ведаем, што часам “маласьць” бывае больш значнаю, чым “вялікасьць” вялікіх юрысдыкцый. Маленькая вага можа ў стане, які склаўся, схіліць чашу вагаў у той альбо іншы бок.

І ЎПЦ МП, і ЎПЦ КП зацікаўлены ў том, каб УАПЦ была на іхнім баку, адпаведна, УАПЦ можа адгуляць вырашальную ролю, нягледзячы на тое, што не валодае вялікай колькасьцю парафій. Існуе пашыраная думка, што ЎАПЦ губляе свае парафіі, – гэта не адпавядае рэчаіснасьці. Колькасьць нашых грамад трымаецца на ўзроўні каля тысячы, як і было раней. Проста за рахунак таго, што існуе сталы дрэйф парафій зь адной юрысдыкцыі ў іншую, прычым як у бок УАПЦ, так і ў супрацьлеглым напрамку, колькасьць ёсьць наогул стабільнай.

Карэспандэнт: Тысяча парафій – гэта досыць багата! Розныя “дабрадзеі” звычайна прыпісваюць вам не больш шасьцісот парафій.

Архіяпіскап Ян: Так, каля тысячы. Гэтая колькасьць крыху хістаецца зважаючы на нестабільнасьць рэлігійнага становішча, што нараджае пераходы грамад і сьвятароў зь адной юрысдыкцыі ў іншую. Часьцей за ўсё зьменьваецца толькі падпарадкаваньне япіскапу, якое не цягне за сабой юрыдычную перарэгістрацыю статутаў грамад, што, у сваю чаргу, стварае пэўную блытаніну ў статыстычных дадзеных. Вось, нядаўна надышла інфармацыя аб тым, што пяць парафій аднаго зь дэканатаў у Тэрнопальскае вобласьці перашлі ад Філярэта да ўладыкі Мяфодзія.

Так альбо інакш, міграцыя парафій адбываецца рэгулярна.

Карэспандэнт: Гэтая тысяча – гэта такая “магутная купа”. І, як Вы кажаце, і ЎПЦ, і ЎПЦ КП жадалі б залучыць гэтую магутную тысячу да сябе. Як Вам здаецца, хто за апошнія гады зрабіў больш крокаў насустрач УАПЦ – Кіеўскі патрыярхат альбо ЎПЦ пад кіраўніцтвам Сьвяцейшага мітрапаліта Ўладзіміра?

Архіяпіскап Ян: Безумоўна, тыя намаганьні, якія рабіліся Ўкраінскае Праваслаўнае Царквой пад амафорам мітрапаліта Ўладзіміра, былі больш значнымі і сур’ёзнымі. Я маю на ўвазе не толькі апошнія заявы, але і перамовы 2006-га года, якія адбываліся пасьля трывалага адзінаццацігадовага перапынку. Цьвярозасьць падыходу, бачаньне існуючых праблемаў і прага да іх пераадоленьня ўсялялі надзею.

Наадварот, перамовы з Кіеўскім патрыярхатам заўсёды заходзілі ў глухі кут, не гледзячы на шматлікія спробы.

Карэспандэнт: Калі не памыляюся, апошні раз гэта было ў 2005-м годзе?

Архіяпіскап Ян: Так, у самым канцы 2005-га году. Прычым, штораз перамовы заходзілі ў глухі кут разьбіваючыся аб адзін і той жа камень спатыканьня – праблему кіраўніцтва ва ЎПЦ КП. Тут аніякія кампрамісы іх кіраўніком не ўспрымаюцца. Сьвяцейшы мітрапаліт Мяфодзій неаднаразова заклікаў главу Кіеўскага патрыярхату пайсьці з кіруючых пасад разам, даўшы тым самым магчымасьць аб’яднальнаму сабору абраць іншую асобу для кіраваньня агульнай юрысдыкцыяй. Гэта катэгарычна адкідалася дзеючым главой УПЦ КП, перамовы прыпыняліся і ўсе далейшыя спробы адшукаць кампрамісны варыянт выяўляліся пазбаўленымі сэнсу.

Карэспандэнт: Наколькі я ведаю, ва Ўкраіне ёсьць пэўны досьвед рэалізацыі рознымі юрысдыкцыямі агульных цэркоўна–культурніцкіх праектаў.Ці не здаецца Вам, што было б лягічна, што Аўтакефальная царква разам зь іншымі цэрквамі Ўкраіны яшчэ да пошуку юрыдычных шляхоў яднаньня мела б нейкія агульныя справы. Як вядома, нават у сьвецкае сфэры нішто так не яднае, як агульная справа і праца над нейчым агульным. Ці не здаецца Вам, што менавіта цяпер настаў такі момант.

Мяне заўсёды зьдзіўляла, што, нягледзячы на ўзаемную падобнасьць Кіеўскага патрыярхату і ЎАПЦ, менавіта асабісты момант перашкаджае рэалізацыі шматлікіх праектаў. Ці магчыма, насуперак гэтаму асабістаму моманту, зьдзяйсьненьне пэўных агульных праектаў, напрыклад, зь Маскоўскім патрыярхатам, які намагаецца дэманстраваць сваю ўкраінскасьць.

Архіяпіскап Ян: З Кіеўскім патрыярхатам у нас існуюць агульныя лякальныя праекты, у якіх бяруць удзел некаторыя дэканы, сьвятары і міране. На роўні архірэяў гэта практычна немагчыма праз амбітнасьць главы ЎПЦ КП, аб якой ужо казалася.

Што стасуецца ЎПЦ, то тут усё наадварот. Можа нам і жадалася б пачаць зь нейкіх лякальных праектаў, але не заўсёды сустракаецца разуменьне на ўзроўні сьвятароў. Больш мабільным, адукаваным і “падкаваным” у разуменьня магчымых шляхоў супрацоўніцтва выяўляецца Сьвяцейшы мітрапаліт Уладзімір і ягоная каманда, чым прадстаўнікі ЎПЦ на месцах. Нейкіх агульнацаркоўных агульных праектаў мы сёньня дазволіць сябе не можам, а нешта меней маштабнае не выходзіць зь аб’ектыўных прычын, хоць дамоўленасьці ёсьць, і перамоўныя камісіі стала абмяркоўваюць гэтыя пытаньні. Магчыма, пасьля чарговага раунда перамоў, зьявіцца нейкая агульная справа, напрыклад, гэта маглі б быць агульныя пераклады і рэдакцыя богаслужбовай літаратуры, абмеркаваньне актуальных багаслоўскіх праблемаў. Жадаецца спадзявацца, гэта пытаньне будзе вырашана ў найблізкай будучыне.

Карэспандэнт: Можа, варта было б пачаць ствараць нейкія інтэлектуальныя пляцоўкі? Значыцца не толькі праводзіць нейкія “круглыя сталы”, але і выдаваць часопісы, рабіць інтэрнэт–праекты, прысьвечаныя тэме яднаньня, і зьбіраць вакол гэтага людзей як зьнізу, так і зьверху? Магчыма, з гэтай мэтай варта заснаваць нейкае брацтва альбо грамадзянскія ініцыятывы?

Архіяпіскап Ян: Ва ЎАПЦ як юрысдыкцыі, якая мае багаты досьвед працы з праваслаўнымі брацтвамі, ёсьць пэўныя асьцярогі, што яны могуць адыгрываць не цалкам станоўчую ролю не толькі ў працэсе яднаньня, а і ў працэсе жыцьцядзейнасьці самой царкоўнай арганізацыі. Аднак, пытаньне агульных праектаў, у тым ліку інтэлектуальных, зь залучэньнем інтэрнэт – рэсурсаў і іншых СМІ, безумоўна, ёсьць актуальным і, будзем спадзявацца, што па выніках наступнай сэрыі перамоў мы будзем мець з гэтага пэўны вынік.

Карэспандэнт: Калі брацтвы непакояць, магчыма, тым, што зьнізу прыходзяць розныя анархічныя элемэнты, то, магчыма, ёсьць сэнс у стварэньні навукова–багаслоўскіх калектываў, такіх своеасаблівых брацтваў для выкладчыкаў і экспэртаў розных канфэсій, якія маюць послух сваім герархам, і не былі б такімі анархічнымі, як некаторыя братчыкі?

Архіяпіскап Ян: Безумоўна! Была нават думка аб тым, каб даць магчымасьць выкладчыкам сэмінарый УАПЦ праслухоўваць курсы лекцый у Кіеўскіх духоўных школах для ўздыманьня свайго багаслоўскага ўзроўню. Гэта абмяркоўвалася, але наша апошняя працоўная сустрэча была так даўно, што гэтае пытаньне засталося ў стадыі распрацоўкі.

Карэспандэнт: Лічу, што такой агульнай справай магло б зрабіцца выданьне ўкраінскіх сэрый багаслоўскіх кніг. Сёньня выпускам багаслоўскіх кніг украінскае мовай займаюцца сьвецкія выдаўцы, такія як, напрыклад, “Дух і Літара”. Нешта выдаюць грэка–каталікі. Нядаўна ЎПЦ МП выдала ва ўкраінскім перакладзе кнігі архіяпіскапа Іларыёна (Алфеева) “Таямніца веры”, выдадзена кніга аб Рамане Салодкасьпявака ўкраінскай мовай, “Слова Пастыра. Бяседы аб праваслаўнае веры” патрыярха Кірылы. Магчыма, варта зрабіць крокі насустрач, зрабіўшы агульны праект? Магчыма, і ўкраінская дзяржава выявіць да гэтага інтарэс?

Архіяпіскап Ян: Гэта было б вельмі добра. Я думаю, што мы будзем спрабаваць дамовіцца аб гэтым на наступных перамовах. Спадзяюся, што іх чарговая фаза выявіцца больш актыўнай і не будзе настолькі трывалых перапынкаў у нашых сустрэчах. Калі мы доўга не сустракаемся, то забываем, аб чым размаўлялі ў апошні раз. Думаю, першыя некалькі гадзін нам давядзецца цалкам прысьвяціць аднаўленьню нашых папярэдніх дамоўленасьцяў. Добра, што з боку ЎПЦ мы маем цяпер адэкватную перамоўную камісію, склад якой зазнаў пасьля апошняга Сыноду значныя зьмены і папоўніўся тымі людзьмі, зь якімі сапраўды магчыма весьці сур’ёзны і трывалы дыялёг.

Карэспандэнт: Некаторыя аналітыкі ацанілі склад гэтай камісіі як дэманстрацыю з боку ЎПЦ адкрытасьці адносна Аўтакефальнай Царквы. І таму вынікае думка: калі нават гэты склад не здолее дамовіцца, каб УАПЦ увайшла як аўтаномная царква ў УПЦ МП, то гэта немагчыма наогул. Наколькі, пры спрыяльных абставінах і пры адпаведным багаслоўскім абгрунтаваньні, магчыма знаходжаньне ЎАПЦ у складзе ЎПЦ Маскоўскага патрыярхату, без парываньняў апошняй кананічных сувязяў зь Масквой? Ці гэта прынцыпова немагчыма?

Архіяпіскап Ян: Для пераважнае большасьці нашых сьвятароў і міран пераход у Маскоўскі патрыярхат будзе відавочнай здрадай ідэі аўтакефаліі, і таму ўваходжаньне непасрэдна пад амафор Сьвяцейшага мітрапаліта Ўладзіміра мы не можам сябе дазволіць. Набываючы такім чынам кананічную еднасьць, мы губляем парафіяльную еднасьць, еднасьць вернікаў, якія складаюць цела ЎАПЦ.

Але разумеючы неабходнасьць набыцьця кананічнае еднасьці і еўхарыстычных зносін зь сусьветным Праваслаўем, мы разглядаем мадэлі, якія задаволілі б як УПЦ, так і ЎАПЦ. Мы намагаемся адшукаць кампрамісны варыянт, які прадбачыў б наяўнасьць зьнешняга гаранта самабытнасьці нашай юрысдыкцыі. Ім мог бы зрабіцца Канстантынопальскі патрыярхат, які гістарычна мае права на існаваньня ва Ўкраіне, калі згадаць усе кананічныя нюансы гісторыі прыяднаньня Кіеўскае мітраполіі да Маскоўскага патрыярхату ў XVII ст.

Мы спадзяемся, што Сусьветны патрыярх возьме на сябе функцыю незалежнага арбітра і гаранта таго, што ЎАПЦ, адшукаўшы кананічную еднасьць зь сусьветным Праваслаўем ва ўлоньні іншай юрысдыкцыі, тым ня меней, захаваем самаідэнтычнасьць. Як гэта будзе адбывацца, мы пакуль не ведаем, але менавіта такая схема дазволіла б нам не згубіць паству, і нават пэўным чынам паслужыць узмацненьню пазыцый УПЦ, якая здолела б адрадзіць свае тры калісьці практычна згубленыя япархіі: Львоўскую, дзе ў яе мала парафій, Івана–Франкоўскую, дзе іх ня вельмі багата, і Тэрнопальскую. Гэта быў бы, на мой погляд, значны посьпех УПЦ ў справе пацьверджаньня і ўзмацненьня свайго аўтаномнага статусу, які пасьля візыту Сьвяцейшага патрыярха Кірылы ва Ўкраіну гэтым летам пагражаў апынуцца пад пытаньнем ў некаторых сваіх аспэктах.

Карэспандэнт: Гэта вельмі цікавы варыянт, аб якім Вы распавялі. Выходзіць, што насупраць думкі аналітыкаў, якія праводзяць аналёгію паміж умовамі ўваходжаньня ЎАПЦ у склад УПЦ з тымі, на якіх Руская замежная Царква ўвайшла да яднаньня з РПЦ, такая аналёгія, зь Вашай кропкі зору тут не працуе. У такім выпадку, неабходна нейкае больш складанае рашэньне, зь залучэньнем у якасьці арбітра Канстантынопальскага патрыярха. Але ці магчымы іншыя варыянты вырашэньня долі Аўтакефальнае Царквы, напрыклад, прамое падпарадкаваньне Канстантынопалю.

Мы ведаем, што Масква вельмі раўніва ставіцца да гэтага, пагражаючы расколам сусьветнага Праваслаўя, які магчымы ў тым выпадку, калі Канстантынопальскі патрыярх возьме ўкраінскіх аўтакефалістаў у сваю юрысдыкцыю. Але, паколькі ЎАПЦ “маленькая Царква”, магчыма, Масква магла б гэтую тысячу парафій у складзе Канстантынопальскага патрыярхату выцерпець і не пайсьці на глябальны разрыў з рэштай Праваслаўя.

Архіяпіскап Ян: Магчыма і здолела б выцерпець. Але мы разумеем, чым абумоўлена палітыка маскоўскага патрыярха, як і тое, што Масква абсалютова не зацікаўлена пускаць ва Ўкраіну Канстантынопальскі патрыярхат, справядліва бачачы ў гэтым пагрозу для сябе. Мне здаецца, што расколу сусьветнага Праваслаўя не адбудзецца, хутчэй за ўсё, сама Масква можа пайсьці ў раскол ад сусьветнага Праваслаўя, калі Сусьветны патрыярх увайдзе на тэрыторыю Ўкраіны. Занадта мала сатэлітаў засталося ў РПЦ ў праваслаўным сьвеце. Так альбо інакш, разумеючы зацікаўленасьць у захаваньні агульнацаркоўнага сьвету і непажаданасьць падобных дзеяў з боку Масквы, жадалася б, перш за ўсё, працаваць над тым варыянтам, які будзе найменьш для ўсіх.

Безумоўна, магчыма ўявіць сябе часовае ўваходжаньне ЎАПЦ на правах аўтаноміі ў склад Канстантынопальскага патрыярхату, прычым, не на год і нават не на дзесяць гадоў. Але існуе небясьпека, што такі варыянт кананічнае легітымізацыі герархіі ЎАПЦ мог бы прывесьці да істотнага завастрэньня канфрантацыі паміж праваслаўнымі юрысдыкцыямі ва Ўкраіне. Цяпер магчыма размаўляць аб наяўнасьці толькі адной кананічнае юрысдыкцыі, што мае зносіны зь сусьветным Праваслаўем – УПЦ, але становішча зьменіцца ў выпадку прыёму ЎАПЦ у Канстантынопальскі патрыярхат, што падцепліць паміжюрысдыкцыйную напружанасьць. Таму, перш за ўсё, мы намагаемся працаваць над мяккім варыянтам, які дастатковай мерай адпавядаў бы інтарэсам як УАПЦ, так і ЎПЦ пад амафорам мітрапаліта Ўладзіміра.

Такім чынам, звычайна, ідэальнага рашэньня ўсё адно няма, хтосьці застанецца ў большым плюсе, хтосьці – у меншым, але, так альбо інакш, рашэньне ўкраінскай царкоўнае праблемы мусіць зьдзяйсьніцца ў фармаце, які б адпавядаў інтарэсам не той ці іншае юрысдыкцыі, а Праваслаўнае Царкве ва Ўкраіне цалкам. Калі мы адмовімся ад дыялёгу зь УПЦ і будзем весьці перамовы выключна з Канстантынопалем, то гэта будзе выгодна толькі Канстантынопалю і ЎАПЦ, але прывядзе да завастрэньня канфэсійнага становішча ва Ўкраіне, што аніяк ня ёсьць нашай мэтай. Наадварот, мы жадаем спрыяць прывядзеньню жыцьця праваслаўных цэркваў ва Ўкраіне да агульнаправаслаўнай нормы. Безумоўна, важна, каб гэты варыянт быў прыняты таксама і Масквой, пры тым, што ва Ўкраіне шмат хто ўжо разумее яго актуальнасьць.

Мне здаецца, наша лёгіка зразумелая прадстаўнікам Канстантынопальскага патрыярхату, але мы яшчэ не ведаем думкі вышэйшага кіраўніцтва РПЦ. А мы павіны быць рэалістамі, разумеючы, што дыялёг аб будучыні Праваслаўнай Царквы ва Ўкраіне мае адбывацца і зь улікам думкі Масквы – недаацэньваць уплыў РПЦ на агульнаправаслаўныя працэсы было б наіўна. Сьвяцейшы патрыярх Кірыла – герарх, які валодае стратэгічным бачаньнем будучага Праваслаўя. І мы павінны намагацца вытлумачыць яму і сваю лёгіку, і тое, як мы разумеем інтарэсы ЎАПЦ і Праваслаўя ва Ўкраіне цалкам. Мы павінны зразумець – каб прыйсьці да рэальнага і канструктыўнага рашэньня, неабходна ўзаемаразуменьне, неабходна, каб усе зацікаўленыя бакі былі гатовыя ахвяраваць сваімі юрысдыкцыйнымі інтарэсамі дзеля інтарэсаў Царквы.

Карэспандэнт: У чым жа палягае Ваша прапанова? Мова ідзе аб прыяднаньне ЎАПЦ да ЎПЦ пры ўдзеле Сусьветнага Патрыярха?

Архіяпіскап Ян: Калі мы жадаем прыйсьці да рэальнага вырашэньня царкоўнае праблемы ва Ўкраіне, то павінны навучыцца мысьліць царкоўнымі, кананічнымі, а не палітычнымі катэгорыямі. Прыяднаньне – гэта сынонім канфэсійнага паражэньня. І зь меркаваньняў пастырскага характару, каб захаваць сваю паству, УАПЦ адкідае падобныя варыянты вырашэньня праблемы. Але мы гатовы размаўляць аб “аднаўленьне царкоўнае еднасьці” Украінскай Праваслаўнай Царквы. Цяпер аб нашай прапанове. Не так даўно быў апублікаваны мой артыкул, дзея зьвярнуўся да досьведу Элінскае Царквы, у якой царкоўная еднасьць мае, так бы мовіць, складной характар падпарадкаваньня. Элінская Царква мае ўсе адзнакі адзінае Памеснае Царквы, у рамках якой існуе цэнтралізаванае кананічнае кіраваньне

У Элінскае Царкве існуюць такія кананічныя ворганы як Кіраўнік і Архірэйскі Сабор ( у Грэцыі ён называецца Сынодам). Разам з тым, гэтая Памесная Царква як бы складаецца зь двух юрысдыкцый – уласна грэцкай і юрысдыкцыі Сусьветнага Патрыярха. Больш паловы япархій Элінскае Царквы знаходзяцца на тэрыторыі так званых “новых зямель”, які былі ўключаны да складу грэцкае дзяржавы пасьля балканскіх войнаў. Гістарычна гэтыя япархіі заўсёды належалі Канстантынопальскаму патрыярхату.

Аднак, адпаведна Томасу аб аўтакефаліі Грэцкае Царквы, яе кананічнае тэрыторыя была вызначана тэрыторыяй грэцкай дзяржавы. Вынікла калізія. Грэцкая дзяржава і грамадзтва былі зацікаўлены ў тым, каб Царква ў Грэцыі была адзінай. Зь іншага боку, было абсалютна зразумела, што ў аднабаковым парадку, толькі намаганьнямі дзяржавы і Элінскае Царквы гэтае пытаньне вырашыць немагчыма. Зрабілася зразумелым, што выратаваць становішча можа толькі кампраміс. І гэты кампраміс быў знойдзены. Канстантынопаль не адмовіўся цалкам ад сваіх юрысдыкцыйных правоў на “новыя тэрыторыі”. Але ён пагадзіўся дзеля еднасьці Царквы ў Грэцыі дэлегаваць частку гэтых правоў Сабору япіскапаў Элінскае Царквы пад старшынствам архіяпіскапа Афінскага. Такім чынам, вынікла адзіная цэнтралізаваная царкоўная структура, якая складаецца зь двух юрысдыкцый.

Карэспандэнт: Вы лічыце, што Элінская мадэль магла б выявіцца карыснай і для Ўкраіны?

Архіяпіскап Ян: Менавіта гэта я і напісаў ва згаданым артыкуле, які, да рэчы, быў апублікаваны на Вашым сайце ў аўтарскім варыянце. Мы павінны зразумець дзьве рэчы. Першае. Стварэньне ва Ўкраіне паўнавартаснай юрысдыкцыі Канстантынопаля без узгадненьня зь УПЦ прывядзе да канфлікту, і істотна адцягне час легітымізацыі ЎАПЦ. І другое. Ні паства ЎАПЦ, ані паства любой іншае царкоўнае структуры, што прэзэнтуе аўтакефальны рух, ніколі не пагадзіцца на тое, каб “растварыцца” ва ЎПЦ. Перайсьці на такіх умовах можа толькі групка клірыкаў, але не паства. І калі ЎПЦ не гатовая сёньня да зьмены свайго кананічнага статусу, то адзінай мадэльлю аднаўленьня царкоўнае еднасьці ва Ўкраіне сёньня можа быць “Элінская” мадэль, якая прадбачвае, па–першае, удзел у працэсе аб’яднаньня Канстантынопальскага патрыярха, а па – другое, кананічныя, малітоўныя зносіны япіскапату і кліру ЎАПЦ з патрыярхам Варфаламеям.

Карэспандэнт: Але якія гістарычна –кананічныя прадумовы да такой мадэлі вылячэньня расколу існуюць сёньня?

Архіяпіскап Ян: Галоўная перавага гэтай мадэлі ў тым, што яна можа быць задзейнічаная ўжо зараз, у той час, калі для рэалізацыі іншых кананічных мадэлей неабходны час, прычым, я не выключаю, што мы гаворым аб дзесяцігодзьдзях. Калі ж Вы гаворыце аб канкрэтных гістарычных і кананічных прадумовах, то яны відавочныя. Дастаткова толькі правесьці ўважны кананічны аналіз сэрыі Патрыяршых і Сынадальных грамат 1686 г. Такі аналіз – тэма асобнага кананічнага дасьледаваньня. Але я згадаю найважнейшае – адной зь умоў прыяднаньня Кіеўскае Мітраполіі да Маскоўскага Патрыярхату, згодна гэтых грамат, была малітоўная еднасьць з Канстантынопалем.

Так, у Сынадальнае грамаце Канстантынопальскага Патрыярхату (значыцца граматы Архірэйскага сабору) да маскоўскага цара згадваецца, што Кіеўскі мітрапаліт павінны і пасьля ўваходжаньня ў склад Маскоўскага патрыярхату захоўваць памінаньня імя Сусьветнага патрыярха. Імя Сусьветнага Патрыярха павінна было згадвацца на першым месцы, а патрыярха Маскоўскага – на другім, і дзеля хіратоніі, якую Кіеўскі мітрапаліт атрымлівае ад (патрыярха) Маскоўскага. Іншымі словамі, пры бліжэйшым разглядзе выходзіць, што правобразам сучаснай “элінскае мадэлі” была мадэль “кіеўская”, значыцца мадэль кананічнага ладу, які быў вызначаны для Кіеўскай мітраполіі граматамі 1686 г.

Карэспандэнт: Гэта вельмі знакавае, важнае сьцьверджаньне. Але ці гатова ЎАПЦ навукова абгрунтаваць Вашу думку?

Архіяпіскап Ян: Я лічу, што гэта справа не толькі самой УАПЦ, але ўсіх праваслаўных навукоўцаў. Звычайна ж, РПЦ раней не была зацікаўлена ў тым, каб гэтая праблема атрымала належнае навуковае асьвятленьне, была аб’ектыўна і навукова дасьледавана. Але час зьмяніўся, і я лічу, што цяпер неабходны сапраўды навуковы аналіз. Зь свайго боку Багаслоўска–Кананічная камісія, звычайна ж, правядзе адпаведную навуковую працу. Але неабходна, каб у дасьледніцкую працу ўключыліся і багасловы іншых Памесных Цэркваў, якія ня ўдзельнічаюць у царкоўным канфлікце ва Ўкраіне.

Карэспандэнт: Вы кажаце аб кампрамісным варыянце. Але калі кампраміс зь Масквой усё ж не будзе знойдзены, як падзеі будуць разьвівацца ў такім выпадку? Ці лічыце Вы, што Канстантынопаль пойдзе на стварэньне сваёй паўнавартаснай юрысдыкцыі ва Ўкраіне ў найблізкія гады.

Архіяпіскап Ян: Украіна сёньня ёсьць закладнікам адносін паміж Канстантынопалем і Масквой. Усё залежыць ад таго, як яны складуцца. Калі Канстантынопаль будзе зацікаўлены ў актыўным супрацоўніцтве з РПЦ, то, натуральна, стварэньне юрысдыкцыі Канстантынопаля ва Ўкраіне будзе адкладацца.

Карэспандэнт: Але ці мае гэты праект наогул шансы на ажыцьцяўленьне?

Архіяпіскап Ян: Я ні сэкунды не сумняваюся ў тым, што калі нам не ўдасца дасягнуць кампрамісу зь УПЦ сёньня, то такая юрысдыкцыя абавязкова будзе створана. Архірэі ЎАПЦ – адказныя людзі. І калі мы падпісалі просьбу аб уваходжаньні да складу Канстантынопальскага патрыярхату, то абсалютна зразумела, што гэта будзе зроблена пасьля ўважнага і ўзважанага аналізу становішча. Таму я абсалютна ўпэўнены ў тым, што “Элінская мадэль” – адзіная альтэрнатыва стварэньню паўнавартаснай юрысдыкцыі.

“Кропка невяртаньня” для ЎАПЦ ўжо пройдзена. Мы скіравалі адпаведную просьбу ў Канстантынопаль, і цяпер будзем спакойна, мірна чакаць адказу Сусьветнага патрыярха. Чакаць на яго нават у тым выпадку, калі ён прыйдзе не сёньня і не заўтра. Аднак, я ўпэўнены, што ад такога адкладаньня рашэньня праблемы ўрэшце згубяць усе – і РПЦ, і ЎАПЦ, і Канстантынопаль, і Праваслаўе цалкам. Царква не павінна разьвівацца ў канфрантацыйным рэчышчы. Скрозь, дзе гэта магчыма, неабходна шукаць кампрамісныя рашэньні, значыцца рашэньні на базе кансэнсусу.

http://uaoc.net/2009/11/13/pro-kyjivsku-model/