ТРЫ ВІДЫ АТЭІЗМУ

ΤΡΙΑ ΕΙΔΗ ΑΘΕΪΑΣ

Архімандрытт Мялецій Ап. Вардаханіс

Сьвц. Рыгор Палама (1296 – 1359) архіяпіскап Фесалонікійскі ў сваім лісьце да “найнабожнага манаха кір Дзіянісія” (“Τὸν εὐλαβέστατον μοναχὸν κὺρ Διονύσιον” Ε.Π.Ε.4, 404) піша, што існуе тры віды атэізму.

1. Рознабаковая памылка элінскіх філёзафаў.

Яны лічаць, што Бог не існуе, а існуюць толькі пачуцьцёвыя задавальненьні (Эпікур), або існуе як нейкія рэчыўныя элемэнты (Эмпэдакл, Геракліт, Анаксімен, Дэмакрыт), або жа што існуе нейкая поўная неспасьціжнасьць сутнасьцяў усяго ва усім і пануючае становішча займае меркаваньне (Ксэнафан Калафонскій), або ў іх маецца нейкае паняцьце аб Богу, але вельмі смутнае (Сакрат, Платон). Ерэтык Варлаам, якому, на шчасьця, супрацьстаяў Палама, належыць да гэтай першай катэгорыі атэізму, паколькі ён сьцьвярджаў, што нерэчавая сутнасьць Бога не адрозьніваецца ад нерэчавай энэргіі. Аднак ён, які атаясамляе сутнасьць і энэргію, паводле сьв. Іўсьціна Філёзафа і мучаніка і іншых Айцоў, падзяляе Боскую сутнасьць. Паколькі тое, што не валодае некаторай энэргіяй, не існуе, не зьяўляецца чымсьці.

2. Разгалінаваная і разнастайная памылка ерэтыкаў

Некаторыя лічаць Айца такім, што ненароджывае (юдэі), іншыя Яго лічаць Сынам-Айцом (Савелій, які вучыў, што Айцец, Сын і Дух Сьвятой зьяўляюцца адзінай выявай і проста носяць розныя імёны, або носяць розныя аблічча ў часе), іншыя Яго лічаць нерэчавым Айцом рэчавага Сына і Духа (Арый, Еўномій, Македоній), а іншыя іншае. Усе яны ні ў чым не адрозьніваюцца ад атэістаў. Яны руйнуюць траічнасьць Бога і боскую прыроду Сына і Духа Сьвятога. Яны зайздросьцяць Варлааму і Акіндыну, якія з аднаго боку атаясамляюць нерэчавую сутнасьць і нерэчавую энэргію, як мы ужо казалі раней, а з іншага боку – у адносінах Бога з чалавекам вучаць аб рэчавай энэргіі. Тым самым яны зрабілі Бога стварэньнем, паколькі прынялі вучэньне аб рэчавай энэргіі, паколькі зьяўляецца прырода, названая айцамі.

3. Каб пазьбегнуць усялякага згадваньня ўсіх догматаў аб Богу.

Гэты выгляд атэізму недалёка абароніць ад папярэдняй хітрай дуады. Але гэтым займаюцца багасловы і клірыкі і не датычыцца да таго, што з цяжкасьцю укладваецца ў галовы шматлікіх людзей. Яны не тлумачаць багаслоўе сьвятых Айцоў тым, якія яго не разумеюць. Яны адгаворваюцца тым, што багаслоўе недаступна і неспасьціжнае для большай часткі парафіян. Аднак, калі нават замоўчваць аб дагматычным вучэньні, то руйнуецца дагматычная агароджа нашай Царквы і тым самым толькі урываецца яд ерэтычнага вучэньня. Ерэтыкі баяцца і крыўдуюць на распаўсюджваньне дагматычнага вучэньня Праваслаўя ў цэлым, паколькі тым самым бурыцца маска дабрадзейнасьці і набожнасьці, якую яны нясуць.

Такім чынам, першы выгляд атэізму складаецца ў тым, што не існуе Бог. Другі, што Ён існуе, але Ён не бясхібны. Трэці выгляд складаецца ў недастатковым уяўленьні таго, што ёсьць выява Божа.

* * * * * *

Аб усіх іх кажа сьвц. Рыгор Палама ў сваім вядомым дагматычным лісьце найнабожнаму манаху Дзіянісію. І зараз, калі бы яны, гэтыя тры выгляду атэізму, зьявіліся ў нашу эпоху, то можна было б зрабіць некаторыя супастаўленьні з тым, што адбывалася ў эпоху сьвц. Рыгора Паламы.

З пачатку ХХ стагодзьдзя зьяўляюцца некаторыя спробы паміж хрысьціянамі розных “цэркваў” прыйсьці да нейкага кантакту, для таго, каб калісьці зноў зьяднацца. У гэтым імкненьні прыняла ўдзел і Праваслаўная Царква. Пачаўся так званы міжхрысьціянскі альбо экумэнічны дыялёг. Пры гэтым маецца багата адрозьненьняў паміж канфэсіямі і зразумела ж істотных. Было б вельмі цяжка адшукаць кропкі судотыку. Пачаліся шарпаньні і працэс палярызацыі. Для таго, каб працягнуць дыялёг, быў адменены дагматычны дыялёг і ён зрабіўся дыялёгам любові. Пачаўся працэс нейкага дагматычнага мінімалізму, гэта значыцца: вядучыя дыялёг задавальняліся мінімумам дагматычных палажэньняў, па якім яны маюць згоду, альбо каб зрабіцца адзінымі і прыняць дагматычную асаблівасьць іншых. Была прапанавана “тэорыя галінаў”, якая тлумачыцца так, што мы маем агульныя карэньні і мы складаем розныя галіны аднаго і таго ж дрэва. Таксам была прапанавана і тэорыя “сумяшчальніцтва”, гэта значыцца, што Царква можа ўтрымліваць розныя віды хрысьціянства. Міжхрысьціянскі дыялёг пазьней, па палітычным падставам, дыпляматычным, нацыянальным, патрэбам, глябалізацыі, разьвіўся ў міжрэлігійны, і на першым этапе дыялёг праводзіўся зь монатэістычнымі рэлігіямі. За вялікую дзею разглядалася вера ў адзінага Бога мусульман і юдэяў. Але “багаслоўскія” венцы працягваюць павялічвацца. Усе рэлігіі вядуць да таго ж Бога. Усё служыць чалавеку. Усе валодаюць у сваіх рэлігіях нейкай ісьцінай. Так пачаліся праводзіцца міжрэлігійныя сустрэчы з рэлігіямі розных відаў і не ўзьнікала аніякай неабходнасьці ў монатэістычных рэлігіях. І гэта спаўзаньне не мае канца!

І ўзьнікае пытаньне: куды ж нас вядуць? Няўжо мы забываем, што Хрыстос зьяўляецца Сьветам сусьвету (Ян. 8:12), і ці існуе нейкі іншы рэальны і ісьціны Бог? Няўжо мы забываем, што “ўсе багі народаў – ідалы” (Пс. 95:5)? Няўжо мы забываем, што ідалапаклоньніка Карнелія сотніка (Дз. 10), які быў набожны і жыў у посьце, творачы міласэрнасьць і выконваючага малітвы, Хрыстос не пакінуў у яго рэлігіі. Ён нават не казаў, што паколькі ты маеш сьвятое жыцьцё, то будзеш выратаваны, незалежна ад таго, што ён зьяўляецца ідалапаклоньнікам. Але Ён паслаў анёла яму сказаць, каб ён паклікаў Пятра, каб той навучыў яго праўдзівай веры. Тое ж адбылося т зь скапцом царыцы Эфяопскае Кандакіі (Дз. 8:26-40), які быў набожным юдэям і зьдзейсьніў працу і перанёс небясьпеку далёкай вандроўкі, каб прыбыць у Ерусалім і зьдзейсьніць паломніцтва ў сваёй калясьніцы, і паколькі быў поўдзень, і па звычаю было неабходна спажыць ежу і адпачнуць, альбо насалоджвацца прыгажосьцю мясьцін, якія ён мінаў, ён чытаў прарока Ісаю. І паколькі калясьніцу хістала і чытаць было цяжка, і хоць ён не разумеў таго, што чытаў, но напоўнены імкненьня і жаданьня зразумець сэнс прарока Ісаі, ён працягваў чытаць. Але гэтага набожнага юдэя не пакінуў Бог заставацца ў яго рэлігіі. Ён нават не сказаў яму, што ты выратуешся, паколькі ты такі набожны. Але Госпад паслаў яму Свайго апостала Філіпа, каб яго навучыў веры. І гэта таму, што юдаізм не верыць у траічнага Бога, ні ў боскую прыроду Хрыста, ні ў сапраўднае дзявоцтва Багародзіцы, ні ў абразы. Але асабліва істотна тое, што юдэі чакалі Месію і яе чакаюць як сусьветную нацыянальную месію, якая зьявіцца выратаваць Ізраіль. У гэтыя ж ерэтычныя догматы верыць і мусульманін і, больш таго, яны вядуць чалавека да патэнцыйнае нястрыманасьці на ўзроўні генэтыкі і зьнішчэньню тых, якія не вераць ў Іслам. Таму, у чым жа перавага монатэістычных рэлігій, і чым годнасьць шматлікіх ідалапаклоньнікаў?

Цяпер мы падыдзем да хрысьціян ерэтыкам. У чым перавага папізму, які верыць у зямнога месію і валодае ўладай, старшынствам, дыпляматыяй, войскам, паліцыяй, банкамі? Ці папства не сказіла догмат аб траічным Богу дадаткам да “Сымбаля веры” сыходжаньня Сьвятога Духа і ад Сына, калі абагавіла чалавека папу і зрабіла яго бязгрэшным, абагавіла Дзеву Марыю праз увядзеньне догмату аб непарочным зачацьці, выкарыстоўваючы прэсны хлеб для Боскай Еўхарысьціі і яшчэ багата чаго?

У чым перавага пратэстантаў, якія адмаўляюць паданьне, абразы, крыж, сьвятых і іх пасярэдніцтва, асаблівае сьвятарства, таямніцу споведзі, іншыя таямніцы і яшчэ багата чаго? Некаторыя зь іх пайшлі і далей, зьдзяйсьняючы рукапакладаньне жанчын, вызнаюць садамію і зьдзяйсьняюць хіратоніі садамітаў і іншыя парушэньне правілаў?

Сьвц. Рыгор нас папераджае, каб мы не зрабіліся атэістамі. Прыслухаемся лі мы да яго?