СЬВЯЦІЦЕЛЬ ЯН ЗАЛАТАВУСТ

БЯСЕДА 51

“У апошні ж вялікі дзень сьвята стаяў Ісус і ўсклікнуў, кажучы: хто прагне, ідзі да Мяне і пі; хто веруе ў Мяне, у таго, як сказана ў Пісаньні, “з чэрава пацякуць рэкі вады жывое.”

Ян. (7:32-38)

1. Слухачы Словы Боскага павінны мець гарачую смагу да яго. – 2. Дух Святой быў ужо дадзены людзям Старога Запавету, але апосталы атрымалі яго найбольш цалкам. – 3. Наступствы злосьці. – Жадаючы рабіць зло іншым, людзі робяць пагібель самім сабе. – Зло вылечваецца не злом, а дабром.

1. Прыступаючыя да Боскай пропаведзі і уважлівыя да веры павінны выказваць увагу прагнучых і распальваць у сабе такое ж, як у іх, жаданьне. Праз гэта яны будуць у стане дакладней утрымаць у сабе пропаведзь. Прагнучыя, узяўшы чару, выпіваюць яе з запалам, і тады толькі сьцішваюцца. Так і тыя, якія слухаюць Боскія словы, калі будуць прымаць іх з смагаю, ніколі не адстануць ад іх першых, чым цалкам насыцяцца. А што заўсёды павінны прагнуць і прагнуць, аб гэтым сказана: “Дабрашчасныя тыя, хто жадае і прагне праўды, бо яны спатоляцца.” (Мц.5:6).

І тут Хрыстос кажа: “хто прагне, ідзі да Мяне і пі”. Гэтыя словы азначаюць: Я нікога не ваблю прымусам і гвалтам; але хто мае вялікую стараннасьць, хто палымнее жаданьнем, таго Я заклікаю. Але чаму евангеліст заўважыў, што (гэта было) “у апошні вялікі дзень”? Таму, што першы і апошні дні былі вялікімі, а сярэднія паміж імі большаю часткай пражытыя былі ў забавах. Чаму жа кажа: “у апошні”? Таму, што ў гэты дзень усе былі ў зборы. У першы дзень (Госпад) яшчэ не прыйшоў, растлумачыўшы Сваім вучням і чыньнік гэтага. У другі жа і ў трэці дзень, Ён не кажа нічога такога, каб не марнаваць дарма слоў, бо (жыды ў гэтыя дні) аддаваліся забавам. Але ў апошні дзень, калі яны вярталіся дадому, Ён дае ім пажаданьне да выратаваньня і гучна кажа, часткай для таго, каб паказаць Сваю адвагу, часткай па чыньніку вялікай шматлюднасьці.

А каб паказаць, што Ён кажа аб піцьці духоўным, далучае: “хто верыць у Мяне, у таго, як сказанае ў Пісаньні, з улоньня пацякуць рэкі вады жывой”. Улоньнем называе тут сэрца, падобна таму, як і ў іншым месцы гаворыцца: “і закон Твой у мяне ў сэрцы” (Пс.39:9). Але дзе сказанае ў Пісаньні: “у таго з улоньня пацякуць рэкі вады жывой”? Нідзе. Што жа значаць словы: “хто верыць у Мяне, як сказанае ў Пісаньні”? Тут трэба паставіць кропку, так каб словы – “у таго з улоньня пацякуць рэкі” – былі выслоўем самога Хрыста. Бо шматлікія казалі: “гэта Хрыстос” (верш. 41), і яшчэ: “калі прыйдзе Хрыстос, няўжо створыць больш знакаў” (верш.31), то Ён паказвае, што павінна мець права спазнаньня і пераконвацца не толькі цудамі, колькі Пісаньнем. Сапраўды, шматлікія, хоць і бачылі Яго цуды робячым, аднак жа не прымалі за Хрыста, а наадварот гатовыя былі сказаць “ці не сказана ў Пісаньні, што Хрыстос прыйдзе ад насеньня Давыдава” (Ян.7:42)?

Таму Хрыстос вельмі часта зьвяртаўся да Пісаньня, жадаючы паказаць, што не пазьбягае доказаў ад Пісаньня; Таму жа і зараз адсылае іх да Пісаньня. Такім чынам, вышэй Ён казаў: “дасьледуйце Пісаньні” (Ян.5:39), і яшчэ: “у прарокаў напісана: і будуць усё навучаныя Богам” (Ян.6:45), таксама: “ёсьць на вас абвінаваўца Майсей” (Ян.5:45). Роўным чынам і тут кажа: “у таго, як сказанае ў Пісаньні, з улоньня пацякуць рэкі”, паказваючы гэтымі словамі на багацьце і веліч дабрыні. Гэта жа самае Ён і ў іншым месцы выяўляе словамі: “зробіцца ў ім крыніцай вады, бягучай у жыцьцё вечнае” (Ян.4:14), г.з. (верачы ў Яго) будзе мець вялікую дабрыню. Такім чынам, у тым месцы Ён заве яе жыцьцём вечным, а тут вадою жывою. Жывою жа заве яе таму, што яна заўсёды дзейсная. Дабрыня Духу, калі увойдзе ў душу і зацьвердзіцца ў ёй, цячэ мацней усякай крыніцы, не спыняецца, не высільваецца і не скончыцца.

Такім чынам, каб паказаць і бясконцасьць падарунка дабрыні і разам невымоўную яе дзейснасьць, Ён назваў яе крыніцай і рэкамі, – не адною ракою, але незьлічонымі. А у тым месцы (Ян.4:14) багацьце Ён прадставіў пад выявай плыні. І усялякі ясна убачыць ісьціну сказанага, калі прадставіць сабе мудрасьць Стэфана, мову Пятра, сілу Паўла, – як нішто іх не спыняла, нішто не утрымлівала, ні лютасьць народная, ні паўстаньні тыранаў, ні падкопы дэманаў, ні штодзённыя сьмерці, і як, наадварот, яны, падобна рэкам, якія нясуцца з вялікім імкненьнем, усё захаплялі усьлед за сабою. “Гэтае сказаў Ён аб Духу, Якога”, кажа, “мелі прыняць верныя: бо яшчэ не было на іх Духу Сьвятога” (Ян.7:39). Як жа прарокі прарочылі і дзеялі незьлічоныя цуды? Апосталы выганялі (дэманаў) не Духам, але уладай, атрыманай ад Хрыста, як Ён сам кажа: “калі Я [сілаю] злога выганяю нячысьцікаў, то сыны вашы чыёю [сілаю] выганяюць” (Мц.12:27)? А гэта Ён казаў з тым. каб паказаць, што перш крыжа не усё выганялі (дэманаў) Духам, але атрыманаю ад Яго (Хрыста) уладай. Таму, калі Ён жадаў паслаць іх, то сказаў: “прыміце Духа Сьвятога”(Ян.20:22), як і ў іншым месцы сказанае: “зышоў на іх Дух Сьвяты” (Дз.19:6), і тады сталі дзеяць цуды.

2. А калі пасылаў іх (перш пакуты), тады не сказанае, што Ён даў ім Духа Сьвятога, але – “даў ім уладу”, кажучы: “пракажоных чысьціце, мёртвых уваскрашайце, нячысьцікаў выганяйце; дарма атрымалі, дарма давайце” (Мц.10:1-8). Адносна жа прарокаў усімі прызнана, што яны мелі падарунак Сьвятога Духа; але гэтая дабрыня высілілася, адступіла і вычарпалася на зямлі з таго дня, як сказанае было: “пакідаецца вам дом ваш пусты” (Мц.23:38). Зрэшты, і перш гэтага дня, яна ужо пачала рабіцца рэдкай. Бо ў іх (жыдоў) не было ужо прарока, і дабрыня не ахінала іх сьвятыні.

Такім чынам, Дух Сьвяты быў адняты, а паміж тым пасьля Ён меў выліцца багата, і гэтае выліваньне пачалося пасьля крыжа, не толькі з багацьцем, але і з вялікімі здольнасьцямі [ды і сапраўды цудоўней быў падарунак, калі, напрыклад, сказанае: “не ведаеце, якога вы духу” (Лк.9:55); і ізноў: “таму што вы не прынялі духу рабства, але прынялі Духу усынаўленьня” (Рым.8:15); старажытныя, хоць самі і мелі Духа, але іншым не паведамлялі; наадварот, апосталы напоўніліся Духам незьлічонае мноства], – таму, кажу, (вернікі) меліся атрымаць такую дабрыню, але яна не была яшчэ падараваная, то і сказанае: “бо яшчэ не было Духа Сьвятога”.

Такім чынам, паказваючы на гэтую дабрыню, евангеліст сказаў: “бо яшчэ не было Духа Сьвятога”, г.з. не быў яшчэ падараваны, “таму што Ісус яшчэ не быў услаўлены” (Ян.7:39), – называючы славай крыж. Мы былі ворагамі і грэшнікамі, былі пазбаўленыя падарунка Боскага і зрабіліся ненавіснымі Богу; а дабрыня ёсьць сьведчаньне прымірэньня, і падарунак падаецца не ворагам і асобам ненавісным, але сябрам і людзям добрадагадзіўшым. Таму належала перш прынесьціся за нас ахвяру, разбурыцца варожасьці ў целе, і нам зрабіцца сябрамі Боскімі, і тады ужо атрымаць гэты падарунак. Калі так было пры зароку, дадзеным Аўрааму, то тым больш пры дабрыні. Паказваючы гэта, Павел кажа: “калі зацьверджаныя на законе ёсьць спадчыньнікі, то дарэмная вера, бо закон вырабляе гнеў” (Рым.4:14-15). Словы яго значаць наступнае: абяцаў Бог Аўрааму і насеньню яго даць зямлю; але нашчадкі зрабіліся нявартымі гэтага зароку і не маглі добрадагадзіць уласнай працай.

Таму прыйшла вера – справа не цяжкая, каб прыцягнуць дабрыню і каб не адпалі зарокі. “Такім чынам па веры”, працягвае апостал, “каб [было] па міласьці, каб зарок быў няўхільны” (Рым.4:16). Таму – “па міласьці”, што не маглі (прыдбаць гэтага) справамі. Але чаму, сказаўшы: па Пісаньні, не прыводзіць самога сьведчаньня? Таму, штожыды былі заражаныя зьменлівымі паняцьцямі. Адны казалі: “Ён прарок”, іншыя: “спакушае народ2, іншыя: не ад Галілеі “Хрыстос прыйдзе”, але “з Віфляема", яшчэ іншыя: “Хрыстос жа калі прыйдзе, ніхто не будзе ведаць, адкуль Ён”; словам – меркаваньні былі разнастайныя, як звычайна бывае ва усхваляваным народзе. Так, яны і ўслухоўваліся ў тое, што гаварылася, не належным чынам і не з тым, каб пазнаць ісьціну. Таму-та Ён нічога не адказвае ім, хоць яны кажуць: “няўжо з Галілеі Хрыстос прыйдзе” (Ян.7:41)? А Нафанаіла, які выказаўся мацней і ашаламляючы – “з Назарэта ці можа быць што добрае” (Ян.1:46)? – пахваліў, як праўдзівага ізраільцяніна. Яны, роўна як і тыя, адказваючыя Нікадзіму: “разгледзь і убачыш, што з Галілеі не прыходзіць прарок” (Ян.7:52), казалі гэта не з тым, каб пазнаць ісьціну, але каб толькі аспрэчыць меркаваньне аб Хрысьце; а ён (Нафанаіл) казаў гэта таму, што любіў ісьціну і ў дакладнасьці ведаў усе старажытныя Пісаньні.

Такім чынам, яны мелі адну толькі мэту - аспрэчыць тое, што Ён ёсьць Хрыстос, то Ён нічога і не адкрыў ім. Прытым, тыя, якія і сабе самім супярэчылі, кажучы часам: "ніхто не будзе ведаць, адкуль Ён", а часам – “з Віфляема”, відавочна сталі бы пярэчыць і пасьля таго, як пазналі б ісьціну. Хай яны не ведалі месца, менавіта - што Ён з Віфляема, бо Ён жыл у Назарэце, хоць і гэта для іх не выбачальна, таму што Ён не тамака нарадзіўся: але няўжо яны не ведалі і роду Яго, менавіта – што Ён з дому і племя Давыда? Як жа яны казалі: “ці не сказана ў Пісаньні, што Хрыстос прыйдзе ад насеньня Давыда” (Ян.7:42)? Але тымі словамі яны і гэта жадалі схаваць, таму што аб усім казалі зламысна. Чаму б ім, прыйшоўшы да Яго, не сказаць: мы усяму іншаму дзівімся ў Табе, але ты загадваеш верыць у Цябе па Пісаньнях, то скажы, якім чынам Пісаньні кажуць, што Хрыстос павінен прыйсьці з Віфляема, паміж тым як Ты прыйшоў з Галілеі? Але яны нічога такога не сказалі, а наадварот усё кажуць з злым намерам. А што яны не шукалі ісьціны і не жадалі пазнаць яе, евангеліст адразу далучыў: “некаторыя жадалі схапіць Яго; але ніхто не наклаў на Яго рук” (Ян.7:44). Калі ужо нішто іншае, прынамсы гэта магло прывесьці іх у замілаваньне; але яны не замілаваліся, як кажа прарок: “панасілі і не спыняліся” (Пс.34:15).

3. Такая-т злосьць! Нічаму не жадае саступіць, да аднаго толькі імкнецца – загубіць таго, хто падвергнуўся нянавісьці. Але што кажа Пісаньне? “Хто рые яму, той зваліцца ў яе” (Прып.26:27). Гэта спраўдзілася і тады. Яны жадалі загубіць Хрыста, каб зьнішчыць Яго пропаведзь; а здарылася адваротнае. Пропаведзь, па дабрыні Хрыстовай, квітнее; а ў іх усё зьнікла і загінула: яны і пазбавіліся і айчыны, і волі, і бясьпекі, і Богаслужэньні, страцілі усякі дастатак, і зрабіліся рабамі і палонным. Такім чынам, ведаючы гэта, ніколі не будзем злыя намеры выдумляць супраць іншых, памятаючы, што мы вышукоўваем праз гэта меч супраць сябе саміх і наносім сабе найглыбокую рану. Але цябе абразіў хто-небудзь, і ты жадаеш яму адпомсьціць?

Не помсьці. Такім толькі чынам ты сапраўды будзеш у стане адпомсьціць. Калі жа будзеш сам помсьціць, тады не адпомсьціш. І не думай, што гэтыя словы - загадка; не, гэта - ісьціна. Як і якім чынам? Так, што калі ты не помсьціш, тады робіш Бога ворагам яму (крыўдніку); а калі сам помсьціш, тады гэтага ужо не бывае. “Мне помста, Я адплачу, кажа Гасподзь.” (Рым.12:19). Калі мы маем рабоў, і яны, пасварыўшыся паміж сабою, не нам пададуць расправу і пакараньне, а прысвояць іх сабе самім, то хоць бы яны пасьля тысячу разоў прыступалі да нас, мы не толькі не помсьцім за іх, а наадварот яшчэ гневаемся на іх, называючы іх валацугамі і забіякамі. Усё, кажы мы ім, мусілі падаць нам; але паколькі ты перш адпомсьціў сам за сябе, то ужо не дакучай нам.

Тым больш кажа гэта Бог, Які загадаў усё падаваць Яму. Ды і ці не сорамна, што мы ад сваіх рабоў патрабуем такой любамудрасьці і паслухмянства, а Госпаду не прадстаўляем таго, чаго патрабуем сабе ад рабоў? Гэта я кажу таму, што вы схільныя помсьціць адзін аднаму; паміж тым, хто праўдзіва любамудруе, той не павінен гэтага рабіць, а наадварот павінен прабачаць і пакідаць грахі, хоць бы за гэта і не было той вялікай узнагароды - адпушчэньня уласных грахоў. Калі ты асуджаеш зграшыўшага, то навошта ж, скажы мне, сам грашыш і упадаеш у тое ж самае? Ці абразіў хто цябе? Не абражай яго узаемна; інакш сам сябе абразіш. Ці стукнуў хто цябе? Не плаці яму тым жа; інакш паміж вамі не будзе адрозьненьня. Ці засмуціў хто цябе? Не засмучай яго з свайго боку, таму што прыбытку ад гэтага няма ніякай, паміж тым ты ізноў зробісься падобным яму. Толькі тады ты ў стане будзеш разумець яго, калі перанясеш крыўду спакойна і з пакорнасьцю; толькі праз гэта ты засароміш яго і утаймуеш яго гнеў. Ніхто не вылечвае зло злом, але зло дабром. Так любамудруюць і некаторыя з язычнікаў. Калі жа ў недасканалых розумам язычнікаў такая любамудрасьць, то пасаромеемся быць горш за іх.

Шматлікія з іх былі пакрыўджаныя, і пераносілі крыўды. Шматлікія былі абгавораныя, і не помсьцілі; падвяргаліся паклёпам, і дабрадзеялі. Але я баюся не мала, каб некаторыя з іх не апынуліся вышэй нас па жыцьці і праз тое не павялічылі нашага пакараньня. На самай справе, калі мы, якія атрымалі Духу, чакаем царства, любамудрагелім аб нябёсах, не баімся пекла, маем наказ быць анёламі, карыстаемся таемніцамі, - калі мы не дасягнем нават да іх дабрадзейнасьці, то якое будзем мець выбачэньне? Калі нам павінна пераўзыходзіць жыдоў, бо сказанае: “калі праведнасьць ваша не пераважыць праведнасьці кніжнікаў і фарысэяў, дык ня ўвойдзеце вы ў Царства Нябеснае.” (Мц.5:20), то тым больш язычнікаў. Калі (павінны мы пераўзыходзіць) фарысэяў, то тым больш - няверных. Калі жа і ў тым выпадку. Калі мы не перасягнем па жыцьці жыдоў, для нас прыгатавана царства нябеснае, то як спадобімся дасягнуць яго, калі апынёмся горш і язычнікаў?

Выдалім жа ад сябе усякую раздражняльнасьць, і гнеў, і лютасьць. “Пісаць вам пра гэта самае мне ня цяжка, а вам карысна” (Піл.3:1). І лекары ужываюць некалькі разоў адны і таксама лекі. Так і мы не перастанем адно і таксама выклікаць, аб адным і тым жа нагадваць, вучыць, умольваць. Бо ў нас шмат жыцьцёвых клопатаў, якія могуць прыводзіць нас у забыцьцё; а таму і навучаньне нам трэба сталае. А што мы не дарма і не без карысьці зьбіраемся тут, сапраўдны доказ на гэта ў справах, каб праз тое спадабніцца і будучых выгод, па дабрыні і чалавекалюбству Госпада нашага Ісуса Хрыста, праз Якога і з Якім Айцу з Сьвятым Духам слава цяпер і заўсёды, і на вякі вякоў. Амін.