СЛОВА НА НАРАДЖЭНЬНЕ ЎСЯСЬВЯТОЙ БАГАРОДЗІЦЫ

сьвяціцель Андрэй Крыцкі

Цяперашняе сьвята ёсьць дзеля нас пачаткам сьвятаў. Будучы мяжой закону і правобразам, яно разам з тым служыць брамай да мілаты і праўды. Абвяшчаючы славу дзявоцтва, гэта богаабраны дзень прапануе ўсяму стварэньню агульную радасьць. Майце дзёрзкасьць, кажа ён, гэта сьвята нараджэньня Дзевы, і зь ім абнаўленьня роду чалавечага. Дзева нараджаецца і рыхтуецца быць маці Ўладара ўсіх – Бога. Дзева робіцца пасярэдніцай паміж веліччу Боскасьці і нямогласьцю плоці.

Ды весяліцца ж цяпер усялякае стварэньне, ды сьвяткуе ўся прырода. Ды радуецца неба вышэйшае, і “воблакі ды крапяць праўду” (Іс. 45:8), ды “падаюць горы салодкасьць” (Ам. 9:13), “і гудзеце, горы, ад радасьці; бо суцешыў Гасподзь народ Свой і памілаваў пакутнікаў Сваіх” (Іс. 49:13), і “паслаў моцнага выратавальніка нам, нашчадка Давіда, слугі Свайго” (Лк. 1:69) – усячыстую і недатыкальную мужчынамі Дзеву, ад якой нарадзіцца Хрыстос, надзея і выратаваньне язычнікаў. Ды радуецца цяпер усялякая ўдзячная душа і пакліча ўсё стварэньне на свае абнаўленьне і аднаўленьне. Цяпер Стваральнік усяго ўладкаваў створаны храм, і стварэньне рыхтуецца ў новае Боскае жыльлё Творцы. Цяпер выгнаная з краіны асалоды прырода наш прыме пачатак абагаўленьня і рука імкнецца ўзьнесьціся да найвысокае славе. Цяпер Адам прыносіць ад нас і за нас першае Богу – Марыю, у якой новы Адам без насеньня робіцца хлебам дзеля аднаўленьня роду чалавечага. Цяпер адчыняецца вялікія нетры дзявоцтва і царква, па вобразу шлюбнае, упрыгожваецца чыстым бісэрам праўдзівае нявіннасьці. Цяпер сыны чалавечыя прымаюць першабытны дарунак вобразу і падабенства Боскага: боская прыгажосьць, пашкоджаная брудам граху, павяртаецца чалавеку праз саюз прыроды чалавечай зь народжаным Марыяй “прыгажэйшага за сыноў чалавечых” (Пс. 44:3), – і чалавек прымае ранейшы богаствораны і богападобны выгляд. Цяпер няплодная, звыш чаканьня, робіцца маці і нарадзіўшы Нарадзіўшую без мужа, асьвячае натуральнае нараджэньне. Цяпер, па прароцтву, галіна Давыда ўзрасла з расквітнеўшага жазла Арона, каб узрасьціць нам жазло сілы – Хрыста. Цяпер ад Юды і Давыда адбываецца Дзева Юначка, выяўляючы сабой царскую і сьвятарскую годнасьць Таго, Хто прыняў на Сябе сьвятарства Арона па “падабенстве Мелхісэдэкавым” (Жыд. 7:15). Цяпер мілата ўзвысіла ў годнасьці таямнічы эфор Боскага сьвятарства, зрабіўшы яго з тканіны царскага насеньня. Каротка кажучы, цяпер пачынаецца аднаўленьне прыроды нашае, і зрабіўшыся трухлявым сьвет, прымаючы годную Бога асьвету, атрымлівае пачатак другога боскага тварэньня.

Чалавек першапачаткова быў створаны дасканалым: але прырода ягоная згубіла сваю ўроджаную годнасьць, пазбавілася мілаты праз грэх непаслушэнства. За гэта мы і былі выгнаныя з краіны жыцьця і замест райскае асалоды атрымалі жыцьцё часовае, як спадчыну роду, а зь ёй сьмерць і тленьне роду нашага. Усе палюбілі зямлю і пачалі аддаваць ёй перавагу прад небам, такім чынам не засталося аніякай надзеі на выратаваньне, апрача вышэйшае дапамогі. Ні натуральны, ні напісаны закон, ні палымяныя словы прарокаў няздатныя былі вылечыць хваробу. Ніхто не ведаў, як выправіць прыроду чалавека, і пасродкам чаго зручна было б узьвесьці яе да першабытнае дасканаласьці, пакуль Творца не пажадаў як бы зноў стварыць стрункі і прыгожы сьвет, зьнішчыць сілу граху, што ўварвалася ў старажытнасьці і нарадзіла сьмерць, і падарыць нам дзівоснае, свабоднае і абсалютна пазбаўленае запалаў жыцьцё, праз аднаўленьне наша ў хрышчэньні боскага нараджэньня. Але як бы перадалася нам гэтае вялікае і найбольш праслаўленае дабро, настолькі адпаведнае законам Боскасьці, калі б Бог не зьявіўся нам у плоці, не аддаўся законам прыроды і не пажадаў усяліцца і пажыць зь намі вядомым Яму чынам. А як бы ўсё гэта здолела б прыйсьці ў выкананьне, калі б раней не паслужыла таямніцы чыстая і нявінная Дзева, якія ўмясьціла б ва ўлоньні сваёй няўмяшчальнага, па закону перабольшваючага ўсе законы прыроды? І здолела б паслужыць дзеля гэтае таямніцы нейкая іншая дзяўчына, апрача той адзінай, якая раней ўсіх родаў была абраная Творцам прыроды? Гэтая Дзева ёсьць Багародзіца Марыя, Богам праслаўленая, зь улоньня якой выйшаў у плоці Усябоскі, і якую Сам Ён уладкаваў цудоўным храмам дзеля Сябе. Яна зачала без насеньня і нарадзіла нятленна, таму што яе Сын быў Богам, хоць і нарадзіўся ў плоці, без зьмяшэньня і хваробаў. Гэтая Маці, сапраўды, не пазнала болі нараджэньня, уласьцівых парадзіхам і дзівосна сілкавала малаком Сына, народжанага без мужа. Дзева, нарадзіўшы зачатага без насеньня, заставалася нявіннае. Таму, праўдзіва гэтая Дзева завецца Багародзіцай: нявіннасьць Яе шануецца і нараджэньне сьвяткуецца. Бог, зьяднаўшыся з чалавекам і зьяўляючыся ў плоці, даруе Дзеве Марыі Сваю ўласную славу. Жаночая сутнасьць раптам вызваляецца ад першай клятвы, і як першае ўвяло грэх, так першае ж пачынае выратаваньне.

Хто ж гэтая Дзева і ад якіх бацькоў адбылася? Скажам аб гэтым коратка, узгадаўшы, па магчымасьці, тое, што расказваецца аб ёй. Марыя, слава ўсіх, нарадзілася ад роду Давыда, а ад насеньня Якіма. Яна паходзіць ад Евы, а была дачкой Ганны. Якім быў мужам набожным, выхаваны ў законе Божым, жывучы цнатліва і ходзячы прад Богам, ён, прынамсі, састарэўся бязьдзетным. Таксама і Ганны была жонкай любячай Бога, жыўшая зь мужам сваім ва ўсялякае чысьціні, але яна пакідалася няплоднае. Прызнаючы першым і адзіным сваім абавязкам шанаваць запаветы Госпада, Ганна, аднак, штодзённа ўражалася джалам няплоднасьці, сумавала і пакутавала, носячы зьнявагу бязьдзетнасьці. Так Якім і Ганна наракалі аб тым, што нямелі нашчадка роду свайго, тым ня менее іскра надзеі яшчэ не згасла ў іх абсалютна: абодва яны ўздымалі малітву да Бога аб дараваньні ім дзіцяці дзеля працягу насеньня іхняга, – абодва пераймалі пачутай некалі малітве Ганны (1 Цар. 1:10), не адыходзілі ад храму, старана просячы Бога, каб Ён падараваў плод бязьдзетным. І не пакідалі яны сваіх намаганьняў, пакуль не атрымалі жаданага. Сапраўды, Падаўца падарункаў не пагрэбаваў дарункам надзеі. Хуткая сіла хутка паўстала на дапамогу да праліваючых сьлёзы замілаваньня і смутку прад Богам і састарэлую пару зрабіла здольнае да ўзрастаньня плоду. Такім чынам, ад няплодных і высахлых бацькоў, як бы ад арашоных дрэваў, узрос дзеля нас прыслаўны плод – усянявінная Дзева. Сувязь няплоднасьці разбурыліся: малітва звыш чаканьня апынулася плоднай, няплодная нарадзіла плод, бязьдзетная зрабілася шчасьлівае маці. Паколькі ж узрасьціўшая зь улоньня свайго Колас нятленьня адбылася ад няплоднае маці, то бацькі ў першым квітненьні Яе ўзросту прывялі Яе ў храм і прысьвяцілі Богу. Зьдзяйсьняўшы тады чарговае служэньне сьвятар, пазнаўшы хор дзяўчатак, што крочылі прад і пасьля Дзевы, узрадаваўся і ўзьвесяліўся, бачачы як бы дзейнае выкананьня Боскіх абяцаньняў. Ён пасьвяціў гэтую Дзеву Богу, як годны дар, як нейкую прыемную Богу ахвяру, і, як вялікі скарб выратаваньня, схаваў Яе ў самых патаемных частках храму. Тут Юначка хадзіла ў апраўданьнях Госпада, як у шлюбным палацы, сілкуючыся нябеснае ежай да часу заручын, які быў прадвызначаны раней усіх стагодзьдзяў Тым, Хто, па невымоўнае міласэрнасьці, нарадзіўся ад Яе, і Тым, Хто раней часоў і прасторы Боска нарадзіў Яго, і разам супрыродным і супасадным і сушанаваным Духам Ягоным, а гэта і ёсьць адзіная Боскасьць непадзельная і нязьменная і ні ў чым не адрозьнівалася, апрача асабістых якасьцяў. Такім чынам, нарадзіўшыся ад Дзевы навучыла нас вераваць у Сьвятую Тройцу: адвечнае Слова – Сын уладкаваў у Дзеве Сваё ўвасабленьне, нарадзіўшы Айцец пажадаў гэтае ўвасабленьне ад Юначкі, Дух Сьвяты ахінуў і асьвяціў улоньне неспасьціжным чынам зачаўшай.

Людзі Боскія, сьвяты збор! Ушануем памяць богабацькоў, узьвялічым сілу таямніцы. Кожны зь нас, па дадзенае яму мілаце, ды прынясе годны дарунак гэтае ўрачыстасьці. Бацькі – добрых дзяцей, няплодныя – няплоднасьць граху. Калі хто зь вас бацька, хай пераймае бацьку Ўсясьвятой Дзевы. Маці, сілкуючая сваіх дзяцей, хай радуецца разам з Ганнай, выхаваўшай дзіця, дадзенае ёй па малітве. Пазбаўленая дабраслаўлёнага плоду, хай прыходзіць зь верай да радасьці, што ўзрасла ад Ганны, і галіна няплодная апладатварылася. Дзева, набожна жывучая, хай будзе маці слова, упрыгожваючы словам прыгажосьць душы. “Разам багатыя і бедныя, юнакі і юначкі, старыя зь юнакамі” (Пс. 48:3; 148:12), ды сьвяткуюць ў гонар Юначкі Маці Хрыста Бога. Пасьпяшаемся за ідучымі дзевамі, увойдзем у сьвятое сьвятых. Там сьпее водарная кветка, там Бог прыгатаваў палац дзеля Юначкі. Таму дзевы – блізкія Яе радуюцца, уладкоўваючы будучыню: таму дачкі Сіёну крочаць за Ёй, як за царыцай. Храм адчыніў сьвяцейшую браму, каб прыняць усяўладарную славу, сьвятое сьвятых адчынілася, каб узяць у свае недасягальныя нетры Усясьвятую Маці Ўсясьвятога. Там падрыхтавана дзеля Дзевы ежа цудоўная, нябеснае сілкаваньне прапануе Ёй Той, Хто сам неўзабаве будзе сілкавацца малаком Яе. Сілкавальнікам Юначкі быў Дух Сьвяты да таго часу, калі патомак Давыда – Іосіф заручыўся зь Дачкой Давыда, і Яна прыняла словы Гаўрыіла замест насеньня, пасьля чаго была недатыкальнае шлюбу, зьяўляючыся маючай ва ўлоньні і нарадзіла Сына, не згубіўшы нявіннасьці, паколькі нарадзіўшыся ад Яе захаваў і пасьля нараджэньня непашкоджанымі знакі дзявоцтва. Ён ёсьць Ісус Хрыстос, праўдзівы Бог. Яму слава, гонар і пакланеньне зь Айцом і Сьвятым Духам, цяпер і заўсёды, і на вякі вякоў. Амін.

БЯСЕДА НА ВЫРАТАВАЛЬНАЕ НАРАДЖЭНЬНЕ БАГАРОДЗІЦЫ І ЗАЎСЁДЫ ДЗЕВЫ МАРЫІ

сьвяціцель Рыгор Палама.

1. Сапраўды, усялякі час зьяўляецца зручным для таго, каб пакласьці пачатак выратавальнаму ладу жыцьця і паказваючы гэта, вялікі Павал казаў: “Сёньня бліжэй да нас выратаваньне, чым тады, калі мы ўверавалі. Ноч прайшла, а дзень наблізіўся: дык вось, адкінем дзеі цямна і апранемся ў зброю сьвятла. Як удзень, будзем паводзіць сябе прыстойна: ні ў аб'ядзеньні і п'янстве, ні ў распусьце і блудзе, ні ў свары і зайздрасьці; але апранецеся ў Госпада (нашага) Ісуса Хрыста, і клопат пра цела не ператварайце ў пахаценьні.” (Рым. 13:11 – 13); не адзін нейкі вызначаны час альбо дзень называе добрым дзеля выратаваньня, але (кажа, што) пасьля зьяўленьня Госпада і Бога, і Выратавальніка нашага Ісуса Хрыста, усялякі час зьяўляецца добрым для гэтага. Таму што, як зь узыходам пачуцьцёвага сонца, для людзей надыходзіць час дзеля цялеснае дзейнасьці, – як прамовіў Давыд: “Устае сонца… выходзіць чалавек на дзеі свае і на працу сваю да вечара.” (Пс. 103:22 – 23); – так і калі зазьзяла нам у плоці Сонца Праўды, пасьля зьяўленьня Ягонага, усялякі час уяўляецца добрым дзеля духоўнае дзеі, што той жа Прарок ў іншым месцы паказваючы, – пасьля таго, як казаў аб прыходзе Ўладыкі: “Камень, які адкінулі будаўнікі, зрабіўся галавою вугла.” – працягнуў: “Гэты дзень стварыў Гасподзь: парадуемся і ўзьвесялімся ў дзень гэты!” (Пс. 117:22, 24) Але пры пачуцьцёвым сонцы, якое быццам зьнікае ноччу, “сыдзе”, прамаўляе, “на дзеі свае і на працу сваю да вечара”; Сонца ж Праўды, будучы несыходзячым, і, па слову Апостала, “у Якога няма перамены, ані ценю пераменнасьці.” (Як. 1:17), уяўляе зручнасьць часу дзеля духоўнае дзеі непарыўным.

2. Калі ж належыць вылучыць час найбольш спрыяльны зь іншых, як, напрыклад, і бывае час сяўбы і час жніва, час насаджэньня і час збору пладоў, і час усялякае іншае працы, так і ў адносінах добрае справы адшукаеш, што і адносна яе па рознаму ўладкаваны час. Зараз – час восені, і ў ёй належнае месца займае гэты месяц (верасень), які ёсьць дзеля нас першым месяцам і пачаткам году, калі і справа нашага выратаваньня атрымала свой пачатак, што мы і сьвяткуем сёньня. Таму што сёньня нашага па мілаце пакліканьня і аднаўленьня мы і зьдзяйсьняем першае сьвятое сьвяткаваньне і ўрачыстасьць, зь якім пачало збывацца ўсё новае, і нязьменна зьмяняць часовае падзаконнае, і дух – літару, і праўда – цень.

3. Таму што сёньня адчыніўся новы Сьвет і цудоўны Рай, у Якім увасобіўся і ад Якога нарадзіўся Новы Адам дзеля зьяднаньня старажытнага і абнаўленьня ўсяго сусьвету; Новы Адам, Якога не спакусіш, але Які Сам абхітрыць падманшчыка (д’ябла) і даруе свабоду тым, якія на падставе спакушэньня (іх д’яблам) падверглі сябе палону граху. Сёньня падрыхтавана на зямлі дзіўная Кніга, не напісаньне слоў, але здольная насіць Само Жывучае Слова; і слова – не ў паветры лятаючае, але – Нябеснае; не асуджанае на зьнікненьне, але – слухаючых Яго збаўляючае ад згубы; не – ад руху чалавечага языка, але – ад Бога Айца адвечна народжанае. Сёньня бачна бывае Адушаўлёная Няствораная Боская Скінія і Славесны і Духоўны Ківот, сапраўды “дае вам сапраўдны хлеб зь нябёсаў жыцьцё сьвету” (Ян 6:32, 33). Сёньня, як гаворыцца ў Псальме: “Вернасьць і мілата сустрэнуцца” (Пс. 84:11) – сапраўдная Прыгажосьць існуючага ад пачатку чалавечае шляхетнасьці – “справядлівасьць і мір пацалуюцца”, Тая Праўда, Якога і самога кіраўніка ілжы і існуючы пачатак ілжы выгнала, як несправядліва асуджаная і праўдзіва судзячая, і зьвязаўшая моцнага ў злу і сасуды ягоныя скрала і пераплавіўшая іх і зрабіўшая іх здольнымі зьмясьціць у сябе Боскую праведнасьць; і такім чынам, верай у Яго апраўдала палонных граху, узьняла іх дзеля вечнага знаходжаньня зь Сабой, князя ж злу, зьвязаўшы непарушнымі ланцугамі, аддала вечнаму і цёмнаму полымю. Сёньня ўзрос, прадказаны ў прароцтве Ісаі, “Пасынак ад кораня Есэевага” (Іс. 11:1), ад Якога “Галіна вырасьце”, галіна, не датычнае завяданьню, але і наша сутнасьць – завяўшая і праз гэта пазбаўленая неўвядальнага месца асалоды – зноў паклікаўшы і ўзводзячы да квітненьня, і даруючы яму вечнае квітненьне, і ўзводзячы на нябёсы, і ўводзячы ў рай. Жазло ж – з дапамогай Якога Вялікі Пастыр скіраваў слоўную паству на вечныя пашы; Жазло – абапёршыся на Якое наша сутнасьць, скінуўшы зь сябе старажытную трухлявасьць і нямогласьць, лёгка крочыць на неба, пакідаючы зямлю ўнізе дзеля тых, якія схіліліся да зямлі, як пазбаўленыя апоры.

4. Але – які гэта Новы Сьвет, цудоўны Рай, дзівосная Кніга, Адушаўлёная Боская Скінія і Ківот, Ісьціна (зазьзяўшая) ад зямлі, праслаўленае Жазло Есэя? – Гэта – раней нараджэньня і пасьля нараджэньня Заўсёды Дзева Юначка, Нараджэньне Якой ад няплодных бацькоў мы сёньня сьвяткуем. Якім і Ганна, жывучы адзін з адной і будучы непарочнымі прад Богам, аднак, ад таго, што былі няплоднымі, здаваліся ізраільцянам годнымі зьнявагі. Таму што паколькі надзея на несьмяротнасьць яшчэ не была ўласьцівай, то таму пераемнасьць роду здавалася найбольш неабходнае справай. Цяпер жа, калі нарадзілася ўжо Гэтая Юначка, праз Таго, што Нарадзіўся ад Яе ў дзявоцтве, даравала нам вечнасьць, дзеля нас няма аніякай неабходнасьці ў пераемнасьці праз нараджэньне дзяцей. Але дзеля ізраільцян таго часу шматдзетнасьць здавалася вышэйшае дабрадзейнасьцю, а адсутнасьць дзяцей – такім вялікім злом, што і гэтых Праведнікаў, замест таго, каб хваліць за дабрадзейнасьць, зьняславілі за адсутнасьць дзяцей. Такім чынам, гэтыя Праведнікі, былі вельмі засмучаны ў выніку зьнявагі, і ўзгадаўшы Аўраама і Сару, і іншых, што выпрабавалі вялікі смутак на падставе адсутнасьці дзяцей, а затым узгадаўшы лекі, паслужыўшыя вылячэньнем у такім вялікім смутку, і самі вырашылі прыпасьці да Бога зь маленьнем. І, вось, цнатлівы Якім выдаляецца ў пустэльню і тут пасяліўся і жыве ў посьце, уздымаючы да Бога маленьні аб тым. Каб зрабіцца бацькам; і не саслаб ён у малітве і не сышоў адтуль, раней чым не адчуў выкананьне сваёй просьбы. Такая ж цнатлівая Ганна замыкае сябе ў знаходзячыся паблізу вялікі сад і тут з болем у сэрцы кліча да Госпада: “Пачуй мяне, Божа бацькоў маіх, і дабраславі мяне, як Ты дабраславіў улоньне Сары.” – І пачуў Гасподзь і дабраславіў іх і абяцаў выканаць іх просьбу, і Свае абяцаньне Ён цяпер прывёў у выкананьне і дараваў ім Дзіця, самае цудоўнае зь усіх некалі існаваўшых, Саму Маці Творцы ўсіх, абагавіўшую чалавечы род і зрабіўшую зямлю падобнае на нябёсы, і зрабіўшую Сына Боскага Сынам Чалавечым, а людзей – дзяцьмі Боскімі, як без насеньня зачаўшая ў Сябе і як Пладаносная невымоўна нарадзіўшая Таго, Хто зь існуючага стварыў існуючае і прывёў у добрае існаваньне і не дазваляе гэтаму разбурыцца ў нябыт.

5. Але якая падстава была таму, што Яна адбылася ад няплодных галін? – Каб разбурыць смутак і зьнявагу бацькоў, а таксама прадвыявіць павіннае, дзякуючы Ёй, адбыцца разбурэньне смутку і праклёну, напаткаўшых Прабацькаў роду чалавечага. Як жа і прырода дзёрзкасьць мела б зрабіць агульным (і дзеля іншых дзяцей) тое ўлоньне, у якім знаходзілася і зь якога выйшла Адзіная, што мела Сьвятое Сьвятых Сваім домам і Адзіная, што зрабілася сялібай Стварыўшага сутнасьць? Таму што чаму б (у такім выпадку) не зьявілася б да Яе альбо пасьля Яе Дзева і Маці Боская? – Але як раней Яе і пасьля Яе ніхто не жыў у Сьвятая Сьвятых, як падобна гэтаму і ў іншым матчыным улоньні: ні раней, ні пазьней не быў ношаны ва ўлоньні іншы плод. Паколькі ж належала, каб Маці Боская была разам і Дзевай, і разам з роду Давыда і адпавядала часу, вызначаным дзеля нашага выратаваньня, і гэты час набліжаўся і патрэбна было падрыхтаваць Дзеву, а ў той час не было нікога, хто быў бы ў большай дабрадзейнасьці, чым гэтая няплодная пара, ні хто не быў бы больш шляхетны норавам і родам сярод узводзячых свой род да Давыда, то таму гэтыя бязьдзетныя апынуліся боль прыдатныя чым шматдзетныя; як бы належала, каб усядобрае Дзіця было насімае ва ўлоньне ад бацькоў вялікае дабрадзейнасьці, і Заўсёды Дзева адбылася б ад вельмі цнатлівых, і цнатлівасьць, крочачы зь малітвай і подзьвігам, атрымала плён – зрабіцца бацькам Дзявоцтва, і тое Дзявоцтва, Якое нятленнае плоцьцю, нарадзіла Таго, Хто раней ўсялякага стагодзьдзя Боскасьцю нарадзіўся ад дзявоцкага Айца. О, крылы гэтае малітвы! О, дзёрзкасьць, якую яна атрымала прад Богам! О, сэрцы гэтыя, настолькі цнатлівыя, каб нарадзіць такую малітву, якая папярэднічала такому і такое дасягнуўшая!

6. Але вы, о сьвяты збор, слухачы словаў маіх, мая ў Хрысьці слоўная паства і ніва, прынясіце Боскае Маці дар, належны дню Яе Нараджэньня, а менавіта – зьдзяйсьненьне дабрадзейнасьці і посьпех у ёй: мужчыны і жанчыны, старыя зь юнакамі, багатыя і бедныя, князі і слугі, і наогул – усе людзі і ўсялякі ўзрост, і званьне, і рамёствы, і мастацтва! Няхай ніхто сярод вас не будзе няплодным і не прыносячых пладоў! Ніхто – сухім і няздольным успрыняць духоўнае насеньне, але, наадварот, хай рупліва прыме нябеснае насеньне – выратавальнае слова – і ад сябе ды садзейнічае справай, каб прынесьці нябесны і пажаданы Богу плод! Хай ніхто не дазволіць пачатку дабрадзейнасьці засохнуць! Хай ніхто не выяўляе сваю веру ў Хрыста толькі словамі, таму што “Ня кожны, хто кажа Мне: “Госпадзе! Госпадзе!” увойдзе ў Царства Нябеснае,” – але“той, хто выконвае волю Айца Майго, Які ёсьць у нябёсах.” (Мц. 7:21), і “Ніхто, хто паклаў руку сваю на плуг і азіраецца назад, не надзейны для Царства Божага” (Лк. 9:62)

7. Нявінныя і даўшыя абяцаньні манаскага жыцьця, і вы, робячыя дабро саюзу нявінных, узыходзьце, і наогул, усе жаданьнем пакаяньня дасягайце таго, каб жыць зь ім адным жыцьцём. Шукайце ўсяго ў Богу праз Дзеву, што сёньня нарадзілася дзеля нас, у дзявоцтве нарадзіўшую ў часе, у плоці Таго, Хто раней усялякага стагодзьдзя быў народжаны ад нявіннага Айца; дзеля Яе і ад Яе ўвасобіўшагася адзінага Бога жывога, на Адзінага Яго гледзячы, Ім Адзіным атрымліваючы асалоду, радуючыся надзеяй, у смутку паказваючы цярпеньне, ігуменьням паказваючы послух, служачы адна адной, імкнуцца захоўваць узаемны мір, у засяроджанасьці і малітве і скрусе душы, у псальмах і сьпевах духоўны няспынна знаходзячыся, будучы нявіннымі і дзевамі душой і целам, і ва ўсіх пачуцьцях і думках, і заўсёды ва ўсім выяўляючы духоўны і дзявоцкі вобраз думкі і ўзор жыцьця. Таму што такім чынам, як гаворыцца ў псальме, крочачы ўсьлед за Боскай Маці, вы і паблізу Яе будзеце і ўвойдзеце ў няствораны рукамі храм Нябеснага Цара, у шлюбны палац несьмяротнасьці, заўсёды найбольш мірны і вечны

8. І вы, жывучыя ў шлюбе, не аддавайце сябе цалкам гэтаму сьвету; таму што і дзеля вас Гэты новаствораны і сапраўды найбольш мірны Сьвет, я маю на ўвазе – Боскую Маці, Плод шлюбу, адчыніўся сёньня. Жывучыя ў старасьці, выявіце адпавядаючы старасьці ўзор думкі, і не будзьце (нясьпелымі) юнакамі ў вашых думках і словах, і справах, па думкам плоці і згодна плоці жывучы. Юнакі, пераймайце мудрым і духоўным старцам, такіх шануйце і такім скарайцеся, і не будзьце ў няведаньні адносна таго, якая старасьць – “годная” і такім чынам “маладосьць не бывае пазбаўлена годнасьці годнае старасьці”. Калі ж вы знаходзіцеся ў няведаньні, запытайце Прамудрага Саламона, і вы пачуеце: “Мудрасьць ёсьць сівізна для людзей, і беззаганнае жыцьцё – узрост старасьці” (Прым. 4:9). Тыя, якія набылі нейкую лішку ў гэтых зямных і мімалётных, і нясталых, і лёгка пераходзячых ад адных да іншых дабротах, праз паданьне міласьціны паклапаціцеся атрымаць сябе вечнае жыцьцё; “бо жыцьцё чалавека не залежыць ад лішку ў яго маёмасьці.” (Лк. 12:15) Тыя, хто адчуў нястачу і ў самых неабходных рэчах, багацейце цярпеньнем і ўдзячнасьцю да Бога, каб быць далучаным Ім да дабрашчасных жабракоў, і вы атрымаеце ў спадчыну Царства Нябеснае (Мц. 5:3). Князі, “чынеце суд справядлівы” (Зах. 7:9) і не карыстайцеся сілай супраць вашых падуладных; пакажыце да іх не столькі нават справядлівае, колькі бацькоўскія адносіны, памятайце, што вы зь імі аднаго роду і абодва слугі. І не крочце супраць падпарадкаваньня Царквы і яе вучэньня: таму што яны зьяўляюцца сьцьверджаньнем людзей добрых намераў. Падуладныя, лічыце сваім абавязкам ў адносінах уладаў выконваць толькі тое, што не ёсьць перашкодай абяцанае надзеі на Нябеснае Царства.

9. Наогул усе, як раз зараз прынясіце сьвяткуючай цяпер Дзеве найбольш прыгожы і найбольш адпавядаючы Ёй падарунак: – ваша асьвячэньне і цнатлівасьць цела, набытыя ўстрыманьнем і малітвай. Паглядзіце ўсе, як цнатлівасьць і пост, і малітва ў скрусе, сыходзячыся разам, зрабілі Якіма і Ганну бацькамі Сасуда Боскага, Сасуду настолькі абранага, каб (здолець) пранесьці не толькі Боскае імя, – як гэта пазьней датычылася Паўла (Дзеі 9:15) – але і Яго Самога, Якога і “імя – цуд” (Пс. 8:1). І калі мы будзем моцна трымацца такой самай і іншае дабрадзейнасьці і малітваў, старана і стала знаходзячыся ў храме Божым, то і мы атрымаем дадзеную нам у скарб чысьціню сэрца, умяшчаючую і паказваючую нам Бога (Мц. 5:8). Так і Ісам называючы яе (чысьціню сэрца) і, бываючае дзякуючы ёй, скіраванасьць ад душы да Бога, “прыемным ва ўлоньні духам выратаваньня”, зьвяртаючыся да Бога (з наступнымі словамі): “Былі цяжарныя, пакутавалі, – і нараджалі як бы вецер; шчасьця зямлі ня ўчынілі, і астатнія жыхары сусьвету не загінулі.” (Іс. 26:18) Бачыце, як няплодныя і не нараджаўшыя душы робяцца добрымі ў плоднасьці?

10. Но да прамоўленых слоў Прарок дадае, кажучы: “Не паддамся, але загінуць усе жывучыя на зямлі”, гэта значыцца – жывучыя ў мітусьні зямных думак і запалаў. Такім чынам, калі мы пажадаем, браты, зрабіць нашым домам не зямлю – а неба, і не падаць на зямлю і ў поўзаючы па зямлі грэх, але пажадаем няспынна імкнуцца да боскай вышыні, – то спужаемся Бога, адпрэчым зло, праз добрыя справы зьвернемся да Яго, памкнёмся шляхам устрыманьня і малітвы закрэсьліць у сябе дурныя звычкі і думкі зьмяніць на лепшае (больш годнае), і дух свайго выратаваньня, па словах Прарока, перахварэць і нарадзіць, маючы пакліканай Дапамогай Тую, Якая дзеле малітвы і набожнага ладу жыцьця Яе бацькоў, была даравана ім сёньня; Якая і смутак бацькоў зьмяніла (на радасьць) і зьняла прабацькаўскі праклён і спыніла хваробу Прамаці, без болі ў дзявоцтве нарадзіўшы Хрыста. Якому належыць ўся слава, гонар і пакланеньне зь Адвечным Айцом і Ўсясьвятым Добрым і Жыватворчым Духам, цяпер і заўсёды, і на вякі вякоў. Амін.

СЛОВА НА НАРАДЖЭНЬНЕ УСЯСЬВЯТОЙ БАГАРОДЗІЦЫ

архіяпіскап Лука (Война–Ясянецкі)

Нараджэньне Тваё, Багародзіца Дзева, радасьць абвясьціла ўсяму сусьвету

Ці не здаецца некаторым зь вас перабольшаньнем гэтыя пачатковыя словы трапара цяперашняга вялікага сьвята? Ці не скажаце вы, што не толькі юдаісты, мусульмане і будысты, але нават якія адышоўшыя ад Адзінай, Сьвятой, Саборнай і Апостальскай Царквы лютэране, пратэстанты, і усе сэктанты не адчуваюць ніякай радасьці ў дзень нараджэньня Усясьвяцейшай Багародзіцы, Якую яны лічаць толькі простай набожнай жанчынай, якіх вельмі шмат?

Калі так падумаеце, то я ніяк не пагаджуся зь вамі, бо ў трапары сьвята сказана менавіта пра радасьць усяго сусьвету, а не адной толькі нашай малой зямлі. А сусьвет неабсяжна вялікі, і на начным небе мы бачым незьлічонае мноства зорных сьветаў.

Немагчыма, вядома, думаць, каб усе гэтыя зорныя сьветы былі толькі велізарнымі масамі сьветлае матэрыі, каб усё жыцьцё гэтых незьлічоных бліскучых сьветаў абмяжоўвалася тым, што вядома аб іх нам на зямлі.

Немагчыма думаць, каб толькі адна наша малая зямля была населеная духоўна разумнымі істотамі, а увесь іншы сусьвет не быў заселены нікім. Не сумняваемся ў тым, што усе гэтыя незьлічоныя сьветы, што увесь сусьвет населены невымерна вышэй нас стаячымі бесьцялеснымі сіламі анёльскімі.

І вось для вось гэтых бесьцялесных сіл Нараджэньне Усясьвяцейшай Дзевы Марыі было вялікай, сусьветнае радасьцю.

Нам, жыхарам зямлі, зь нашым вельмі абмежаваным розумам, уласьціва жыць толькі тым, што бачым і чуем на зямлі, і рэдка, рэдка выходзім мы за межы гэтых зямных інтарэсаў.

А бесьцялесным сілам нябесным, Архангелам і Анёлам, даступныя веды і разуменьне значна большыя, чым нам, насельнікам зямлі.

У незьлічоных сьветах уселенай, створанай і кіраванай Богам, адбываюцца вялікія падзеі, не вядомыя нам, але вядомыя бесьцялесным сілам нябесным, падзеі павольна і паступова пазнавальныя імі па меры таго, як яны зьдзяйсьняюцца і разьвіваюцца.

Такой падзеяй была дзеля іх і Нараджэньне Усясьвяцейшай Багародзіцы, якое яны успрынялі як нейкі толькі што разгараючыся сьвітанак нейкай найвялікай Божай справы. А цалкам зразумелі толькі тады, калі зьдзейсьнілася выратаваньне роду чалавечага Крыжам Хрыстовым і Уваскрэсеньнем.

Скончыўшы гэтае тлумачэньне, зьвернемся зноў да тапара вялікага сьвята нашага: “…бо зь Цябе зазьзяла Сонца праўды Хрыстос Бог наш і, разбурыўшы клятву, дае дабраслаўленьне, і зьнішчыўшы сьмерць, дараваў нам жыцьцё вечнае”.

І убачылі жыхары неба толькі што заняўшыся сьвітанак таго вялікага дня, калі зь улоньня Усясьвяцейшай Дзевы зазьзяла Сонца праўды Хрыстос Бог наш, і сумленным Крыжам Ягоным было зьнятч з роду чалавечага праклён Божы за першародны грэх Адама і Евы, калі праслаўленым Уваскрэсеньнем Хрыстовым род чалавечы атрымаў новае дабраслаўленьне, калі Крыж Хрыстоў скасаваў ляжачы на нас цяжар сьмерці, і адкрыўся для нас уваход у Царства Нябеснае, царства вечнай праўды і Боскае славы.

Узьнясём жа усімі сіламі сэрцаў нашых хвалу, і гонар, і бязьмерную падзяка Айцу, і Сыну, і Сьвятому Духу, Сьвятой Тройцы, паклаўшае Нараджэньнем Усясьвяцейшай Багародзіцы пачатак выратаваньня нашага Сынам Божым.

Амін.

АБРАНЫЯ МАЛІТВЫ І ПАВУЧАНЬНІ ЗВЫШГОДНАГА СІЛУЯНА АФОНСКАГА

Божа, адукуй нас Духам Тваім Сьвятым, каб мы ўсе зразумелі любоў Тваю.

* * *

Кто просит у меня молитв, за тех слезно прошу Господа:

Хто просіць у мяне малітваў, за тых сьлёзна прашу Госпада:

“Гасподзь, дай ім Духа Сьвятога, ды пазнаюць Цябе Духам Сьвятым

Гасподзь Міласьцівы, навучы ўсіх нас Духам Тваім Сьвятым жыць па волі Тваёй, каб мы ў Сьвятле Тваім пазналі Цябе, праўдзівага Бога, бо без Сьвятла Твайго мы няздольныя зразумець паўнату любові Тваёй. Адукуй нас мілатой Тваёй, і яна сагрэе сэрцы нашы любоўю да Цябе”.

Уладыка Багатаміласьцівы, даруй нам духа пакоры, каб душы нашы атрымалі спакой у Табе”.

* * *

“Усясьвятая Маці Госпада, выпрасі, Міласьцівая, нам духа пакоры.

Усе сьвятыя, вы жывеце на нябёсах і бачыце славу Госпада, і радуецца дух ваш, – маліцеся, каб і нам быць зь вамі. Імкнецца і мая душа бачыць Госпада і нудзіцца без Яго ў пакоры, як нягодная гэтае дабрыні.

Гасподзь Міласьцівы, Духам Сьвятым навучы нас пакоры Тваёй.

Гасподзь, выпраў нас, як пяшчотная маці выпраўляе сваіх дзяцей малых. Дай усялякае душы пазнаць радасьць Прыходу Твайго і моц дапамогі Тваёй. Дай прахалоду патрабуючым душам народу Твайго, і ўсіх нас навучы Духам Сьвятым ведаць Цябе. Нудзіцца душа чалавечая на зямлі, Гасподзь, і розумам няздольная умацавацца ў Табе, таму што не ведае Цябе і Тваёй дабрыні”.

* * *

“О Гасподзь, навучы нас Духам Тваім Сьвятым быць паслухмянымі, устрыманымі. Дай нас пакаяньня Адама і сьлёзы аб грахах нашых. Дай нам вечна праслаўляць Цябе і дзякаваць Табе. Ты даў нам усячыстае цела Тваё і кроў, каб мы вечна жылі зь Табой, і былі там, дзе Ты ёсьць, і бачыць славу Тваю”.

* * *

“Гасподзь, дай народам усёй зямлі даведацца, як моцна і багата любіш Ты нас і якое цудоўнае жыцьцё даеш Ты веруючым у Цябе.

Памілуй мяне, Божа, упаўшае стварэньне Тваё.

Колькі разоў Ты даваў мне мілату Сваю, і я не захаваў яе, таму што ганарліва душа мая, але душа мая ведае Цябе, Творцу і Бога майго, і таму шукаю Цябе, рыдаючы, як Іосіф аб бацьку сваім Якаву на магіле маці сваёй, калі ўводзілі яго ў рабства Эгіпэцкае.

Я абражаю Цябе грахамі, і Ты сыходзіш ад мяне, і душа мая нудзіцца без Цябе.

О Дух Сьвяты – не пакінь мяне. Калі сыходзіш Ты ад мяне, то кепскія думкі прыходзяць да мяне і нудзіцца душа мая аб Табе да вялікіх сьлёзаў”.

Сколько раз Ты давал мне благодать Свою, и я не хранил ее, потому что тщеславна

* * *

О Усясьвятая Ўладарка Багародзіца. Ты бачыш смутак мой: я абразіў Госпада, і Ён пакінуў мяне. Але малю дабрыню Тваю: выратуй мяне, слугу Твайго.

* * *

Прабач мне, Гасподзь, бо я вельмі нямоглы, і падай мне мір Твой, які Ты даеш слугам Тваім.

* * *

Няздольная мець міру душа мая, калі не будзе маліцца за ворагаў. Душа, навучаная маліцца аб мілаце Боскае, любіць і шкадуе ўсялякае стварэньне, і асабліва чалавека, за якога пакуты прымаў Гасподзь на крыжы і хварэў душой за ўсіх нас.

Гасподзь, навучы мяне любіць ворагаў. Без мілаты Божай няздольныя мы любіць ворагаў, але Дух Сьвяты навучае любові, і тады будзе шкада нават нячысьцікаў: згубілі пакору і любоў да Бога.

Малю вас, выпрабуйце. Хто вас зьневажае, альбо ганьбіць, альбо адымае нешта ваша, альбо прасьледуе Царкву, то маліцеся Госпаду, кажучы: “Гасподзь, усе мы – стварэньні Твае; пашкадуй слуг Тваіх і навярні іх да пакаяньня, – і тады адчувальна будзеш насіць у душы сваёй мілату. У пачатку прымусь сэрца свае любіць ворагаў, і Гасподзь, бачачы добрае жаданьне твае, дапаможа табе ва ўсім, і сам вопыт пакажа табе. А хто задумвае злое аб ворагаў, у тым няма любові Боскае, і не пазнаў ён Бога.

Калі будзеш маліцца за ворагаў, то прыйдзе да цябе мір; а калі будзеш любіць ворагаў, то ведай, што вялікая мілата Боская жыве ў табе, але не кажы яшчэ – дасканалая, але дастатковая дзеля выратаваньня. А калі лаеш ворагаў сваіх, то гэта значыцца, што злы дух жыве ў табе і прыносіць у сэрца твае злыя думкі, бо, як казаў Гасподзь, ад сэрца сыходзяць думкі злыя альбо добрыя.

Добры чалавек думае: усялякі, адышоўшы ад праўды, гіне, і таму яго шкада. А хто не адукаваны Духам Сьвятым любові, той, натуральна, не будзе маліцца за ворагаў. Адукаваны ў любові ад Духа Сьвятога – усё жыцьцё смуткуе аб людзях, якія не выратоўваюцца, і шмат сьлёз пралівае аб народзе, і мілата Боская дае яму сілы любіць ворагаў.

Калі ты не маеш любові; то хоць бы не лай і не праклінай іх і гэта ўжо будзе лепш; а калі нехта праклінае і лае, у тым зразумела жыве злы дух, і калі не пакаецца, то пасьля сьмерці пойдзе туды, дзе знаходзяцца злыя духі. Ды пазбавіць Гасподзь усялякую душу ад такой бяды.

Зразумейце. Гэта так проста. Шкада тых людзей, якія не ведаюць Бога альбо крочаць супраць Бога; сэрца хварэе за іх, і сьлёзы цякуць зь вачэй Нам добра бачна і рай, і пакуту: мы пазналі гэта Духам Сьвятым. Вось і Гасподзь казаў: Царства Боскае ўнутры вас ёсьць (Лк. 17:21). Так яшчэ адсюль пачынаецца вечнае жыцьцё; і пакута вечная адсюль пачынаецца.

* * *

Гасподзь, дай мне Цябе адзінага любіць.

Ты стварыў мяне, Ты адукаваў мяне сьвятым хрышчэньнем. Ты прабачаеш мне грахі і даеш прычасьціцца Усячыстага Цела Твайго і Крыві; дай жа мне моц заўсёды знаходзіцца ў Табе.

Гасподзь, дай мне пакаяньне Адама і Тваю сьвятую пакору.

* * *

Дай, Гасподзь, усім народам Тваім зразумець любоў Тваю і салодкасьць Духа Сьвятого, ды забудуць людзі бяду зямлі, і ды пакінуць усё кепскае і прылепяцца да Цябе любоў, і ды будуць жыць у міры, зьдзяйсьняючы волю Тваю ў славу Тваю.

О Гасподзь, удастой нас дарунка Духа Сьвятога, ды разумеем славу Тваю і будзем жыць на зямлі ў міры і любові, ды не будзе ні злосьці, ні войнаў, ні ворагаў, але адна любоў ды ўладарыць, і не патрэбна будзе ні войска, ці вязьніцы, і лёгка будзе ўсім жыць на зямлі.

* * *

Гасподзь, як Сам Ты маліўся за ворагаў, так і нас Духам Сьвятым навучы любіць ворагаў.

Гасподзь, усе народы – стварэньне рук Тваіх, навярні іх ад варожасьці і злосьці да пакаяньня, ды пазнаюць ўсе любоў Тваю.

Гасподзь, Ты запаведаў любіць ворагаў, але цяжка нам, грэшным, калі зь намі няма Тваёй мілаты.

Гасподзь, пралі на зямлю Тваю мілату; дай усім народам зямлі пазнаць Тваю любоў, пазнаць, што Ты любіш нас, як маці, і болей маці, таму што і маці можа забыцца аб дзяціне сваёй, але Ты ніколі не забываеш, бо Ты бязьмежна любіў стварэньне Сваё, а любоў няздольная забыцца.

Гасподзь Міласьцівы, багацьцем міласьці Тваёй выратуй ўсе народы.

ПРЫПАВЕСЬЦЬ АБ ТАЛЕНТАХ

мітрапаліт Антоні (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа.

Сёньняшняе эвангельскае чытаньне зьяўляецца часткай шэрагу гутарак Хрыстовых аб судзе. Гэтыя гутаркі пачынаюцца яшчэ ў папярэдняй, 24-й частцы Эвангельля ад Мацея. Вучні Выратавальніка, бачачы складнасьць і як быццам неразбуральную крэпасьць гораду Ерусаліму, які расьсьцілаецца пад іх нагамі, калі яны знаходзяцца на гары Эліёнскае, пытаюць Яго пра лёс гэтага гораду. Хрыстос папярэджвае іх пра тое, што ад усёй гэтай крэпасьці і сілы не застанецца нічога, і што ім трэба быць пільнымі, што ім трэба быць гатовымі. Далей дае Ён ім тры прыпавесьці.

Першая кажа пра тое, што можа апынуцца позна, што суд Божы можа засьпець нас зьнянацку, калі ужо позна што-небудзь дзеяць. Гэтая прыпавесьць аб дзесяці дзевах, зь якіх пяць апынуліся гатовымі да сустрэчы Госпада, а пяць — вар'ятак — апынуліся негатовымі. У гэтым — першае нам папярэджаньне: суд будзе, суд будзе, і кожнае імгненьне чалавек павінен быць гатовы, таму што суд нас засьпее, калі мы не чакаем яго. Прыйдзе ён, як кажа Гасподзь, як злодзей ноччу.

Другая прыпавесьць, якую мы сёньня чыталі — прыпавесьць пра таленты...Самае ў ёй важнае вось што: кожнаму чалавеку Гасподзь дае нешта, што зьяўляецца яго талентам, падарунак яму ад Бога. Гэтыя здольнасьці розныя, але усе яны павінны прынесьці плён, і Гасподзь нас не судзіць па тому, колькі мы прынесьлі плёну, а па тым, як мы паставіліся да дадзенага нам таленту. “Супраць сілы чалавека”, г.зн. адпаведна яго сілам, Хрыстос дае і здольнасьці. Аднаму гаспадар уручыў дзесяць срэбных манэт, талентаў, іншаму пяць, а трэцяму — адну. Але зь іх толькі першыя два прынесьлі нейкі плён, трэці ніякага плёну не прынёс. Гасподзь не робіць ніякага адрозьненьня паміж першым і другім, хоць першы прынёс багаты плён, а другі — напалову менш; але Гасподзь асуджае трэцяга за яго маладушнасьць: ён не асьмеліўся рызыкнуць усім, каб Госпаду прынесьці плён. Ён закапаў свой талент, ён усьцярог яго, ён прынёс яго назад Госпаду, якім ён быў. Як быццам Госпаду і жаліцца не на што, і раб Яму так і кажа: “Ты Сваё атрымаў цалкам”. Але не для таго быў дадзены талент Госпадам, каб ён застаўся бясплодным, а для таго, каб чалавек, атрымаўшы талент, зрабіўся іншым чалавекам, новым чалавекам. Тое, чаго не хапіла ў гэтага нявартага раба, была мужнасьць, была адвага, была здольнасьць усім ахвяраваць і усім рызыкаваць, каб не апынуцца бясплодным. Вось за гэту маладушнасьць і за гэту слабасьць душы ён і быў асуджаны.

Трэцяя прыпавесьць чытаецца перад самым Вялікім Постам. Яна кажа нам пра тое, што плён, які мы павінны прынесьці, гэта плён праўдзівай людзкасьці. Вы памятаеце прыпавесьць пра казлах і авечках. Бог не судзіць людзей за тое, што яны не багасловілі, за тое, што яны не былі вялікія, а за тое, што яны не былі годныя свайго чалавечага званьня, за тое, што былі жорсткія сэрцам, чэрствыя і неспагадлівыя. Вось прыпавесьці, якія стаяць перад намі зараз: папярэджаньне пра тое, што суд будзе, папярэджаньне пра тое, што ён прыйдзе раптам, як злодзей ноччу, і што мы можам апынуцца негатовымі, папярэджаньне пра тое, што кожнаму зь нас дадзена досыць, каб прынесьці плён у радасьць Госпаду і ў выратаваньне сваёй душы, і гэты плён бясконца просты: будзь чалавекам, і будзеш ты здольны прыняць Госпада.

Удумайцеся ў гэтыя словы — гэта шлях просты, а разам з тым, у канцы яго стаіць суд, ад якога нічога нас выратаваць не можа, бо таму, хто апынецца нявартым свайго званьня чалавека, няма шляху ў Царства, дзе мы закліканы быць падобнымі Самаму Богу. Амін.

СЛОВА ПЕРШАЕ НА НАРАДЖЭНЬНЕ ЎСЯСЬВЯТОЙ БАГАРОДЗІЦЫ

Звышгодны Ян Дамаскін

Прыйдзіце ўсе народы, увесь род чалавечы, усялякая нацыя, узрос і чын, радасна праславім дзень нараджэньня сусьветнае радасьці.Калі і язычнікі – калі дэманы ілжывымі падманамі таямніча паланілі іх розум і ўтойвалі праўду – сьвяткавалі са ўсялякім ушанаваньнем дні нараджэньня сваіх цароў, нават такіх, жыцьцё якіх часта бывала нягодным, прыносячы ім кожны пасільныя падарункі, то не болей лі мы павінны шанаваць дзень нараджэньня Боскае Маці, праз якую ўвесь род чалавечы абнавіўся і смутак прамаці Евы зьмянілася на радасьць? Ева чула вызначэньне Боскае: “У хворасьці будзеш нараджаць дзяцей” (Быц. 3:16), а Марыі абвешчана: “Радуйся, Дабрадатная!” (Лк. 1:28); той сказана: да мужа твайго зварот твой, а гэтай: Гасподзь з Табой! Но што мы прынясем у дар Маці Слова, апрача слова? Ды ўзрадуецца ўсялякае тварэньне і ды праславіць сьвяты расток сьвятой Ганны! Яна нарадзіла сьвету вечную каштоўнасьць добрых; праз Яе увасобіўшыся Творца прывёў усё тварэньне ў лепшы стан. Чалавек, пастаўлены паміж сьветам духоўным і рэчавым, зьвязвае сабой усё бачнае стварэньне зь нябачным так і Творца – Слова Боскае, зьяднаўшыся з прыродай чалавечае, зьяднаўся праз Яе са ўсялякім стварэньнем. Такім чынам, праславіцца скон чалавечае няплоднасьці, таму што для нас разбуралася перапона да асалоды.

Але чаму Дзева Маці нарадзілася ад няплоднае? Таму, што цудамі павінна была падрыхтаваць шлях да адзінае навіны пад сонцам, галоўнаму зь цудаў, і паступова ўзыходзіць ад меншага да большага. Між тым, я ведаю і іншую падставу гэтага, значна больш узьнёслую і боскую, – а менавіта: прырода саступае магутнасьці мілаты і, ахінутая трапятаньнем, спыняецца, не рашаючыся крочыць далей. Таму што Дзева Багародзіца павінна была нарадзіцца ад Ганны, то прырода не мела дзёрзкасьці апярэдзіць насеньне Дабрыні, але заставалася бясплоднай, пакуль мілата не ўзрасьціла плоду. Належала нарадзіцца першароднае, каб нарадзіць Першароднага ўсялякага стварэньня, у Ім жа ўсе адбудуцца (Кал. 1:15, 17). О дабрашчасная пара, Якім і Ганна! Усё стварэньне абавязана вам удзячнасьцю. Праз вас яна прынесла Творцы дарунак усіх дарункаў каштоўней – чыстую Маці, адзіную – годную Творцы. О ўсядобрыя ворганы Якіма, зь якіх адбылося сьвяцейшае насеньне! О ўсячыстае ўлоньне Ганны, у якім ціха зачаўся, стварыўся, і зь якога нарадзіўся плод сьвяцейшы! О ўлоньне, насіўшае ў сябе адушаўлёнае неба, усіх нябёсаў прасторней! О зямля, што прынесла вялікасьць хлебу жыватворчага, як Сам Хрыстос казаў: “калі пшанічнае зерне, упаўшы ў зямлю, не памрэ, дык застанецца адно” (Ян. 12:24). О грудзі, узгадаваўшыя карміліцу Сілкавальніка сусьвету. О цуда цудаў! О зьява ўсяго больш дзіўная! Такімі цудамі павінна было падрыхтаваць шлях да невымоўнаму і міласэрнаму ўвасабленьню Боскаму. Што ж далей вымаўлю? Мой розум выходзіць зь сябе самога: то ад страху, то задаволеньне ахінае душу; сэрца хвалюецца, мова спыняецца. Зьнямоглы ад захапленьня; падаю прад веліччу цудаў. Але моцнае пачуцьце зрабіла мяне натхненным: спыніся запал! Сыдзі страх! Іграйце цымбалы духу: “Хай весяляцца нябёсы, і хай радуецца зямля” (Пс. 95:11)

Цяпер адчыняецца бясплодная брама і зьяўляецца боская брама дзявочая, зь якой і праз якую – па словам Паўла, слухача невымоўных словаў – “іх Хрыстос па плоці, існы над ўсім Бог, ўводзіць Першароднага ў сусьвет” (Рым. 9:5, Жыд. 1:6). Цяпер ад карэньня Ясэва прарасло жазло, зь якога адбудзецца Бог праўдзівы кветка дзеля сусьвету. Цяпер з тленнае плоці падрыхтаваў Сябе на зямлі неба Той, якой у старажытнасьці зь водаў узьняў і паставіў цьвердзь на вышыні. Праўдзіва, гэта неба непараўнальна, таму боскае і дзівоснае; бо на ім зазьзяла Сонца праўды – Той, які на небе замацаваў сонца. Дзьве ў ім прыроды, хоць гнеўна паўстаюць супраць гэтага Акефалы; адзіная сутнасьць, хоць падзяляюць яе Нестарыяне. Вечнае Сьвятло ад вечнага Сьвятла, што адбыўся раней стагодзьдзя, нярэчавы і бесьцялесны, увасабляецца ад Дзевы, і як жаніх ад палацу крочыць – Бог, зрабіўшыся на зямлі народжаным. Ён радуецца, як багатыр пракладаючы шлях нашага жыцьця, сьпяшаючыся праз пакуты да сьмерці, каб зваяваць моцнага, і сасуды ягоныя скрасьці (Мц. 12:20), гэта значыцца скрасьці нашу сутнасьць і заблукаўшую авечку прывесьці на нябесныя палеткі. Цяпер тытанаў сын усядзеючае Слова Стварыўшага Ім усё, моцная сіла Бога Ўсявышняга, Духам як бы пальцам Сваім навастрыўшы ступленую сякеру прыроды, стварыў сябе адушаўлёную лесьвіцу, падмурак якой замацаваны на зямлі, а вяршыня датыкаецца самога неба, і на якой сьцьвярджаецца Бог, вобраз які бачыў Якаў, па якой Бог, сышоўшы нязьменным, альбо лепш казаць схіліўшы Сябе, “зьявіўся на зямлі і зь людзьмі жыў” (Вар. 3:38). Гэты сыход азначае добраахвотнае прыніжэньне, жыхарства на зямлі, абвяшчэньне пазнаньня аб Сябе жыхарам яе. Лесьвіца духоўная, гэта значыцца Дзева, сьцьверджаная на зямлі: бо Яна нарадзілася ад зямлі; галава Як дакраналася неба: бо як кожнай жонкі галава муж, а Гэтая не ведала мужа, то галавой Яе быў Бог і Айцец, Які ахінуўшы Яе духам Сьвятым, як бы боскае духоўнае насеньне, паслаў Сына Свайго і Слова – усямагутную сілу. Айцец пажадаў, каб не праз натуральнае абвяшчэньне, але ад Духа Сьвятога і Дзевы Марыі звышнатуральным чынам Слова зрабілася плоцьцю без зьменаў, і ўсялілася ў нас; таму што зносіны Бога зь людзьмі адбываецца праз Духа Сьвятога. Здольны зразумець ды зразумее: маючы вушы ды пачуе. Адпрэчым ад сябе разуменьне плоці. Боскасьць не мае запалу, о людзі! Айцец, без запалу нарадзіўшы ад пачатку па прыродзе, Таго ж Самага Сына зноў без запалу нараджае дзеля будаўніцтва выратаваньня людзей, як сьведчыць Богаайцец Давыд, кажучы: “Гасподзь сказаў Мне: Ты Сын Мой; Я сёньня Цябе спарадзіў” (Пс.2:7). Слова сёньня не можа быць датычнае адвечнаму нараджэньню, бо яно па-за часам.

Цяпер уладкаваная сьвятая брама з боку Ўсходу, праз якую Хрыстос увойдзе і выйдзе, і брама гэтая будзе зачынена (Езек. 44:12), у якой Хрыстос ёсьць дзьверы авечкам. Яму імя Ўсход, праз Яго мы атрымалі доступ да Айца, крыніцы сьвятла. Цяпер павеяў ціхі ветрык, прадвесьнік сусьветнае радасьці. Ды ўзрадуюцца нябёсы – вышыні і ды ўзрадуецца зямля – нізіна, і ды запляскае сусьветнае мора ў радасьці! У ім нараджаецца ракавіна, якая, праз вышэйшае боскае зьзяньне, зачне ва ўлоньні і народзіць усякаштоўную пэрліну – Хрыста. Зь Яе Цар славы, апрануты ў парфіру плоці, выйдзе да палонных прапаведаваць вызваленьне. Ды сьвяткуе прырода! Нараджаецца Агніца, праз якую Пастыр зробіцца авечкай і разьдзярэ вопратку старажытнае мёртвасьці. Ды іграе дзявоцтва! Нарадзілася Дзева, якая – па словах Ісаі – зачне ва ўлоньні і народзіць Сына, і дадуць імя Эмануіл Яму, гэта значыцца зь намі Бог. Ведайце, Нестарыяне, і скарайцеся, бо зь намі Бог! Не чалавек, не Анёл, але Сам Бог прыйдзе і выратуе нас. Дабраслаўлёны крочачы ва імя Госпада; Бог Гасподзь і зьявіўся нам. Складзем сьвята ў гонар нараджэньня Багародзіцы. Узрадуйся, Ганна, няплодная, не нараджаўшая, узрадуйся і загаласі не ад болі ва ўлоньні. Узрадуйся Якім: ад дачкі тваёй Юначкі надзіцца нам Сын і дасца нам; і назаве імя Ягонае Анёл вялікага сьвятла кажучы аб сусьветным выратаваньні. Бог моцны. Ды пасаромеецца Нясторы і ды зацісьне рукой вусны свае! Юнак – Бог: дык як не Багародзіца нарадзіўшая Яго? “Хто не спавядае сьвятую Дзеву Багародзіцай, той бязбожнік”. Гэта – не мае словы, хоць я цытую іх у маім слове: іх, як сьвяты спадак, я атрымаў ад айца Рыгора Багаслова.

О дабрашчасная і цнатлівая пара, Якім і Ганна! Па плоду ўлоньня вашага мы пазнаем вас, як некалі прамовіў Гасподзь: па пладах іх пазнаем іх. Вы правялі жыцьцё набожнае і годнае Народжанае вамі. Пажыўшы цнатліва і праведна, вы нарадзілі на сьвет упрыгожаньне дзявоцтва: раней нараджэньня Дзеву, у нараджэньні Дзеву, і пасьля нараджэньня Дзеву – адзіную і па розуму, і па душы, і па плоці Заўсёды Дзеву. Ад цнатлівасьці і павінна была прарасьці Дзева, каб, па жаданьню бесьцялесна Наразіўшага, у плоці нарадзіць на сьвет адзінае адзінароднае Сьвятло, не нараджаючае, але заўсёды нараджаемы, якога асаблівая ўласная ўласьцівасьць ёсьць нараджальнасьць. О, якіх цудаў і якога запавету забілася падставай гэтая Юначка! Нараджэньне няплоднасьці, дзявоцтва нараджаючае, зьяднаньне Боскасьці і людзкасьці, запалу і ягонае адсутнасьці, жыцьця і сьмерці, каб ва ўсім гэтым кепскае было пераможана лепшым. І гэта ўсё дзеля майго выратаваньня, Гасподзь! Так Ты палюбіў мяне, што не праз Анёлаў, не праз нейкае іншае стварэньне, зьдзейсьніў маё выратаваньне, але як стварыў, так аднавіў мяне Ты Сам! Таму іграю, сьпяваю, весялюся, зноў павяртаюся да крыніцы цудаў і, захоплены радасным захапленьнем, зноў удараю па цымбалам духа і сьпяваю цудоўны гімн нараджэнню.

О найчыстая пара разумных галубкоў – Якім і Ганна! Выконваючы прадпісаную законам прыроды цнатлівасьць, вы ўдастоіліся таго, што вышэй сілаў прыроды. Вы нарадзілі сусьвету неспакушаную і невядомую мужчыне Маці Боскую; пражываючы жыцьцё набожнае і праведнае ў прыродзе чалавечай, нарадзілі цяпер дачку вышэйшую за Анёлаў, Уладарку Анёлаў. О дачка найбольш добра прыгожая і найбольш салодкая! О лілея, сярод сухіх каласоў узышоўшая ад найбольш шляхетнага карэньня Давыда! Праз Цябе царства абагацілася сьвятарствам. Праз Цябе спраўдзілася ўжываньне закону і адкрыўся схаваны пад тэкстам дух ягоны, калі сьвятарская годнасьць з роду Левіту перайшло ў род Давыда. О ружа, ад цернія Юдэйскага расквітнеўшая сваім боскім водарам усё напоўніўшая! О дачка Адама і Маці Боская! Дабрашчасны сьцёгны і ўлоньне, зь якіх Ты адбылася! Дабрашчасныя рукі, насіўшыя Цябе, і вусны, што насалоджваліся Тваімі найбольш чыстымі пацалункамі, – вусны адных толькі бацькоў, каб Ты заўсёды і ва ўсім заставалася Дзевай. Цяпер пачатак выратаваньня сусьвету. Узрадуйцеся горы – істоты разумныя, што імкнуцца на вышыню духоўнага бачаньня! Нараджаецца ўсяслаўная гара Госпада, вышынёй і месцам перабольшваючая ўсялякі пагорак і ўсялякую гару, – веліч Анёлаў і людзей, ад якой без рук цялесным чынам добра пажадаў адкалоцца краевугольны камень – Хрыстос, адна асоба яднаючая ў сябе розныя прыроды – Боскую і чалавечую, і ствараючая Анёлаў і людзей, язычнікаў ад цялеснага Ізраіля, у адзіны духоўны Ізраіль: “Гара Божая! – гара Васанская! гара высокая - гара Васанская!... на якой Бог з добрай волі жыве, і Гасподзь жыцьме вечна! Калясьніц Божых процьма, тысячы тысяч сярод іх” (Пс. 67:16 – 18) дабрынёй боскай, гэта значыцца, Херувімаў і Серафімаў; вяршыня Сінаю сьвяцейшая, якую пакрывае не дым, не змрок, не бура, не жахлівае полымя, але сьветлае зьзяньне Ўсясьвятога Духа. Там Слова Боскае ўвасобілася ад Духа Сьвятога і дзявочае крыві і дало само Сябе нашае прыродзе найбольш дзейсным сродкам выратаваньня. Там мана, тут саладзіўшы ману. Ды схіліцца цудоўная скінія, пабудаваная Майсеем у пустэльні з каштоўнага матэрыялу ўсялякага роду і раней яе быўшая скініяй прабацькі Аўраама, – ды паклоніцца адушаўлёнай і разумнай Скініі Боскай! Гэта зрабілася не толькі месцам асаблівае дзеі Божай, але існуючым ёмішчам сапраўднага Сына і Бога. Ды асэнсуе сваю мізэрнасьць прад Ёй цалкам пазалочаны ківот, і носячае ману залатое блюда, і сьвяцільнік, і трапэза, і ўсё старажытнае! Усё гэта толькі таму важна было, што правобраз уяўляла Скініі духоўнае, быццам цень праўдзівага першаўзору. Цяпер ўсядзеючы Бог Слова, што выйшаў зь улоньня Айца, склаў новы сьвітак, напісаны Духам – мовай Боскае, як бы галінкай. Ён дадзены быў чалавеку, ведаючаму пісьмо, але гэты не разумеў яго: гэта значыцца Іосіф не пазнаў ні Марыі, ні сілы самой таямніцы. О дачка Якіма і Ганны сьвяцейшая, схаваная ад улады і сілаў, і распаленых стрэл злога, жыўшая ў палацы Духа і захаваная дзявоцкай у нявесту Боскую і па прыродзе Маці Бога! О дачка сьвяцейшая, яшчэ ў абдымках матчыных спачываючая, але страшная дзеля сіл адпрэчыўшых! О дачка сьвяцейшая, малаком мацярынскім сілкуючыся і Анёламі атачоная! О дачка Богу прыемная, слава бацькоў! “Будуць шчасьціць Мяне ўсе роды” (Лк. 1:48), як Сама Ты аб Сябе праўдзіва прамовіла. О дачка, годная Бога, упрыгожаньне прыроды чалавечай і выпраўленьне прамаці Евы! Тваім нараджэньнем дзіцяці яна ўстала ад падзеньня. О дачка ўсясьвятая, упрыгожаньне жанчын! Хоць Ева зрабілася першым злачынцам, і праз яе, паслужыўшую дзеля зьмея прыладай падзеньня прабацькі, сьмерць увайшла ў сьвет; але Марыя паслушная воле Боскай, Сама зваявала зьмея спакусьніка і ўвяла ў сьвет несьмяротнасьць. О дачка Сапраўды Дзева, без мужа зачаўшая, бо носіш ва ўлоньні маючага Айца вечнага! О дачка на зямлі народжаных, у Богабацькоўскім абдымках насіўшая Стваральніка! Стагодзьдзі змагаліся, каму дастанецца слава Твайго нараджэньня; але прадвызначаны савет Бога, Творцы стагодзьдзяў, перамог гэтую барацьбу стагодзьдзяў, і апошняе зрабіў першым, ашчасьліўленае Тваім нараджэньнем. Сапраўды, Ты зрабілася найбольш чытае зь усіх тварэньняў: ад Цябе адной Творца пазычыў частку – падмурак нашае сутнасьці, плоць Ягоная з Тваёй плоці, і кроў з Тваёй крыві; малаком грудзей Тваіх сілкаваўся Бог, і вусны Твае цалавалі вусны Боскія. О неспасьціжныя і невымоўныя цуды! Бог усіх, прадпазнаўшы годнасьць Тваю, палюбіў Цябе, – палюбіўшы прадусталяваў і ў апошні час выканаў прадвызначанае, зрабіўшы Цябе Багародзіцай, Маці і Сілкуючай Сына Свайго і Слова. Праўдзіва кажуць, што процілежнае служыць лекамі дзеля процілежнага; але нельга сказаць, каб з процілежнага адбывалася процілежнае, – хоць кожная рэч утрымлівае ў сябе нешта, як бы процілеглае сваёй прыродзе, ад перабольшаньня таго, ад чаго яна адбылася. Напрыклад, як грэх, пасродкам добрага задаўшы мне сьмерць, такім чынам крайне мне зрабіўся згубным (Рым. 7:3); так падстава ўсялякага дабра (Бог), як бы пасродкам процілежнага, уладкаваў так, што зроблена дзеля нашага выратаваньня. “А калі памножыўся грэх, шчодра закрасавала мілата” (Рым. 5:20). Каб мы захавалі першае яднаньне з Богам, то не ўдастоіліся лепшага і найцудоўнага, а цяпер, хоць на падставе граху, і нягодныя апынуцца ў ранейшых зь Ім зносінах, не захаваўшы таго, што атрымалі; але па міласэрнасьці Боскай памілаваны і зноў прыняты ў такія зносіны зь Ім, якія ніхто няздатны разбурыць, бо прыняўшы нас мае моц захаваць іх неразбуральнымі. Быў час, калі зямля знаходзілася ў глыбокае разбэшчанасьці і народ Божы, захоплены духам спакусы, пакінуў Госпада Бога свайго – Таго, які здабыў яго Сябе рукой моцнае і сілай вялікай, у знаках і цудаў вывеў з дому рабства Фараона, правёў праз Чорнае мора і кіраваў ім на шляху ў воблаку днём і ўсю ноч у сьвятлі полымя, калі Ізраіль зьвяртаўся сэрцам сваім у Егіпет, і такім чынам зрабіўся народ Госпада не народам Госпада,памілаваны – не памілаваным, умілаваны – не ўмілаваным. Таму цяпер нараджаецца Дзева, чужая прабацькаўскаму тленьню, заручаецца Самому Богу, нараджае міласэрнасьць Боскую; і не народ Божы робіцца народам Божым, не памілаваны атрымлівае міласьць, не ўмілаваны робіцца ўмілаваным, – таму што зь Яе нараджаецца Сын Божы ўмілаваны, у якім ўсё дабраваленьне Боскае.

Пладаносная лаза прарасла ад Ганны, і сасьпеў найсалодкая гронка, падаючая салодкае піцьцё на зямлі народжаным на жыцьцё вечнае. Якім і Ганна пасеялі сябе ў праўду і атрымалі плод жыцьця; яны запалілі для сябе сьвяцільнік бачаньня і адшукалі Госпада, – і зьявіўся ім парастак праўды. Весяліся зямля і сыны Сіёну ўзрадуйцеся аб Госпадзе Богу вашым! Пустыня заквітнела, бясплодная прынесла плод свой. Якім і Ганна як разумныя горы, падалі салодкасьць. Радуйся, дабрашчасная Ганна, што ты нарадзіла дачку: гэтая дачка ёсьць Маці Боская, – дачка сьвятла, крыніца жыцьця, вызваленьне жонкі ад асуджэньня. “Будуць прасіць цябе найбагацейшыя людзі” (Пс. 44:13), цары народаў з падарункамі прыйдуць і паклоняцца Ёй. Гэтую дачку Ты прывядзеш да Цара ўсіх – Богу, апранутую ў прыгажосьць набожнасьці, як ў золатам тканую вопратку і ўпрыгожаную мілатой Духа, Слава Яе ўнутры. Усялякай іншае жонцы слава – муж, знадворку прыходзячы; але слава Боскае Маці ўнутры Яе; гэта – плод Яе ўланьня. О жаданая і найбольш добрая дачка! Дабраслаўлёная Ты паміж жанчынамі, і дабраслаўлёны плод улоньня Твайго! О дзяўчына – дачка цара Давыда і Маці Цара ўсіх Бога! О Дабрашчасны адушаўлёны вобраз, на які Творца Бог добра глядзіць; бо ў Яе розум, Богам кіруемы і да аднаго Бога скіраваны; усе жаданьні скіраваны да Адзінага годнага жаданьня і любові; нянавісьць – толькі да граху і падставе ягонай. Ты будзеш мець жыцьцё лепшае жыцьця звычайнага, будзеш мець яго не толькі дзеля Сябе Самой, таму што Ты не толькі дзеля Сябе Самой народжана. Ты будзеш жыць дзеля Бога, дабрынёй Якога ўступіла ў жыцьцё, каб паслужыць выратаваньню ўсяго сусьвету, каб праз Цябе выкананы быў старажытны запавет Боскі аб увасабленьні Слова і нашым абагаўленьні. Твае сэрца нацешыцца словам Божым і напоўніцца ім, як пладаносная масьліна ў доме Божым, як дрэва, пасаджанае ў вытоку водаў Духа, як дрэва жыцьця, якое дае плод свой у вызначаны час, гэта значыцца ўвасобіўшагася Бога, вечнае жыцьцё ўсіх. Усе думкі Яе карысныя душы, свабодныя ад усяго лішняга, адкідаючыя ад усяго згубнага дзеля душы; вочы Яе заўсёды скіраваны да Госпада, назіраючы вечнае і недасяжнае сьвятло; вушы, праз якія ўвайшло ўвасобіўшаеся Слова, наладжаны да слуханьня слова Боскага, насалоджваюцца салодкім сьпевам цымбалаў Духа; ноздры адчуваюць водар ялею жаніха, які ёсьць Боскае міро, вольна пралітае і памазваючае чалавецтва свае: бо міро пралітае імя Твае, кажа Сьвятое Пісаньне (Песн. 1:2); вусны ўсхваляюць Госпада і цалуюць Ягоныя вусны; язык і горда разьмяркоўваюць аб слове Божым і праліваюць боскую салодкасьць; сэрца чыстае і цнатлівае, бачыўшае і жадаючае ўсячыстага Бога; улоньне, у якім жыў Няўмяшчальны, і грудзі, малаком сілкаваўшыя Бога – немаўля Ісуса; брама Боская заўсёды някранутая; рукі, насіўшыя Бога, і калені – пасад, вышэй Херувімаў, якімі моцнымі былі слабыя рукі і нямоглымі калені; ногі, кіруемыя законам Божым, як сьвяцільнікам сьвятла, і няўхільна яму падпарадкаваныя, пакуль прывядуць любімага да ўмілаванае. Уся – палац Духа; уся – горад Бога жывога, якога радуе цеча рэчкі, гэта значыцца бруі мілаты Сьвятога Духа; уся – добрая; уся – блізкая Богу: таму што ўзышла вышэй Херувімаў і будучы ўзьнесенай над Серафімамі, Яна наблізілася да Бога.

О цуд, вышэйшы ўсіх цудаў! Жанчына зрабілася вышэй за Серафімаў, бо Бог явіўся малым чым зьменшаны прад Анёламі. Ды замаўчыць прамудры Саламон, ды не кажа, што няма нічога новага пад сонцам! О Богам умілаваная Дзева, сьвяты храм Бога, які пабудаваў і ў які ўсяліўся духоўны Саламон – Кіраўнік сусьвету; храм, упрыгожаны не золатам і каменьнем неадушаўлёным, але замест золата зьзяючы Духам, замест каштоўнага каменьня маючы найкаштоўную жамчужыну – Хрыста, вугаль Боскасьці! Умалі Яго дакрануцца да вуснаў нашых, каб мы, ачысьціўшыся, апелі Яго зь Айцом і Сьвятым Духам. Сьвяты, Сьвяты, Гасподзь Саваоф, адзіная Боскасьць у трох асобах! Сьвяты Бог і Айцец, добра пажадаўшы ў Табе і Цябе адбыцца таямніцы, раней стагодзьдзя прадвызначанаму. Сьвяты моцны, Сын Божы і Бог Адзінародны, зрабіўшы Цябе цяпер ад няплоднае Маці, каб Самому, Адзінароднаму ад Айца і Першародны ўсялякаму стварэньню, нарадзіцца таксама Адзінародным ад Цябе, Дзевы Маці, і Першародным шматлікіх братоў, падобна нам далучыўшыхся ад Цябе плоці і крыві. Але Ён зрабіў Цябе не ад аднаго бацькі альбо адной маці дзеля таго, каб зьдзейсьненая адзінароднасьць была асаблівай прыналежнасьцю аднаго адзінароднага; бо Ён адзін ёсьць Адзінародны ад адзінага Айца і адзін Адзінародны ад адзінае Маці. Сьвяты несьмяротны, Усясьвяты Дух, расой Боскасьці Сваёй захаваўшы Цябе непашкоджанае боскім полымем – як правобразна сьведчыў купіна Майсея.

Радуйся, купель авечак (Віфэзда), найсьвяцейшы храм Боскае Маці! Радуйся, купель авечак, пра бацькоўскае жыльлё Царыцы! Радуйся, купель авечак – старажытны збор авечак Якіма, а цяпер Царква падобнае на неба славеснага Хрыстова статку, у старажытнасьці аднойчы ў год прымаўшая Анёла Боскага, уздымаючага ваду, і толькі аднаго хворага павяртаючая ад хваробы да здароўя, а цяпер умяшчаючая цэлы хор сілаў нябесных, праслаўляючых зь намі Боскую Маці, бяздоньне цудаў, крыніцу сусьветнага вылячэньня. Яна прыняла не служачага Анёла, але Анёла вялікае рады, які сышоў, як добры дождж на руно, без шуму, і ўсе патрабуючыя, вылячэньня жадаючыя, натуральна павярталіся да здароўя непашкоджанага і жыцьцю вечнаму. Сілай Ягонай ляжачы ў Табе нямоглы чалавек ускочыў як алень. Радуйся, годная купель авечак, ды памножыцца мілата Твая! Радуйся, Марыя, найсалодкая дачка Ганны! (любоў зноў цягне мяне да Цябе). Якімі словамі апішу велічныя Твае крокі, вопратку, прыгажосьць твару Твайго, дарослы розум у целе немаўля? Вопратка сьціплая, чужая раскошы і пяшчоты; крокі паважныя, спакойныя, цьвёрдыя; нораў спакойны, не чужы вясёласьці, але недасягальны для мужчын: сьведчаньне таму страх, ахінуўшы Цябе пры нечаканым вітаньні Анёла. Ціхая і пакорлівая бацькам. Думкі пакорныя, не занураныя ў вышэйшае бачаньне. Мова прыемная, ідучая зь добрага сэрца. Як жа назваць Цябе, калі не жыльлём годным Бога? Годна шануюць Цябе ўсе роды, як абранае ўпрыгожаньне чалавецтва. Ты слава сьвятароў, спадзяваньне хрысьціян, шматплодная галіна дзявоцтва: ад Цябе паўсюды раскінулася квітненьне ягонае. Дабраслаўлёная Ты паміж жанчынамі, і дабраслаўлёны плод улоньня Твайго. Спавядаючыя Цябе Багародзіцай – дабраслаўлёныя, не спавядаючыя – пракляты!

О асьвячоная пара, Якім і Ганна! Прыміце ад мяне слова ў гонар Нараджэньня Багародзіцы. О дачка Якіма і Ганны, Уладарка! Прымі слова ад слугі грэшнага, але напоўненага палымянае любоўю і Цябе адну атрымаўшага ў радасную надзею, прадстаяльніцу жыцьця, малітоўнік за нас прад Сынам Тваім і праўдзівае абяцаньне выратаваньня. Зьнімі зь мяне цяжар грахоў; раскідай змрочныя аблокі, што ахінулі розум мой; паслаб зямную грубасьць ва мне; вызвалі ад спакусы; уладкуй шчасьлівае жыцьцё; скіруй да нябеснай асалоды. Даруй мір сусьвету і ўсім праваслаўным жыхарам гэтага горада дасканалую радасьць і вечнае выратаваньне, малітвамі бацькоў Тваіх Ўсёй Царквы. Зрабі, зрабі гэта.

Радуйся, Дабрадатная, Гасподзь з Табой! Дабраслаўлёная Ты сярод жанчын і дабраслаўлёны плод улоньня Твайго – Ісус Хрыстос Сын Божы! Яму слава зь Айцом і Сьвятым Духам ва ўсе стагодзьдзі. Амін.

БОГАСЛУЖБОВЫ ЦАРКОЎНЫ ГОД

Богаслужбовы царкоўны год у Праваслаўнае Царкве пачынаецца 1 верасьня. Імпэратар Канстанцін Вялікі, атрымаўшы 1 верасьня 312 года перамогу над Максентыям, дараваў хрысьціянам поўную свабоду спавядаць сваю веру. Айцы І Сусьветнага Сабору (325 г.) у памяць аб гэтым вызначылі пачынаць Новы год з 1 верасьня, як дня, які быў пачаткам “свабоды хрысьціянскае”.

У Кіеўскае Праваслаўнае Царкве гэтую дату пачатку новага царкоўнага году перанялі ад Царквы–Маці – Канстантынопальскае патрыярхіі.

Трапар Новага году, тон 2:

Усякай твары Стваральнік, які ў сваёй уладзе ўсталяваў часы й гады, дабраславі вянец году дабрыні Тваёй, Гасподзь, ахоўваючы ў міры дабраслаўлёны народ, гарады, вёскі і ўсе сялібы Твае, малітвамі Багародзіцы, і выратуй нас.

Кандак новага года, тон 2:

У вышынях жывеш, Хрыстос Уладар, усяго бачнага і нябачнага Стваральнік і будаўнік. Ты дні й ночы, часы і гады стварыў, дабраславі сёньня вянец году, захавай і абарані ў міры прававерны народ і гарады, вёскі і ўсе сялібы і людзей Тваіх, Шматміласьцявы.

РОДНАЯ МОВА Ў ГІСТОРЫІ ЦАРКВЫ

Андрэй Катлярчук

І калі труба будзе выдаваць невыразны гук, хто будзе рыхтавацца да бітвы? Так, калі вы языком вымаўляеце незразумелыя словы, дык як разумеюць, што вы кажаце? Вы будзеце казаць на вецер.

Бо калі я малюся на незнаёмае мове, дык, хоць дух мой і моліцца, але розум мой застаецца без плоду.

Першае пасланьне Апостала Паўла да Карыцянаў (14:8 – 9, 14)

Як вядома, служба Богу на роднае мове ёсьць абавязкам пастырства. Калі літургія ў праваслаўных славянскіх краінах ідзе па–царкоўнаславянскі, дык чытаньне Эвангельля й малебен адбываецца звычайна на мове народу. На роднае мове выдаецца хрысьціянская літаратура. Ёсьць так у Расеі, Украіне, Баўгарыі і Македоніі, Сэрбіі, Чарнагорыі, сям-там назіраецца гэтая зьява і ў сучаснае Беларусі. Часта можна пачуць, быццам беларускае мове не хапае старажытнае традыцыі, што яна ўвогуле славянская, простая, й не прыдатная дзеля малітвы. Гэта хлусьня. Наша мова мае вельмі старую багаслоўскую традыцыю і годна лепшае будучыні.

Старая беларуская мова вядзе свой радавод ад часоў Вялікага Княства Літоўскага (ХІІІ – XVIII ст.ст.), спалучаўшага ўсе этнічныя беларускія землі. На гэтае мове ў Беларуска – Літоўскае дзяржаве выдаваліся законы, вялося справаводзтва (нават у балцкіх паветах), друкаваліся кніжкі, перакладаліся творы сусьветнае літаратуры, пісаліся лісты. На ёй ладкавалася навучаньне ў школах, яна была мовай дыпляматычных зносінаў з Польшчай і Расеяй. Менавіта на гэтае літаратурнае мове размаўляла шляхта, князі і баяры Літвы, у адрозьненьні ад сялянаў, якія карысталіся дыялектамі. Па традыцыі гэтая мова ўжо тады называлася простай, але не таму што яна была мовай сялян, але таму, што ўжывалася ў штодзённым жыцьці ў адрозьненьні ад царкоўнаславянскае, якой карысталіся выключна ў духоўным жыцьці. Таксама італійскую мову ў той час называлі вульгарэ (г.зн простай) у адрозьненьні ад латыні – мовы касьцёла і навукі. З пашырэньнем кола адукаваных людзей у ВКЛ паўстала патрэба зьяўленьня праваслаўнага чытаньня па беларуску, бо адукацыя не давала глыбокіх ведаў царкоўнаславянскае, а старабеларускую добра ведаў кожны пісьменны чалавек.

У ХV стагодзьдзі побач зь царкоўнаславянскае літаратурай зьяўляюцца рукапісныя кніжкі па–беларуску. Да нашага часу захаваліся Чэцці–Мінеі (жыцьця сьвятых), перакладзеныя зь царкоўнаславянскае ў 1489 годзе “у Каменцы пры вялікім каралі Андрэі (Казіміры), а пісаў Бярозка з Наваградку літоўскага, паповіч”, а таксама Псалтыр (Віцебск, 1492 г.). У 1517 – 1519 гадах, у Празе, Біблію па–беларускі выдаў гадаванец Кракаўскага і Падуанскага унівэрсытэтаў, гуманіст Францыск Скарына. Праўдападобна быў ён каталіком, але друк ягоных кніг фундавалі праваслаўныя: бургамістар Вільні Якуб Бабіч і радца Багдан Онькавіч. Нястача ў краіне добрых знаўцаў царкоўнаславянскае і грэцкае мовы доўга стрымлівала працэс перакладу на родную мову. Вядома, што ў 1569 г. у Заблудаве вялікі гетман Літоўскі Рыгор Хадкевіч марыў выдаць Эвангельле па–беларуску, Але пагроза памылак спыніла ягоны намер. Па словах гетмана, ён зьбіраўся: “перакласьці на простую мову і меў аб гэтым клопат вялікі. І раіўся зь людзьмі мудрымі, у тым Пісаньні вучонымі, бо пры перакладаньні са старажытных моў на новыя робіцца шмат памылак”.

У сучаснае беларускае навуцы, першынства перакладаў аддаецца пратэстантам Васілю Цяпінскаму і Сымону Буднаму. Але яшчэ ў 1896 г., славуты акадэмік, у той час прафэсар Варшаўскага ўнівэрсытэта, Яўхім Карскі даводзіў, што зь часоў ХVІ – ХVІІ ст.ст. захаваліся безьліч рукапісных перакладаў Эвангельля і Псалтыры, зробленых у праваслаўным асяродзьдзі. Да таго ж гэта былі не звычайныя копіі, але новыя пераклады. Шкада, але па традыцыі нашы кніжнікі не ставілі свайго подпісу, таму іх прозьвішчы амаль невядомыя. Да сёньня рукапісныя беларускія Эвангельлі вывучаны дрэнна, раскіданы па розных кніжных сховішчах Расеі і Ўкраіны. З тых, якія нам давялося пабачыць, відаць, што яны выкарыстоўваліся ў царкоўнае службе (заўвагі на бачынах, зварот перапісчыка да сьвятароў). Гэта значыць, у Царкве старажытнае Беларусі паўсюль гучала роднае слова.

У першае палове ХVІІ ст. назіраецца росквіт беларускага праваслаўнага друку. Гэта Божы цуд, бо менавіта гэта гады жорсткае барацьбы зь уніяй. Тады дзейнічаюць два асноўныя цэнтры праваслаўнае культуры Беларусі. Гэта – Віленскае Сьв.Духава брацтва і манастыр у Еўі (зараз Вевес, Літва), фундаваныя князем Багданам Агінскім, і Магілёўскае брацтва і манастыр у Куцейне, фундаваны князем Багданам Статкевічам. У Вільні і Еўі працуюць такія выдатныя знаўцы грэцкае, царкоўнаславянскае, старабеларускае моў, як ерадыякан Віталій і архімандрыт Лявон Карповіч. У Магілёве – уладыка Сільвестр Косаў, архімандрыт Варлаам Палоўка, друкар Спірыдон Собаль. Каб захаваць чысьціню веры, раскрыць багацьце праваслаўнае думкі беларускія кніжнікі адраджаюць сувязь з шанаванай грэцкае традыцыяй. Як вядома, каталіцкі дзеяч, рэктар акадэміі ў Вільне, паляк Пётр Скарга даводзіў, што царкоўнаславянская мова не мае багаслоўскае і богаслужбовае традыцыі ў параўнаньні зь латыньню. Нашы кніжнікі адказалі шэрагам перакладаў з грэцкіх аўтэнтыкаў, пэрлаў хрысьціянскае думкі. Пералічым толькі некаторыя зь іх: “Казаньне сьвятога Кірылы, патрыярха ерусалімскага” (Вільня, 1596); “Афологіон альбо кветкі малітваў” (Ёўе, 1613); зборнік твораў Фікарыя Сьвятагорца “Ветраград душэўны” (Вільня, 1620); “Слова вельмі душы карыснае Кірылы Александрыйскага, перакладзенае зь элінскае на славянскую і зноў на простую мову зь выпраўленьнямі” (Еўе, 1643); “Діоптра альбо зерцало жывота людскогона том сьвеце” (Еўе, 1616); “Гісторыя альбо праўдзівае апісаньне сьвятога Яна Дамаскіна аб Жыцьці Сьв. Звг. айца Варлаама, Іосафа і аб навярненьні індыян…, нанава з грэцкага і славянскага на руськую мову перакладзена” (Куцейна, 1637)

У прадмовах аўтары пішуць аб карысьці перакладаў на простую мову. Напрыклад: “…а цяпер нанава простае мовай беларускае дзеля лепшага разуменьня і навукі на сьвет была пададзена, а тое праз шматлікія і паважныя падставы… а таксама дзеля задавальненьня і карысьці хрысьціянскае” (“Гісторыя…”). Па–беларускі друкуюцца і падручнікі дзеля сьвятароў. Між іншым “KYNOBION альбо эвангельскага манаскага жыцьця ад сьвятых айцоў ў скароце сабранае” (Еўе, 1618); “Поўстатут альбо трэбнік” (Вільня, 1622), у якім “найбольш патрэбнае ў царкоўнае справе сабраўшы ў снапок кніжкі маленькае”; “Дідаскалія альбо навука якая ёсьць першай зь вуснаў сьвятароў пададзена аб сямі сакрамантах альбо таямніца”, уладыкі Магілёўскага Сільвестра Косава (Куцейна, 1652).

У “Дідаскаліі” Сільвестр Косаў гэтак зьвяртаецца да праваслаўных пастыраў: “А асабліва Вас Ярэі Хрыстовы да частага чытаньня гэтае кніжкі Бог шафарамі таямніц сваіх сьвятых ўчыніў. Ваша павіннасьць ёсьць аб сямі таямніцах вучыць. Ваша іх засьцерагаць. Ваша і люд Божы адукоўваць. З гэтым малітвы мае архірэйскія Ласкаваму чытачу ахвярую”. У 1616 годзе ў Еўі выдаецца шэдэўр беларускага друку: “Эвангельле навучальнае альбо казаньні на кожную нядзелю і сьвята ўрачыстыя… нанава з грэцкае і славянскае на беларускую мову перакладзена. Працай і радзеньнем манахаў агульнага жыцьця манастыра брацкага віленскага Сыходу Сьвятога і Жыватворчага Духа. Надрукавана ў Еўе, года 1616” Гэта цудоўна афарбаваная, вялізнага фармату, са звыш 1000 старонкамі тэксту кніга. Мова твору багатая і разнастайная: “Леч хто бы и Бога не знал и цноты топтал, чалавек той не ёсть человек, бестія ёсть, монструм ёсть з души розумной и з безразумных справ зложное, неодасдіве живучее, мизерне умираючее, бедно вечным часы окрутным мукам одлеглое. Бога не знаючый – живо умер, и живот его есть – смерть, и цноты его марность суть”. Не забываюцца праваслаўныя друкары на выданьне Сьвятога Пісьма. Новы Запавет і Псалтыр выдаюцца адразу па–беларуску і па–царкоўнаславянскі ў 1611, 1641 (Еўе), 1623 (Вільня), таксама Псалтыр (Магілёў, 1633, 1637), Апостал (Магілёў, 1633, 1638) ды іншыя.

Усе выданьні тагачаснага друку маюць вялікія па зьместу прадмовы, зь якіх відаць, якой вышыні ў ХVІІ ст. дасягнула беларуская праваслаўная думка. Як сучасна гучаць, да прыкладу, наступныя цытаты: “Бог ня ёсьць богам разладу, але згоды” (Новы Запавет, Вільня, 1623); “Маеш ведаць як многа хрыстіян гинет, всі для якож кольвек телесной нижей положеной гинуть. Одни для лакомства, жебы того шо мають не позабыли, а чого не мають набыли. Другія для бруха притеснены недостатком. Иншіи для жон и для мужев, а иншіи телу служачих причин царкве подпадали” (Трэбнік, Вільня, 1622); “Отошол скорбный млоденец от Христа кгды ему радил роздати убогим маетность земную обецуючы за тое нетленыя скарбы и вечне трывалую нагороду в небе. Отступаюць и тепер многія от веры” (Новы Запавет і Псалтыр, Еўе, 1611).

Яшчэ ў ХVІІ ст. нашы пастыры падкрэсьлівалі вялікую патрэбу штодзённага чытаньня міранамі Эвангельля. У Расеі такая думка запанавала, пасьля спрэчак, толькі ў ХХ ст.