ЖЫЦЬЦЁ ПАРАФІЯНІНА

архіяпіскап Апанас (Мартас)

Мэта зямнога жыцьця кожнага чалавека — гэта выратаваньне сваёй душы ў вечнасьці. Праваслаўная вера і Праваслаўная Царква утрымоўваюць усё тое, што трэба для дасягненьня гэтага выратаваньня. Япіскап Феафан, знакаміты Вышынскій пустэльнік, піша наступнае: “Вер ва усё, у што верыць загадвае Сьвятая Праваслаўная Царква, і прымаючы дабрадатныя сілы праз Таямніцы і грэючы іх праз удзел ва усіх Набажэнствах і праз выкананьне усіх іншых пастаноў Сьвятой Царквы, ідзі няўхільна шляхам запаведзяў, Богам Ісусам Хрыстом нам прадпісаных, пад кіраўніцтвам законных пастыраў, і выратуесься.”

Царква мае дваякае значэньне: зь аднаго боку яна ёсьць “ад Бога усталяванае грамадзтва людзей, злучаных Праваслаўнай вераю, Законам Божым, сьвятакіраўніцтвам і Таямніцамі” (катэхізіс), а зь іншага боку ў практыцы прынята зваць праваслаўны храм царквой. Праваслаўны хрысьціянін ставіцца да адной і іншай назвы з глыбокай пашанай і павагай.

Слова Боскае вучыць, што Царква, як грамадзтва праваслаўных вернікаў, ёсьць жывое містычнае цела Хрыстова, Частка якога ёсьць Сам Хрыстос. Царква, як Цела Хрыстова, напоўнена мілаты Боскай, якая ратуе і асьвячае сілай Боскай. Таму усякі, хто знаходзіцца сваёю вераю ва улоньні Царквы Праваслаўнай, ратуецца для жыцьця вечнага. У сымбале Праваслаўнай веры мы чытаем наступнае вызначэньне: “Веру ў Адзіную, Сьвятую, Саборную і Апостальскую Царкву.” Гэтымі словамі мы выяўляем сваю веру, што Праваслаўная Царква адзіная ва усім сьвеце; яна будзе такой да сканчэньня гэтага часу. Паколькі Праваслаўная Царква існуе ва усім сьвеце і да яе належаць усе народы, якія вызнаюць Праваслаўную веру, то яна завецца Сусьветнай. Існуючыя асобныя Праваслаўныя так званыя памесныя Цэрквы, як напрыклад: Грэцкая, Беларуская, Украінская, Руская, Румынская, Сэрбская, Баўгарская, Канстантынопальская, Антыёхійская, Ерусалімская, Александрыйская і іншыя аўтакефальныя Цэрквы, ніколькі не парушаюць адзінства Сусьветнае Праваслаўнае Усходняе Царквы. Усе гэтыя Цэрквы маюць уласнае кіраваньне, незалежнае ад іншай, але захоўваюць адзінства Праваслаўнай веры, адзінства Таямніц, адзінства дабрадатных дароў Сьвятога Духа адзінства ў зносінах малітоўным. Мы зьяўляемся дзецьмі Беларускай Праваслаўнай Царквы, а праз яе прыналежым да Адзінай, Сьвятой, Саборнай і Апостальскай Сусьветнай Праваслаўнай Царквы.

Бог Ісус Хрыстос, засноўваючы Сваю Царкву, усталяваў у ёй сьвятую герархію, г. з. япіскапаў, сьвятароў і дыяканаў. Абраныя для служэньня Царкве ў кожнай з гэтых сьвятых ступеняў прысьвячаюцца альбо пасьвячаюцца, а не самазвана становяцца такімі. Прычым гэта пасьвячэньне павінна быць зусім законна, г. з. кананічна. Без кананічнага пасьвячэньня прысьвячэньне не сапраўды. Праз законнае пасьвячэньне ў таямніцу сьвятарства перадаецца мілата Усясьвятога Духа рукапакладзенаму ў сьвяты сан. Гэтая мілата дае яму права сьвятадзейнічаць, вучыць і кіраваць у Царкве Хрыстовай. Парафіяне не маюць гэтых правоў і не могуць зьдзяйсьняць ніякіх сьвятадзействаў. Самазванае выкананьне сьвятых дзеяньняў не ёсьць сьвятадзейства, а блюзьнерскае дзеяньне, глыбока абражаючае Самога Бога.

З трох ступеняў сьвятарства япіскапства ёсьць самае высокае па дарунку Духу Сьвятога. Япіскап ёсьць пераемнік альбо спадчыньнік Сьвятых Апосталаў па мілаце. Ён мае усю поўнасьць Апостальскай улады. Сьвятыя Айцы Першахрысьціянскае Праваслаўнае Царквы і Сьвятыя каноны Сусьветных сабораў, засноўваючыся на Сьвятым Пісаньні, ставяць архірэйскі сан вельмі высока ў царкоўнай герархіі. “Без япіскапа няма Царквы,” “Хто не зь япіскапам, той не з Хрыстом” — такое вучэньне Праваслаўнай Царквы. Без волі і дабраслаўленьня свайго архірэя ніхто з кліру і парафіян не мае права нічога рабіць у Царкве. Сьвятары і дыяканы выконваюць свае сьвятыя абавязкі толькі па паўнамоцтве і зь дабраслаўленьня свайго япіскапа. Такім чынам, па усталяваньню Ісуса Хрыста, япіскапы, а праз іх і сьвятары зьяўляюцца кіраўнікамі і служыцелямі ў Царкве Хрыстовай, працаўнікамі на ніве царкоўнай. Архіпастарам і пастырам Бог даручыў душы вернікаў прыводзіць у послух веры, скіроўваць іх у жыцьцё вечнае. Яны зьяўляюцца натхняльнікамі і кіраўнікамі, як усёй Царквы, так і асобных малых цэркваў альбо парафій. Зь іх Бог спытае адказ за лёс Царквы, за лёс парафіі, імі узначаленага, за лёс асобных праваслаўных хрысьціян, даручаных іх духоўнаму кіраваньню. Сьвятарства ёсьць служэньне страшнае і адказнае перад Богам. На гэтым падмурку ствараемае жыцьцё ў парафіях асьвячаецца мілатой жывучай у Царкве Выратавальніка Ісуса Хрыста.

Натхняльная вера, натуральна, пасоўвае усіх вернікаў на жывы дзейны удзел у царкоўным жыцьці. Тут кожны вернік нясе і павінен несьці свой послух, даручаны яму духоўным пастырам. Ад гэтага послуху ніхто не можа ухіліцца, не прычыніўшы шкоды душы сваёй. Ухіленьне асобнага верніка ад ускладзенага на яго послуху выдаляе яго ад надзеі на дасягненьне выратаваньня сваёй душы. І наадварот, добрасумленнае выкананьне свайго послуху альбо свайго служэньня ў Царкве ёсьць справа выратавальная, якая прыносіць вялікую карысьць душы. Усякая добрая справа, выкананая са стараннасьцю дзеля выгоды Царквы на парафіі, прымае Бог і як бы складае на шалі хрысьціянскіх дабрадзейнасьцяў працуючага. Шчасьлівы той, хто на працягу свайго зямнога жыцьця назапасіў шмат такіх дабрадзейнасьцяў. У кожнае парафіі адкрываецца шырокае поле для працы і даюцца вялікія магчымасьці для назапашваньня хрысьціянскіх дабрадзейнасьцяў.

Царкоўна—парафіяльная дзейнасьць можа выяўляцца ў розных відах і формах. Адзін сьпявае ў царкоўным хоры, іншы чытае пры Набажэнстве, трэці кіруе царкоўным хорам, чацьвёрты працуе над уборкай і упрыгожваньнем храма, пяты прыслугоўвае ў алтары і дапамагае сьвятарам, шосты шые і чыніць сьвятыя уборы альбо распальвае лямпады, сёмы займаецца прыхадзкой дабрачыннасьцю, восьмы ахвяруе на збудаваньне храму, дзевяты настаўнічае ў царкоўнае школе, дзесяты угаворвае і выкрывае заблукаўшых і адступіўшых ад Праваслаўя і г.д. Выкананьне пасады царкоўнага старасты альбо сябра парафіяльнае рады, альбо скарбніка, альбо рэвізійнай камісіі прыносіць душы карысьць, бо гэта служэньне Царкве, а служэньне Царкве ёсьць служэньне Хрысту. Карысным дзеля душы служэньнем зьяўляецца служэньне Царкве ў сястрынстве, бо гэта служэньне прысьвячаецца Дому Боскаму і робіцца ў славу Боскую. І усе віды царкоўнай дзейнасьці даюць карысьць душы працаўніка, калі ён выконвае гэта ў славу Боскую, для выратаваньня душы сваёй, у прастаце сардэчнай, а не дзеля гнюснай карысьці ці рухомы славалюбствам. Сьвяты Апостал Павел заве служэньне Цэрквы тварэньнем цела Хрыстова (Эф. 4:11—13).

Служачы Царкве, нельга уносіць засмучэньне ў царкоўнае жыцьцё. Усякае засмучэньне ў царкоўным жыцьці, уносіць асобнымі асобамі альбо групамі асоб, ёсьць вялікі грэх, непрыемны Богу, строга асуджаны сьвятым Апосталам Паўлам (1 Кар. 1:10—12). Падзел у царкоўным жыцьці альбо варожасьць у Царкве зьнішчае выратавальную справу Хрыстову. У сваёй царкоўнай дзейнасьці кожны павінен паступаць адпаведна навучаньню Слова Боскага, у якім сказана: “Па дадзенай мне мілаце, кожнаму зь вас кажу: ня думайце пра сябе больш, чым трэба думаць; а думайце сьціпла, у меру веры, якое кожнаму Бог удзяліў. … І як па дадзенай нам мілаце, маем розныя здольнасьці, дык, калі гэта прароцтва — прароч у згодзе зь вераю; калі маеш служэньне, служы; калі настаўнік, вучы; калі суцешнік, суцяшай; калі раздаеш, раздавай у шчырасьці; калі начальнік, начальнічай дбайна; калі дабрачынец — дабрачынь з прыязнасьцю. Любоў хай будзе някрывадушная; цурайцеся зла, гарнецеся да дабра; пяшчотна любеце адно аднаго братняю любоўю; пашанлівасьцю адно аднаго запабягайце; у руплівасьці ня слабніце; духам успалымняйцеся; Госпаду служэце; суцяшайцеся надзеяю, у смутку будзьце цярплівыя, у малітве трывалыя; патрэбах сьвятых бярэце ўдзел; дбайце пра гасьціннасьць да прышэльцаў; дабраслаўляйце ганіцеляў вашых; дабраслаўляйце, а не праклінайце. Радуйцеся з тымі, хто радуецца, і плачце з тымі, хто плача. Будзьце аднамысныя паміж сабою; ня мудруйце высока, а ідзеце сьледам за паслухмянымі; ня мройце пра сябе; нікому не плацеце злом за зло, а дбайце пра добрае перад усімі людзьмі. Калі можна, і ад вас тое залежыць, будзьце ў згодзе зь усімі людзьмі.” (Рым. 12:3, 6 – 18)

Гэта навучаньне Апостала паказвае нам той шлях, па якім мы павінны ісьці, каб дасягнуць вечнага выратаваньня. На строга хрысьціянскіх прынцыпах уладкоўвалася усё царкоўнае жыцьцё першых стагодзьдзяў Хрысьціянства. Хрысьціяне тых стагодзьдзяў былі высокамаральнымі ў сваім прыватным і сямейным жыцьці. На строга праваслаўных прынцыпах павінна уладкоўвацца і наша жыцьцё цяпер. Калі высокая набожнасьць першых хрысьціян нам здаецца цяпер непасільным, тое усё ж да іх ідэалу нам трэба імкнуцца. Старажытная і новая Кіеўская Русь і Беларусь увасабляла ў сваім жыцьці хрысьціянскія ідэалы. Хары сьвятых Божых, у зямлі Беларускай празьзяўшыя, сьведчыць пра гэта. Усе яны зьяўляюцца нашымі нябеснымі заступнікамі і малітоўнікамі прад пасадам Усявышняга. Да іх заступніцтва мы павінны часьцей зьвяртацца з гарачай малітвай. Іх нябесная дапамога заўсёды зьяўляецца дзейснай. Праваслаўныя беларусы глыбока верылі ў гэта, служылі богаслужбы і дзесяткамі тысяч хадзілі на ушанаваньне мошчаў гэтых сьвятых Абаронцаў, глыбока шанавалі памяць сваіх нябесных заступнікаў, імёны якіх, атрыманыя пры хросьце, яны насілі. І вера іх не заставалася дарэмнай. Набожнасьць беларускага і украінскага народу ад пачатку зьзяла ярка на увесь праваслаўны сьвет. Усё жыцьцё яго не толькі асабістае і сямейнае, але нават грамадзкае і дзяржаўнае была прасякнутыя праваслаўным хрысьціянствам. Ахвярнай рукой ствараліся храмы, саборы і манастыры. Уся Беларусь была густа усеяная мноствам храмаў Божых, у якіх штодня зьдзяйсьняліся Сьвятыя Літургіі. У сьвяточныя і нядзельныя дні гэтыя храмы былі перапоўнены народам, у іх майстэрскі сьпявалі магутныя хоры, зьдзяйсьняліся урачыстыя Богаслужбы. Спазьнелых у царкву на Богаслужбу тады было мала, бо усё імкнуліся патрапіць да пачатку Богаслужбы. Гутарак, перашэптваньня, прагулак па храме падчас службы не было. Усё знаходзіліся на малітве ў поўным набожным настроі. Мужчыны стаялі справа, а жанчыны зьлева ў храме. Жанчыны усё маліліся з пакрытымі галовамі і паводзілі сябе сьціпла і пакорліва. Молячыся усьведамлялі, што яны знаходзяцца ў Доме Божым прад тварам Самага Бога, Пазіраючым на іх і ведае іх думкі. Народ любіў свае храмы і шмат ахвяраваў на іх упрыгожваньні і утрыманьне. Пры кожным храме жыцьцё кіпела. Беларус нёс туды сваё гора і сваю радасьць. Па яго малітвах Бог дапамагаў яму і даваў сілы несьці свой жыцьцёвы крыж, які для шматлікіх быў вельмі цяжкім. Няверуючых тады не было у Беларусі, а усе належалі да свайго прыхадзкога храма, зьяўляючыся яго вернікамі. настаяцель у іх быў не толькі сьвятаром, але і праўдзівым айцом духоўным. Ён ведаў сваіх вернікаў, зваў іх па імёнах, а вернікі былі яго дзецьмі, якія ставіліся да яго з павагай і любоўю.

Наш народ паважаў і умеў паважаць сваё сьвятарства. У такім выглядзе і ў такіх формах разьвівалася царкоўнае жыцьцё ў Беларусі зь дня хросту яе пры Вялікім князю кіеўскім сьвятым Уладзіміры, і раней яго, зь дня сьвятой княгіні Вольгі. Беларусы, апынуўшыся па волі Божай на чужыне і расьсяліўшыся па розных краінах, выгадаваныя ў праваслаўнай веры, пачалі уладкоўваць сваё жыцьцё ў новых умовах зь захаваньнем набожных традыцый сваіх хвалебных продкаў. Усюды, дзе пасялілася больш—меньш значная група беларускіх эмігрантаў, там быў узьведзены храм Божы працай і ахвярамі беларускіх эмігрантаў. Вакол гэтага храма засяроджвалася не толькі царкоўнае жыцьцё, але і грамадзка—палітычная. Збудаваны храм станавіўся аб'яднаўчым цэнтрам.

Аднак ня сьлед забывацца, што парафія ёсьць грамадзтва чыста рэлігійнае, асьвячонае мілатой Духа Сьвятога. Кожны сябра парафіі, мусіць быць выканаўцам патрабаваньняў Царквы і царкоўнай дысцыпліны, праз гэта ратуецца для вечнасьці. Знаходзячыся ў парафіі, знаходзіцца ва улоньні Праваслаўнай Царквы, бо парафія ёсьць малая царква. Вось чаму так важна быць сябрам парафіі і несьці на сабе усе нягоды царкоўнага жыцьця. Шкада, што шматлікія не жадаюць быць вернікамі, ухіляючыся ад актыўнага удзелу ў царкоўным жыцьці.

Пра выратавальную карысьць стану сябра парафіі я прывяду пару прыкладаў, узятых зь сапраўднага нядаўняга жыцьця. У адной з парафій нашае Япархіі некалькі асоб жылі сумесная без царкоўнага шлюбу, што зьяўляецца цяжкім парушэньнем Закона Божага. Пры маім пасрэдніцтве гэтыя асобы абвянчаліся ў Царкве і зрабіліся паўнапраўнымі вернікамі і шчыра дзякавалі мяне, што я адвёў іх з грэшнага шляху і увёў іх у царкоўнае жыцьцё. Такіх прыкладаў можна было прыводзіць шмат. У іншае парафіі сястрынства складалася амаль на палову зь незаконна жывучых зь мужчынамі жанчын. Калі мы растлумачылі, што яны не маюць права знаходзіцца ў сятрынстве без царкоўнага шлюбу, то частка зь іх неадкладна абвянчалася ў царкве. Такім чынам, як бачыце, царкоўная дысцыпліна мае дабратворны уплыў на выпраўленьне грэшнікаў.

Небясьпека выключэньня са складу парафіі павінна утрымліваць праўдзіва веруючых і царкоўных людзей ад упадзеньня ў цяжкі грэх. Паводле царкоўных правілаў, вернікамі прызнаюцца усе асобы праваслаўнага спавяданьня, якія жывуць у межах дадзенага парафіі і якія захоўваюць жывую сувязь з парафіяльным храмам. Усе гэтыя асобы упісваюцца ў адмысловую прыхадзкую кнігу разам зь іх сямействамі. У гэтай кнізе адзначаюцца прозьвішчы, імя, імя па бацьку, званьне і род заняткаў кожнага, узрост альбо дата нараджэньня і хросту, дата быцьця і споведзі і Сьвятога Прычасьця, уступ ў шлюб, час сьмерці, час прыходу ў парафію ці выбыцьцё зь яе. Абавязкам верніка зьяўляецца: браць удзел па нядзельных і па магчымасьці сьвяточным дням у Богаслужэньні ў сваім парафіяльным храме, некалькі разоў у годзе спавядацца і прычашчацца Сьвятых Таямніц Цела і Крыві Хрыстовых, браць удзел у справах дабрачыннасьці, хрысьціянскай асьветы і узаемадапамогі. Вось у такім выглядзе уяўляецца жыцьцё і дзейнасьць добрага верніка Праваслаўнай Беларускай Царквы, які раўнуе пра сваё асабістае выратаваньне і пра разьвіцьцё парафіі, да якой ён прыналежыць.

“ВЕРУ, ГАСПОДЗЬ, ДАПАМАЖЫ МАЁЙ НЯВЕРЫ!”

мітрапаліт Антоні (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа.

Год за годам па нядзелях мы чуем тыя ж урыўкі зь Эвангельля. І часам людзі пытаюць: чаму яны усё паўтараюцца? Ці не ў тым адказ, што мы чуем, але не робім таго, што пачулі? Ці не даводзіцца Богу паўтараць нам тыя ж запаведзі, а Апосталам — тыя ж падзеі зь жыцьця Хрыста ў надзеі, што раней ці пазьней яны дасягнуць да нашых сэрцаў і выкуюць наша жыцьцё?

Адзін зь айцоў Царквы сказаў, што можна зразумець Эвангельле толькі ў той меры, у якой мы робімся творцамі таго, што кажа Бог, і Яго пасьлядоўнікамі, толькі калі мы робім тое, што пачулі. І як рэдка мы можам сказаць: так, я пачуў — і гэта зьмяніла маё жыцьцё.

У жыцьцяпісах сьвятых мы чытаем, як часам фраза Эвангельля павярнула жыцьцё чалавека ў зусім новае вымярэньне. Хто зь нас можа сказаць, што ён пачуў Бога, які зьвяртаецца са словам да яго асабіста, што уся яго істота: сэрца, і розум, і воля, і цела — адклікалася, сказаўшы: Амін! Так, Гасподзь! Гэта — праўда, і я буду жыць па гэтай праўдзе.

Сёньняшняе Эвангельле — адзін з такіх урыўкаў, ён чытаецца нам кожны год. Бог сыходзіць са Сваімі вучнямі з Гары Ператварэньня, дзе усё было славай і гармоніяй, Царства Боскае паказанае, слава Бская зьзяла, усё вакол абхопленае гэтай славай і адклікаецца на яе. Гэта момант, калі любоў гарэла пажарам, момант, калі Хрыстос гутарыў зь Майсеем і Ільлёй пра Сваё расьпяцьце, момант, калі Ён казаў ім пра Сваю усяканечнае ахвяры, гэта значыць пра дасканалую поўнасьць, канечнае інтэнсіўнасьці Сваёй любові да чалавецтва і да Бога. У гэта імгненьне усё, што было ў Ім: Ягоная Боскасьць, Ягоная чалавечая душа, Ягонае чалавечае цела, якія прыносіліся ў ахвяру, былі самаахвяраваньнем — усё дасягнула вяршыні любові. І тады здарылася, што не толькі Хрыстоў твар, альбо рукі, альбо Ягонае цела празьзялі, але сама вопратка Ягоная зрабілася белая, як сьвятло, таму што яна была абхопленае і уключана ў гэту таямніцу ратуючай любові. Мы бачым тут, як сама матэрыяльнасьць сьвету адклікаецца, быўшы першапачаткова падобна Богу. І мы бачым, як полымя Боскае любові ў яе ахвярны момант зьмяніла усё, што складзе гэту ахвяру.

І вось пасьля гэтага Хрыстос зь вучнямі апыняюцца ў даліне, сапраўды ў нізіне ценю і сьмерці, у даліне сьлёз, дзе яны сустракаюць чалавека ў пакуце сардэчнай: сын яго хворы. Айцец зьвяртаўся да вучняў Хрыстовым, і нічога не здарылася. Хрыстос абгортваецца да іх і кажа: нічога не здарылася, таму што ў вас няма веры!.. Але ў самага чалавека ці была такая вера, якая можа рухаць горамі? Усё, што ён змог сабраць з глыбінь сваёй роспачы, быў давер, давер Хрыстову спачуваньню, давер Хрыстовае любові і давер, што Той, Хто можа так глыбока быць паранены патрэбай іншага чалавека, мае і сілу дапамагчы. “Калі можаш паверыць хоць самую драбніцу, — кажа яму Хрыстос, — вылечыцца тваё дзіця”. І адказ бацькі: “Веру, Гасподзь, дапамажы маёй няверы!”

Якая ж розьніца паміж гэтым чалавекам і вучнямі? Ці не тая ж, якая паміж ім і намі? Мы баімся паверыць, мы не рашаемся на давер, мы не рашаемся сказаць з глыбіні немага спачуваньня, якое злучае нас разам з пакутнікам, якое робіць фізычную альбо душэўную пакуту чалавека невыноснае для нас, — мы не здольныя сказаць: Я МАГУ штосьці зрабіць, і зраблю!..

У гэтым, магчыма, наша галоўная трагедыя; мы баімся, што калі мы скажам: “Памолімся Богу, і Ён дапаможа”, — то нічога не здарыцца, і мы будзем пасаромлены, а з-за нас будзе пасаромлены і Бог. Тады як трэба сказаць: любоў Боская такая, што Ён адклікаецца і на самую нявартую малітву, калі толькі малітва гэта шчырая, нарадзілася зь сапраўднага спачуваньня, зь усёй меры любові, якую мы можам сабраць, як яе ні мала.

Мы не можам дасягнуць узроўню тых знакаў вернікаў, якія пералічваюцца ў канцы Эвангельля паводле Марка. Але мы можам зрабіць хоць бы адно — тое, што Бог Ісус Хрыстос загадаў зрабіць Сваім вучням: Прывядзіце яго да Мяне! Калі вы нічога не можаце зрабіць, калі ў вас няма веры, калі ў вас няма мужнасьці, калі ў вас няма надзеі, калі ў вас няма спачуваньня, калі любоў ваша вагаецца — прывядзіце яго да Мяне!.. І гэта мы маглі б зрабіць у адносінах кожнага, хто вакол нас знаходзіцца ў патрэбе, у пакуце душэўнае альбо фізычнае пакуце і ў небясьпецы для жыцьця. Прывядзі яго да Хрыста, каб ён устаў перад тварам Гасподнім ва усёй сваёй пакуце. І чым больш роспач, чым безнадзейней становішча, тым больш будзе яго здольнасьць сустрэць Бога, калі толькі мы самі празрыстыя, як сьвятло, калі толькі мы — тыя прадвесьнікі Хрыста, якім быў Ян Папярэднік альбо якімі былі Апосталы: тыя прадвесьнікі, якія адкрываюць шлях да Хрыста, каб даць Богу дзейнічаць. Амін.

ДУХОЎНАЯ БАРАЦЬБА Ў СУЧАСНЫМ СЬВЕЦЕ

Каліст (Уэр Цімаці), мітрапаліт Дзіёклійскі

Уводзіны

Я лічу гонарам, што мяне запрасілі зьвярнуцца зь заключнай прамовай да дэлегатаў гэтай канфэрэнцыі (XVII Міжнародная Экумэнічная Канфэрэнцыя, Базэ (Італія), верасень 2009 г. – рэд. “Беларускай Аўтакефаліі”). Сёньня раніцай я паспрабую зрабіць дзьве рэчы. Па—першае, улічваючы тое, што на працягу усёй канфэрэнцыі мы раз—пораз казалі пра “запал”, я падрабязьней разгледжу гэты тэрмін і паспрабую дакладней, чым перш, вызначыць ягонае значэньне. Па—другое, я буду прамаўляць па тэме, пазначанай у загалоўку майго выступу: “Духоўная барацьба ў сучасным сьвеце”.

Аніякіх новых грахоў?

Больш пяцідзесяці гадоў назад вядомы англіканскі духоўнік айцец Альгі Робертсон (з таварыства сьвятога Францыска), які, часам, па шмат гадзін кожны тыдзень выслухваў споведзі, казаў мне зь ноткай стомленасьці ў голасе: “Як шкада, няма ніякіх новых грахоў!” Насуперак пераважаючаму сьвецкаму погляду, як раз не сьвятасьць, а менавіта грэх зьяўляецца маркотным і сумным. У сваёй аснове зло носіць ня творчы і манатонны характар, у той час як сьвятыя паказваюць невычэрпную шматстатнасьць і арыгінальнасьць.

Калі грэх, у сутнасьці, увесь час паўтараецца, то адгэтуль вынікае, што духоўная барацьба, якая разумеецца як духоўнае змаганьне супраць нашых злых намераў і грахоўнага запалу, у сучасным сьвеце працягвае заставацца такім жа самым, якім яно заўсёды і было ў мінулым. Вонкавыя формы могуць зьмяняцца, але унутраная сутнасьць застаецца нязьменнай. Такая кніга, як Лесьвіца, якая узводзіць на неба сьвятога Яна Лесьвічніка, можа служыць практычным дапаможнікам у дваццаць першым стагодзьдзі гэтак жа, як і ў сёмым стагодзьдзі. Сёньня, як і ў мінулым, наш вораг сатана, як рыкаючы леў, гойсае вакол, шукаючы, каго паглынуць. Сёньня, як і ў мінулым, Сатана ператвараецца ў анёла сьвятла. Сёньня, як і ў мінулым, Бог заклікае нас да духу пільнасьці, сутнасьць якога айцы—аскеты хрысьціянскага Усходу падагульнялі ў слове nepsis “ацьвярозься”, “дбай”.

“Забіваць” альбо “зьмяняць”?

На працягу усяго гэтага нашага абмеркаваньня мы увесь час спасылаліся на запал: але што менавіта маецца на увазе пад гэтым тэрмінам? Да няшчасьця, ангельскае слова passion (запал), якое звычайна выкарыстоўваюць для перакладу слова pathos, зусім недастаткова для таго, каб перадаць шматстатнасьць сэнсаў, якія прысутнічаюць у грэцкім тэрміне. Злучанае са словам paschein “пакутаваць”, pathos галоўным чынам азначае пасіўны стан, у адрозьненьне ад dynamis, актыўнай сілы. Яно азначае нешта перажытае чалавекам ці суб'ектам, падзея ці стан, перажытае пасіўна, такім чынам, сон і сьмерць вызначаюцца pathos Клімэнтам Александрыйскім, сьвяты Рыгор Багаслоў апісвае абліччы месяца як pathe. Ва ужываньні да нашага унутранага жыцьця pathos мае значэньне пачуцьця ці эмоцыі, якія чалавек выпакутаваў ці перажыў.

Ужо ў грэцкай філязофіі дапатрыстычнага пэрыяд можна вылучыць два розных стаўленьня да запалу. Па—першае, для раньніх стоікаў pathos азначае зблытаны і празьмерны парыў, horme pleonazousa у вызначэньні Зянона. Гэта паталягічнае парушэньне супакою асобы, хвароба (morbus), як Цыцэрон вызначае яе. Такім чынам, мудрэц імкнецца да apatheia, да волі ад запалу.

Аднак, нароўні з гэтым неспрыяльным поглядам на запал, ёсьць таксама і іх больш аптымістычная адзнака, якую можна знайсьці ў Платона і ў больш разьвітай форме ў Арыстоцеля. У сваім дыялёг Фёдар Платон карыстаецца аналёгіяй возьніка і двух каней. Тут душа уяўляецца ў выглядзе калясьніцы, а розум (to logistikon) у выглядзе возьніка; два кані запрэжаны ў калясьніцу: адзін высакародных крывей, іншы ж някіраваны і мяцежны, пазначаючы адпаведна вышэйшыя рухі “адухоўленай” ці “усёабдымнай” (inclusive) часьці душы (to thymikon) і больш нізінныя рухі “юрлівыя” (appetitive) часьці (to epithymitikon). Такім чынам, дзеля руху парнай калясьніцы патрабуюцца коні; без жыцьцёвай энэргіі, якую забясьпечваюць pathe, у душы няма моцы і сілы для дзеяньняў. Больш таго, калі парная калясьніца павінна рухацца ў правільным кірунку, ёй патрэбен не адзін, а абодва кані; розум, такім чынам, не можа абыйсьціся ні без высакародных пачуцьцяў, ні без больш нізіннага запалу, але ён імкнецца кантраляваць іх. Такім чынам, гэта аналёгія мае на увазе, што мудрэц павінен імкнуцца не да поўнага прыгнечаньня запалу ў любой частцы сваёй душы, але да захаваньня іх у належнай раўнавазе і гармоніі.

Падобны погляд разьвівае Арыстоцель у Нікамахавай этыцы. Па ягоным меркаваньні, pathe уключаюць не толькі такія рэчы, як жаданьне і гнеў, але таксама сяброўства, мужнасьць і радасьць. Запал самі па сабе, кажа ён, не зьяўляюцца “ні заганамі, ні дабрадзейнасьцямі”, па сваёй сутнасьці яны ні добрыя, ні злыя, і яны не кіруюць намі, і нас не вінавацяць з—за іх. Яны нэўтральныя імпульсы, і усё залежыць, як падкрэсьліў у сваім звароце мітрапаліт Філарэт Менскі, ад таго, як імі карыстацца. Наша мэта ў такім разе складаецца не ў поўным ухіленьні запалу (як у стаіцызьме), але хутчэй у сярэднім, to meson, так бы мовіць, умераным і разважлівым карыстаньні імі. Ідэалам зьяўляецца не apatheia, але metropatheia (аднак у рэчаіснасьці гэты апошні тэрмін сам Арыстоцель не ужываў).

Які ж з гэтых двух разуменьняў запалу прыняты ў патрыстычным багаслоўі? Сярод айцоў, у сутнасьці, няма аднагалоснасьці. Першым чынам, значная група пісьменьнікаў пераймае стоікам у нэгатыўным стаўленьні да запалу. Клімэнт Александрыйскі паўтарае вызначэньне pathos Зянона як pleonazousa horme, “празьмерны імпульс”, “непаслухмяны розуму” і “адваротны прыродзе”. Запал — гэта “хваробы”, і ў сапраўды добрага чалавека няма запалу. Нэмэсі Эмэскій таксама пераймае стаічнаму погляду. Эвагрый Пантыйскі цесна злучае запал зь нячысьцікамі; такім чынам, мэта духоўнага барацьбіта — apatheia, але Эвагрый напаўняе гэты тэрмін дадатным утрыманьнем, злучаючы яго зь любоўю. У пропаведзях сьвятога Макарыя запал амаль заўсёды разумеюцца ў зьневажальным сэнсе.

А вось на другім месцы стаяць айцы, якія, галоўным чынам адмоўна ацэньваючы запал, усё ж дапушчаюць іх дадатнае выкарыстаньне. Сьвяты Рыгор Ніскій лічыць, што pathos першапачаткова не быў часткай чалавечай прыроды, але “быў пасьля прыўнесеная ў чалавека пасьля першага тварэньня”, і, такім чынам, ён не зьяўляецца часткай вызначэньня душы. У запалу “зьвярыны” характар (ktenodes), робячы нас падобна неразумным жывёлам. Але па меры набліжэньня да арыстоцелеўскага пункта гледжаньня Рыгор дадае, што запал можна выкарыстоўваць у добрых мэтах: зло ляжыць не ў pathe як такіх, але ў вольным выбары (proairesis) чалавека, які карыстаецца імі.

Сьвяты Ян Лесьвічнік у цэлым згаджаецца са сьвятым Рыгорам Ніскім. Часам ён карыстаецца негатыўнымі тэрмінамі, прыраўноўваючы pathos да заганы ці зла (kakia), і настойвае на тым, што pathos “першапачаткова не быў часткай чалавечай прыроды”: “Бог не творца запалу”, — кажа ён. Яны прыналежаць чалавеку, асабліва ў яго упаўшым стане, і іх варта лічыць “ганебнымі”. Нікому не варта нават спрабаваць стаць багасловам, не дасягнуўшы станы apatheia. Але ён усё ж прызнае, што запал можна выкарыстоўваць у добрых мэтах. Імпульс, які ляжыць у аснове усякага запалу, сам па сабе не злой; гэта менавіта мы, з прычыны выпрабаваньня вольнага выбару, “узялі нашы натуральныя імпульсы і ператварылі іх у запал”. Цікава заўважыць, што Лесьвічнік не асуджае eros, палавая цяга, як у сутнасьці грахоўнае, але лічыць, што яна можа быць накіравана да Бога.

Пры гэтым на трэцім месцы знаходзяцца іншыя пісьменьнікі, якія ідуць яшчэ далей гэтага, і, здаецца, яны дапушчаюць, што запал можна не толькі выкарыстоўваць на карысьць, але што яны таксама зьяўляюцца часткай нашай першапачатковай прыроды, створанай Богам. Гэта асабліва стасуецца да аввы Ісаі (+491). У сваім другім Слове ён бярэ тое, што звычайна лічыцца запалам, напрыклад, жаданьне (epithymia), зайздрасьць альбо рэўнасьць (zelos), злосьць, нянавісьць і гонар, і сьцьвярджае, што яны усё ў аснове сваёй kata physin “у адпаведнасьці з прыродай” і усё зь іх можна выкарыстоўваць у добрых мэтах. Так, жаданьне, якое па прыродзе павінна быць накіравана да Бога, мы няслушна накіравалі да “усіх выглядаў бруду”. Стараннасьць і рэўнасьць, якія павінны весьці нас да перайманьня сьвятасьці (“Раўнуйце пра дарункі вялікія”, — кажа сьвяты Павел (1 Кар 12:31)), мы сказілі, і зараз яны вядуць нас да таго, што мы зайздросьцім адзін аднаму. Гнеў і нянавісьць, якія павінны быць накіраваны супраць злога і усіх яго спраў, мы лжыва накіравалі на нашага блізкага. Нават гонар можна выкарыстоўваць у выгоду: ёсьць добрае пачуцьцё уласнай добрай годнасьці, якое дазваляе нам супрацівіцца разбуральнага жалю да самога сябе і засмучэньню. Так, для аввы Ісаі такі запал, як гнеў і гонар, якія Эвагрый лічыў бы “нячысьцікамі” ці асабліва злымі думкамі, насупраць, зьяўляюцца натуральнай часткай нашай асобы, створанай Богам. Гарачае жаданьне ці гнеў не зьяўляюцца самі па сабе грахоўнымі; істотным зьяўляецца тое, як яны выкарыстоўваюцца, або kata physin, або para physin. Непадобна, каб Ісая знаходзіўся пад прамым уплывам Платона ці Арыстоцеля, якіх ён, верагодна, ніколі не чытаў, але цалкам магчыма, што ён абапіраецца на копцкую традыцыю, якую мы знаходзім, напрыклад, у лістах, якія прыпісваюцца сьвятому Антонію Вялікаму.

Станоўчы падыход да запалу можна таксама знайсьці ў позьніх аўтараў. Калі сьвяты Дзіянісій Арэапагіт апісвае, што Ерафей “не толькі вывучае боскае, але і спазнае яго праз пакуту” (ou monon mathon alla kai pathon ta theia), без сумневу, ён мае на увазе, што таемнае бачаньне — гэта ў нейкім сэнсе pathos (запал). Сьвяты Максым Спавяданьнік, хоць і схільны падтрымліваць погляд сьвятога Рыгора Ніскага, што запал увайшоў у чалавечую прыроду усьлед за першым тварэньнем, тым не менш, як заўважыў айцец Эндру Лаўт, спасылаецца на “добры запал сьвятой любові” (makarion pathos tes theias agapes); і ён не баіцца казаць пра зьвяз з Богам у эратычных тэрмінах. Запалы, настойвае ён, могуць быць годныя як “хвалы”, так і “асуджэньня”. Паводле сьвятога Рыгора Паламы, мэта хрысьціянскага жыцьця — гэта не забойства (nekrosis) запалу, але іх пераўтварэньне альбо зьмена іх кірунку (metathesis).

Такім чынам, ёсьць досыць падстаў, што грэцкія айцы выпрабавалі уплыў не толькі нэгатыўнага стаічнага падыходу, але і (прама ці ускосна) больш станоўчай арыстоцелеўскай адзнакі. Тыя айцы, якія прымаюць станоўчы альбо, прынамсі, нэўтральны погляд на запал, складаюць меншасьць, але, тым не менш, гэта важная меншасьць. Можна, вядома, даказаць, што спрэчнае пытаньне носіць галоўным чынам сэмантычны характар, пытаньне пра тое, як мы жадаем выкарыстоўваць слова “запал”. Але хіба розныя ужываньні гэтага слова не маюць значна глыбейшых значэньняў? Словы валодаюць вялікай сымбалічнай сілай, і спосаб, які вызначае іх ужываньне, мае вырашальны уплыў на тое, як мы спасьцігаем рэчаіснасьць. Тое ж самае стасуецца і слова pathos. Ці павінны мы пераймаць адмоўнаму словаўжываньню стоікаў ці велікадушнаму словаўжываньню Арыстоцеля? Гэта можа мець сур'ёзныя наступствы для нашага пастырскага служэньня — і для нас саміх. Ці гаворым мы “забіваць” альбо “зьменьваць”? Ці гаворым мы “выкараняць” альбо “выхоўваць”? Ці гаворым мы “адхіляць” альбо “зьмяняць кірунак”? І тут ёсьць велізарная розьніца.

Што да нашай духоўнай барацьбы ў сучасным сьвеце, я цьвёрда перакананы, што мы будзем значна больш пасьпяховай, калі будзем хутчэй казаць “зьменьваць”, чым “руйнаваць”. Сучасны сьвет, у якім мы жывём, ва усякім разе, у Заходняй Эўропе — гэта ў значнай ступені сэкулярызаваны сьвет, адчужаны ад Царквы. Калі перад намі стаіць задача вярнуць гэты сьвет да Хрыста, калі нам самім трэба захаваць сваю хрысьціянскую ідэнтычнасьць у гэтай атмасфэры адчужэньня, то ў нас будзе больш посьпеху, калі мы будзем уяўляць хрысьціянскую пропаведзь хутчэй у станоўчае, чым у абвінаваўчай тэрміналёгіі. Нам трэба хутчэй запаліць сьвечку, чым праклінаць цемру.

Тры змрочныя тэмы

Вяртаючыся зараз да другой часткі майго звароту, я жадаў бы вылучыць шэсьць аспэктаў духоўнай барацьбы ў сучасным сьвеце. Мой сьпіс не носіць сыстэматычнага характару і не прэтэндуе на тое, каб быць вычарпальным. Я буду казаць з пункту гледжаньня і цемры, і сьвятла. Тры зь абраных мною аспэкту, на першы погляд, носяць змрочны характар, а іншыя тры маюць больш сьветлае адценьне; але, у крайнім выпадку, усе шэсьць зь іх не адмоўныя, але ў вышэйшай ступені станоўчыя.

1. Сыходжаньне ў пекла

Можна лічыць, што пекла — гэта адсутнасьць Бога, гэта такое месца, дзе няма Бога (вядома, дакладна, што, з больш тонкага пункта гледжаньня, пекла не вольнае ад Бога, бо, як настойвае сьвяты Язэп Сірын, Боская любоў усюды). Не дзіўна, што хрысьціяне дваццатага стагодзьдзя, якія жывуць у сьвеце, які адзначаны пачуцьцём адсутнасьці Бога, магчыма, вытлумачылі сваё пакліканьне як descensus ad inferos (сыход ў пекла). Павел Еўдакімаў разьвівае гэту думку ў сувязі з таямніцай хросту, які складае аснову хрысьціянскай духоўнай барацьбы (як і настойваў брат Энзо ў сваім вітальным звароце). “Кажучы пра чын апусканьня пры хросьце”, — заўважае Еўдакімаў, — “сьвяты Ян Залатавуст адзначае: "Працэс сыходжаньня ў ваду, а затым узыходжаньні зь яе зноў, сымбалізуе сыходжаньне Хрыста ў пекла і Яго вяртаньне з пекла зноў”. Такім чынам, прайсьці хрост азначае не толькі памерці і паўстаць з Хрыстом: гэта таксама азначае, што мы сыходзім у пекла, што мы нясём stigmata (целавыя раны) Хрыста Сьвятара, Яго пастырская апека, Яго апостальскі боль за лёс тых, хто абраў пекла”. Ход думкі Еўдакімава шмат у чым супадае зь ідэямі Ганса Урса фон Бальтазара. Але не павінны забываць, як гэта і паказаў у сваёй нядаўняй кнізе архіяпіскап Іларыён Алфеяў, што сыходжаньне Хрыста ў пекла — гэта, першым чынам, акт перамогі.

Праваслаўны сьвяты дваццатага стагодзьдзя, які рабіў адмысловы акцэнт на сыходжаньне ў пекла, — гэта сьвяты Сілуян Афонскі. “Трымай свой розум у пекле і не адчайвайся”, — вучыць ён, дадаючы, што гэта — спосаб здабываць пакору. Яго вучань айцец Сафроній сьцьвярджае: “Ён спасылаўся на сапраўднае перажываньне пекла”. У сваіх разважаньнях сьвяты Сілуян успамінае шаўца ў Александрыі, якога наведаў сьвяты Антоній і які, часам, казаў: “Усё выратуюцца, і толькі я адзін загіну”. Сілуян ужывае гэтыя словы да самога сябе: “Неўзабаве я памру і буду жыць у змрочнай вязьніцы пекла. І я адзін буду гарэць там”.

І усё ж было б няслушна тлумачыць пазыцыю сьвятога Сілуяна ў чыста адмоўных і змрочных тэрмінах. Варта надаваць сур'ёзнае значэньне абедзьвюм часткам яго сьцьвярджэньня: ён не толькі кажа: “Трымай свой розум у пекле”, але і тут жа дадае: «і не адчайвайся». Дзесьці ў іншым месцы ён сьцьвярджае, што вера ў сваё уласнае асуджэньне на вечныя пакуты — гэта спакуса ад нячысьціка. Па яго словах, ёсьць дзьве думкі, якія прыходзяць ад ворага: “ты сьвяты” і “ты не выратуесься”. Сілуян знаходзіўся пад сур'ёзным уплывам вучэньняў сьвятога Язэпа Сірына пра непераадольны характар боскае любові. “Калі няма любові”, — сьцьвярджае ён, — “усё цяжка”. І наадварот, калі ёсьць любоў, тое усё магчыма. Сыходжаньне Хрыста ў пекла і яго пераможнае уваскрэсеньне зь мёртвых утвораць адну непадзельную падзею, адно і адзінае дзеяньне.

2. Пакута

Асаблівай формай сыходжаньня ў пекла ў дваццатым стагодзьдзі ў духоўнай барацьбе праваслаўных хрысьціян быў досьвед ганеньняў і пакутніцтва. Так, для хрысьціянскага Усходу мінулае стагодзьдзе было галоўным чынам стагодзьдзем пакутніцтва. Больш таго, не варта забываць, што, хоць у Расіі і Усходняе Эўропе камунізм і зьнішчаны, але усё ж ёсьць шмат месцаў у сьвеце, дзе хрысьціяне — і праваслаўныя, і няправаслаўныя ў роўнай ступені — працягваюць цярпець ганеньні (напрыклад, у Турцыі, Іраку, Пакістане, Кітаі...). Па словах аднаго рускага сьвятара—эмігранта айца Аляксандра Ельчанінава, спачыўшага ў 1934 г., “сьвет скрыўлены, і Бог выпроствае яго. Таму Хрыстос пакутаваў (і працягвае пакутаваць), як і усе пакутнікі, спавядальнікі і сьвятыя, і мы, любячыя Хрыста, таксама не можам не пакутаваць”. Сьвяты Сілуян падкрэсьлівае, што пакутніцтва можа быць як унутраным, так і вонкавым: “Маліцца за людзей”, — кажа ён, — “значыць праліваць кроў”. І ў той жа час, як у яго апафтэгме (“Трымай сваю душу ў пекле і не адчайвайся2), ён настойвае на супадзеньні цемры і сьвятла, роспачы і надзеі. Такім чынам, пакута мучанікаў — гэта таксама крыніца радасьці, па яго словах, “крайняя пакута злучана з крайняй асалодай”.

Адна мучаніца, чыя духоўная барацьба асабліва захоплівала праваслаўнае уяўленьне ў апошнія шэсьцьдзесят гадоў, — гэта сьвятая Марыя Скабцова, якая памерла ў газавай камэры Равэнсбрука 13 сакавіка 1945 г., магчыма, заняўшы месца іншага палоннага. Калі гэта было насамрэч, тое гэта паказвае, як мучанік — падобна самаму Хрысту Першамучаніку — выконвае выратавальную ролю, паміраючы дзеля іншых, паміраючы, каб іншыя маглі жыць. Мучанік у вышэйшай ступені выконвае наказ сьвятога Паўла: “Насіце цяжар адзін аднаго” (Гал. 6:2). Насамрэч, гэта была тэма, якую маці Марыя вылучала ў сваіх працах. У анталёгіі жыцьцяпісаў сьвятых, якую яна склала, яна запісвае апавяданьне аб сьвятым Іянікіі Вялікім і апантанай дзяўчынцы: “Ён усклаў сваю руку на галаву церпячай пакуту хворай і спакойна сказаў: “Уладай Бога жывога, я, Ягоны няварты слуга Іянікій, бяру на сябе твой грэх, калі ты зграшыла... таму што мае плечы мацней тваіх; таму што я жадаю прыняць тваё выпрабаваньне дзеля любові”. Дзяўчынка вылечылася, а Іянікій прыняў на сябе яе пакуты і быў блізкі да сьмерці, перш чым выйсьці са сваёй барацьбы зь уладай зла пераможцам”.

Такім чынам, гэта вельмі важны аспэкт духоўнай барацьбы — зьведаць пакутніцтва, вонкава ці унутрана праліваць сваю кроў дзеля іншых.

3. Кеносіс

Шчыльна злучаны з першымі двума элемэнтамі, пра якія мы казалі вышэй, — зь сыходжаньнем у пекла і пакутніцтвам — і трэці: кеносіс, ці самаўніжэньне. Чалавек, вядучы духоўную барацьбу, параўноўвае самога сябе са зьняважаным Хрыстом (і тут я узгадваю выдатную кнігу, напісаную семдзесят гадоў таму рускім аўтарам Надзеяй Гарадзецкай Зьняважаны Хрыстос у сучаснай рускай думцы; нават цяпер яна захавала сваю актуальнасьць). Да свайго зьняволеньня сьвятая Марыя Скабцова паказала гэты кенатычны дух дзіўным чынам: яна выяўляла салідарнасьць, якая пазьней дорага ёй абыйшлася, салідарнасьць з беднымі, адхіленымі, зь усімі тымі, хто знаходзіўся за межамі грамадзтва, а таксама зь жыдамі пасьля пачатку Другой сусьветнай вайны. “Да целаў нашых блізкіх”, — пісала яна, — “трэба падыходзіць з большым клопатам, чым да нашых уласных целаў. Хрысьціянская любоў вучыць нас дарыць нашым братам не толькі духоўныя, але і матэрыяльныя дарункі. Мы павінны аддаваць ім нават сваю апошнюю кашулю, нават свой апошні кавалачак хлеба. Прыватныя ахвяраваньні і самая шырокая грамадзкая праца гэтак жа апраўданы і неабходны”.

Адным з грэцкіх сьвятых, які паказаў гэты кенатычны дух у значнай ступені, зьяўляецца Нэктар Пэнтапольскі, які памёр у 1920 г. Ёсьць мноства апавяданьняў аб ягонае пакору. Яшчэ быўшы маладым архірэям у Александрыі і падвяргаючыся несправядлівым нападкам, ён адмаўляецца помсьціць ці абараняцца ад паклёпу. Калі ён быў рэктарам Рызарыйскае багаслоўскай школы ў Афінах, там захварэў прыбіральнік; для таго каб яго не зьнялі з працы, сьвяты Нэктар уставаў кожны дзень рана раніцай і сам падмятаў калідоры і прыбіраў туалеты, пакуль той чалавек не змог вярнуцца на працу. У яго апошнія гады наведвальнікі, якія сустракалі яго за працай у манастырскім садзе, які ён сам жа і заснаваў, памылкова прымалі яго за простага працаўніка, не падазраючы, што ён япіскап. Так ці інакш, сьвяты Нэктар пераймаў словам апостала Паўла: “Бо ў вас павінны быць тыя ж пачуваньні, якія і ў Хрысьце Ісусе... Ён унізіў Сябе Самога” (Філ. 2:5—7).

Сьвятло ў цемры

Апісваючы гэту духоўную барацьбу, сьвяты Павел падкрэсьлівае яе антынамічны характар: “...у гонары і ганьбе, пры вымовах і хвалах... нас лічаць памерлымі, але вось, мы жывыя... нас засмучаюць, а мы заўсёды цешымся... мы нічога не маем, але усім валодаем” (2 Кар. 6:8—10). Давайце зараз прывядзём у раўнавагу гэтыя тры змрочных элемэнта духоўнай барацьбы з трыма больш радаснымі элемэнтамі, якія маюць адмысловае значэньне ў сучасным сьвеце.

1. Пераўтварэньне

Раней, падчас аналізу розных спосабаў разуменьня духоўнага змаганьня зь запалам, я прапанаваў, што нам пры крытычным у дадзены момант становішчы спраў мудрэй казаць хутчэй не “забіваць” альбо “выкараняць”, але “зьменьваць”. Насамрэч, таямніца ператварэньня мае адмысловую каштоўнасьць для нас у наш час. Наша духоўная барацьба, несумнеўна, павінна складацца зь адрачэньня, аскетычныя высілкі, пот, кроў і сьлёзы, унутранае, а таксама, магчыма, і вонкавае пакутніцтва; але мы можам страціць унутраную каштоўнасьць усяго гэтага, пакуль яно не асьвечана няствораным сьвятлом Фавору. У гэтай сувязі, вядома, не выпадкова тое, што самым уплывовым сьвятым у жыцьці і досьведзе праваслаўя дваццатага стагодзьдзя быў Серафім Сароўскі, які як раз і зьяўляецца сьвятым ператварэньня. Падчас майго першага наведваньня Грэцыі пяцьдзесят пяць гадоў таму пра сьвятога Серафіма практычна ніхто не ведаў. Зараз, куды б ні ступіла мая нага на грэцкай зямлі, я бачу яго абраз у цэрквах і дамах; і ў манастырах я часта сустракаю манахаў і манашак, нарачоных “Серафімам” і “Серафімай” у ягоны гонар. Усё так і павінна быць, паколькі ён сьвяты нашага часу.

І ў той жа час давайце не будзем сэнтымэнтальнічаць зь нагоды сароўскага сьвятога альбо занадта спрашчаць характар яго духоўнае барацьбы. Мы правы, калі успамінаем, што ён насіў белыя, а не звычайныя манаскія чорныя адзеньні; што ён зьвяртаўся да сваіх наведвальнікаў “радасьць мая” і на працягу усяго года вітаў іх велікодным воклічам “Хрыстос Уваскрос”; што яго твар сьвяціўся Славай у прысутнасьці ягонага вучня Мікалая Мотавіліва. Але не будзем забываць аб нячысьціках, якіх яму даводзілася цярпець, калі ён маліўся на камяні поруч сваёй пустэльні і чуў вакол сябе трэск пякельнага полымя; не будзем забываць пра фізычны боль, які ён цярпеў з тых часоў, як яго пакалечылі тры разбойніка ў лесе; не будзем забываць пра неразуменьне, якое яму даводзілася цярпець ад свайго уласнага ігумена, і пра паклёп, якой перасьледаваў яго аж да сьмерці. Так, ён добра разумеў, што меў на увазе сьвяты Павел, калі казаў: “Нас засмучаюць, а мы заўсёды цешымся”. У духоўнай барацьбе ператварэньне і нашэньне крыжа — дзьве рэчы непадзельныя.

2. Еўхарыстыя

Вышэй гаварылася, што хрост складае аснову духоўнай барацьбы хрысьціяніна. Але хрост нельга адрываць ад Сьвятога Прычасьця; такім чынам, Еўхарыстыя таксама грае фундамэнтальную ролю ў нашай духоўнай барацьбе. У больш раньні патрыстычны пэрыяд шматлікія пісьменьнікі—аскеты, такія, як сьвяты Ян Лесьвічнік альбо сьвяты Язэп Сірын, мала ці зусім не спасылаліся на Еўхарыстыю. Але ў нашай духоўнай барацьбе сёньня патрабуецца, каб еўхарыстычны аспэкт быў ясным і быў у цэнтры нашай увагі. Гэта менавіта тое, што рабіў на сьвітанку дваццатага стагодзьдзя сьвяты Ян Кранштацкі, вялікі сьвятар, які увесь час служыў Літургію. “Еўхарыстыя — гэты бесьперапынны цуд”, — ён, часам, казаў; і ён цалкам апускаўся ў гэты “бесьперапынны цуд”, штодня служачы Боскую літургію. Інтэнсіўнасьць яго Еўхарыстычнага служэньня дзівіла яго сучасьнікаў: сьвяты Сілуян, напрыклад, кажа пра “моц ягонай малітвы” і дадае: “Усё ягонае быцьцё было полымем любові”. Ён настойваў на тым, што усе прысутныя на службе павінны прычашчацца разам зь ім. З—за яго і некаторых іншых прапаведнікаў прычашчэньне ў Праваслаўнай Царкве дваццатага стагодзьдзя зрабілася насамрэч больш частым; і усё ж дагэтуль ёсьць шмат месцаў, дзе вернікі падыходзяць да гэтае таямніцы толькі тры — чатыры разу ў год. Пра гэта, вядома, варта пашкадаваць. У сучасным сьвеце наша духоўная барацьба абавязкова павінна быць у самым поўным сэнсе Еўхарыстычнай барацьбой.

У часе Боскай літургіі, непасрэдна перад пакліканьнем Сьвятога Духа, дыякан паднімае Сьвятыя Дарункі, у той час як сьвятар кажа: “Твая ад Тваіх Табе прыносячы, аб усіх і за усё” (ta za ek ton zon soi prospherontes, kata panta kai dia panta). Гэта падводзіць нас да такога аспэкту Боскай літургіі, які мае адмысловае значэньне для нашай духоўнай барацьбы ў сучасным сьвеце — гэта касьмічнае вымярэньне Еўхарыстыі. Важна тое, што ў Еўхарыстыі мы прыносім Дарункі не толькі “за усіх людзей” (dia pantas), але і “за усе рэчы” (dia panta). Маштаб Еўхарыстычнай ахвяры ахоплівае не толькі чалавецтва, але і усё царства прыроды. Яна усёабдымная. Такім чынам, Еўхарыстыя заклікае нас да экалягічнай адказнасьці. Яна абавязвае нас абараняць і любіць не толькі нашых блізкіх, але і усе жывыя істоты; мала таго, яна абавязвае нас абараняць і любіць траву, дрэвы, скалы, ваду і паветра. Зусім усьвядомлена зьдзяйсьняючы Еўхарыстыю, мы глядзім на увесь сьвет як на таямніцу.

Значыць, наша духоўная барацьба не проста антропацэнтричная. Мы выратаваны не ад сьвету, але разам зь ім; і таму мы змагаемся, каб асьвяціць і вярнуць Богу не толькі нас саміх, але і усё тварэньне. Гэту экалягічную пропаведзь у нашай духоўнай барацьбе не раз асабліва падкрэсьліваў Сусьветны Патрыярхат у апошнія два дзесяцігодзьдзі. Патрыярх Зьміцер і яго пераемнік, цяперашні Патрыярх Варфаламей, усталявалі 1 верасьня — пачатак царкоўнага году — “дзень абароны навакольнага асяродзьдзя”, які (сьмеем спадзявацца) павінны выконвацца не толькі праваслаўнымі, але таксама і іншымі хрысьціянамі. “Давайце лічыць сябе”, — сказаў Патрыярх Зьміцер у сваім Калядным пасланьні ў 1988 г., — “кожны паводле свайго чыну, быць асабіста адказнымі за сьвет, даручаны Богам у нашы рукі. Усё, што Сын Божы прыняў і зрабіў Сваім Целам праз Увасабленьне, не павінна загінуць. Але усё павінна стаць Еўхарыстычнай ахвярай Стваральніку, хлебам жывым, падзяляным у праўдзе і любові зь іншымі, услаўленьнем сьвету для усіх стварэньняў Божых”. Па словах сьвятога Сілуяна, “сэрца, якое спазнала любоў, шкадуе усё тварэньне”. Гэта касьмічная спагадлівасьць, як нагадаў нам дон Андрэ Луф, зьяўляецца лейтматывам твораў сьвятога Язэпа.

3. Сардэчная малітва

Як бы ні былі важныя Еўхарыстычны і літургічны бок духоўнай барацьбы, у той жа час неабходна надаваць вялікую увагу барацьбе за унутраную малітву. У духоўнай барацьбе дваццатага стагодзьдзя унутраная малітва (асабліва для праваслаўных, але ні ў якім разе не выключна для іх) азначала Ісусаву малітву. Важнасьць пакліканьня гэтага Сьвятога Імя сталі асабліва шанаваць у апошнія сто гадоў пад уплывам, першым чынам, гэтых дзьвюх кніг: Адкрытыя апавяданьні вандроўцы і Добраталюбіе. Абедзьве атрымалі зусім нечаканы посьпех на Захадзе. Магчыма, што Ісусаву малітву сёньня зьдзяйсьняюць больш людзей, чым калі—небудзь у мінулым. Наша стагодзьдзе не толькі сьвецкае стагодзьдзе!

Такія ёсьць некаторыя элемэнты духоўнай барацьбы ў сучасным сьвеце: зь аднаго боку, сыходжаньне ў пекла, пакутніцтва, кенасіс; зь іншага боку, ператварэньне, Еўхарыстыя, сардэчная малітва. Гэтыя дзьве трыяды трэба не супрацьпастаўляць адзін аднаму, але злучаць разам, як гэта робіць сьвяты Ян Лесьвечнік (і тут я успамінаю гутарку зь айцом Іўсьцінам), калі ён утворыць слова charmolype “скруха—радасьць” і кажа о charopoion penthos “смутку, ствараючым радасьць”. Два дадатковых аспэкты духоўнай барацьбы добра падагулены ў двух кароткіх выслоўях сьвятога Серафіма Сароўскага, якія я імкнуся увесь час захоўваць у розуме: “Дзе няма скрухі, там няма выратаваньня”; “Сьвяты Дух напаўняе радасьцю усё, чаго Ён дакранаецца”.

Пераклад зь ангельскае мовы – “Беларуская Аўтакефалія

НА ТЫХ, ЯКІЯ ШТОДНЯ ГРАШАЦЬ І ШТОДНЯ КАЯЦЦА

Звышгодны Яфрэм Сірын

Ці доўга табе, сябра, цярпець ворага, і штодня рабіць прыемнае яму? Ці доўга табе, сябра, служыць цялеснаму, што сьмяротна? Прымі параду, якая дзеля цябе жыцьцядаўчая і паслужыць дзеля ачышчэньня тваёй душы, таксама і цела. Прыступі да Выратавальніка, Які вылечвае ўсіх прыпадаючых да Яго з пакаяньнем і праўдзівай верай. Так зь усяго годнага вялікае і выратавальнае пакаяньне. Таму, аднойчы ацьвярозіўшыся, не нырай ў ап’яненьне, штодня робячы грэх, то будуючы, то разбураючы, то сплятаючы, то распускаючы, як дзеці, якія шмат разоў старана будуюць свае дамы, і потым перакуліўшы, зьмешваюць усё ў кучу. Адхіліся ад скарпіёна, джала якога табе вядома. Старана бяжы ад зьмяі, згубнасьць якога табе вядомая. Хто два разы падае, спатыкаючыся на той жа камень, той сьляпы альбо нязграбны так, што не бачыць таго, чаго патрэбна пазьбягаць.

Таму, ужыўшы стараньне, прыступі з пакаяньнем; выкарыстоўваючы гэты сродак, рабі літасьцівым Творцу, пакорлівы і ў скрусе, патупіўшы позірк і ўздыхаючы, скарбутны аб зробленым, скіраваўшы ўвагу да чаканага наперадзе. Так калісьці выратаваўся мытар Закхей. Так Мацей зрабіўся слугой Хрыстовым. Таксама і жанчына – блудніца, любячая салодкі запал, што не ведала меры свайму блуду на спакусу бачыўшым, як толькі абцерла ногі Выратавальніка валасамі, выведзена была са згубнага рову беззаконьняў. Так і ты, паклаўшы аброць на блукаючы позірк свой і прыняўшы на сябе скарбуту, выратуеш сябе; таму што Бог настаўляе малых, узвышае пакорлівых, а скідае і разбурае тых, хто самі сябе ўзьвялічваюць. Паглядзі на гарады Садом і Гамору, як гэтых людзей жорсткіх, лютых, дзёрзкіх, нячыстых, нягодных, зь задавальненьнем гатовых на ўсялякую крыўду і ўсялякі прымус, паслаўшы на іх разбурэньне і вагонь, Гасподзь зьнішчыў усіх да апошняга. Паглядзі на горад Ніневію пышны і ўпрыгожаны, квітнеючы грахамі, напоўнены парокамі. Бог пагражаў разбурыць і нечакана ўразіць поўным зьнішчэньнем і падзеньнем горад; але пабачыўшы, што блудзіўшыя, ва рызьзі і попеле, у голадзе і посьце, з рыданьнем і сьлязамі, адкінуўшы ўсялякую раскошу, бледныя, напужаныя, прыведзены ў трапятаньне і зьмяніліся, зрабіліся самі на сябе непадобныя, і ўсе занятыя адной справай, зраўняліся паміж сабой і няроўныя, вольныя і рабы, багатыя і жабракі, кіраўнікі і падпарадкаваныя, уладары і слугі, мужчыны і жанчыны, старэйшыя і ўсе немаўляты, – пабачыў, што ўсе зрабіліся пакорныя, усе зрабіліся цнатлівымі, Гасподзь зрабіўся літасьцівым, памілаваў, выратаваў, пашкадаваў, адмяніў пакараньне, якім пагражаў, і пажадаў лепш апынуцца невыканаўшым слова, чым жорсткім. Такім чынам, карае Ён упартых грэшнікаў, але і не дае неміласэрна гінуць пакорлівым. Сьпяшайцеся, маліцеся, ратуйцеся, захоўвайце сябе. Гасподзь гатовы на міласьць, гатовы да лекаваньня, хуткі на дапамогу, не марудзіць зь вызваленьнем, дае просячым, адчыняе стукаючым, гадуе бедных, дае патрабуючым, не злуецца на ўпаўшых, працягвае руку, каб выратаваць, любіць тых, хто дамагаецца водпуску, пагражае непакорным. Ты заблукаў? Ацьвярозься. Упаў? Уздыміся, маліся, прасі, прыпадай, дамагайся, шукай, прымай, вер, што дадзена табе, пакланяйся, умольвай аб выратаваньні, рабі міласэрным Таго, Хто жадае даць і можа выратаваць. А выратаваны, не губляй набытага; упаў – уставай; ухіліўшыся – выпраўляйся; як толькі награшыш – замалі грэх, вылечыўшыся, будзь здаровым; атрымаўшы поўнае здароўе і выратаваны, адпрэчвай тую хваробу, як якой пазбаўлены. Таму не распальвай зноў тое, што аднойчы згасіў, не падай у ціну, якую так добра адмыў зь сябе. Не пераймай парсюкам, якія любяць валяцца ў брудзе; не рабіся падобным на сабак, што ядуць ваніты; ніхто, аднойчы ўсклаўшы рукі на плуг і азіраючыся не набываў сябе царства (Лк. 9:62). Ніхто, аднойчы адмыўшыся ад бруду, ды не павернецца да яе зноў. Адзін Хрыстос, адна вера, адзін крыж, адна сьмерць. Адна мілата, адна пакута, адно і ўваскрэсеньне. Аддаўшыся за цябе на ахвярную сьмерць, не павінны аддавацца зноў і ў другі раз плаціць за цябе выратавальную цану. Ты вызвалены, не заставайся ўпарта рабом; ты ачышчаны ад грахоўнага бруду, не рабіся брудным зноў, бо дзеля твайго ачышчэньня няма іншае купелі, прыгатаванай сьмяротнай язвай.

Святой Ефрем Сирин. Творения. Т.3. Репринтное издание. - М.: Издательский отдел Московского Патриархата, 1994, сс.26-29. // Творения иже во святых Отца нашего Ефрема Сирина. Писания духовно-нравственные. - Сергиев Посад. Типография Св.-Тр. Сергиевой Лавры, 1907.

АБ ЗАМІЛАВАНЬНІ

Звышгодны Рыгор Сінаіт

Глядзі, я жадаю, каб ты дакладна ведаў аб замілаванасьці, сьцярогся яе і каб, кіруемы няведаньнем, моцна не пашкодзіў сябе і не згубіў сваёй душы. Вольны выбар чалавека лёгка схіляецца да сяброўства зь ворагамі, асабліва ў нявопытных, як найбольш прасьледуемых імі. Навокал і вакол пачаткоўцаў і свавольных нячысьцікі раскідваюць сеткі думак і згубных мараў і рыхтуюць роў нападу, бо іх душэўны горад – пад уладай іншаземцаў. І не трэба зьдзіўляцца, калі нехта з пачаткоўцаў спакушаны, альбо паддаўся запалу розуму, альбо прымаў і прымае замілаваньне, альбо пабачыў чужое ісьціне, альбо кажа кепскае па нявопытнасьці і няведаньню. Іншы, часта размаўляючы аб ісьціне, неразумна і незаўважна кажучы адно замест іншага, не ў стане правільна сказаць, як устроена адна альбо іншая справа. Ён шматлікіх пужае, а на бязмоўных наводзіць асуджэньне альбо сьмех сваёй бяздумнае дзейнасьцю. І няма нічога дзіўнага ў тым, што нейкі пачатковец пасьля вялікае працы ўпадае ў замілаваньне. Гэта адбывалася са шматлікімі шукальнікамі Бога цяпер і раней.

Памяць аб Богу, альбо разумная малітва, вышэй усялякіх радоў дзейнасьці. Яна, як любоў Боская, зьяўляецца галоўным дабром. Але бессаромна і дзёрзка жадаючым увайсьці да Бога і чыста спавядаць Яго і ўзмацняючы набыцьцё Яго ў сябе, калі будзе дапушчана зь вышыні, лёгка забіваецца тымі – маю на ўвазе дэманаў, – бо саманадзейна і дзёрзка шукаючы нязгоднага зь асабістым станам цягнецца ганарыста да дасягненьня жаданага раней часу. Літасьцівы да людзей Гасподзь, часта зьвяртаючы ўвагу на тое, якія мы дзёрзкія ў самаўзвышэньні, не дазваляе нам быць выпрабаванымі, каб кожны пазнаў сваю самаацэнку, павярнуўся да сапраўднага падзьвіжніцтва самастойна і раней чым зрабіўся пазорам і сьмехам дзеля дэманаў і плачам дзеля людзей, асабліва калі хто шукае гэтай дзіўнай справы зь доўгім цярпеньнем, пакорай і больш за ўсё з падпарадкаваньнем і пытаньнем вопытных, каб незаўважна замест пшаніцы не зьняць жніво цернія альбо горкага замест салодкага, і замест выратаваньня не адшукаць бы сьмерці.

Моцным і дасканалым уласьціва заўсёды ў адзіноце змагацца зь дэманамі і няспынна ўздымаць супраць іх духоўны меч, якім служыць слова Боскае (гл. Эф. 6:17). Нямоглыя ж і пачаткоўцы, як цьвярдыняй, карыстаюцца набожнымі ўцёкамі, са страхам пазьбягаючы адзінаборства і, не маючы на яго адвагі раней патрэбнага часу, гэтым ратуюцца ад сьмерці. Ты ж, калі маеш посьпех у бязмоўі, чакаеш знаходжаньня з Богам, ніколі не прымай нічога пачуцьцёвага альбо духоўнага, што прадстаўляецца па-за альбо ўнутры цябе, хоць бы то вобрах Хрыста, альбо можа анёла, альбо воблік сьвятога, альбо б хоць у розуме сьвяціў і марай бачылася сьвятло. Розум і сам па сябе мае прыродную здольнасьць марыць. Ён лёгка можа будаваць вобразы таго, чаго дамагаецца яшчэ не чуючы добра гэтага і тым самаму сябе робіць шкоду. Такая згадка добрага і злога звычайна нечакана фармуе разумовыя вобразы і вядзе да мройнасьці.

Адсюль падобны чалавек міжволі робіцца летуценьнікам, а не бязмоўнікам. Таму будзь пільным, не верыш лі ты чамусьці ў сілу хуткага захапленьня, раней пытаньня і шматлікіх дасьледаваньняў, хоць бы тое здавалася добрым, каб не атрымалася шкода. Заўсёды заставайся абураным на мроі, захоўваючы свой розум бясколерным, нябачным і бясформенным. Часта шматлікім задавала шкоды і пасланае Богам дзеля выпрабаваньня для вянца. Наш Гасподзь жадае выпрабаваць, куды схіляецца наш вольны выбар. Але ўбачыўшы нешта розумам альбо пачуцьцямі і прымаючы гэта без парады вопытных, хай зьява была і па волі Боскай, лёгка спакушаецца альбо спакусіцца ў будучым, як успрымаючы ўсе бяздумна. Пачаткоўцу патрэбна быць уважным да дзейнасьці сэрца, як праўдзівай, але ж іншага не прымаць да моманту ўтаймаваньня запалу. Бог не крыўдзіцца на таго, хто жорстка слухаючы сябе, каб пазьбегнуць замілаваньня не прымае знакаў ад Яго без дазволу вопытных і шмат дасьледуючых, але больш хваліць яго, як мудрага, хоць на некаторых і абураўся. Разам з тым, пытаць належыць не ўсіх, а толькі аднаго, каму даручана кіраваньне іншымі, хто зьзяе жыцьцём і, зьяўляючыся, па Пісаньню, бедным, шматлікіх абагачае (гл. 2 Кар. 6:10). Было шмат нявопытных кіраўнікоў, пашкодзіўшых шматлікім неразумным, за якіх пасьля сьмерці будуць судзімы. Права кіраваць іншымі належыць не ўсім, а толькі тым, якім дадзены боскі розум, альбо, згодна апосталу, адрозьненьне духаў (2 Кар. 12:10), падзяляючае мячом слова кепскае ад добрага. Кожны валодае сваім розумам і натуральным дзейным альбо навуковым меркаваньнем, але не ўсе маюць духоўнае меркаваньне. Таму прамудры Сірах казаў: Жывучых з табой у міры ды будзе шмат, а параднікам тваім – адзін з тысячы (Сір. 6:6). Не малая праца – адшукаць кіраўніка, які не памыляецца: ні словам, ні справай, ні думкай. Ці пазбаўлены хто замілаваньня – гэта выяўляецца ў тым, мае лі ён на дзейнасьць і яе разуменьне сьведчаньне ад Боскага Пісаньня, пакорна разьмяркоўваючы аб тым, аб чым яму належыць мець меркаваньне. Выразна ж спасьцігнуць ісьціну і быць чыстым ад несумяшчальнага зь мілатой – праца не малая, таму што злому ўласьціва паказваць сваё замілаваньне ў выглядзе ісьціны, асабліва пачаткоўцам, і пераўтвараць сваё падступства ў духоўнае.

У выніку гэтага, старана жадаючы ў бязмоўі дасягнуць чытае малітвы, павінны крочыць да сваёй мэты шляхам пытаньня вопытных і ў вялікім трапятаньні і скрусе, няспынна плача аб уласных грахах, смуткуючы аб іх і жахаючыся пякельнай пакуты, адпадзеньня ад Бога і разлукі зь Ім цяпер і ў будучым стагодзьдзі. Калі злы пабачыць кагосьці жывучым у плачы, то не спыняецца там, асьцерагаючыся пакоры, створанай плачам. Калі ж хто зь самазакаханых марыць дасягнуць вышэйшага, набыўшы сатанінскае, а не праўдзівае жаданьне, то такога, як свайго слугу, сатана абавязкова бесьперашкодна апутае сваімі сеткамі. Таму захаваньне сябе ў малітве і плачы зьяўляецца найбольш вялікай зброяй супраць таго, каб ад радасьці ў малітве не ўпасьці ў самаўпэўненасьць, але, абраўшы сябе ў жыцьцё суцяшальную скруху, захаваць сябе непашкоджаным.

САПРАЎДНАСЬЦЬ ТАЯМНІЦ КАТАЛІКОЎ І ПРАТЭСТАНТАЎ

Даклад на канфэрэнцыі “Экумэнізм гэнэсіс — надзеі і расчараваньні”)

Фэсалёнікі 20—24 верасьня 2004 г.

архімандрыт Максым, ігумен манастыру сьв. Дзіянісія Алімпійскага

Напачатку мне жадалася б выказаць сваю падзяку арганізацыйнай камісіі за тое што яна даручыла мне весткі гутарку на тэму: “Сапраўднасьць “Таямніц” рыма—каталікоў і пратэстантаў”. Гэта тая тэма, якая не можа быць вычарпана рамкамі аднаго дакладу, абмежаванага дваццацьцю хвілінамі. Аднак я паспрабую пазначыць найважнейшыя палажэньні сьвятаайцоўскага паданьня, каб выявіць зь аднаго боку багаслоўскую сталасьць і разважлівасьць Сьвятых Айцоў, зь іншай жа баку меркаваньні і духоўную гнуткасьць, якія яны мелі пры ажыцьцяўленьні іх пастырскага служэньня, дзеля дабра давераных ім душаў і усёй Царквы. Спалучэньне строгасьці акрывіі прадстаўлена зь дапамогай выразнай лініі, з тым каб ім пазьбегнуць зьмены веры, з рамкамі чалавекалюбнай і паблажлівай іканоміі, ужываючы “сродкі добрапрыстойныя”, каб пазбавіць чалавечыя душы ад пагібелі. Будуць прадстаўлены ясныя сьведчаньні і прыклады спосабаў ужываньня акрывіі “па добраму меркаваньні”, і іканоміі “па неабходнасьці”.

Непасрэдна ў самым пачатку я жадаў бы падкрэсьліць. што дзейсным крытэрам царквы зьяўляецца тое, што ў пытаньнях веры “іканомія не прымальная”. У дадзеным выпадку ужываецца акрывія пры строгім выкананьні настолькі сутнасьці, наколькі і літары ясна выяўленай і сфармуляванай і зацьверджанай праўды ў стаўленьні веры і правільнай дзейнасьці Царквы. Мы маем строгія фармулёўкі як айцоў Царквы так і Сабораў у вызначэньнях і канонах. Ерэтыкі характарызуюцца імі “нячыстыя”, “ворагі Хрыста”, “сьвятататнікі і грэшнікі”, “сапернікі і антыхрысты”, “мёртвыя”, “ворагі Праўды”, “аблудныя і заганныя”, “грамадзтва пракажоных”, “горкі корань”, “бязбожнікі” і г.д. Паколькі царкоўнае вучэньне зьяўляецца прадуктам чыстага жыцьця ў Сьвятым Духу. кожнае адхіленьне і парушэньне, таго, што было зацьверджана як праўды веры, павінна разглядацца як нягоднасьць і апошняя здрада ў адносінах да Самага Бога. Я працытую сабраную разам невялікую колькасьць сьвятаайцоўскіх выказваньняў:

Сьв. Яўлогій Александрыйскі кажа: “Калі хто—небудзь зь думаючых, што Баганосьбітныя Бацькі ствараюць у чымсьці хваляваньне… тое, гэта злачынства і здрада вучэньня і нягоднасьць у адносінах да боскага”.

Сьвц. Рыгор Багаслоў кажа так: “Мы ж (у пытаньнях веры) нічога не дадаём, нічога не выключаем... безумоўна вызначаем альбо усякае сапраўднае сапраўды перададзенае слова”. Гэта было б грэшна, недазвольна і супрацьзаконна.

Сьвц. Кірыла Александрыйскі паведамляе, што “дакладнасьць” ці “вялікая дакладнасьць” павінны захоўваецца усімі сродкамі.

Сьвц. Марк Яўгенік кажа: “недаравальная ласка ў пытаньнях веры”.

Цяпер паглядзім у якіх рамках дзейнічае акрывія ў адносінах Таямніц Царквы.

Спачатку неабходна падкрэсьліць, што існуе неабходнасьць у тым, каб нам адрозьніваць Таямніцы, якія зьдзяйсьняюцца ў Праваслаўнай Царкве ад тых, якія зьдзяйсьняюцца па—за ёй. Мы не можам лічыць таямніцы, якія зьдзяйсьняюцца ў “цэрквах”, якія не маюць той жа веры, што і Праваслаўная Царква, роўнымі па дзеяньні і пастаўляць іх на тую ж ступень, што і праваслаўныя. У дадзеным выпадку нам для далейшага дасьледаваньня паднятага пытаньня неабходна усьвядоміць, што акрывія зьяўляецца адзіна правільным прынцыпам.

Таямніцы ў нашай Царкве зьяўляюцца Боскімі дзьверцамі праз якія сыходзіць на чалавека нябачныя боскія энэргіі Бога. Мілата Боская садзейнічае і злучаецца з пачуцьцёвым, бачным і адчувальным бокам Таямніцы для асьвячэньні чалавека і усяго стварэньня. Яны не могуць быць тым, што яны ёсьць па сутнасьці, калі яны не злучаны зь верай і вучэньнем Царквы, яны не могуць несьці пячатку сапраўднасьці і рэчаіснасьці і быць вырашальнымі для асьвячэньня і выратаваньня чалавека, толькі тады, калі яны будуць мець гэтыя элемэнты надзейнасьці, рэчаіснасьць і сапраўднасьці, якія выяўляе Праваслаўе ва улоньні якога і зьдзяйсьняюцца Таямніцы. Такім чынам для таго, каб дзейнічалі Таямніцы неабходна праваслаўная вера.

Звг. Нікадзім робіць вялізныя камэнтары, абапіраючыся на наступныя каноны: 1) 46 сьвятых Апосталаў, 2) 7 II Сусьветнага сабору і 3) 95 VI Сусьветнага сабору.

46 правіла сьвятых Апосталаў кажа наступнае: “Япіскапа альбо прэсьвітара які прыняў хрост ці ахвяру ерэтыкоў, скідаць загадваем. Якая згода Хрыста зь веліярам, альбо якая частка верніку зь нявернікам?”

Не можа быць праўдзівага хросту ў ерэтыкоў і раскольнікаў, камэнтуе звг. Нікадзім, спасылаючыся на сабор 84 япіскапаў у Карфагене пры сьвмч. Кіпрыяне, які выдаў аналягічнае канону сьвятых Апосталаў правіла пра тое. што не існуе некалькіх хростаў.

Гэта правіла кажа наступнае: “Ніякай сілы не мае дасканалае вадохрышча па—за Кафалічнае Царквой, адзін ў сутнасьці хрост і існуе толькі адна Кафалічная Царква...”

Паводле слова Апостала “адзіны Бог, адзіная вера, адзіны хрост”, ерэтыкі, паколькі яны не знаходзяцца ў праўдзівай веры Кафалічнае Праваслаўнае Царквы, яны не могуць мець праўдзівага хросту. Калі ж хрост ерэтыкоў і схізматыкаў зьяўляецца праўдзівым, праўдзівым жа зьяўляецца і хрост праваслаўных, тады б мы не мелі аднаго хросту, як узьвяшчае апостал Павел, але два, "што абсурдна". Правіла гэтага сабора “зацьвердзіў” і VI Сусьветны сабор ва 2 правіле., па гэтым чыньніку гэта правіла памеснага сабору робіцца правілам Сусьветнага сабору.

Але і Фірміліян, які быў экзархам на Саборы ў Іконіі і якому сьвц. Васіль Вялікі ў ягоным 1 правіле заве “нашым” як япіскап Кесарыі аб'яўляе несапраўдным хрост ерэтыкоў і яго адпрэчвае. “Ніхто не зможа сьцьвярджаць ці верыць у тое, што толькі пакліканьне трох імёнаў Сьвятой Тройцы зьяўляецца дастатковым для водпуску грахоў і для асьвячэньня хросту”, калі першым чынам той, хто зьдзяйсьняе хрост не праваслаўны. Паводле ж гэтага меркаваньня і сьвц. Васіль Вялікі, правілы якога былі “зацьверджаны” VI Сусьветным саборам кажа: “Ерэтыкі і раскольнікі страцілі мілату Сьвятога Духа і перапынілася яе пераемнасьць з таго моманту, калі яны адышлі ад Царквы. Сышоўшы ў чын парафіян яны не маюць ні дарункаў духоўных, ні улады хрысьціць і рукапакладаць і хрышчоныя імі павінны быць ізноў хрышчоныя праўдзівым хростам Саборнай Царквы”. І ў той час сваім 1 правілам ён прымае меркаваньне некаторых айцоў Малой Азіі, якія па іканоміі прымаюць хрост раскольнікаў, у 47 сваім правіле паведамляе, што “мы ж, па аднолькавым высноўку, такіх перахрышчваем”.

То ж меркаваньне мае і сьвц. Апанас Вялікі, словы якога “захаваў” VI Сусьветны сабор. У трэцім словы супраць арыян ён кажа наступнае: “Арыяне ствараюць небясьпеку і для поўнасьці Таямніцы, гэта значыць Хросту. Паколькі калі здзяйсьненьне хросту даецца праз пакліканьне Айца і Сына, арыяне ж не лічаць Айца за праўдзівага, тым, што адмаўляюць зь яго падобнага па сутнасьці праўдзівага Сына і, ствараючы уяўленьнем іншага створанага зь не існых, як зьдзейсьнены хрост не будзе зусім бескарысным і дарэмным”. На справе здаецца хростам, але ў сутнасьці яно не дае ніякай дапамогі ў веры і набожнасьці.

Таксама і сьвц. Рыгор Багаслоў у адносна арыян і македаніян іх лічыць пакліканымі: “Калі ты яшчэ кульгаеш, — кажа ён — не прызнаеш дасканаласьці боскасьці Сына і Духа папытай, каб іншы цябе хрысьціў ці дакладней утапіў цябе ў хросьце. Бо я не маю права адлучаць боскасьць Сына і Духа ад боскасьці Айца і рабіць цябе мёртвым… Бо, калі ты прыніжаеш адну зь выяў боскасьці, то тым самым прыніжаеш усю Сьвятую Тройцу і пазбаўляеш сябе зьдзяйсьненьня хросту ты кажучы ...”Такім чынам неабходным становішчам для зьдзяйсьненьня хросту зьяўляецца правільная вера.

Падобным чынам вучаць і іншыя Айцы, што “ніводны ерэтык не дае асьвячэньня, праз таямніцы" і "хрост ганебных не асьвячае”.

Усё што падаецца ў якасьці Таямніцы па—за вышэй названых царкоўных меж, не прызнаецца за Таямніцу, якія прыводзяць да выратаваньня. Паводле акрывіі праўдзівымі і сапраўднымі зьяўляюцца толькі праваслаўныя Таямніцы, таму што Праваслаўная Царква зьяўляецца Адзінай, Саборнай і Апостальскай Царквой.

І гэта датычыцца не толькі хросту, як першае таямніцы спалучаючага хрысьціяніна зь Царквой, але і усіх таямніцы Царквы. Калі будзе дзейнічаць таямніца Хросту, тое і усё набудзе свой кананічны парадак. Як мы убачым, Сьвятыя Айцы выяўляюць строгасьць у стаўленьні прызнаньня таямніц інаслаўных, старажытных і новых.

Так ці інакш яны рознымі спосабамі ставяцца да выпадкаў патрэбы альбо бываючых час ад часу навярненьнем інаслаўных у Праваслаўе. У гэтых выпадках іх Царква прымае па духу іканоміі, якая, паводле ляканічнага вызначэньня сьвц. Анастасія Сінаіта, вызначаецца так: “іканомія зьяўляецца мерай добраахвотнай ласкі выкананая дзеля выратаваньня нейкага”. У Царкве дазваляецца, не забываючы пры гэтым пра няўхільны шлях “акрывіі”, вяртаць зноў да Царквы заблукаўшых зьвяртаючыся да гэтай “ікіноміі”. Толькі тады, калі для Праваслаўя будзе вызначана тое, што рабіць “па акрывіі”, то можна зразумець, што рабіць “па іканоміі”. Неабходна таксама і тое, каб тыя, да каго ужываецца іканомія, ведалі, што зьдзяйсьняецца сьвядомае часовае адступленьне ад акрывіі дзеля часавага добрага уладкаваньня.

Маюцца шматлікія паведамленьні Сьвятых Айцоў па пытаньню іканоміі. Калі хто—небудзь іх супаставіць зь ужываньнем прынцыпу іканоміі на практыцы сучаснымі царкоўнымі лідарамі, то ён заўважыць, што сучасныя архірэі не “кіруюцца указам заканадаўца”, але пры гэтым яны відавочным чынам парушаюць яго, не прыносячы карысьці тым, да каго ужываецца іканомія. Узрушаючым прыкладам зьяўляецца агульны дакумэнт, які быў прыняты на Нарадзе ў Баламандзе ў чэрвені 1993 г., дзе ўжываюцца спроба для поўных зносін Праваслаўнай Царквы і лацінскай царквы узаемным прызнаньнем сьвятарства і іншых Таямніц, без ухіленьня дагматычных і эклезіялягічных адрозьненьняў. Гэта першы выпадак, калі праваслаўныя афіцыйна прызнаюць тэорыю галін.

7 правіла II Сусьветнага сабору і 95 правіла VI Сусьветнага сабору не накладалі неабходнасьць хросту для усіх ерэтыкоў паводле зь вышэйназваным апостальскім правілам і правіламі іншых Айцоў, якія былі паказаны, хоць сам VI Сусьветны сабор сваім 2 правілам, прыняў гэтыя правілы. Адных ерэтыкоў хрост прымаецца, а іншых не.

Неабходна прадставіць характэрныя выказваньні патрыярха Канстантынопальскага Мікалая I Містыка, які выказвае згоду (сымфонію) Сьвятых Айцоў цалкам рэалістычна. Ён кажа: “Іканомія ж зьяўляецца выратавальнай ласкай, якая ратуе зграшыўшага, рука, што імкнецца аказаць дапамогу і узьвесьці ад падзеньня упаўшага, яна не дазваляе упаўшаму ляжаць, яшчэ больш штурхае да жаласнай ямы. Іканомія ёсьць перайманьне боскага чалавекалюбства, схапіўшая равучаю на нас жывёліну, якая зьбіраецца згубна праглынуць ягонае цела”.

У дадзеным выпадку відавочна існуе нейкая супярэчнасьць таму, што датычыцца акрывіі у сувязі зь іканоміяй. У той час як яны вучаць акрывіі, апынаецца, што яны яе пакідаюць, прымаючы іканомію. Сьвятыя Айцы галоўным чынам задумваюцца над пытаньнем хросту. У Праваслаўнай Царкве мы маем мноства спосабаў зьдзяйсьненьня хросту. Прыняцьце хросту некаторых ерэтыкоў па іканоміі Царквой, не зьяўлялася дасканалым адыходам ад акрывіі. Мэта, якая тут стаяла, складалася ў тым, каб увесьці ў жыцьцё Царквы, якая жыве акрывіяй, тых, да якіх ужываецца іканомія. Звг. Нікадзім, каб пагадніць гэта адрозьненьне і вырашыць непаразуменьне для тых, хто не можа праваслаўна успрыняць кіраваньне Царквы, кажа так: “У Царкве захоўваюцца два выгляду кіраваньня і спосабу выпраўленьня памылак. Першы выгляд завецца акрывія, іншы ж завецца іканомія і ласка. Зь дапамогай гэтых дзьвюх иіканомы Духу кіруюць выратаваньнем душаў, ніколі зь дапамогай толькі аднаго ці толькі іншага. Сьвятыя Апосталы і перш згаданыя Сьвятыя ужывалі акрывію і цалкам адпрэчылі хрост ерэтыкоў. Два ж саборы ужылі іканомію. Адных хрост прымалі (арыян і македаніян), іншых жа не (еўнаміян і інш.). Такім чынам яны ужывалі іканомію ў стаўленьні стану спраў, па—першае паколькі ў эпоху II Сусьветнага сабору квітнелі арыяне і македаніяне, якія не толькі складалі пераважную большасьць, але валодалі вялікай сілай па чыньніку блізкасьці да васілеўса і начальнікам і сінкліту. І яны верылі, што такім спосабам яны змаглі б ерэтыкоў прыцягнуць да Праваслаўя і хутчэй іх выправіць. І па—другое, Сьвятыя Айцы лічылі, што зь дапамогай іканоміі не раздражняюць іх, і не уздымаюць іх супраць царквы, з тым каб не зрабіць яшчэ большага зла. Як ён адпаведна і кажа: “Боскія Айцы з развагай кіравалі сваімі словамі, яны зьдзейсьнілі ласку, прымаючы іх хрост”.

Па чыньніку гэтай ласкі VI Сусьветны сабор увайшоў у супярэчнасьць зь самім сабой і з II Сусьветным саборам. Зь самім сабой увайшоў у супярэчнасьць таму, што 2 сваім правілам ён прыняў Апостальскія правілы, правілы карфагенскага сабору і іншых Айцоў, у той час як 95 правілам ён не адпрэчваў хросты усіх ерэтыкоў. Са II Сусьветным саборам увайшоў у супярэчнасьць, паколькі ён прыняў акрывію Апостальскіх правіл і іншых Айцоў, у той час як яны прымалі хрост некаторых ерэтыкоў. Тым самым яны не далі нам магчымасьць зразумець, што ў Царквы дзейнічаюць абодва спосабы, і акрывія, і ў залежнасьць ад акалічнасьцяў іканоміі. Аднак галоўным і па перавазе дзейсным пачаткам у праваслаўным багаслоўі і дзейнасьці зьяўляецца акрывія. Яна складае эклезіялёгічную і містычную аснову структуры Царквы. Іканомія ў жыцьці Царквы зьяўляецца нейкім паралельным прынцыпам, які падае выйсьце зь сытуацыі ў некаторых выпадках, не адхіляючыся ад тых выпадкаў, калі для іх мае сілу акрывія.

Другі чыньнік таму, што Сьвятыя Айцы выяўлялі ласку, калі прымалі арыян і македаніян без перахросту, а евнаміян і савеліян, якія роўныя па нягоднасьці ім сваімі ерэтычнымі вучэньнямі, праз перахрост, зьяўляецца той факт, што першыя "захавалі нязьменным выгляд і рэчыва праваслаўнага хросту” і хрысьціліся па выяве Кафалічнае Царквы, прынамсі да скліканьня II Сусьветнага сабору, другія ж, хрост якіх не прынялі, сказілі зьдзяйсьненьне хросту і сказілі або выяву зьдзяйсьненьня, гэта значыць пакліканьне Сьвятога Духа (эпіклісіс), альбо выкарыстаньне рэчыва, гэта значыць апусканьне і выцягваньне зь вады, хрысьцячы ж толькі адным апусканьнем. Фактычна гэты другі чыньнік ужываньня іканоміі не мае сілы. Найвялікай сілай валодае першы чыньнік, пра які я казаў.

Звг. Нікадзім Сьвятагорац, робячы гэта агульнае гісторыка—эклезіялёгчны агляд, не лічачы яго лішнім, уяўляе яго як найболей неабходны дзеля усякага часу, але галоўным чынам для сучаснай эпохі, калі вядзецца вялікая спрэчка і выклікае вялікі сумнеў хрост лацінян, таксама як і прызнаньне зьмяшанага шлюбу, а часам і агульная чара. Спрэчка вядзецца не толькі паміж намі праваслаўнымі і лацінянамі, але паміж намі і монафізытамі і антыхалкіданітамі, але і зь іх праваслаўнымі сябрамі.

Не варта сумнявацца ў тым, каб зь самага пачатку адкрыта заўважыць, што паводле зь усім тым, што было сказана, хростам лацінян, як і хрост якіх б там ні было ерэтыкоў, зьяўляецца лжывым. І таму яно не можа быць прымальным не толькі акрывіяй, але і іканоміяй.

Па чыньніку акрывіі гэты хрост не зьяўляецца прымальным па—першае таму, што яны зьяўляюцца ерэтыкамі. Тое што яны зьяўляюцца ерэтыкамі — гэта зьяўляецца бясспрэчным фактам. Звг. Нікадзім адсылае да патрыярха Іерусалімскаму Дысыфея, які называецца пугай папізму, які паказвае на ерэтычныя вучэньні лацінян. Таксама і да Марка мітрапаліту Эфэскаму Яўгеніку, які зь адвагай кажа наступнае: “Мы адлучыліся ад лацінян няйначай таму, што яны не толькі схізматыкі, але і ерэтыкі”.Але і вядома, што на працягу гэтулькіх стагодзьдзяў мы прымаем лацінян як ерэтыкоў, як і арыян, савеліян, духаборцаў і македаніян. Такім чынам, паколькі яны зьяўляюцца ерэтыкамі, то па гэтым чыньніку мы не можам зь імі мець яднаньне, бо яны топчуць дзейсную мілату Сьвятога Духа, мы іх лічым як у сутнасьці не маючых хросту.

Па—другое, гэты хрост не прымаецца па чыньніку іканоміі таму, што лаціняне не захавалі ў хросьце трохкратнае апусканьне, як гэта Праваслаўная Царква прыняла ад Апосталаў і Сьвятых Айцоў. Уводзячы навіна ў апостальскі хрост, лаціняне зь дапамогай пучка зь валасоў пырскаюць на твар немаўля трохі воды. “Таямніца хросту зьдзяйсьняецца ў тры апусканьні і роўная зь адпаведным эпіклесіисам, каб у ім малявалася выява сьмерці і праз перадачу богапазнаньня прымаючыя хрост адукоўвалі душы”, — сьведчыць сьвц. Васіль Вялікі.

Такім чынам, паколькі ў адпаведнасьці зь вышэйпададзеным лаціняне як ерэтыкі і скажаючыя веры не могуць зьдзяйсьняць Адзіны Хрост Царквы, бо пазбавіліся зьдзяйсьняючай таямніцы мілаты, хоць нават яны і прамаўляюць трохразовае пакліканьне Сьвятой Тройцы, Сьвяты Нікадзім зважае на тых, якія прымаюць крапленьне лацінян. Яны абавязаны задумацца пра тое, што ім прыйдзецца даць адказ перад аўтарытэтам апостальскага канону і іншых Сьвятых Айцоў, якія вучаць інакш. Абаронцы гэтага ілжэхросту лацінян звычайна выяўляюць той факт, што наша Царква прыняла звычай іх пасьля навярненьня ў Праваслаўе прымаць праз памазаньне. Але і гэта, нават хоць і робіцца, цалкам ясна паказвае, што гэта адбываецца, паколькі лаціняне зьяўляюцца ерэтыкамі. У значна большай ступені гэта датычыцца да розных груп пратэстантаў і сьведак Іеговы.

Аднак Царква сёньня не можа ужываць іканомію II і VI Сусьветных сабораў. Паколькі баганосьбітныя Сьвятыя Айцы, якія ужывалі іканомію, адыходзячы на час ад апостальскіх канонаў у надзеі на вяртаньне адышоўшых, дасягалі ў гэтай мэце посьпеху. І зь дапамогай гэтай іканоміі ерэтыкі зьміраліся і павярталіся да набожнасьці і ў найкароткія тэрміны яны зьнікалі альбо іх заставалася зусім крыху.

Звг. Нікадзім Сьвятагорац прызнае, што раней нашы Сьвятыя Айцы цалкам правільна ужылі іканомію і прымалі лацінян таго часу, праз памазаньне, паколькі тады рыма—каталіцызм квітнеў і утрымліваў у сваёй уладзе усе палітычныя сілы каралеўстваў Эўропы, і наша каралеўства было на апошнім подыху. І тады пайшлі на змушаную гэту іканомію дзеля таго, што б папа не намовіў лацінян супраць праваслаўных усходніх хрысьціян, з тым каб не адвялі іх у палон альбо забілі, альбо ж прынесьлі тысячы бедаў і няшчасьцяў. Аднак зараз, калі лютасьць папізму не мае такой сілы і Боскі Задум рассунуў напышлівыя бровы папістаў, навошта яшчэ патрэбна іканомія? Іканомія мае меру і межы, і не зьяўляецца сталай і неабмежаванай. Асабліва тады, калі ў папізьме працягвае існаваць неадступнае і сатанінскае зацятае знаходжаньне ў ерасі.

Дабрашчасны Феафілакт Баўгарскі паведамляе наступнае: “Такім чынам той, які паступае па іканоміі, выконвае гэта не таму, што гэта добра, але таму што карысна ў дадзены час”. Дрэнны зьяўляецца тая іканомія, кажа звг. Нікадзім, калі мы не можам навярнуць лацінян, і самі робімся парушальнікамі сьвятых канонаў, прымаючы ілжэхрост ерэтыкоў. “Іканомія ж там, дзе не зьдзяйсьняецца злачынства закона”, — кажа сьвц. Ян Залатавуст.

Да таго часу калі была ужытая іканомія, усё ж усходнія хрысьціяне хрысьцілі заходніх, як пра гэта сьведчыць Лятэрынскі памесны сабор, які ў 1215 г. адбыўся ў Рыме. Гэтак жа ён сьведчыць, што яны не служылі ў храмах, у якіх раней служылі Лаціняне калі перш не зьдзейсьняць асьвячэньня і акрапленьне храму сьвятой вадой.

Такім чынам калі час для ужываньне іканоміі праходзіць, акрывія і выкананьне царкоўных канонаў пачынаюць займаць сваё законнае месца.

Завяршаючы свой невялікі даклад я жадаю ў трох словах падкрэсьліць наступнае: паколькі Праваслаўная Царква зьяўляецца адзінай Апостальскай і Кафалічнае Царквой і захавальніцай мілаты Сьвятой Тройцы, то пастыры яе павінны засьведчыць свае духоўнае разумнае адчуваньне: цьвёрда і няўхільна стаяць на пазыцыях акрывіі, якая забясьпечвае апостальства і багацьце Тройцы і умельства і разважлівасьць у пастырскім служэньні, з тым каб яны змаглі прызнаць пры патрэбнасьці неабходнасьць ужываньня літасьці, аднак без усякага ухіленьня ад таго, што нам перададзена, “у дакладнасьці выконваючы тое, што перадалі нашы Айцы”

Пераклад зроблены паводле брашуры: Ἀρχιμανδρίτου Μαξίμου, Καθηγουμένου Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Διονυσίου τοῦ ἐν Ὀλύμπῳ. Η ΕΓΚΥΡΟΤΗΣ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΠΑΠΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΩΝ. Εἰσήγηση στο συνέδριο: “OIKOΥΜΕΝΙΣΜΟΣ ΓΕΝΕΣΗ – ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ – ΔΙΑΨΕΥΣΕΙΣ”.