ЧАМУ ТРЭБА БРАЦЬ ШЛЮБ

НЕАБХОДНАСЬЦЬ ЦАРКОЎНАГА ШЛЮБУ

Шлюб ёсьць таемніца, у якой пры во­ль­ным, прад сьвятаром і Царквой, абя­ца­нь­ні жа­­­ні­­­хом і нявестай уза­ем­най шлюбнай вер­на­сь­ці, даб­рас­лаў­ля­ец­ца іх шлюбны саюз, як вы­я­ва ду­хоў­на­га саюза Хрыста зь Царквой, і про­сіц­ца ім дабрыня чыстай ад­на­душ­на­сь­ці да даб­рас­лаў­лё­на­га на­рад­жэ­нь­ня і хры­сь­ці­ян­с­ка­га вы­ха­ва­нь­ня дзяцей.

Праваслаўны катэхізіс

Цяпер, нягледзячы на паўсюднае і масавае вяртаньне людзей да Пра­вас­лаўя, нажаль, часта пры­ходзіц­ца сутыкацца зь даволі абы­я­ка­вым стаўленьні сучасных хрысьціян да царкоўнага шлю­бу, ня­рэд­ка з поўным неразуменьнем яго сэнсу і неабходнасьці.

Паводле вучэньня Царкве, шлюб ёсьць усталяваная Богам та­ям­ні­ца, якоя асьвячае шлюб­ныя адносіны, робіць шлюбны саюз не­па­рыў­ным, ускладае на уступаючых у шлюб абавязак кла­па­ціц­ца адзін аб адным, як аб самім сабе, і выхоўваць сваіх дзяцей у духу ве­ры і хры­сь­ці­ян­с­кай маральнасьці. 19 стагодзьдзяў хрысьціянскі су­сь­вет верыў у шлюб як у таемніцу, прызнаваў яго абавязковую сі­лу, — і як мала было выпадкаў да разводу паміж мужамі, а аб шлю­бе так зва­ным грамадзянскім і мовы не было. Сужыцьцё без цар­коў­най даб­рас­лаў­ле­нь­ні лічылася най­вя­лік­шым злачынствам, і асо­бы, яго да­пус­каючыя, падвяргаліся дакорам і пагардзе грамадзтва.

І вось падчас ганеньняў на Царкву ў савецкі час царкоўны шлюб паўсюды быў выцесьнены грамадзянцкім. Бязбожнае гра­мадз­т­ва сфармавала і адпаведнае дачыненьне да шлюбу. Які вы­нік? На на­шых вачах то муж пакідае сваёй жонку, то жонка зьбяжыць ад му­жа, — і гэтыя кар­ці­ны ні ў каго не выклікаюць здзіўленьні. А “вольны” (ад усялякай маралі) Захад як бы гаворыць: гэ­та яшчэ не мя­жа, развод варта лічыць справай не толькі дапушчальнай, але і карыс­най. “Нядрэнна бы раз у 7 гадоў зьмяняць фрызуру і мужа, — ра­яць сваім кліенткам амэрыканскія псы­хо­ля­гі, — гэта прынясе но­выя ад­чу­ва­нь­ні ў ваша жыцьцё”.

У сувязі з гэтым узьнікае пытаньне: ці утрымоўвае наогул у са­бе грамадзянскі шлюб не­аб­ход­ныя умовы устойлівага шчасьлівага шлю­бу?

Каб шлюб, які разумеецца ў яго праўдзівым значэньні, мог быць сапраўды шчасьлівы, для гэ­та­га неабходна каб уступаючыя ў шлюб стала захоўвалі пачуцьцё яго высокай годнасьці і не вы­пус­ка­лі зь думак правоў і абавязкаў, асьвячоных шлюбам. Гэта — уза­ем­нае ка­ха­нь­не ў шлюбе і па­ва­га, гэта — не гарачае каханьне, хутка праходзіць, а каханьне, заснаваная на страху Боскам, ка­ха­нь­не ў выяву Хрыс­та да Царквы, таму Апостал і заклікае: “Мужы, любіце сваіх жо­нак, як і Хрыс­тос палюбіў Царкву і аддаў Сабе за яе” (Эф. 5:25).

Такім чынам, муж, па вучэньні слова Боскага, павінен кахаць сваю жонку, як Хрыстос лю­біць Царкву, г..з. кахаць нязьменна да кан­ца жыцьця, кахаць да гатовасьці пакутаваць і памерці за яе, ка­хаць і ў тым выпадку, калі бы жонка і не кахала яго, кахаць, каб  ка­ха­нь­нем прытуліць яе да сабе. Такое каханьне здольная перанесьці усе нягоды ў жыцьці, у стане загладзіць і не­па­доб­насьць ха­рак­та­раў, і рознасьць вонкавых якасьцяў, і розныя недахопы і інш.

З іншага боку, жонцы разам з каханьнем да мужа павінна быць ула­сь­ці­ва пад­па­рад­ка­ва­нь­не. Хоць, па вучэньню слова Боскага, му­жу і дадзеная улада, але на гэтую уладу ён павінен глядзець не як на перавагу, а як на абавязак. Першынство уручанае Богам мужу не дзе­ля зьне­ва­жа­нь­ня жонкі, не для панаваньня і валадарствы над ёю, а для разумнага, рахманага кі­ра­ва­нь­ня домам. Ды і як уяўляецца ў Апос­та­ла гэтая улада? Самой далікатнай, бескарысьлівай, вы­са­ка­род­най уладай. І на самай справе, якая улада можа быць чысьцей і вы­шэй валадарства Хрыс­та над Царквой? Якое дачыненьне можа быць узьнёсьней таго, у якім знаходзіцца Хрыстос і Цар­к­ва? Тут най­шчыльнае сваяцтва, найпоўнае духоўнае яднаньне, самае спра­вяд­лі­вае раўнаньне мае рацыю, якое толькі можна уявіць сабе, не зьне­ва­жа­ю­чы улады і падпарадкаваньня.

А у шлюбе грамадзянскім ці могуць існаваць падобныя ад­но­сі­ны па­між мужамі нязьменна, да канца жыцьця? Без сумненьня, не, — аб гэ­тым можна судзіць па яго няпэўнасьці і лёгкасьці да ска­са­ва­нь­ня.

Людзям гэтага стагодзьдзя вядомы толькі запал, зразумела то­ль­кі за­хап­ле­нь­не, прыемна ад­но пачуцьцёвая любоў. Але хвіліны та­кой лю­бо­ві занадта кароткія і мімалётныя. І вось саюз, паз­баў­ле­ны галоўнай за­ма­цоў­ва­ю­чай і сьцьвярджаючай яго сілы, рас­па­да­ец­ца.

“Ад шлюбу — шчасьця часовае і нават выратаваньне вечнае, — ву­чыў сьв. Феафан Самотнік. — Та­му да яго прыступаць павінна не зь лег­ка­дум­с­т­вам, але са страхам і асьцярогай. Добрым шлю­бам даб­рас­лаў­ляе Бог. Таму: а) будзь набожны, адданы Богу, на Якога спадзя­ю­чы­ся, ма­лі­ся, каб Сам Ён паслаў іншую палову, доб­ра­да­гад­жа­ль­ную Яму і вы­ра­та­ва­ль­ную табе, бы) Шукаючы шлюб­на­га са­ю­за, не плянуй бла­гіх мэт, альбо гарачую асалоду, альбо карысьць, аль­бо га­на­рыс­тасьць; але — тую адну, якую Бог вызначыў, — уза­ем­ную дапамогу ў ча­со­вым жы­ць­ці дзеля веч­на­га, у славу Боскую і даб­ро іншых, у) Калі знай­шоў, пры­мі як падарунак Божы, з падзя­кай да Бо­га, колькі з ка­ха­нь­нем, сто­ль­кі жа і з павагай да гэтага па­да­рун­ка.

Калі выбар скончаны, павінна адбыцца спалучэньня, таямнічае ад Бога зьліцьцё духоўна—ця­ла­вае.

Натуральны, саюз, па каханьню, ёсьць саюз дзікі, змрочны. Тут ён чысьціцца, асьвячаецца, цве­ра­зіц­ца па малітве Царкве Боскай даб­ры­нёй. Цяжка самому аднаму выстаяць у саюзе дужым і вы­ра­та­ва­ль­ным. Ніткі існасьці дзяруцца — дабрыня ж няпера­адольная. Са­ма­надзей­насьць не­бя­сь­печ­ная усюды, тым больш тут... Таму па­кор­лі­ва, з пастом і малітваю, прыступі да таямніцы” (“Напісаньне хры­сь­ці­ян­с­кай маралі”).

ШЛЮБ

Калі добрыя дзеці, адпраўляючыся ў які—небудзь невядомы дзе­ля іх шлях, прыходзяць да сва­ёй маці і просяць яе казаньня на да­ро­гу дабраслаўленьня, тады далікатная маці, шчыра даб­рас­лаў­ля­ю­чы іх, якіх шчырых пачуваньняў сваіх не выяўляе, якіх сардэчных даб­ра­па­жа­да­нь­няў пры гэтым не прамаўляе! Гэтак жа робіць уся­лю­бя­чая маці наша сьв. Царква Хрыстова, калі па­кор­лі­выя дзіцяці яе — названыя жаніх і нявеста — зьяўляюцца ў сьв. храм Божы, шу­ка­ю­чы і про­ся­чы яе матчынага дабраслаўленьня на невядомы дзеля іх шлях шлюбнага жыцьця. Чужыя пакуль адзін аднаму, злу­ча­ю­чы­ся, па указаньню кіраўніка усяго Задума Боскага, у адну пару, жаніх і ня­вес­та уступаюць, сапраўдна, у новая дзеля іх — сямейнае жы­ць­цё, і таму не ведаюць, што ча­кае іх наперадзе ў гэтым шлюбным жы­ць­ці: ці радасьць, спакой, альбо якія—небудзь душэўныя тры­во­гі, скрухі. У такім разе дзеля іх патрэбна дакладнае пажаданьне, не­аб­ход­на праўдзівае ука­за­нь­не на будучам жыцьцёвым шляху. І вось сьв. Царква, зь любоўю і урачыстасьцю пры­ма­ю­чы ў абдымкі бя­ру­чых шлюб дзяцей сваіх, сярод сваіх дабраслаўленьняў якіх кра­на­ль­ных ма­ле­нь­няў не пралівае аб іх, якіх дабрапажаданьняў не узь­вяш­чае ім! І гэтыя старанныя маленьні свае, гэтыя дабрапажаданьня яна суправаджае урачыстымі і глыбока вызначальнымі абрадамі.

  Па  царкоўнаму статуце шлюб павінны быць здзяйсьнёны не­пас­рэд­на пасьля літургіі (Трэб­нік), каб жаніх і нявеста поўным глы­бо­кай пашаны маленьням пад час літургіі, ачыш­чэ­нь­нем сябе праз та­ем­ні­цу пакаяньня і прычашчэньня найсьвяцейшых Цела і Крыві Хрыс­то­вых год­на прыгатаваліся да прыняцьця дабрыні таямніцы шлю­бу.

Першая частка таямніцы шлюбу — заручыны.

Жаніх у сьв. храме становіцца па правым, а нявеста па левым ба­ку, — так выконваецца Бо­гам узаконены чын і дабрагоднасьць: муж — галава жонкі і ў парадку стаяньня першынствуе прад сваёю жон­каю. Два пярсьцёнка дзеля заручын лежаць зблізку адзін аднаго на сьв. пасад у адз­на­ку таго, што дяручыя шлюб даручаюць свой лёс волі Задуму Боскага і ад Госпада, ад Яго сьв. пасаду просяць даб­рас­лаў­ле­нь­ня на свае заручыны. Жаніх і нявеста трымаюць у ру­ках за­па­ле­ныя сьвечкі, чым сьведчаць, што і падахвочваньні да шлю­бу ў іх самыя сьветлыя, чыстыя, во­ль­ныя ад заганных ра­зьлі­каў, што шлюб ёсьць справа чыстая, сьвятая, якая не баіцца сьвят­ла, як баяцца гэтага сьвятла грэх і загана. Як сьветла і ярка гараць сьвеч­кі — так сьветлая, чыстая і цнат­лі­ва павінна быць у бяручых шлюб душа; як палымяна гараць сьвечкі — такім палымяным ка­ха­нь­ням яны павінны гарэць усё шлюбне жыцьцё адзін да аднаго, да сьв. Цэрквы, іх даб­рас­лаў­ля­ю­чай.

Самыя далікатныя бацькі не могуць пажадаць найлюбым дзе­цям сваім столькі выгод, колькі просіць ім у Бога сьв. Царква пры зьдзяй­сь­не­нь­ні таемніцы шлюбу. Ледзь толькі жаніх і нявеста ус­ту­пі­лі ў храм Божы дзеля просьбы дабраслаўленьня сябе зь вышыняў на шлюбнае жыцьцё, сьв. Царква адразу жа пачынае уздымаць свае ма­ле­нь­ня да Госпада, дзе просіць Яго аб бяручых шлюб, каб ім абод­вум: падаў Госпад дзяцей дзеля працягу роду; каб паслаў ім ка­ха­нь­ня дасканалага, мірнага і ўзаемнадапаможнага; каб захавацца ім у адзінайдумнай і моцнай веры; каб дабраслаўленьня было ім на год­нае і набожнае жыцьцё; аб тым, каб Гасподзь Бог падараваў ім шлюб годны і ложа нябрыдотнае.

Затым сьвятар бярэ з пасаду пярсьцёнкі і ускладае на без­на­зоў­ныя пальцы правай рукі жа­ні­ху і нявесьце.

Узяўшы перш пярсьцёнак жаніха, ён тройчы прамаўляе: “Заручаецца слуга Боскі (імя) слу­ге Боскай (імя)”. Пры кожным вы­маў­ле­нь­ні гэтых слоў ён робіць знак крыжа над галавой жа­ні­ха і ап­ра­нае пярсьцёнак. Затым бярэ пярсьцёнак нявесты і прамаўляе, ро­бя­чы знак крыжа над га­ла­вой нявесты тройчы: “Заручаецца слуга Бос­кая (імя) слуге Боскаму (імя)”, і таксама ап­ра­нае ёй пярсьцёнак на безназоўны палец правай рукі. Затым жаніх і нявеста тройчы аб­ме­нь­ва­юц­ца сваімі пярсьцёнкамі.

Пярсьцёнак, па старажытным звычаі, служыў падарункам і сьцьвяр­д­жа­нь­нем; трохразовым аб­ме­нам пярсьцёнкаў запячатваецца і сьцьвяр­д­жа­ец­ца поўны узаемны давер асобаў бяручых шлюб: ад гэ­та­га часу яны перадаюць адзін аднаму свае правы, гонар і спакой; з гэ­тых пор яны будуць жыць адзін дзеля аднаго, будуць аб­ме­нь­вац­ца адзін зь ад­ным усім, — і гэтая узаемнасьць паміж імі будзе сталая, бяс­кон­цая (як у пяр­сь­цён­ку — крузе — няма канца, так і саюз шлюбны па­ві­нен быць веч­ны, непарыўны). Жаніх, у сьведчаньне свайго ка­ха­нь­ня і гатоўнасьці пе­ра­ва­гай сіл сваіх да­па­ма­гаць немачы жаночай, ад­дае свой пяр­сь­цё­нак ня­ве­сь­це, а яна, у знак сваёй адданасьці му­жу і гатоўнасьці прымаць да­па­мо­гу ад яго, свой пярсьцёнак узаемна ад­дае жаніху.

Пасьля гэтага заручаныя набліжаюцца да аналоя, на якім ля­жаць сьв. Евангельле і крыж Хрыс­тоў; гэтым Царква сьцьвярджае ім, каб на усіх шляхах свайго жыцьця, пры усіх задумах і рас­па­чы­на­нь­нях яны ме­лі прад позіркам закон Хрыстоў, напісаны ў Эван­ге­ль­лі, каб у язвах рас­к­ры­жа­ва­на­га на крыжы Хрыста Выратавальніка шу­ка­лі сабе су­ця­шэ­нь­ні сярод турбот жы­ць­цё­вых. Пры гэтым св. Цар­к­ва словамі сьв. Псал­ма­сь­пеў­цы, які паказвае дабрашчасны стан на­бож­ных людзей у іх шлюб­ным, сямейным побыту, адказвае на пы­та­нь­ні розуму і сэрцаў бя­ру­чых шлюб, што чакае іх наперадзе, якая частка дабрабыту рых­ту­ец­ца ім. “Дабрашчасны кожны, хто ба­іц­ца Госпада, хто ходзіць шля­ха­мі ягонымі!” (Пс. 127:1), — вось кра­е­ву­го­ль­ны камень, вось няў­хі­ль­ная таямніца будучага сямейнага шча­сь­ця, як няўхільна слова Бос­кае. Та­кім чынам, праў­дзі­вае шча­сь­це шлюбнага саюза залежыць ад та­го, як сям'я будуць паводзіць ся­бе ў да­чы­не­нь­ні да Бога і сьв. за­па­ведзяу Яго­ных: калі маладыя бу­дуць доабрапакланяцца прад Богам і хадзіць шля­ха­мі Яго, вы­кон­ваць запаведзі Яго, то Сам Гасподзь д сілаю Сва­ёй ма­гут­на­сь­ці і пра­муд­ра­сь­ці будзе уладкоўваць унутраную і зьнеш­ную даб­ры­ню іх жы­ць­ця там, дзе ад­хі­ля­ю­чы­е­ся ад Бога сус­т­ра­ка­юць адны няў­да­чы і скру­хі...

Заручаныя жаніх і нявеста становяцца на адно “падножка” (на ра­зас­ла­ны сьвяточны руш­нік) у знак таго, што яны павінны будуць падзя­ляць аднолькавую долю ва усім — як шчасьлівую, так і няш­час­ную, — і усенародна прад крыжам і Эвангельлем аб'яўляюць сваё доб­рае і няз­му­ша­нае дабраваленьня на уступ у шлюб. Жаніх і ня­вес­та павінны уступаць у шлюб па сузгоднасьці і жаданьню: няз­му­ша­нае каханьня іх адзін да аднаго служыць зарукай сямейнага шча­сь­ця ў шлю­бе і адным зь найважных умоў законнасьці шлюбу.

Зрэшты, сардэчнае узаемнае збліжэньне жаніха і нявесты, сьцьверджанае словам Боскім (Быць. 24:57—58; 28:1—2), павінна быць ась­вя­чо­нае дабраслаўленьняй бацькоў і замяняючых месца іх (Судз. 14:1—3). Грэшна робяць дзеці, калі уступаюць у шлюб без даб­рас­лаў­ле­нь­ні сваіх бацькоў: ма­літ­вы бацькоў, дабраслаўленьня іх, па сьвед­ча­нь­ню слова Боскага, сьцьвярджае дамы дзяцей (Сір. 3:9), г.з. зма­цоў­вае шчасьце і дабрабыт сямейнага жыцьця дзяцей.

Такім чынам, па выяўленьні жаніхом і нявестаю прад тварам Са­мо­га Госпада і прад усёю Цар­к­вой сузгоднасьці на уступ у шлюб, слу­га алтара Госпада прыступае да зьдзяйсьненьня са­мо­га шлюбу. Вус­на­мі сьвятара ў кранальных малітвах сьв. Царква успамінае Са­мім Богам даб­рас­лаў­лё­ныя шлюбы сьв. праайцоў нашых і заклікае на бяручых шлюб таго ж дабраслаўленьня Госпада, якога спа­даб­ні­лі­ся яны, моліць Усявышняга захаваць бяручых шлюб, як за­ха­ва­ныя бы­лі Ной у каўчэгу, Ёна ва улоньні кіта і тры хлопца ў пя­чы Бабілёнскай, падараваць новай ся­м'і аднадумства душаў і цела, шмат­годзь­дзя, вянок неўвядальны на нябёсах, падараваць ад расы ня­бес­най звыш і ад тука зямнога, віна і ялея і усялякай дабрыні, каб яны маглі, “усялякае са­маз­да­во­ле­нь­не маючы”, падаваць і пат­ра­бу­ю­чым. Разам з тым пастыр Цэрквы умольвае Госпада ус­пом­ніць не то­ль­кі саміх бяручых шлюб, а і бацькоў іх, “ведаем малітвы ба­ць­коў сцвяр­д­жа­юць падмуркі дамоў...”

Але вось надышла найважная, прыўрачыстая, найсьвяцейшая ва усім  шлюбная хвіліна. На даб­рас­лаў­лё­ную пару ускладаюцца вян­кі — знакі царскай улады, — і гэтым выяўляецца ус­ту­па­ю­чым у шлюб дабраслаўленьня зрабіцца родапачынальнікамі, як бы князямі до­му, царамі усяго бу­ду­чых нашчадкаў, а разам ускладаецца аба­вя­зак карыстацца падараванаю уладай дзеля вы­го­ды падуладных ім. Ап­роч таго, паколькі ў старажытнасьці вянкамі упрыгожваліся га­ло­вы пе­ра­мож­цаў, ускладаньне вянкоў на жаніха і нявесту служыць дзе­ля іх як бы узнагародай за іх цнат­лі­вае жыцьцё да шлюбу.

“Вянкі, — тлумачыць сьв. Залатавуст, — ляжаць на галовах ус­ту­па­ю­чых у шлюб на знак пе­ра­мо­гі, дзеля таго, каб паказаць, што яны, непераможныя злым запалам да шлюбу, такімі прыс­ту­па­юць і да шлюбнага ложа, г.з. у стане пераможцаў юрлівасьці цялеснай. А ка­лі хто быў улоў­ле­ны юрам, аддаў сябе блудніцам, то дзеля чаго яму, пераможанаму, мець і вянок на галаве сва­ёй?” На самай спра­ве, што павінны думаць і адчуваць пры ускладаньні вянкоў бяручыя шлюб, якія не захавалі да шлюбу сваёй цноты?.. Павінны пачувацца ня­вар­ты­мі вянкоў, і ў гэтай глы­бо­кім разуменьні уласнай ня­год­на­сь­ці хай прымуць яны цьвёрды намер згладзіць свае ра­ней­шыя грэ­ха­падзе­нь­ні пакаяньнем і богадагоджальнымі справамі.

Пры ускладаньні вянкоў на жаніха і нявесту слуга алтара Гос­па­да прамаўляе: “Бярэ шлюб слу­га Боскі (імя) слуга Боская (імя)”, “Бярэ шлюб слуга Боскі (імя) слуга Боская (імя)”, і, трой­чы (у гонар Сьв. Тройцы) дабраслаўляючы абодвух, тройчы жа абвяшчае та­ям­ні­ца­зь­вяр­ша­ль­ныя словы: Госпадзі, Божа наш, славаю і гонарам вян­чай іх! “Гасподзь! — як бы гаворыць гэтымі ма­лі­тоў­ны­мі словамі сьвя­тар. — Як гэтая пара упрыгожаная зараз вянкамі, так уп­ры­гож­вай шлюб­ны саюз гэты ва усё жыцьцё іх славаю і гонарам, усімі па­да­рун­ка­мі Свайго даб­рас­лаў­ле­нь­няі: ды ззае новая сям'я ў жыцьці чы­сь­ці­нёю і сьвятасьцю, як зьзяюць вянкі іх, — і ды будуць год­ны­мі вян­коў нябесных, прыгатаваных у будучым жыцьці пераможцам, пе­ра­ма­га­ю­чых ня­чы­сь­ці­ка сусьвету гэтага і усякую юрлівасьць бла­гую, якія падаюцца за прытрымліваньне шлюб­най вернасьці, за подзь­ві­гі хрысьціянскія”.

Так сьв. Царква таямніча праўдзіва зводзіць на бяручых шлюб даб­ры­ню Усясьвятога Духа, ась­вя­ча­ю­чую іх шлюб, натуральнае на­рад­жэ­нь­не і выхаваньне дзяцей. З гэтай хвіліны жаніх ёсьць ужо муж сваёй нявесты, нявеста — жонка свайго жаніха; з гэтай хвіліны муж і жонка зьвя­за­ныя непарыўнай сувязьзю шлюбу, па няў­хі­ль­ным слове Хрыста Выратавальніка: “што Бог зьлу­чыў, таго чалавек хай не разлучае” (Мц. 19:6).

Зараз уступіўшым у шлюб неабходна пазнаць свае абавязкі ў да­чы­не­нь­ні адзін да аднаго, — і вось Царква Хрыстова прапаноўвае ў чы­та­е­мам пры шлюбе апостальскім чытаньні праўдзівае ву­чэ­нь­не аб узаемных абавязках мужа і жонкі. Шлюбны саюз, па вучэньню сло­ва Боскага, ёсьць таямніца вялікая (Эф. 5:32), з прычыны таго, што ён уяўляе сабой адбітак, адлюстроўвае ў сабе духоўна даб­ра­дат­ны саюз Хрыста Выратавальніка зь Царквой. Чыстае, ня­зь­мен­нае уза­ем­нае шлюбнае каханьне, азначаючы сабой любоў Вы­ра­та­ва­ль­ні­ка да Царквы, зЬяўляецца кры­ні­цай усёй шлюбнай даб­ра­чын­на­сь­ці, крыніцай узаемнага сямейнага спакою і шчасьця; яна па­ляг­чае усе цяжкасьці, скрухі і хваробы шлюбнага стану, — яна дарункі шча­сь­ця узвышае і пат­рэ­бы беднаты робіць пераадольнымі. Муж ёсьць га­ла­ва жонкі, гаворыць сьв. ап. Павел, як і Хрыс­тос — Галава Цэр­к­вы (23 верш). Але Выратавальнік да таго узьлюбіў Цар­к­ву, што ад­даў Сябе за яе (25 верш), памёр на крыжы дзеля яе сьвя­та­сь­ці і безс­г­рэш­на­сь­ці, — так і муж павінен кахаць сваю жонку, як са­мо­га сябе (33 верш), павінен кахаць да гатоўнасьці пакласьці, у вы­пад­ку пат­рэ­бы, самае жыцьцё за сваю жонку, каб падаць ёй праў­дзі­вае вы­ра­та­ва­нь­не. Муж'я павінны ка­хаць сваіх жонак, як свае цела, ву­чыць той жа сьв. Апостал: кахаючы сваю жонку кахае самога ся­бе (28 верш). Такім чынам, муж павінен быць галавой сваёй жонкі, — але не бяздумнай, не ма­ла­ра­зум­най, не лёгкаважнай, а галавой ра­зум­наю, думаючай. Муж павінен быць галавой жонкі, — але не дзе­ля та­го, каб мучыць жонку жорсткасьцю, халоднасьцю, над­мер­ны­мі пат­ра­ба­ва­нь­ня­мі (жонка ёсьць цела мужа: калі жа галава стане грэ­ба­ваць целам, то зьнікне і сама), — а дзеля та­го, каб, па слову Бос­ка­му, раз­важ­лі­ва паводзіць сябе зь жонкай, як зь най­каш­тоў­ні­шым сасудам, ад­да­ю­чы ёй гонар як сонцаспадкаемцы дабрадатнага жы­ць­ця (1 Пёт. 3:7), каб быць заўсёды і усю­ды узорам дзеля жонкі сва­ёй і з хры­сь­ці­ян­с­каю пакорнасьцю адзначаць і выпраўляць не­да­хо­пы яе. Муж павінен быць праўдзівым сябрам і апякуном не­раз­луч­най спа­да­рож­ні­цы сваёй, па­ві­нен шукаць уцехі сабе і су­ця­шэ­нь­ні не на баку, не ў чужых хатах і зборах, а ў сябе дома, ка­ля сваёй жон­кі, якая па­кі­ну­ла дом бацькоў сваіх дзеля мужа і усяго чакае ад яго аднаго...

Як Царква падпарадкоўваецца Хрысту, так і жонкі — сваім му­ж'­ям ва усім, як Самому Гос­па­ду (Эф. 5:22, 24), загадвае слова Бос­кае; але зу­сім жонка не павінна “ні верхаводзіць над муж­чы­нам, а быць у маў­к­лі­ва­сь­ці. Бо раней створаны Адам, а потым Ева; і не Адам зьваб­ле­ны, а жонка, звабіўшыся, пераступіла закон.” (1 Цім. 2:12—14). Царква Хрыстова сьвя­та і богапаслухмяна вы­кон­вае волю Гос­па­да, — так павінна паступаць і жонка ў дачыненьні да му­жа свайго. Жон­ка павінна імкнуцца ахоўваць гонар і імя таго, з кім спалучыў яе Уся­доб­ры За­дум­ца, прыцягваць да сабе каханьня му­жа не пля­це­нь­нем ва­ла­соў, ні золатам, ні жэмчугам, ні шмат­каш­тоў­най вопраткай (1 Цім. 2:9), а сваёю разумнаю пакорнасьцю, не­па­руш­наю пэў­на­сь­цю, рах­ма­ны­мі намовамі, добрымі рас­па­рад­жэ­нь­ня­мі ў доме і усімі спо­са­ба­мі, якія падае вя­лі­кае імя памагатай му­жа.

Іншы павучальны урок выкладаецца парыўу прапанаваным пры шлюбе евангельскім чытаньні аб шлюбе ў Кане Галілейскай. Бед­ная пара, не якая мела сродкаў прызапасіць досыць віна для па­час­тун­ка шлюбных госьцяў, была, аднак, годная таго, каб Сам Гасподзь Ісус Хрыстос зь  Маці ушанавалі шлюб Сваёй прысутнасьцю, каб Сама Царыца Нябесная зьвярнула на беднату яе Сваю увага і ума­лі­ла Сына Свайго дапамагчы патрэбе маладых цудоўным пе­раў­т­ва­рэ­нь­ням вады ў віно.

Такім чынам, бедната ніколькі не перашкаджае сем'ям хры­сь­ці­ян­с­кім багацець на­бож­на­сь­цю: добраўпарадкаванае жыцьцё ча­ла­ве­ка, па слове Хрыста, не залежыць ад багацьця яго дому (Лк. 12:15). Ка­лі маладыя будуць лічыць галоўны скарб свой у Боге, калі бу­дуць упрыгожвацца хры­сь­ці­ян­с­кай набожнасьцю і выконваць за­па­ведзі Хрыстовы ва усе дні жыцьця свайго, то Гос­пад Бог, “дабраваліўшы у Кане Галілейскім сумленны паказаць шлюб Сваёй пры­сут­на­сь­цю, Сам абдаруе іх і напоўніць дом іх пшаніцай, віном і яле­ям і усялякімі дабротамі, падаруе ба­га­ты пражытак дзеля ся­м'і і дамачадцаў, падаруе Сваё сьвятое дабраслаўленьня на усю пра­цу іх, на вёскі і палі, на дамы і жывёліну іх, каб усё пам­на­жа­ла­ся і захоўвалася...” (Трэбнік).

Па чытаньні Эвангельля выкладаецца новае навучаньне суп­ру­гам. Прыносіцца чара з чыр­во­ным віном, сьвятар дабраслаўляе яе і дае бяручым шлюб трохразова смакаваць зь яе ў знак таго, што з гэ­та­га часу ва увесь час наступнага шлюбнага жыцьця усё ў іх па­він­на быць агульнае, ад­ны жаданьні і намеры, і што усе яны павінны дзя­ліць паміж сабой напалову: і шчасьце і няш­ча­сь­це, і радасьці і скру­хі, і працы і супакой, і подзьвігі і вянкі за подзьвігі.

Пасьля смакаваньня з чары пастыр Цэрквы, злучыўшы правіцы парыў і пакрыўшы іх кан­цом епітрахілі (у знак таго, што яны злу­чы­лі­ся ў Хрысьце, і што муж праз рукі сьвятара ат­ры­моў­вае жонку ад самой Цэрквы), трохразова абводзіць маладых вакол аналоя, вы­яў­ля­ю­чы гэтым абы­ход­жа­нь­нем іх радасьць, духоўную весялосьць. Ак­ра­мя таго, бо паўтораны круг заўсёды слу­жыць знакам вечнасьці, кру­га­воб­раз­ным абыходжаньнем узяўшыя шлюб выяўляюць знак та­го, што яны будуць захоўваць свой шлюбны саюз вечна, пакуль бу­дуць жывыя, і выяўляюць за­рок ні пры якіх чыньніках не касаваць шлю­бу. Абыходжаньне здзяйсьняецца тройчы ў славу Св. Трой­цы, Якая, такім чынам, заклікаецца ў сьведчаньне зароку супругаў.

Пасьля абыходу здымаюцца вянкі зь маладых пры адмысловых пры­ві­та­нь­нях, у якіх слуга Бо­жы жадае ім узьвялічаваньня ад Бога, вя­се­ль­ля, шматлікіх нашчадкаў і захаваньня запаведзяў Бос­кіх “Узьвялічся, жаніх, як Аўраам, і дабраслаўся як Язэп, і памножся як Якаў, хадзі у міры і ра­бі ў праўдзе запаведзяў Боскіх. І ты, нявеста, узь­вя­ліч­ся як Сара, і узрадуйся як Рэвека, і пам­нож­ся як Рахіль, вя­се­ля­чы­ся аб сваім мужы, захоўваючы межы закона, бо так даб­ра­ва­ліў Бог”. Затым у двух наступных малітвах: “Божа, Божа наш” і “Айцец, і Сын, і Сьвяты Дух” сьвя­тар просіць Госпада, даб­рас­ла­віў­ша­га шлюб у Кане Галілейскай, успрыняць і вянкі маладых ня­заб­руд­жа­ны­мі і бязгрэшнымі ў Царстве Сваім. У другой малітве, чы­та­е­май сьвятаром, які ста­іць тварам да схіліўшых галовы маладых, гэ­тыя прашэньні захоўваюцца імем Усясьвяцейшай Трой­цы і сьвя­тар­с­кім дабраслаўленьням.

Нарэшце, узяўшыя шлюб, муж і жонка, даюць адзін аднаму ца­ла­ва­нь­не, — і чын шлюбу скан­ча­ец­ца.

Вось як усё дабравобразна і да навучаньня нашага здзяй­сь­ня­ец­ца ў сьвятадзействе шлюбу, як усё узносіць нас ад зямлі да нябёсаў! Гос­пад наш Ісус Хрыстос дзеля таго і дабраваліў ась­вя­ціць шлюбны са­юз дабрынёй таямніцы, каб супругі хрысьціянскія, уяўляючы та­ям­ні­чую выяву най­сь­вя­цей­ша­га саюза Яго зь Царквой і ажы­ць­цяў­ля­е­мыя дабрынёй таямніцы, упрыгожваліся бо­га­па­доб­ны­мі дас­ка­на­ла­сь­ця­мі.

Як жа далёкі павінны быць ад нас усялякі рух нягодны, усякае сло­ва бязьдзейнае, усякая дум­ка хітрая і нячыстая, як поўна глы­бо­кай пашаны і уважліва мы павінны стаяць у храме ў то час, калі про­сіц­ца дабраслаўленьня Гасподне дзеля новай пары, калі нябачна зь намі прысутнічае Сам Гасподзь Ісус Хрыстос, падобна таму, як Ён пры­сут­ні­чаў на шлюбе ў Кане Галілейскай!

На шлюбнай урачыстасьці сьв. Царква дазваляе нам вясельля і ра­дасьць, але жадае, каб ра­дасьць і вясельля нашы былі чыстыя, сьвя­тыя, годныя той вялікай таемніцы, дзеля якой яны даз­ва­ля­юц­ца. “Шлюб і установа на ім (бяседа), — гаворыць Царква Хрыстова ў кі­раў­ніц­т­ва нам, — са усякаю цішынёй і належнай хрысьціянам год­на­сь­цю ў славу Боскую ды бывае, не ка­зас­ло­ва­мі дыябльскімі, ні ска­ка­нь­ням нягодным і п'янкай, што ёсьць дзеі хрысьціянам за­ба­ро­не­ныя; бо шлюб ёсьць справа сьвятая: таксама і сьвята гэтае здзей­сь­няць належыць годна”. “Шлюб па­ві­нен быць сьвяткуюемы доб­ра­год­на, хрысьціянскім чынам, а не паганскім, без песьняў кепскіх і бла­гіх, без крыкаў, садомскае больш, чым хрысьціянскае вясельле вы­яў­ля­ю­чых; а таксама без ча­раў­ніц­т­ва і усякіх кепскіх дзеяньняў”. “Пакліканым на шлюб належыць сьціпла, сапраўды і з глы­бо­кай па­ва­гай вячэраць альбо абедаць, як годна хрысьціянам”, — вымавілі ста­ра­жыт­ныя сьвя­тыя і боганосьбітныя айцы на саборы. Сьціплае, поў­нае глыбокай пашаны наша баляваньне шлюб­нае дабраславіў і Сам Госпад, асьвяціўшы шлюб у Кане Галілейскай Сваёй пры­сут­на­сь­цю і зьдзяйсьненьнем першага цуду. (Сьвятар А. Раж­де­сь­ць­вен­с­кі. “Сям'я праваслаўнага хры­сь­ці­я­ні­на”.)

ПАРАДЫ ЖАДАЮЧЫМ ВЯНЧАЦЦА

Каб шлюб стала сапраўдным сьвятам, запамінальным на усё жы­ць­цё, неабходна загадзя пад­баць аб ягонай арганізацыі. У пер­шую чаргу, узгадніць месца і час зьдзяйсьненьня таямніцы.

У царквах, дзе папярэдні запіс адсутнічае, маладыя да­маў­ля­юц­ца аб зьдзяйсьненьні таям­ні­цы непасрэдна ў дзень вясельля. Пры гэ­тым усталёўваецца прыблізны час шлюбу, бо шлюбы, маг­чы­ма, пач­нуц­ца толькі пасьля іншых трэбаў. Таксама можна дамовіцца і з пэў­ным сьвя­та­ром.

У некаторых праваслаўных юрысдыкцыях вянчаньня не зьдзя­йсь­ня­ец­ца без сьвядоцтва аб рэ­гіс­т­ра­цыі ў ЗАГСе, таму ў гэтых вы­пад­ках вян­ча­нь­ня мусіць адбывацца пасьля дзяржаўнай рэ­гіс­т­ра­цыі.

У першыя стагодзьдзя хрысьціянства шлюб зьдзяйсьнялася не­пас­рэд­на за Боскай літургіяй, гэ­та­му адпавядае і беларуская пра­вас­лаў­ная тра­ды­цыя. Саўмеснае прычасьця перад пачаткам шлюб­на­га жы­ць­ця вык­люч­на важна. Таму маладым неабходна выканаць усё не­аб­ход­нае дзе­ля пры­чаш­чэ­нь­ня: пост, малітву, узаемнае пра­ба­чэ­нь­ня.

Жадаючы годна прычасьціцца Сьвятых Хрыстовых Таямніц па­ві­нен прынамсі за 2—3 дня ма­лі­тоў­на падрыхтаваць сябе да гэтага: больш і стараньней маліцца дома раніцай і увечар, на­вед­ваць цар­коў­ныя набажэнствы. Перад днём прычашчэньня трэба абавязкова быць на вя­чэр­няй службе. Да хатніх вячэрніх малітваў дадаецца пра­ві­ла да Сьв. Прычашчэньня (яно уключае ў сябе каноны: па­кут­ны Госпаду Ісусу Хрысту, малебны да Усясьвятой Багародзіцы, Анё­лу Ахоўніку, а таксама Пасьлядоўнасьць да Сьвятога Пры­чаш­чэ­нь­ня). Зь малітвай злучаецца пост — устрыманьне ад шчод­рай ежы — мяса, яйкаў, малака і малочных прадуктаў, — а калі ся­мей­нае жы­ць­цё ужо мае месца — устрыманьне ад шлюбных ад­но­сін.

Маладым трэба прыходзіць у храм у дзень вясельля да пачатку служ­бы, нічога не ёсьць, не піць і не паліць напярэдадні, з 12 гадзін ўно­чы. У храме жаніх і нявеста спавядаюцца, моляцца за літургіяй і пры­чаш­ча­юц­ца Сьвятых Таямніц. Адразу пасьля Сьв. Літургіі ад­бы­ва­ец­ца чын вянчаньня. Згодна праваслаўнай традыцыі, калі ў адзін дзень вянчаюцца некалькі пар, кожную пару вянчаюць асоб­на, у парадку чэргі. Чакаючы сваёй чэргі трэба захоўваць год­ны спа­кой і маліцца. Памятайце: Царкоўны статут забараняе ад­на­час­на вянчаць некалькі пар! Сучасная прак­ты­ка Ра­сей­с­кай Пра­вас­лаў­най Царквы і некаторых іншых пра­вас­лаў­ных юрыс­дык­цый вянчаць адначасна некалькі пар ёсьць па­ру­шэ­нь­ням ка­но­наў!

Госьці, згодна беларускай праваслаўнай традыцыі, пры­сут­ні­ча­юць на Літургіі. Але, калі маецца нейкія перашкоды, могуць прый­сь­ці і непасрэдна на чын вянчаньня.

Заручоныя пярсьцёнкі патрэбна раней перадаць сьвятару на ась­вя­чэ­нь­ня і дзеля пакладаньня на пасад.

У нявесты абавязкова павінен быць галаўны убор — вэлюм або хус­т­ка; касмэтыка і уп­ры­гож­ва­нь­ні — альбо адсутнічаць, або ў мі­ні­ма­ль­най колькасьці. Абавязковыя нацельныя крыжыкі дзе­ля абод­вух супругаў. Кожная пара мусіць мець двух сьведкаў, у не­ка­то­рых праваслаўных юрыс­дык­цы­ях альбо мясцовых традыцыях, сьвед­кі трымаюць вянцы над галовамі бяручых шлюб.

ЦАРКОЎНА—КАНАНІЧНЫЯ ПЕРАШКОДЫ ШЛЮ­БУ

Умовы зьдзяйсьненьня шлюбу, усталяваныя грамадзянскім за­ка­на­даў­с­т­вам і царкоўнымі ка­но­на­мі, маюць значныя адрозьненьні, та­му не усякі грамадзянскі саюз, зарэгістраваны ў ЗАГСе, мо­жа быць асьвячоны ў таямніцы шлюбу.

Царквой не дапускаецца чацьвёрты і пяты шлюбы; за­ба­ра­ня­ец­ца уступаць у шлюб асобам, зна­ходзя­чым­ся у блізкіх ступенях сва­яц­т­ва. Царква не дабраслаўляе шлюб, калі адзін зь ус­ту­паю­чых у яго (альбо абодва) аб'яўляе сябе перакананым атэістам, прый­шоў­шым у храм толькі па пат­ра­ба­ва­нь­ні супруга альбо бацькоў. Нельга браць шлюб нехрышчоным.

Нельга вянчаць шлюб, калі адзін зь маладых фактычна зна­ходзіц­ца ў шлюбе зь іншай асобай.

Забараняецца шлюб паміж кроўнымі сваякамі аж да чацьвёртай сту­пе­ні сваяцтва (гэта значыць з траюрадным братам альбо сяс­т­рой).

Старажытная набожная традыцыя забараняе шлюбы паміж хрос­ны­мі бацькамі і хро­сь­ні­ка­мі, а таксама паміж двума ус­п­ры­ма­ль­ні­ка­мі аднаго дзіцяці. Шчыра гаворачы, кананічных пе­раш­код да гэ­та­га няма, аднак у цяперашні час дазвол на такі шлюб можа быць ат­ры­ма­на толькі ў кіруючага архірэя.

Нельга браць шлюб тым, хто даў раней манаскія зарокі або пры­няў пасьвячэньне ў сьвя­тар­с­кі сан.

У нашы дні Царкву не зьдзяйсьняе дазнаньня аб паўналецьці, псы­хіч­ным і фізычным здароўі жа­ні­ха і нявесты, добраахвотнасьці іх ус­ту­па ў шлюб, бо гэтыя умовы абавязковыя дзеля рэ­гіс­т­ра­цыі гра­мадзян­с­ка­га саюза. Зразумела, схаваць ад прадстаўнікоў дзяр­жаў­ных органаў тыя або ін­шыя перашкоды да шлюбу можна. Але не­маг­чы­ма падмануць Бога, таму галоўнай пе­раш­ко­дай дзеля зьдзяй­сь­не­нь­ня пазапраўнага шлюбу павінна стаць сумленьне жадаючых узяць шлюб.

Адсутнасьць бацькоўскага дабраслаўленьня на шлюб зьяў­ля­ец­ца ве­ль­мі сумным фактам, ад­нак у выпадку паўналецьця жаніха і ня­вес­ты яно не можа перашкодзіць шлюбу. Акрамя таго, час­та ба­ць­кі—атэісты пя­рэ­чаць менавіта царкоўнаму шлюбу, і ў такім разе ба­ць­коў­с­кая даб­рас­лаў­ле­нь­ня можа быць заменена сьвятарскім, лепш усяго — даб­рас­лаў­ле­нь­ням духоўніка хоць бы ад­на­го зь суп­ру­гаў.

ШЛЮБ НЕ ЗЬДЗЯЙСЬНЯЕЦЦА:

на працягу усіх чатырох шматдзённых пастоў;

— падчас Сырнага тыдня (масьленіцы);

— на Сьветлым (Велікодным) Тыдні;

— ад нараджэньня Хрыстова (25 сьнежня) да Вадохрышча (7 студзе­ня);

— напярэдадні дванадзесятых сьвятаў;

— па аўторках, чацвяргам і суботам на працягу усяго году;

— Пад час жорсткага пасту прад сьвятамі Адсячэньні галавы Яна Хры­сь­ці­це­ля і Узь­вядзе­нь­ні Крыжа Госпада);

— напярэдадні пасадных храмавых дзён (у кожным храме — свае).

Пры надзвычайных абставінах выключэньне з гэтых правілаў мо­жа быць зроблена па даб­рас­лаў­ле­нь­ні кіруючага архірэя.

ЗАБАБОНЫ, ЗЬВЯЗАНЫЯ З ШЛЮБАМ

Перажыткі паганства даюць аб сабе памяць разнастайнымі за­ба­бо­на­мі, якія захоўваюцца ў на­родзе. Так, існуе павер'е, што вы­пад­ко­ва упаўшы пярсьцёнак або згаслая вянчальная сьвечка прад­ве­сь­цяць разнастайныя няшчасьці, цяжкае жыцьцё ў шлюбе або ра­нь­нюю сьмерць аднаго зь суп­ру­гаў. Распаўсюджаныя і забабоны, што той з бяручых шлюб, хто першым уступіць на рас­к­ладзе­ны рушнік, будзе усё жыцьцё кіраваць у сям'і, а чыя сьвечка пасьля таямніцы апы­нец­ца ка­ра­цей, той і раней памрэ. Некаторыя лічаць, што нельга браць шлюб у траўні, пераймаючы  назь­ве гэтага месяца ў некаторых мо­вах: “май” — “будзеш потым усё жыцьцё мучыцца!”.

Усе гэтыя выдумкі не павінны хваляваць сэрцы, бо іх творца — са­та­на, названы ў Эвангельлі “бацькам хлусьні”. А да вы­пад­ко­ва­сь­цяў (напрыклад падзеньне пярсьцёнка) трэба ставіцца спа­кой­на — уся­ля­кае бывае.

КАНОН АБ ЖАДАЮЧЫХ УЗЯЦЬ ШЛЮБ ДРУ­ГІ РАЗ

Царква глядзіць на другі шлюб неўхваляльна і дапушчае яго то­ль­кі па ласцы да чалавечай нямогласьці. У дасьледаваньне аб дру­гаш­люб­ных дадаюцца дзьве пакутныя малітвы, няма пытаньняў аб даб­ра­ах­вот­на­сь­ці волевыяўленьня. Такі чын зьдзяйсьняецца ў вы­пад­ку, калі і жа­ніх, і нявеста уступаюць у шлюб у другі раз. Калі адзін зь іх бярэ шлюб упершыню, зьдзяйсьняецца звычайны чын шлю­бу.

БРАЦЬ ШЛЮБ НІКОЛІ НЕ ПОЗНА

У бязбожны час мноства шлюбных пар утварылася без даб­рас­лаў­ле­нь­ня Царквы, Але бы­вае, што нявенчаныя супругі усё жыцьцё за­хоў­ва­юць вернасьць адзін аднаму, выхоўваюць дзя­цей і унукаў у мі­ры і згодзе.

Царква ніколі, не адмаўляе ў дабрыні таямніцы, нават калі суп­ру­гі знаходзяцца на схіле гадоў. Як сьведчаць шматлікія сьвятары, тыя пары, якія бяруць шлюб у немаладым узросьце, парой ста­вяц­ца да таямніцы шлюбу сур'ёзьней, чым маладыя людзі. Пышнасьць і ура­чыс­тасьць вя­се­ль­ля ў іх замяняецца глыбокай павагай і тра­пя­та­нь­нем перад веліччу шлюбу.