СЬВЯЦІЦЕЛЬ МІКАЛАЙ СЭРБСКІ. ТЛУМАЧЭНЬНЕ ДЗЕСЯЦІ ЗАПАВЕТАЎ ДАДЗЕНЫХ МАЙСЕЮ

Уступ

Вось Запаведзі, якія даў Госпад Бог Саваоф народа праз абраньніка Свайго і прарока Майсея на Сінайскай гары (Вых. 20:2-17):

1. Я Гасподзь, Бог твой, … хай ня будзе ў цябе іншых багоў перад абліччам Маім.

2. Не рабі сабе куміра і ніякай выявы таго, што на небе ўгары, і што на зямлі ўнізе і што ў вадзе ніжэй зямлі.

3. Не вымаўляй імя Госпада, Бога твайго, марна, бо Гасподзь не пакіне без пакараньня таго, хто вымаўляе імя Яго марна.

4. Шэсьць дзён працуй і рабі ўсякія дзеі твае, а дзень сёмы - субота Госпаду, Богу твайму.

5. Шануй бацьку твайго і маці тваю, каб падоўжыліся дні твае на зямлі.

6. Не забівай.

7. Ня чыні пералюбу.

8. Ня крадзь.

9. Не кажы ілжывага сьведчаньня на блізкага твайго.

10. Ня прагні дому блізкага твайго; ня прагні жонкі блізкага твайго, ні раба ягонага, ні рабыні ягонай, ні вала ягонага, ні асла ягонага, нічога, што ў блізкага твайго.

Сапраўды, кароткі гэты закон, аднак гэтыя запаведзі шмат кажуць любому, хто умее думаць і хто шукае выратаваньня душы сваёй.

Той, хто не зразумее сэрцам гэты галоўны Божы закон, не зможа прыняць ні Хрыста, ні Яго вучэньня. Хто не навучыцца плаваць на мелкаводзьдзе, той не зможа плаваць на глыбіні, бо патоне. І хто перш не навучыцца хадзіць, не зможа пабегчы, бо зваліцца і разаб'ецца. І хто перш не навучыцца лічыць да дзесяці, ніколі не зможа зьлічыць тысячы. І хто перш не навучыцца чытаць па складах, ніколі не зможа бегла чытаць і красамоўна казаць. І хто перш не закладзе падмурак дому, дарма будзе спрабаваць узьвесьці дах.

Паўтараю: хто не ахоўвае запаведзі Госпада, дадзеныя Майсею, дарма будзе стукацца ў дзьверы Хрыстовага Царства.

А што абвяшчае Першы Божы Закон і што азначаюць Запаведзі Госпада, мы зразумеем, калі разгледзім іх бліжэй і даўжэй над імі памяркуем.

ПЕРШАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Я Гасподзь, Бог твой, … хай ня будзе ў цябе іншых багоў перад абліччам Маім.

Гэта значыць:

Бог адзіны, і няма іншых богаў, акрамя Яго. Ад Яго адбываюцца усе тварэньні, дзякуючы Яму жывуць і да Яго вяртаюцца. У Богу знаходзіцца уся сіла і моц, і няма сілы па-за Богам. І сіла сьвятла, і сіла вады, і паветра, і камэня ёсьць сіла Боская. Калі мурашка паўзе, рыба плыве і птушка ляціць, то гэта — дзякуючы Богу. Здольнасьць насеньня расьці, травы — дыхаць, чалавека — жыць — іста здольнасьці Боскія. Усе гэтыя здольнасьці — уласнасьць Боская, і усякае тварэньне сваю здольнасьць існаваць атрымлівае ад Бога. Госпад кожнаму дае, колькі лічыць патрэбным, і забірае назад, калі лічыць патрэбным. Таму, калі жадаеш здабыць здольнасьць рабіць штосьці, шукай толькі ў Богу, бо Госпад Бог ёсьць крыніца жыватворчай і магутнай сілы. Акрамя Яго ніякіх іншых крыніц няма. Памаліся Госпаду так:

“Божа Міласьцівы, невычэрпная, адзіная крыніца сілы, умацуй мяне, нямоглага, адары сілаю большаю, каб я мог лепш служыць Табе. Божа, дай мне мудрасьці, каб атрыманую ад Цябе сілу я не спажыў у зло, але толькі на дабро сабе і блізкім сваім для узьвялічваньня славы Тваёй. Амін”.

У Богу — уся мудрасьць, і па-за Богам няма ні мудрасьці, ні кроплі веданьня. Усякае стварэньне Госпад надзяліў часьціцай Сваёй мудрасьці. Таму, брат мой, думаючы, што Бог даў мудрасьць толькі чалавеку, ты памылісься. Мудрасьць ёсьць у пчалы і мухі, у ластаўкі і бусла, у дрэва і камэня, у вады і паветра, у вагню і ветру.

Ва усім знаходзіцца Прамудрасьць Боская, і нішто не магло б існаваць без макулінкі мудрасьці. Па мудрасьці Боскай жывёла загадзя адчувае небясьпеку; і пчала будуе соты; і муха прадчувае дождж; і ластаўка лепіць гняздо; і бусел выходжвае птушанят; і дрэва ведае, як расьці; і камэнь умее маўчаць і трымаць форму; і вада умее цечу з гары уніз і парыць воблакам; і вагонь, дрымотны ва усякай рэчы, можа грэць і сьвяціць; і вецер ведае, куды дзьмуць, і прыносіць чысьціню бруду і здароўе хворым. На самай справе, ніхто і нішто не мае сваёй уласнай мудрасьці, якую ён сам стварыў або сам спарадзіў, але уся мудрасьць вынікае зь адной—адзінай крыніцы разнастайнай мудрасьці. І крыніца гэты — у Богу. Таму, калі шукаеш мудрасьць, шукай яе толькі ў Богу, бо Госпад ёсьць Крыніца жыватворчай і вялікай Прамудрасьці. Акрамя гэтай Крыніцы іншых няма. Таму маліся Богу так:

“Божа, Усемагутны і Усёвідушчы, надары мяне, немудрага, жыватворчай мудрасьцю Тваёй, каб я змог лепш служыць Табе. І кіруй мной, Госпадзі, каб я дадзеныя мне веданьня не спажыў у зло, як сатана, але толькі на дабро сабе і блізкім сваім да вялікай славы Тваёй. Амін”.

У Богу – уся мілата. Аб гэтым і Хрыстос казаў: “Ніхто ня добры, толькі адзін Бог” (Мц. 19:17). Яго дабрыня уключае ў сябе Яго міласэрнасьць, цярпеньне і прабачэньне грэшнікаў. Сваёй дабрынёй Госпад надзяліў усякае тварэньне Сваё. Таму ў любым стварэньні Боскай ёсьць Боская дабрыня. Нават злы мае Боскую дабрыню, з-за якой ён жадае сабе дабра, а не зла, але па дурасьці сваёй думае злом дасягнуць дабра, гэта значыць думае, што, прычыняючы зло усім тварэньням Боскім, ён для сябе дзее дабро. О, колькі дабрыні Боскай ва усякім Боскім тварэньні: у камэні, у расьліне, у зьверу, у вагні, у вадзе, у паветры! Уся дабрыня гэтая запазычаная ў Бога — невычэрпнай, бяздоннай і вялікай Крыніцы усялякай дабрадзейнасьці. Таму, калі шукаеш дабрыні, не шукай яе нідзе, акрамя як у Богу. Толькі Ён мае дабрыню ў лішку. Значыць, памаліся так:

“Уседобры, Усяміласьцівы і Доўгацярплячы Божа, надары мяне, ганебнага, дабрынёй Тваёй, каб ад Тваёй дабрыні я узрадаваўся і зазьзяў і смог бы яшчэ больш і лепш служыць Табе. Накіруй мяне і падтрымай, Госпадзі, каб дабрыню Тваю не ператварыў я ў зло, як сатана, але накіраваў бы толькі на радасьць і шчасьце сабе, каб мог я сьвяціцца дабрынёй і асьвяціць ёю сябе самога і усялякага зь стварэньняў Тваіх, што мяне атачаюць”.

Ды не будзе іншых богаў, акрамя Мяне, — запавядаў Госпад. Ды навошта табе іншыя багі, калі ёсьць Госпад Бог Саваоф? Як толькі ў цябе будзе два бога, ведай: адзін зь іх — злы. А ты не можаш служыць адразу і Богу, і злому, як не можа адзін вол адначасова узараць дзьве нівы, як не можа адна сьвечка асьвятліць адначасова два дому. Валу не патрэбныя двое гаспадароў, бо яны разьдзяруць яго; і лясам не трэба два сонца, бо згараць яны; і дзіцяці не патрэбныя дзьве маці, бо застанецца “дзіцё без вока”. І табе не патрэбныя два бога, бо станеш не больш заможным, але бядней. Так заставайся сам-насам са сваім адзіным Госпадам Саваофам, у Якім уся сіла, уся мудрасьць і уся дабрыня, непадзельная, невычэрпная, бясконцая. Яго, Адзінага, пачытай, Яму ушаноўвай, толькі Яго бойся. А калі станеш Яму маліцца, маліся так:

“Госпадзі, Божа мой, Табе прыналежыць незьлічонае мноства тварэньняў, але ў тварэньняў Тваіх не можа быць больш аднаго Бога — Цябе, Адзінасутнага. Разгані, Госпадзі, мае благія думкі і сны аб іншых багах, як моцны вецер разганяе надакучлівы рой мух. Божа, ачысьці маю душу, асьвятлі яе, пашыр і пасяліся ў ёй Ты, Адзіны, як Цар у Сваім палацы. Гэта падніме мой дух, умацуе мяне, выхавае, выправіць і абновіць. Слава і хвала Табе, Адзіны Праўдзівы Божа, што стаіць найвышэй усіх ілжывых бажкоў, як вяршыня гары над адлюстраваньнем у лужыне. Амін”.

ДРУГАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Не рабі сабе куміра і ніякай выявы таго, што на небе ўгары, і што на зямлі ўнізе і што ў вадзе ніжэй зямлі.

Гэта азначае:

Не абагаўляй тварэньне замест Творцы. Калі ты узышоў на высокую гару, дзе сустрэўся з Госпадам Богам, навошта табе аглядацца на адлюстраваньне ў лужыне пад гарой? Калі нейкі чалавек прагнуў бачыць цара і пасьля доўгіх высілкаў здолеў паўстаць прад ім, навошта яму тады аглядацца направа і налева на слуг царскіх? Ён можа аглядацца па двум чыньнікам: або таму, што не сьмее паўстаць адзін на адзін перад царом, або жа таму, што думае: цар у адзіночку яму дапамагчы не зможа.

Але чаму жа чалавек не сьмее паўстаць адзін на адзін прад тварам Цара Бога? Няўжо гэты Цар у той жа час не Айцец яго? А хто яшчэ баяўся устаць тварам да твару зь айцом сваім?

Ці не Госпад думаў аб табе, чалавек, яшчэ да твайго нараджэньня? Ці не Ён нячутна дакранаўся цябе Сваімі пальцамі ў сьне і наяве, а ты аб гэтым і не падазраваў і гэтага не адчуваў? Ці не думае Ён аб табе кожны дзень больш, чым ты сам аб сабе думаеш? Чаму жа ты тады Яго баісься? Сапраўды, ты баісься Бога не як чалавек, але як грэшнік. Грэх заўсёды спараджае страх. І ён зьяўляецца тамака, дзе няма месца ні яму, ні яго спараджэньнем. Менавіта грэх прымушае цябе адхіляць погляд ад Цара і зьвяртаць погляд да слуг. Сярод служак граху лёгка; гэта яго асяродзьдзе, тамака ён пануе і балюе. Але ты павінен ведаць, што Цар літасьцівей слугі. Таму не хавай вочы, але адважна зірні на Цара, Айца твайго. Погляд Цара спапяліць грэх у табе. Так сонечны прамень зьнішчае шкодных мікробаў у вадзе, чысьцячы яе, і вада робіцца чыстай, пітной.

Або ты не верыш, што Цар Бог зможа дапамагчы табе, а таму спадзяесься на слуг Яго?

Але падумай сам: калі табе Госпад Бог не можа дапамагчы, то усё Яго служкі — і таго менш. Ці не чакаюць усе Божыя тварэньні дапамогі ад Бога? Так на якую жа дапамогу стварэньняў Божых ты спадзяесься? Калі прагнушчы не можа напіцца з горнай крыніцы, што б'Е ключом, то няўжо ён нап'ецца, убіраючы па кроплі расу зь лугавой травы?

Хто абагаўляе выразанае аблічча або пісаны абраз? Толькі той, хто не ведае разьбяра і жывапісца. Той, хто не верыць у Бога або не ведае аб Ім, змушаны абагаўляць рэчы, бо чалавек павінен штосьці абагаўляць. Госпад выразаў горы і даліны, вылепіў расьліны і целы жывёл; Ён напісаў лугі і палі, аблёкі і азёры. Той, хто гэта разумее, аддае хвалу Госпаду як найвялікшаму Разьбяру і Іканапісцу, а той, хто гэтага не ведае, аддае хвалу самім разьбяным абліччам і іконам Божым.

Але гэта яшчэ не самы страшны грэх. Самы страшны грэх — гэта калі чалавек абагаўляе тое, што ён сам стварыў, справу рук сваіх і розуму свайго. Дзікуны выразаюць сабе ідала зь дрэва і яму моляцца і ушаноўваюць. Але дзікунам, гэта даравальна. Іх дзікасьць служыць ім апраўданьнем. Праўдзівы і Прадвечны Госпад Бог міласьцівы і паблажлівы да іх. Тыя малітвы, зь якімі яны зьвяртаюцца да свайго вырабу зь дрэва, Ён прымае, быццам яны да Яго накіраваныя, і пасылае дапамогу і абарону неасьвечаным дзецям Сваім.

Аднак ёсьць і людзі асьвечаныя, якія ствараюць нешта сваім розумам або сваімі рукамі, і сваё уласнае тварэньне лічаць бажаством. Бываюць мастакі, схіляючыся перад сваёй карцінай і ушаноўваюць ёй, як сучаснае бажаство. Бываюць літаратары, якія, напісаўшы кнігу, уб'юць сабе ў галаву, што іх кніга — вяршыня неба і землі, і ушаноўваюць гэту сваю кнігу. Бываюць багацеі, якія награбуць дабра, як хамяк назапасіў на зіму, і пачынаюць задзіраць нос і глядзець уверх, не заўважаючы Бога і Яго сьвятла, шануючы сваё трухлявае, пабітае мольлю багацьце. Дзе ў чалавека усе думкі і усё сэрца, тамака і бог яго.

Калі нейкі чалавек прысьвячае усе свае думкі і аддае усю душу сваёй сям'і і іншага бога не ведае, тады яго сям'я для яго — бажаство. Гэта хвароба душы аднаго роду.

Калі нейкі чалавек прысьвячае усе свае думкі і аддае усё сваё сэрца золату і срэбру і не жадае ведаць іншага бога, тады золата і срэбра для яго — бажаство, якое ён ушаноўвае дзень і ноч, пакуль не нагоніць яго ноч сьмерці і не ахутае сваёй цямрэчай. Гэта хвароба душы іншага роду.

Калі нейкі чалавек засяроджвае усе свае намеры на тым, каб узвысіцца над іншымі людзьмі, імкнецца ў што бы то не стала быць першым, жадае славы і хвалы, лічыць сябе лепшым зь людзей і усіх тварэньняў на небе і на зямлі, тады такі чалавек — сам сабе бажаство, якому ён прыносіць у ахвяру усё. Гэта хвароба душы трэцяга роду.

Сапраўды толькі хворыя душы не ведаюць праўдзівага Бога. А разумныя душы здаровыя дзякуючы веданьню і прызнаньню праўдзівага адзінага Госпада Бога, Стваральніка і Уладара усіх разьбяных абліччаў і усіх ікон, усіх сем'яў чалавечых, усяго золата і срэбра, усіх сьмяротных людзей на зямлі.

Калі нехта напіша імя Боскае на паперы, або на дрэве, або на камэні, або на сьнегу, або ў брудзе, то пачытай гэтую паперу, і гэтае дрэва, і гэты камэнь, і сьнег, і бруд дзеля Усясьвятога імя, напісанага на іх. Аднак не абагаўляй то, на чым напісана самае сьвятое імя.

Або калі нехта адлюструе аблічча Божы на чым бы то ні было, ты пакланіся, але ведай, што не матэрыял ушаноўваеш, на якім напісаны Госпад, але Жывога Вялікага Бога, аб Якім нагадвае малюнак.

Або калі нехта прамаўляе або апяе Імя Боскае, ты пакланіся, але ведай, што ушаноўваеш не чалавечы голас, але Жывога і Магутнага Бога, аб Якім табе нагадала чалавечая прамова.

Або калі бачыш уначы веліч зорак нябесных, ты нізка пакланіся, але пакланіся не тварэньню рук Божых, а Госпаду Усявышняму, Які найвышэй зорак, зьзяньнем сваім нагадваючых табе аб Ім.

А калі увечар схіліш калены, памаліся так:

“Госпадзі, Божа мой! Цябе Адзінага ведаю, прызнаю і слаўлю заўсёды: і калі дзень адчыняе мне усю Прыгажосьць Тваю праз прыгажосьць спраў Тваіх, і калі ноч хавае усё цёмнай мантыяй і пакідае мяне сам-насам з Табой. Амін”.

ТРЭЦЯЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Не вымаўляй імя Госпада, Бога твайго, марна, бо Гасподзь не пакіне без пакараньня таго, хто вымаўляе імя Яго марна.

Што, няўжо бываюць такія людзі, якія вырашаюцца памінаць без падставы і патрэбы імя, якое прыводзіць у трапятаньне, — імя Госпада Бога Усявышняга? Калі на небе прамаўляецца імя Боскае, нябёсы схіляюцца, зоркі успыхваюць ярчэй, Арханёлы і Анёлы апяюць: “Сьвяты, Сьвяты, Сьвяты Госпад Саваоф”, а сьвяціцелі і дагаджальнікі Боскія падаюць ніцма. Тады хто жа зь сьмяротных адважваецца памінаць Найсьвяцейшае імя Боскае без душэўнага трапятаньня і без глыбокага подыху ад суму па Богу?

Калі чалавек памірае, назаві яму любое імя, і не зможаш яго ні падбадзёрыць, ні вярнуць мір яго душы. Але калі успомніш адно адзінае імя — імя Госпада Ісуса Хрыста, падбадзёрыш і супакоіш яго. І сыходзячы ў сьвет іншы апошнім сваім поглядам падзякуе цябе за бальзам вялікага імя для душы яго.

Калі ад чалавека адвярнуцца родныя або яго здрадзяць сябры, і ён зразумее, што самотны ў гэтым бязьмежным сьвеце, то нагадай яму, стаміўшамуся ад адзіноты на шляху, імя Боскае, і ты як бы дасі яму ў рукі пасох для стомленых рук і ног.

Калі настрояцца супраць кагосьці злыя суседзі і ілжывымі сьведчаньнямі давядуць да кайданоў і вязьніцы, схіліўшы на свой бок судзьдзяў супраць праведніка, наблізься да пакутніка і шапні яму на вуха імя Гасподне. І у тое ж імгненьне сьлязы пацякуць зь яго вачэй, сьлёзы надзеі і веры, і цяжкія кайданы здадуцца яму лягчэй.

Калі нехта тоне на глыбіні і ў апошняе імгненьне паміж жыцьцём і сьмерцю успомніць імя Боскае, то сілы яго падвояцца.

Калі навуковец намагаецца вырашыць нейкую цяжкую загадку прыроды і, адчуваючы, што дарма спадзяваўся на свой абмежаваны розум, аднойчы успомніць імя Боскае, то раптоўнае азарэньне ускалыхне яго душу, і прыадчыніцца завесу таямніцы.

О, цудоўнае імя Боскае! Якое ты усёмагутнае, якое выдатнае, якое салодкае! Ды змоўкнуць навекі мае вусны, калі вымавяць яго нядбайна, штодзённа, дарма.

Паслухайце прыпавесьць аб богазьневажальніку.

Адзін залатых спраў майстар сядзеў у сваёй краме за варштатам і, працуючы, бесьперастанку памінаў імя Боскае дарэмна: то як клятву, то як любімае слоўца. Нейкі паломнік, які вяртаўся зь сьвятых месцаў, праходзячы міма крамы, пачуў гэта, і душа яго абурылася. Тады ён паклікаў ювэліра, каб той выйшаў на вуліцу. А калі майстар выйшаў, паломнік схаваўся. Ювэлір, нікога не убачыўшы, вярнуўся ў краму і працягнуў працу. Паломнік зноў яго паклікаў, а калі ювэлір выйшаў, той прыкінуўся, што нічога не ведае. Майстар, раззлаваўшыся, вярнуўся да сабе і зноў пачаткаў працаваць. Паломнік у трэці раз яго паклікаў і, калі майстар ізноў выйшаў, зноў стаяў моўчкі, прыкінуўшыся, што ён тут ні пры чым. Тады ювэлір у шаленстве накінуўся на паломніка:

— Навошта ты клічаш мяне дарма? Што за жарты! У мяне працы па горла!

Паломнік міралюбна адказаў:

— Сапраўды, у Госпада Бога працы яшчэ больш, але ты Яго заклікаеш значна часьцей, чым я цябе. Хто мае права злавацца больш: ты або Госпад Бог?

Ювэлір, прысаромлены, вярнуўся ў майстэрню і з тых часоў трымаў язык за зубамі.

Так хай жа, браты, імя Гасподне, як незгасальная лампада, бесьперастанку цепліцца ў душы, у думках і сэрцы, хай яно будзе ў розуме, але не зрываецца зь языка, не маючы на то значнай і урачыстай падставы.

Паслухайце яшчэ адну прыпавесьць, прыпавесьць аб нявольніку.

Жыл у хаце белага спадара чарнаскуры раб, рахманы і набожны хрысьціянін. Белы гаспадар меў звычай у гневе лаяць і панасіць імя Боскае. І была ў белага спадара сабачка, якую ён вельмі любіў. Аднойчы здарылася так, што гаспадар страшна раззлаваўся і стаў панасіць і ганіць Бога. Ахапіла тады нэгра пакута сьмяротная, схапіў ён гаспадарскай сабачку і давай яе брудам мазаць. Убачыўшы гэта, гаспадар закрычаў:

— Што ты робіш зь маім любімым сабакам?!

— Тое ж, што і ты з Госпадам Богам, — адказаў нявольнік міралюбна.

Ёсьць яшчэ прыпавесьць, прыпавесьць аб брыдкаслове.

У Сэрбіі, у адной лякарні, з раніцы і да вечара абыходзячы хворых, працавалі доктар з фэльчарам. У фэльчар быў злы язык, і ён стала, нібы бруднай анучай, хвастаў любога, аб кім бы ні успомніў. Яго брудныя словы не літавала нават Госпада Бога.

Аднойчы доктара наведаў яго сябар, які прыехаў здалёку. Доктар запрасіў яго прысутнічаць на апэрацыі. Зь доктарам быў і фэльчар.

Госьцю стала моташна пры выглядзе страшнай раны, зь якой выцякаў гной зь агідным пахам. А фэльчар, не перастаючы, лаяўся. Тады сябар спытаў доктара:

— Як ты можаш слухаць такую богазьневажальную гутарку?

Доктар адказаў:

— Сябар мой, я абвык да гнойных ран. З гнойных ран павінен выцякаць гной. Калі гной назапасіўся ў целе, ён выцякае зь адчыненай раны. Калі гной зьбіраецца ў душы, ён выцякае праз вусны. Мой фэльчар, лаючыся, толькі адчыняе зло, назапашанае ў душы, і пралівае яго зь душы сваёй, як гной з раны.

О, Усётрымаючы, чаму нават вол Цябе не лае, а чалавек лае? Чаму Ты стварыў вала зь вуснамі чысьцейшымі, чым у чалавека?

О, Усяміласьцівы, чаму нават жабы не паносяць Цябе, а чалавек паносіць? Чаму Ты стварыў жабу з больш высакародным голасам, чым у чалавека?

О, Усяцярплячы, чаму нават зьмеі не ганяць Цябе, а чалавек ганіць? Чаму Ты стварыў зьмяю, больш падобнай на анёла, чым чалавек?

О, Усяпрыгажэйшы, чаму нават вецер, носячыся над зямлёй уздоўж і папярок, не нясе на крылах сваіх імя Тваё без падставы, а чалавек прамаўляе яго дарма? Чаму вецер больш богабаязны, чым чалавек?

О, дзівоснае імя Боскае! Як ты усёмагутна, як выдатна, як салодка! Ды змоўкнуць навекі мае вусны, калі вымавяць яго нядбайна, штодзённа, дарма.

ЧАЦЬВЁРТАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Шэсьць дзён працуй і рабі ўсякія дзеі твае, а дзень сёмы — субота Госпаду, Богу твайму.

Гэта значыць:

Шэсьць дзён ствараў Творца, а на сёмы дзень спачываў ад прац Сваіх. Шэсьць дзён часовы, мітусьлівыя і недаўгавечныя, а сёмы — вечны, мірны і даўгавечны. Стварэньнем сьвету Госпад Бог увайшоў у час, але не выйшаў зь вечнасьці. “Тайна гэтая вялікая” (Эф. 5:32), і аб ёй належыць больш думаць, чым казаць, бо яна даступная не усякаму, але толькі Божым абраньнікам.

Абраньнікі Божыя, знаходзячыся целам у часе, духам сваім паднімаюцца да вяршыні сьвету, дзе вечны мір і асалода.

А ты, брат, працуй і адпачывай. Працуй, бо і Госпад Бог працаваў; адпачывай, бо і Госпад адпачываў. А праца твой хай будзе стваральнае, бо ты дзіця Стваральніка. Не руйнуй, але стварай!

Лічы сваю працу супрацоўніцтвам з Богам. Так ты не станеш дзеяць зло, але толькі дабро. Перш усякай справы падумай, пачаў бы Госпад рабіць гэта, бо, у асноўным, усё вяршыць Госпад, а мы толькі дапамагаем Яму.

Усё тварэньні Божыя працуюць бесьперастанку. Хай гэта надасьць табе сіл у тваёй працы. Устаўшы рана раніцай, зірні, сонца ужо шмат зрабіла, і не толькі сонца, але і вада, і паветра, і расьліны, і жывёлы. Твая бязьдзейнасьць будзе абразай сьвету і грахом прад Богам.

Тваё сэрца і лёгкія працуюць дзень і ноч. Чаму бы не папрацаваць і тваім рукам? І ныркі твае працуюць дзень і ноч. Чаму бы не папрацаваць і твайму мозгу?

Зоркі безупынна нясуцца па прасторах сусьвету, хутчэй, чым конь у галопе. Так чаму ты аддаесься бязьдзейнасьці і ляноце?

Ёсьць прыпавесьць аб багацьці.

У адным горадзе жыл багаты купец, і было ў яго тры сына. Гандляр ён быў добры, паваротлівы і здолеў нажыць велізарны капітал. Калі яго пыталі, навошта яму такое багацьце і гэтулькі клопатаў, ён адказваў: “Я цалкам у працах, імкнучыся забясьпечыць сыноў, каб яны не пакутавалі”. Чуючы гэта, сыны яго абленаваліся і наогул перасталі працаваць, а пасьля сьмерці айца пачалі марнаваць назапашанае айцом багацьце. Захацелася айцу з таго сьвету прыйсьці паглядзець, як яго сыны жывуць без працы і клопатаў. Госпад Бог адпусьціў яго, ён пайшоў у родны горад і падышоў да свайго дому.

Але калі ён пастукаў у вароты, адкрыў яму нейкі незнаёмец. Спытаў купец аб сваіх сынах і пачуў у адказ, што сыны яго на катарзе. Бязьдзейнасьць давяла іх да сваркі, а сварка прывяла да падпалу дому і забойству.

— Нажаль, — уздыхнуў звар'яцелы ад гора бацька, — я жадаў стварыць рай для сваіх дзяцей, але сам прыгатаваў для іх пекла.

І пачаў няшчасны бацька хадзіць па усім горадзе і вучыць усіх бацькоў:

— Не будзьце такімі вар'ятамі, якім быў я. З-за бязьмернай любові да сваіх дзяцей я сам пхнуў іх у полымя пекла. Не пакідайце дзецям, браты, ніякай маёмасьці. Навучыце іх працаваць, і гэта пакіньце ім у спадчыну. Усё астатняе багацьце раздайце жабракам перад сваёй сьмерцю.

Сапраўды, няма нічога небясьпечней і згубным для душы, чым атрымаць у спадчыну вялікі капітал. Будзьце упэўненыя, што багатай спадчыне больш цешыцца злы, чым анёл, бо нічым іншым злы так лёгка і хутка не псуе людзей, як вялікай спадчынай.

Таму, брат, і ты працуй і навучы сваіх дзяцей працаваць. А калі працуеш, не шукай у працы толькі прыбытак, карысьць і посьпех. Лепш знайдзі ў сваёй працы прыгажосьць і асалоду, якую дорыць сам праца.

За адно крэсла, які змайструе сталяр, ён можа атрымаць дзесяць дынар, або пяцьдзесят, або сто. Але прыгажосьць вырабу і асалода ад працы, якія адчувае майстар, натхнёна строгая, склейваючы і паліруючы дрэва, не акупляецца нічым. Гэтая асалода нагадвае то вышэйшае задавальненьне, якое выпрабаваў Госпад пры стварэньні сьвету, калі Ён натхнёна “габляваў, склейваў і паліраваў” яго. Увесь Божы сьвет мог бы мець свой вызначаны кошт і мог бы акупіцца, аднак прыгажосьць яго і асалода Творцы пры Стварэньні сьвету не мае цаны.

Ведай, што ты зьневажаеш сваю працу, калі думаеш толькі аб матэрыяльнай выгадзе ад яго. Ведай, што такая праца не даецца чалавеку, не атрымаецца ў яго, не прынясе яму чаканага прыбытку. І дрэва будзе сердаваць на цябе і супрацівіцца табе, калі пачнеш працаваць над ім не зь любові, а для прыбытку. І зямля цябе зьненавідзіць, калі ты арэш яе, не думаючы аб яе прыгажосьці, але толькі аб сваім прыбытку зь яе. Жалеза стане цябе паліць, вада утопіць, камэнь раздушыць, калі ты глядзіш на іх не зь любоўю, але ва усім бачыш толькі свае дукаты і дынары.

Працуй без карысьці, як салавей бескарысьліва сьпявае свае песьні. І так Госпад Бог пойдзе наперадзе цябе ў Сваёй працы, а ты — за Ім. Калі жа прабяжыш міма Бога і пасьпяшаесься наперад, пакінуўшы Бога за сьпіной, твая праца прынясе табе праклён, а не дабраслаўленьне.

А у сёмы дзень адпачывай.

Як адпачываць? Памятай, адпачынак можа быць толькі побач з Богам і ў Богу. На гэтым сьвеце нідзе больш праўдзівага адпачынку не знайсьці, бо гэты сьвет бурліць, як нейкі вір.

Прысьвяці сёмы дзень цалкам Богу, і тады сапраўды адпачнеш і набярэсься новых сіл.

Увесь сёмы дзень думай аб Богу, кажы аб Богу, чытай аб Богу, слухай аб Богу і маліся Богу. Так ты сапраўды адпачнеш і набярэсься новых сіл.

Ёсьць прыпавесьць аб працы ў нядзелю.

Нейкі чалавек не пачытаў запаведзь Боскую аб сьвяткаваньні нядзельнага дня і працягнуў суботнія працы і ў нядзелю. Калі усё сяло адпачывала, ён да сёмага поту працаваў у поле са сваімі валамі, якім таксама не даваў адпачыць. Аднак на наступным тыдні ў сераду ён зьнясілеў, саслаблі і яго валы; і калі усё сяло выйшла ў поле, ён застаўся дома, стомлены, пануры і ў роспачы.

Таму, браты, не прыпадабняйцеся гэтаму чалавеку, каб не страціць сілы, здароўе і душу. Але шэсьць дзён працуеце, як паплечнікі Госпада, зь любоўю, асалодай і глыбокай павагай, а сёмы дзень цалкам прысьвяціце Госпаду Богу. Я на уласным досьведзе пераканаўся, што правільнае правядзеньне нядзелі чалавека натхняе, абнаўляе і робіць шчасьлівым.

ПЯТАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Шануй бацьку твайго і маці тваю, каб падоўжыліся дні твае на зямлі.

Гэта значыць:

Перш, чым ты спазнаў Госпада Бога, Яго спазналі твае бацькі. Аднаго гэтага даволі, каб ты ім пакланіўся з павагай і аддаў хвалу. Пакланіся жа і аддай хвалу усякаму, хто перш цябе спазнаў Вышэйшае Дабро ў гэтым сьвеце.

Адзін багаты малады індыец праходзіў са сваёй сьвітай праз перавалы Гіндукуша. У горах яму сустрэўся нейкі старац, што пасьвіў коз. Жабрак стары сышоў на абочыну дарогі і пакланіўся багатаму юнаку. А юнак саскочыў са свайго слана і распасьцёрся ніцма перад старцам. Старац ашаламіўся гэтаму, уразіліся і людзі зь ягонай сьвіты. А ён сказаў старцу:

— Схіляюся перад вачамі тваімі, бо яны перш маіх убачылі гэты сьвет, тварэньне Усявышняга. Схіляюся перад тваімі вуснамі, бо яны раней маіх вымавілі Яго сьвятое імя. Схіляюся перад тваім сэрцам, бо яно перш майго затрымцела ад радаснага усьведамленьня, што Айцец усіх людзей на зямлі — гэта Госпад, Цар Нябесны.

Шануй айца твайго і маці тваю, бо твой шлях ад нараджэньня і да гэтага дня паліты матчынымі сьлязамі і бацькаўскім потым. Яны кахалі цябе і тады, калі ва усіх іншых ты, нямоглы і брудны, выклікаў агіду. Яны будуць кахаць цябе і тады, калі усё цябе зьненавідзяць. І калі усё будуць кідаць у цябе камяні, маці кіне табе сухацьвет і базылік — сымбалі сьвятасьці.

Бацька твой кахае цябе, хоць ведае усе твае недахопы. А іншыя зьненавідзяць цябе, хоць будуць ведаць толькі дабрадзейнасьці твае.

Твае бацькі кахаюць цябе з глыбокай павагай, бо ведаюць, што ты — дарунак Божы, давераны ім на захаваньне і выхаваньне. Ніхто акрамя бацькоў тваіх не ў стане убачыць таямніцу Боскую ў табе. Іх каханьне да цябе мае сьвяты корань у вечнасьці.

Праз пяшчоту сваю да цябе твае бацькі спасьцігаюць пяшчоту Госпада да усіх дзяцей Ягоных.

Як шпоры нагадваюць каню аб добрай рысі, так і твая рэзкасьць у стаўленьні да бацькоў падахвочвае іх яшчэ больш клапаціцца аб табе.

Ёсьць прыпавесьць аб бацькаўскім каханьні.

Нейкі сын, сапсаваны і жорсткі, кінуўся на свайго бацьку і усадзіў яму нож у грудзі. А бацька, выпускаючы дух, сказаў сыну:

— Хутчэй вытры кроў зь нажа, каб цябе не схапілі і не падалі пад суд.

Ёсьць прыпавесьць і аб матчыным каханьні.

У расейскім стэпе адзін рускі сын прывязаў сваю маці перад шатром, а сам у шатры п'янстваваў з гуляшчымі жанчынамі і сваімі людзьмі. Тут зьявіліся гайдукі і, убачыўшы маці зьвязаную, вырашылі адразу адпомсьціць за яе. Але тут зьвязаная маці крыкнула ва увесь голас і тым самым падала знак няшчаснаму сыну, што яму пагражае небясьпека. І сын выратаваўся, а разбойнікі замест сына засяклі маці.

І яшчэ прыпавесьць аб бацьку.

У Тэгеране, горадзе пэрсыдзкім, жыл у адным доме стары бацька зь двума дочкамі. Дочкі не слухалі рад бацьку і сьмяяліся над ім. Сваім благім жыцьцём яны запэцкалі гонар і зганьбілі добрае імя бацькі. Бацька мяшаў ім, як маўклівы дакор сумленьня. Аднойчы увечар дочкі, думаючы, што бацька сьпіць, дамовіліся прыгатаваць яд і даць яму раніцай з гарбатай. А бацька чуў усё і цэлю ноч горка плакаў і Богу маліўся. Раніцай дачкі прынесьлі гарбату і паставілі перад ім. Тады бацька сказаў:

— Я ведаю аб вашым намеры і сыду ад вас, як вы таго жадаеце. Але я жадаю сысьці не вашым грахом, каб выратаваць вашы душы, а сваім.

Сказаўшы гэта, бацька перакуліў чару зь ядам і сышоў зь дому.

Сын, не ганарыся сваімі ведамі перад сваім неадукаваным бацькам, бо яго каханьне варта больш, чым тваё веданьне. Падумай, што калі бы не было яго, не было бы ні цябе, ні тваіх ведаў.

Дачка, не ганарыся сваёй прыгажосьцю прад згорбленай маці сваёй, бо яе сэрца выдатней тваёй асобы. Успомні, што і ты, і твая прыгажосьць вышлі зь яе зьнясіленага цела.

Навучыся, дачка, пачытаць свайго бацьку, бо толькі так ты навучысься пачытаць і усіх іншых бацькоў на зямлі.

Дзень і ноч разьвівай у сабе, сын, шанаваньне маці сваёй, бо толькі так ты навучысься шанаваньню усіх іншых маці на зямлі.

Сапраўды, дзеці, вы робіце не шмат, калі пачытаеце сваіх бацьку і маці, а іншых бацькоў і маці пагарджаеце. Павага сваіх бацькоў павінна стаць для вас школай павагі усіх мужчын і усіх жанчын, якія ў пакутах нараджаюць, у поце твару свайго гадуюць і ў пакутах кахаюць сваіх дзяцей. Запомніце гэта і жывіце па гэтай запаведзі, каб Госпад Бог вас дабраславіў на зямлі.

Сапраўды, дзеці, вы робіце не шмат, калі пачытаеце толькі асобы сваіх бацькі і маці, але не працу іх, не час іх, не сучасьнікаў іх. Падумайце, што, паважаючы сваіх бацькоў, вы паважаеце і іх працу, і іх эпоху, і іх сучасьнікаў. Так вы заб'еце ў сабе фатальную і дурную звычку пагарджаць мінулым. Дзеці мае, паверце, што дні, аддадзеныя ў ваша распараджэньне, не даражэй і не бліжэй Госпаду, чым дні тых, хто жыў да вас. Калі вы ганарыцеся сваім часам перад мінулым, не забывайце, што вы і вокам не пасьпееце міргнуць, як стане расьці трава над вашымі магіламі, вашай эпохай, вашымі целамі і справамі, а іншыя стануць сьмяяцца над вамі, як над адсталым мінулым.

Любы час поўніцца маці і бацькамі, болем, ахвярамі, любоўю, надзеяй і верай у Бога. Таму любы час годны павагі.

Мудрэц схіляецца з павагай перад усімі мінулымі эпохамі, як і перад будучымі. Бо мудры ведае то, чаго не ведае дурны, а менавіта: што яго час — толькі хвіліна на гадзінах. Зірніце, дзеці, на гадзіны; прыслухайцеся, як цячэ хвіліна за хвілінай, і скажыце мне, якая з хвілін лепш, даўжэй і важней іншых?

Устаньце на калены, дзеці, і памаліцеся Богу разам са мной:

“Госпадзі, Айцец Нябесны, слава Табе, што Ты загадаў нам пачытаць нашых бацьку і маці на зямлі. Дапамажы нам, Усяміласьцівы, праз гэтае шанаваньне навучыцца паважаць усіх мужчын і жанчын на зямлі, каштоўных дзяцей Тваіх. І дапамажы нам, Усямудры, праз гэта навучыцца не пагарджаць, але шанаваць папярэднія эпохі і пакаленьні, якія раней нас бачылі Тваю славу і прамаўлялі Тваё сьвятое імя. Амін”.

ШОСТАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Не забівай.

Гэта значыць:

Бог удыхнуў жыцьцё ад жыцьця Свайго ва усякую створаную істоту. Жыцьцё ёсьць самае каштоўнае багацьце, дадзенае Богам. Таму той, хто замахваецца на любое жыцьцё на зямлі, паднімае руку на самы каштоўны дарунак Божы, больш таго — на само жыцьцё Боскае. Усе мы, жывучыя сёньня, — толькі часавыя носьбіты жыцьця Боскага ў сабе, захавальнікі самога каштоўнага дарунка, прыналежнага Богу. Таму мы і права не маем, і не можам адабраць жыцьцё, запазычанага ад Бога, ні ў сябе, ні ў іншых.

А гэта значыць,

— па-першае, мы не маем правы забіваць;

— па-другое, мы не можам забіць жыцьцё.

Калі здарыцца на кірмашы разьбіць гаршчок з гліны, ганчар разьюшыцца і запатрабуе пакрыцьці страты. Па праўдзе кажучы, чалавек таксама створаны з такога нямоцнага матэрыялу, што і гаршчок, але тое, што утоена ў ім, — неацэнная. Гэтае душа, якая стварае чалавека знутры, і Дух Божы, даўшы душы жыцьцё.

Ні бацька, ні маці не маюць правоў пазбаўляць жыцьця сваіх дзяцей, бо не бацькі даюць жыцьцё, але Бог праз бацькоў. А раз бацькі жыцьцё не даюць, то яны не маюць права адымаць яго.

Але калі бацькі, якія так шмат працуюць, каб паставіць на ногі сваіх дзяцей, не маюць правоў пазбаўляць іх жыцьця, як жа могуць мець такое права тыя, хто выпадкова сустрэўся на жыцьцёвым шляху зь іх дзецьмі?

Калі здарыцца разьбіць гаршчок на кірмашы, балюча стане не гаршчку, а ганчару, якога яго зьляпіў. Сапраўды таксама, калі забіты чалавек, боль адчувае не забіты, але Госпад Бог, Якога чалавека стварыў, узвысіў і удыхнуў Дух Свой.

Так калі раскалоўшы гаршчок павінен пакрыць страту ганчару, то тым больш забойца павінен пакрыць Богу жыцьцё, якое адабраў. Нават калі людзі не запатрабуюць пакрыцьці, Бог запатрабуе. Забойца, не падманвай сябе: нават калі людзі забудуцца аб тваім злачынстве, Бог забыцца не можа. Глядзі, ёсьць рэчы, якія і Госпад не можа. Напрыклад, Ён не можа забыцца аб тваім злачынстве. Памятай аб гэтым заўсёды, успомні ў гневе сваім, перш чым схапіцца за нож або пісталет.

Зь іншага боку, мы не можам забіць жыцьцё. Цалкам забіць жыцьцё азначала бы забіць Бога, бо жыцьцё належыць Богу. Хто можа забіць Бога? Можна разьбіць гаршчок, але нельга зьнішчыць гліну, зь якой ён быў зроблены. Сапраўды гэтак жа, можна раздрабніць цела чалавека, але нельга ні разьбіць, ні спаліць, ні разьвеяць, ні разьліць яго душу і яго дух.

Ёсьць прыпавесьць аб жыцьці.

У Царградзе панаваў нейкі страшны, крыважэрны візы, у якога любімым заняткам было кожны дзень назіраць, як кат сячэ галовы перад ягоным палацам. А на вуліцах Царграда жыл адзін юродзівы, праведнік і прарок, якога усе людзі лічылі Божым дагаджальнікам. Аднойчы раніцай, калі кат на вачах візыра пакараў сьмерцю чарговага няшчаснага, юродзівы устаў пад яго вокнамі і стаў размахваць жалезным молатам направа і налева.

— Што гэта ты робіш? — спытаў візы.

— Тое ж, што і ты, — адказаў юродзівы.

— Як гэта? — зноў спытаў візы.

— А так, — адказаў юродзівы. — Я спрабую забіць вецер гэтым молатам. А ты спрабуеш забіць жыцьцё нажом. Мая праца марны, як і твая. Ты, візы, не зможаш забіць жыцьцё, гэтак жа як і я не змагу забіць вецер.

Візы моўчкі сышоў ў цёмныя пакоі свайго палаца і нікога да сабе не пускаў. Тры дня ён не еў, не піл і нікога не бачыў. А на чацьвёрты дзень склікаў ён сваіх сяброў і сказаў:

— Сапраўды Божы чалавек мае рацыю. Я паступаў па дурному. Жыцьцё нельга зьнішчыць, як і вецер немагчыма забіць.

У Амэрыцы, у горадзе Чыкага жылі па суседзтве двое мужчын. Адзін зь іх спакусіўся на багацьце свайго суседа, прыйшоў уначы да яго ў дом і адсек яму галаву, затым схаваў грошы за пазуху і адправіўся дадому. Але толькі выйшаў ён на вуліцу, як убачыў забітага суседа, які ішоў яму насустрач. Толькі на плячох у суседа была не яго галава, а яго уласная галава. У жаху забойца перайшоў на іншы бок вуліцы і кінуўся бегчы, але сусед ізноў апынуўся перад ім і ішоў яму насустрач, падобны на яго, нібы адлюстраваньне ў люстэрку. Забойцу асягнуў халодны пот. Так-сяк дабраўся ён да свайго дому і ледзь перажыў гэтую ноч. Аднак наступнай ноччу яму ізноў зьявіўся сусед зь яго уласнай галявой. І так было кожную ноч. Тады забойца узяў нарабаваныя грошы і кінуў іх у раку. Але і гэта не дапамагло. Сусед зь ночы ў ноч зьяўляўся яму. Забойца здаўся суду, прызнаў сваю віну і быў сасланы на катаргу. Але і ў вязьніцы забойца не мог стуліць вока, бо кожную ноч бачыў суседа зь уласнай галявой на плячох. У выніку, ён стаў прасіць аднаго старога сьвятара, каб той. памаліўся Богу за яго, грэшнага, і прычасьціў бы яго. Сьвятар адказаў, што перш малітвы і прычасьця ён павінен зрабіць адно прызнаньне. Асуджаны адказаў, што ён ужо прызнаўся ў забойстве свайго суседа. “Не то, — сказаў яму сьвятар, — ты павінен убачыць, зразумець і прызнаць, што жыцьцё твайго суседа ёсьць тваё уласнае жыцьцё. І ты, забіваючы яго, забіў і самога сябе. Таму ты і бачыш сваю галаву на целе забітага. Гэтым Бог дае табе знак, што тваё жыцьцё, і жыцьцё твайго суседа, і жыцьцё усіх людзей разам, ёсьць адно і тое ж жыцьцё”.

Асуджаны задумаўся. Пасьля доўгіх разважаньняў ён усё зразумеў. Потым ён памаліўся Богу і прычасьціўся. І тады перастаў дух забітага чалавека прасьледаваць яго, а ён стаў праводзіць дні і ночы ў пакаяньні і малітве, апавядаючы астатнім асуджаным аб цудзе, якое яму было адчынена, а менавіта, што чалавек не можа забіць іншага, не забіўшы сябе самога.

Ах, браты, як жудасныя наступствы забойства! Калі бы гэта можна было апісаць усім людзям, сапраўды не знайшлося бы вар'ята, хто паквапіўся бы на чужое жыцьцё.

Бог абуджае сумленьне забойцы, і яго уласнае сумленьне пачынае тачыць яго знутры, як чарвяк пад карай точыць дрэва. Сумленьне грызе, і б'е, і грукоча, і рыкам раве, як ашалелая ільвіца, і няшчасны злачынец не знаходзіць супакою ні днём, ні уначы, ні ў горах, ні ў далінах, ні ў гэтым жыцьці, ні ў доле. Лягчэй было б чалавеку, калі бы адчыніўся яго чэрап і рой пчол пасяліўся усярэдзіне, чым паселіцца ў яго галаве нячыстае, разьюшанае сумленьне.

Таму, браты, Бог і забараніў людзям, дзеля іх жа супакою і шчасьця, забойства.

“О, Госпад Усядобры, як салодкая і карысная усякая Твая запаведзь! О Госпадзі Усёмагутны, захавай слугу Твайго ад злой справы і помсты сумленьня, каб славіць і усхваляць Цябе ва усе стагодзьдзі. Амін”.

СЁМАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Ня чыні пералюбу.

А гэта значыць:

Не май незаконнай сувязі з жанчынай. Сапраўды, у гэтым жывёлы больш паслухмяныя Богу, чым шмат хто зь людзей.

Пралюбадзейства руйнуе чалавека целава і душэўна. Пралюбадзеі звычайна скрыўленыя, як смычок, перш старасьці і завяршаюць сваё жыцьцё ў ранах, пакутах і вар'яцтве. Самыя страшныя і самыя благія хваробы, якія вядомыя мэдыцыне, ёсьць хваробы, якія памнажаюцца і разносяцца сярод людзей пралюбадзействам. Цела пралюбадзея стала ў хваробах, як смуродная лужына, ад якой усё зь агідай адварочваюцца і бягуць зь заціснутым носам.

Але калі бы зло дакраналася толькі тых, хто гэта зло дзее, праблема была бы не так страшная. Аднак яна проста жудасная, калі падумаеш, што хваробы бацькоў успадкоўваюць дзеці пралюбадзеяў: сыны і дочкі, і нават унукі і праўнукі. Сапраўды, хваробы ад пралюбадзейства ёсьць бізун чалавецтва, як тля для вінаградніку. Гэтыя хваробы больш чым любыя іншыя цягнуць чалавецтва назад, да заняпаду.

Карціна досыць страшная, калі мець у выглядзе толькі целавыя пакуты і пачварства, гніеньне і распад цела ад благіх хвароб. Але карціна дапаўняецца, становіцца яшчэ страшней, калі да целавых пачварстваў дадаецца пачварства душэўнае, як наступства граху пралюбадзейства. Ад гэтага зла душэўныя сілы чалавека слабеюць і зьнясільваюцца. Хворы губляе вастрыню, глыбіню і вышыню думкі, якія меў да хваробы. Ён разгублены, няпамятлівы і адчувае сталую стомленасьць. Ён не здольны больш ні на якую сур'ёзную працу. Характар яго цалкам зьмяняецца, і ён аддаецца разнастайным заганам: п'янству, плёткам, хлусьні, крадзяжу і гэтак далей. У яго зьяўляецца страшная нянавісьць да усяго добрага, прыстойнага, сумленнага, сьветлага, малітоўнага, духоўнага, боскага. Ён ненавідзіць добрых людзей і імкнецца зь усіх сіл ім напаскудзіць, ачарніць іх, абгаварыць, нашкодзіць ім. Як сапраўдны чалавеканенавісьнік, ён і боганенавісьнік. Ён ненавідзіць любыя законы, і чалавечыя, і Божыя, і таму ненавідзіць усіх заканадаўцаў і захавальнікаў закона. Ён становіцца ганіцелем парадку, дабра, волі, сьвятасьці і ідэалу. Ён — як смуродная лужына для грамадзтва, якая гніе і сьмярдзіць, заражаючы усё вакол. Цела яго — гной, і душа яго таксама гной.

Вось чаму, браты, Бог, Які усё ведае і усё прадбачыць, наклаў забарону на пралюбадзейства, блуд, пазашлюбныя сувязі паміж людзьмі.

Моладзі асабліва трэба берагчыся ад гэтага зла і цурацца яго, як атрутнага гадзючніку. Той народ, дзе моладзь аддаецца распушчанасьці і “вольнай любові”, не мае будучыні. Такая нацыя са часам будзе мець усе больш зьнявечаныя, тупыя і нямоглыя пакаленьні, пакуль, нарэшце, не патрапіць у палон да больш здаровага народу, які прыйдзе, каб падпарадкаваць яе сабе.

Хто умее чытаць мінулае чалавецтва, можа пазнаць, якія страшныя пакараньні спасьціглі пралюбадзейныя плямёны і народы. У Сьвятым Пісаньні гаворыцца аб падзеньні двух гарадоў — Садому і Гаморы, у якіх нельга было адшукаць і дзесяці праведнікаў і нявіньніц. За гэта Госпад Бог абрынуў на іх вогнены дождж зь серай, і абодва горада адразу апынуліся засыпанымі, як у магіле.

Ды дапаможа вам, браты, Госпад Усемагутны не сасьлізнуць на небясьпечны шлях пралюбадзейства. Хай ваш Анёл—захавальнік захавае мір і любоў у вашым доме.

Ды натхніць Маці Боская вашых сыноў і дачок Сваёй Боскай цнотай, каб целы і душы іх не запэцкаў грэх, але былі бы яны чыстыя і сьветлыя, каб Дух Сьвяты смог зьмясьціцца ў іх і удыхнуць у іх тое, што боскае, што ад Бога. Амін.

ВОСЬМАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Ня крадзь.

А гэта значыць:

Не засмучай блізкага свайго непавагай яго права уласнасьці. Не рабі так, як робяць лісы і мышы, калі лічыш сябе лепшым, чым ліса і мыш. Ліса крадзе, не ведаючы закона аб крадзяжы; і мыш падгрызае сьвіран, не усьведамляючы, што наносіць камусьці шкоду. І ліса, і мыш разумеюць толькі сваё запатрабаваньне, але не чужую страту. Ім не дадзена разумець, а табе дадзена. Таму табе не прабачаецца тое, што лісе і мышы прабачаецца. Твая выгада павінна заўсёды быць падзаконнай, яна не павінна быць у шкоду блізкаму твайму.

Браты, толькі невукі ідуць на крадзеж, гэта значыць тыя, хто не ведае двух галоўных ісьцін гэтага жыцьця.

Першая ісьціна складаецца ў тым, што чалавек не можа выкрасьці непрыкметна.

Другая ісьціна складаецца ў тым, што чалавек не можа атрымаць выгаду ад крадзяжу.

“Як гэта?” — спытаюць шматлікія народы і зьдзівяцца шматлікія невукі.

А Вось як.

Наша Сусьвет шматвокій. Уся яна абсыпаная багацьцем вачэй, як сьліва вясновай парой запар пакрытая белымі кветкамі. Некаторыя з гэтых вачэй людзі бачаць і адчуваюць на сабе іх погляды, але значную частку яны і не бачаць, і не адчуваюць. Мурашка, крочачы ў траве, не адчувае ні погляду авечкі, што пасьвіцца над ім, ні погляду назіраючага за ёй чалавека. Сапраўды гэтак жа і людзі не адчуваюць поглядаў незьлічонага ліку вышэйшых істот, якія назіраюць за намі на кожным кроку нашага жыцьцёвага шляху. Існуюць мільёны і мільёны духаў, якія пільна сочаць за тым, што адбываецца на кожнай пядзі зямлі. Як жа тады можа злодзей выкрасьці, каб гэта было незаўважна? Як жа тады злодзей можа выкрасьці, каб гэта не выявілася? Немагчыма саўгануць руку ў сваю кішэнь, каб мільёны сьведак гэтага не убачылі. Тым больш немагчыма саўгануць руку ў чужую кішэнь, каб мільёны вышэйшых сіл не паднялі трывогу. Разумеючы гэта сьцьвярджае, што чалавек не можа выкрасьці незаўважна і бяскарна. Гэта першая ісьціна.

Іншая ісьціна складаецца ў тым, што чалавек не можа атрымаць выгаду ад крадзяжу, бо як жа ён выкарыстае крадзенае, калі нябачныя вочы усё бачылі і на яго паказалі. А калі на яго паказалі, тады таемнае стане відавочным, і імя “злодзей” прылепіцца да яго да самой сьмерці. Сілы нябесныя могуць паказаць на злодзея тысячамі спосабаў.

Ёсьць прыпавесьць аб рыбаках.

На беразе адной ракі жылі два рыбака са сваімі сем’ямі. У аднаго было шмат дзяцей, а іншы быў бязьдзетным. Кожны вечар абодва рыбака закідвалі свае невады і ішлі спаць. Зь некаторых часоў пачало рабіцца так, што ў сетках шматдзетнага рыбака заўсёды апыналася па дзьве—тры рыбы, а ў бязьдзетнага — багата. Бязьдзетны рыбак зь літасьці выцягваў зь свайго поўнага невада па некалькіх рыбін і аддаваў суседу. Так працягвалася даволі доўга, быць можа, цэлы год. У то час як адзін зь іх багацеў, гандлюючы рыбай, іншы ледзь зводзіў канцы з канцамі, часам не маючы магчымасьці нават хлеба купіць сваім дзецям.

“У чым тут справа?” — думаў няшчасны бядняк. Але вось аднойчы, калі ён сышоў, яму адкрылася ісьціна. Зьявіўся яму ў сьне нейкі чалавек у асьляпляльным зьзяньні, як анёл Божы, і сказаў: “Хутчэй уставай і адпраўляйся на раку. Тамака ты убачыш, чаму ты бедны. Але калі убачыш, не давай волю гневу”.

Тут рыбак прачнуўся і ускочыў з пасьцелі. Перажагнаўшыся, ён выйшаў да ракі і убачыў, як яго сусед перакідае рыбіну за рыбінай зь яго неваду ў свой. Ад абуранасьці ускіпела кроў у беднага рыбака, але ён успомніў засьцярогу і зьмірыў гнеў свой. Трохі астыўшы, ён спакойна сказаў злодзею: “Сусед, можа, табе дапамагчы? Ну што ж ты мучысься ў адзіночку!”

Злоўлены за крадзяжом, сусед проста здранцьвеў ад страху. Калі ён ачуўся, то кінуўся ў ногі беднаму рыбаку і выклікнуў: “Сапраўды, Госпад паказаў табе на маё злачынства. Цяжка мне, грэшнаму!” І тады аддаў ён беднаму рыбаку палову свайго багацьця, каб той людзям аб ім не распавядаў і ў вязьніцу не адправіў.

Ёсьць прыпавесьць аб гандляры.

У адным арабскім горадзе жыл гандляр Ізмаіл. Калі бы ён ні адпускаў пакупнікам тавар, ён заўсёды аблічваў іх на некалькі драхмаў. І статкі яго вельмі памножылася. Аднак дзеці яго былі хворыя, і ён траціў шмат грошай на дактароў і лекі. І чым больш ён траціў на лячэньне дзяцей, тым больш ён падманваў сваіх пакупнікоў. Але чым больш ён падманваў пакупнікоў, тым мацней хварэлі ягоныя дзеці.

Аднойчы, калі Ізмаіл сядзеў адзін у сваёй краме, поўны трывог аб сваіх дзецях, яму здалося, што на імгненьне расчыніліся нябёсы. Ён падняў вочы да неба, каб паглядзець, што тамака адбываецца. І бачыць: стаяць анёлы ў велізарных вагаў, адмяраючых усё выгоды, якімі Госпад надзяляе людзей. І вось, падышла чаргу сям'і Ізмаіла. Калі анёлы сталі адмяраць здароўе для яго дзяцей, яны кінулі на чару вагаў здароўя менш, чым было гір на вагах. Угневаўся Ізмаіл і жадаў гукнуць на анёлаў, але тут адзін зь іх азірнуўся да яго і кажа: “Мера правільная. Што ж ты гневаесься? Мы недадаём тваім дзецям роўна гэтулькі, колькі ты недадаеш сваім пакупнікам. І так мы вяршым праўду Боскую”.

Ізмаіл ірвануўся, як быццам яго мячом пранізалі. І стаў ён горка каяцца ў сваім цяжкім граху. З тых часоў стаў Ізмаіл не толькі правільна важыць, але заўсёды дадаваў больш. А да дзяцей яго вярнулася здароўе.

Акрамя таго, браты, крадзеная рэч стала нагадвае чалавеку, што яна выкрадзеная і што яна — не ягоная уласнасьць.

Ёсьць прыпавесьць аб гадзініку.

Адзін хлопец выкраў кішэнныя гадзінік і насіў яго на працягу месяца. Пасьля гэтага ён вярнуў гадзінік гаспадару, прызнаўся ў сваёй правіне і сказаў:

— Калі бы я ні выцягваў гадзінік з кішэні і глядзеў на яго, я чуў, як яны кажуць: “Я — не твой; ты — злодзей!”

Госпад Бог ведаў, што крадзеж зробіць няшчаснымі абодвух: і таго, хто выкраў, і таго, у каго выкралі. І каб людзі, сыны Яго, не былі няшчасныя, Прамудры Госпад даў нам гэтую запаведзь: не крадзь.

“Дзякуем Цябе, Госпадзі, Божа наш, за гэтую запаведзь, якая нам сапраўды патрэбна дзеля міру душэўнага і шчасьця нашага. Павялі, Госпадзі, вагню Твайму, хай спаліць рукі нашы, калі яны пацягнуцца, каб скрасьці. Павялі, Госпадзі, зьмеям Тваім, хай апаўюцца вакол ног нашых, калі яны адправяцца красьці. Але, самае галоўнае, молім Цябе, Усемагутны, ачысьці сэрцы нашы ад зладзейскіх намераў і дух наш ад зладзейскіх думак. Амін”.

ДЗЕВЯТАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Не кажы ілжывага сьведчаньня на блізкага твайго.

А гэта значыць:

Не будзь хлусьлівым ні ў стаўленьні сябе, ні ў стаўленьні да іншых. Калі ты ілжэш аб самім сабе, ты сам ведаеш, што ілжэш. Але калі ты намаўляеш на кагосьці іншага, той, іншы, ведае, што ты аб ім паклёпнічаеш.

Калі ты расхвальваеш сябе і выхваляесься перад людзьмі, людзі не ведаюць, што ты ілжыва сьведчыш аб сабе, але сам ты гэта ведаеш. Але калі ты станеш паўтараць гэтую хлусьню аб сабе, людзі са часам зразумеюць, што ты іх падманваеш. Аднак калі ты станеш стала паўтараць адну і тую жа хлусьню аб сабе, людзі будуць ведаць, што ілжэш, але тады ты сам пачнеш верыць у сваю хлусьню. Так хлусьня стане ў цябе ісьцінай, і ты прызвычаісься да хлусьні, як сьляпы прызвычайваецца да цемры.

Калі ты паклёпнічаеш на іншага чалавека, той чалавек ведае, што ты ілжэш. Гэта першы сьведка супраць цябе. І ты ведаеш, што паклёпнічаеш на яго. Значыць, ты — другі сьведка супраць самога сябе. А Госпад Бог — трэці сьведка. Такім чынам, калі б ты ні вымавіў ілжывага сьведчаньня на блізкага твайго, ведай, што супраць цябе пакажуць трое сьведак: Бог, блізкі твой і ты сам. І будзь упэўнены, адзін з гэтых трох сьведак выкрые цябе перад усім сьветам.

Вось як Госпад Бог можа выкрыць ілжывае сьведчаньне супраць блізкага.

Ёсьць прыпавесьць аб нагаворшчыку.

У адным сяле жылі два суседа, Лука і Ільля. Лука цярпець не мог Ільлю, таму што Ільля быў чалавек правільны, працавіты, а Лука — п'ЯНІЦА і гультай. У прыступе нянавісьці Лука зьвярнуўся ў суд і данёс, што Ільля казаў зьняважлівыя словы ў адрас цара. Ільля абараняўся, як мог, і пад канец, абгарнуўшыся да Лукі, сказаў: “Дасьць Бог, Госпад Сам адкрые тваю хлусьню супраць мяне”. Аднак суд адправіў Ільлю ў вязьніцу, а Лука вярнуўся дадому.

Падыходзячы да сваёй хаты, ён пачуў плач у хаце. Ад жудаснага прадчуваньня кроў застыгла ў жылах, бо успомніў Лука праклён Ільлі. Увойдучы ў хату, ён жахнуўся. Яго стары айцец, зваліўшыся ў вогнішча, спаліў сабе увесь твар і вочы. Калі убачыў гэта Лука, ён здранцьвеў і не мог ні казаць, ні плакаць. На сьвітанку наступнага дня ён адправіўся ў суд і прызнаўся, што абгаварыў Ільлю. Судзьдзя тут жа адпусьціў Ільлю, а Луку пакараў за ілжэсьведчаньне. Так Лука за адзін грэх панёс два пакараньня: і ад Бога, і ад людзей.

А вось прыклад, як блізкі твой можа выкрыць тваё ілжэсьведчаньне.

У Ніцы жыл адзін мясьнік па імю Анатоль. Нейкі багаты, але несумленны гандляр падкупіў яго, каб той даў ілжывыя паказаньні супраць свайго суседа Эміля, што ён, Анатоль, бачыў, як Эміль абліў газай і падпаліў хату гэтага гандляра. І Анатоль засьведчыў гэта на судзе і прысягнуўся. Эміль быў асуджаны. Але ён пакляўся, што калі адбудзе пакараньне, стане жыць толькі для таго, каб давесьці, што Анатоль даў ілжэсьведчаньне.

Выйдучы з турмы, Эміль, быўшы чалавекам дзелавым, назапасіў неўзабаве тысячу напалеондараў. Ён вырашыў, што аддасьць усю гэтую тысячу, каб прымусіць Анатоля прызнацца перад сьведкамі ў сваім паклёпе. Першым чынам Эміль знайшоў людзей, ведаючых Анатоля, і склаў такі плян. Яны павінны былі запрасіць Анатоля на вячэру, добранька напаіць яго і тады сказаць яму, што ім патрэбен сьведка, які бы на судзе пад прысягай паказаў, што нейкі шынкар хавае рабаўнікоў.

Плян атрымаўся на славу. Анатолю выказалі сутнасьць справы, выклалі перад ім тысячу залатых напалеондараў і спыталі, ці можа ён знайсьці надзейнага чалавека, які бы на судзе паказаў тое, што ім трэба. У Анатоля загарэліся вочы, калі ён убачыў перад сабой кучу золата, і ён адразу заявіў, што сам возьмецца за гэтую справу. Тады прыяцелі зрабілі выгляд, што сумняваюцца, ці здолее ён зрабіць усё, як трэба, не ці спалохаецца, не ці разгубіцца на судзе. Анатоль стаў горача пераконваць іх, што здолее. І тут яны яго спыталі, ці прыходзілася яму калі-небудзь рабіць такія рэчы і наколькі пасьпяхова? Не здагадваючыся аб пастцы, Анатоль прызнаўся, што быў такі выпадак, калі яму заплацілі за ілжывае сьведчаньне супраць Эміля, якога ў выніку адправілі на катаргу.

Пачуўшы усё, што ім было трэба, сябры адправіліся да Эміля і усё яму распавялі. Раніцой Эміль падаў скаргу ў суд. Анатоля судзілі і адправілі на катаргу. Так немінучая кара Боская нагнала нагаворшчыка і аднавіла добрае імя прыстойнага чалавека.

А вось прыклад, як сам ілжэсьведка прызнаўся ў сваім злачынстве.

У адным мястэчку жылі два хлопца, два прыяцеля, Георгій і Мікола. Абодва былі не жанатыя. І абодва закахаліся ў адной дзяўчыну, дачку беднага рамесьніка, у якога было сем дачок, і усё незамужнія. Самую старэйшую клікалі Флёра. Вось на гэтую Флёру і заглядаліся абодва сябра. Але Георгій апынуўся хутчэйшым. Ён пасватаўся да Флёры і папрасіў прыяцеля быць шафэрам. Міколу ахапіла такаючы зайздрасьць, што ён вырашыў у што бы то ні стала перашкодзіць іх вясельлю. І ён пачаткаў адгаворваць Георгія ажаніцца на Флёры, бо, па ягоным словам, яна была непрыстойнай дзяўчынай і гуляла са шматлікімі. Словы сябра уразілі Георгія, як нож востры, і ён стаў запэўніваць Міколу, што гэтага не можа быць. Тады Мікола сказаў, што сам меў сувязь з Флёра. Георгій паверыў сябру, адправіўся да яе бацькам і адмовіўся ад жаніцьбы. Хутка аб гэтым ведаў увесь горад. Ганебная пляма апала на усю сям'ю. Сёстры сталі папракаць Флёру. І тая, у адчаі, не маючы магчымасьці апраўдацца, кінулася ў мора і патанула.

Прыкладна праз год Мікола зайшоў у царкву ў Вялікі Чацьвер і пачуў, як сьвятар кліча вернікаў да прычасьця. “Але хай не падыходзяць да Чары злодзеі, ілгуны, клятвапарушальнікі і тыя, хто запэцкаў гонар нявіннай дзяўчыны. Лепш бы ім прыняць у сябе вагонь, чым Кроў чыстага і нявіннага Ісуса Хрыста”, — скончыў ён.

Пачуўшы такія словы, Мікола задрыжаў, як асінавы ліст. Адразу пасьля службы ён папрасіў сьвятара яго паспавядаць, што сьвятар і зрабіў. Мікола прызнаўся ва усім і спытаў, што яму рабіць, каб выратавацца ад дакораў нячыстага сумленьня, якое грызла яго, як галодная ільвіца. Сьвятар параіў яму, калі ён сапраўды сарамаціцца свайго граху і баіцца пакараньня, распавесьці аб сваёй правіне голасна, праз газэт.

Цэлю ноч Мікола не спаў, зьбіраючы усю сваю адвагу, каб павініцца публічна. На наступную раніцу ён напісаў аб усім, што зрабіў, а менавіта, як кінуў ганебную пляму на шаноўнае сямейства прыстойнага рамесьніка і як зманіў свайму сябру. У канцы ліста ён прыпісаў: “На суд я не пайду. Суд мяне не асудзіць на Сьмерць, а я заслугоўваю толькі сьмерці. Таму я сам сябе прысуджаю да сьмяротнага пакараньня сьмерцю”. І на другі дзень ён павесіўся.

“О, Госпадзі, Божа Праведны, як жа няшчасныя людзі, якія не выконваюць Тваёй сьвятой запаведзі і не утаймоўваюць жалезнай аброцьцю сваё грэшнае сэрца і свой язык. Божа, дапамажы мне, грэшнаму, не зграшыць супраць ісьціны. Адукуй мяне ісьцінай Тваёй, Ісусе, Сыне Божы, спапялі усю хлусьню ў сэрца маім, як садоўнік спальвае гнёзды гусеніц на фруктовых дрэвах у садзе. Амін”.

ДЗЕСЯТАЯ ЗАПАВЕДЗЬ

Ня прагні дому блізкага твайго; ня прагні жонкі блізкага твайго, ні раба ягонага, ні рабыні ягонай, ні вала ягонага, ні асла ягонага, нічога, што ў блізкага твайго.

А гэта значыць:

Як толькі ты пажадаў чужога, ты ужо упаў у грэх. Зараз пытаньне ў тым, ці апамятаесься ты, ці спахопісься або і далей станеш каціцца па нахільнай плоскасьці уніз, куды вабіць цябе жаданьне чужога?

Жаданьне — гэтае насеньне граху. Грахоўны учынак — гэта ужо ураджай ад пасеянага і прарослага насеньня.

Зьвярні увагу на адрозьненьні паміж гэтай, дзесятай запаведзьдзю Гасподняй і папярэднімі дзевяцьцю. У папярэдніх дзевяці запаведзях Госпад Бог прадухіляе твае грахоўныя учынкі, гэта значыць не дае выгадавацца ураджаю ад насеньня граху. А у гэтай дзесятай запаведзі Госпад глядзіць у корань граху і не дае табе зграшыць і ў намерах тваіх. Гэтая запаведзь служыць мостам паміж Старым Запаветам, дадзеным Богам праз прарока Майсея, і Новым Запаветам, дадзеным Богам праз Ісуса Хрыста, таму што, чытаючы Новы Запавет, ты убачыш, што Госпад больш не загадвае людзям не забіваць рукамі, не пралюбадзейнічаць целам, не красьці рукамі, не ілгаць языком. Наадварот, Ён спускаецца ў глыбіні душы чалавечай і абавязвае не забіваць нават у думках, не уяўляць пралюбадзейства нават у думках, не красьці нават у думках, не ілгаць маўчаньнем.

Такім чынам, дзесятая запаведзь служыць пераходам да Закона Хрыста, які больш шляхетны, больш узьнёслы і важней Закона Майсея.

Не пажадай нічога, што прыналежыць блізкаму твайму. Бо як толькі ты пажадаў чужога, ты ужо пасеяў насеньне зла ў сэрцы сваім, і насеньне будзе расьці, і расьці, і расьці, і дужэць, і разрастацца, наводзячы на грэх рукі твае, і твае ногі, і твае вочы, і твой язык, і усё цела тваё. Бо цела, браты, ёсьць выканаўчы орган душы. Цела толькі выконвае загады, якія аддае душа. Чаго душа захоча, цела павінна выканаць, а чаго душа не жадае, і цела не выканае.

Якая расьліна, браты, расьце хутчэй усіх? Папараць, не ці так? Але жаданьне, пасеянае ў сэрца чалавечым, расьце хутчэй папараці. Сёньня яно падрасьце зусім ледзь-ледзь, заўтра — ужо ў два разы больш, пазаўтра — у чатыры разы, пасьля—пазаўтра — у шаснаццаць разоў і гэтак далей.

Калі ты сёньня пазайздросьціў дому суседа свайго, заўтра станеш будаваць плян, як бы яго прысвоіць, пазаўтра станеш патрабаваць ад яго, каб ён табе дом свой аддаў, а пасьля пазаўтра адбярэш у яго дом або падпаліш.

Калі ты сёньня паглядзеў на жонку яго з пажадлівасьцю, заўтра ты станеш прыдумляць, як яе выкрасьці, пазаўтра уступіш зь ёй у незаконную сувязь, а пасьля—пазаўтра задумаеш, разам зь ёй, замарыць свайго суседа і валодаць яго жонкай.

Калі ты сёньня пажадаў вала суседа твайго, заўтра ты захочаш гэтага вала ў два разы мацней, пазаўтра — у чатыры разы мацней, а пасьля—пазаўтра выкрадзеш у яго вала. А калі сусед абвінаваціць цябе, што ты выкраў у яго вала, ты станеш на судзе клясьціся, што вол гэты твой.

Вось так з грэшных думак растуць грэшныя справы. І яшчэ, заўваж, што той, хто парушае гэтую дзесятую запаведзь, парушыць адну за іншай і астатнія дзевяць запаведзяў.

Выслухай маю раду: імкніся выканаць гэтую апошнюю запаведзь Боскую, і табе будзе лягчэй выканаць усё астатнія. Павер мне, што той, чыё сэрца напоўнена благімі жаданьнямі, настолькі азмрочвае душу сваю, што становіцца няздольным і верыць у Госпада Бога, і працаваць у вызначаны час, і выконваць нядзельны дзень, і шанаваць сваіх бацькоў. Па праўдзе кажучы, для усіх запаведзяў верна: парушыш хоць бы адну — парушыш усе дзесяць.

Ёсьць прыпавесьць аб грэшных думках.

Адзін праведны чалавек па імі Лаўр пакінуў сваё сяло і сышоў у горы, выкараніўшы ў душы сваёй усе свае жаданьні, акрамя жаданьня прысьвяціць сябе Богу і патрапіць у Царства Нябеснае. Некалькі гадоў Лаўр правёў у пасьце і малітвах, думаючы толькі аб Богу. Калі ён зноў вярнуўся ў сяло, усе аднавяскоўцы зьдзівіліся ягонай сьвятасьці. І усё яго шанавалі як праўдзівага чалавека Боскага. І жыл у тым сяле нехта па імі Фадзей, які пазайздросьціў Лаўру і сказаў аднавяскоўцам, што і ён можа стаць такім жа, як Лаўр. Тады сышоў Фадзей у горы і стаў у адзіноце мардаваць сябе пастом. Аднак праз месяц Фадзей вярнуўся. І калі аднавяскоўцы спыталі, чым ён займаўся увесь гэты час, ён адказаў:

— Я забіваў, краў, ілгаў, паклёпнічаў на людзей, узьнімаў сябе, пралюбадзейнічаў, падпальваў хаты.

— Як гэта можа быць, калі ты быў тамака адзін?

— Так, целам я быў адзін, але душой і сэрцам я увесь час быў сярод людзей, і чаго не мог рабіць рукамі, нагамі, языком і целам сваім, рабіў розумам у душы.

Вось так, браты, чалавек можа грашыць нават у адзіноце. Нягледзячы на тое, што благі чалавек пакіне грамадзтва людзей, яго самога не пакінуць яго грэшныя жаданьні, яго брудная душа і нячыстыя думкі.

Таму, браты, памолімся Богу, каб Ён дапамог нам выканаць і гэтую апошнюю Яго запаведзь і тым самым прыгатавацца слухаць, зразумець і прыняць Новы Божы Запавет, гэта значыць Запавет Ісуса Хрыста, Сына Божага.

“Госпадзі Божа, Госпадзі Вялікі і Страшны, Вялікі ў справах Сваіх, Страшны ў няўхільнай праўдзе Сваёй! Надай нам крыху ад Тваёй сілы, Тваёй мудрасьці і Тваёй добрай волі, каб жыць паводле гэтай сьвятой і вялікай запаведзі Тваёй. Задушы, Божа, усякае грэшнае жаданьне ў сэрцах нашых перш, чым яно пачне душыць нас.

О, Уладыка сьвету, напоўні душы нашы і целы Тваёй сілай, бо сваёй сілай мы нічога не можам; і напоўні Тваёй мудрасьцю, бо наша мудрасьць — дурасьць і абмарачэньне розуму; і напоўні Тваёй воляй, бо наша воля, без Тваёй добрай волі, заўсёды служыць злу. Наблізься да нас, Госпадзі, каб і мы наблізіліся да Цябе. Прыхіліся да нас, Божа, каб мы узвысіліся да Цябе.

Пасей, Госпадзі, Свой сьвяты Закон у нашы сэрцы, пасей, прышчапі, палівай, і хай ён узыдзе, разрасьцецца, заквітнее і прынясе плод, бо калі пакінеш нас адных з Тваім Законам, без Цябе мы не зможам зблізіцца зь ім.

Ды ўславіцца імя Тваё, Госпадзі Адзіны, і ды будзем пачытаць Майсея, Твайго выбраньніка і прарока, праз якога Ты даў нам той ясны і магутны Запавет.

Дапамажы нам, Госпадзі, вывучыць слова ў слова той Першы Запавет, каб праз яго прыгатавацца да вялікага і хвалебнага Запавету Сына Твайго Адзінароднага Ісуса Хрыста, Выратавальніка нашага, Якому разам з Табой і з Жыватворчым Сьвятым Духам вечная слава, і песьня, і глыбокая пашана з пакаленьня ў пакаленьне, зь стагодзьдзя ў стагодзьдзе, да канца часоў, да Страшнага Суду, да аддзяленьня не зьдзяйсьняўшых пакаяньне грэшнікаў ад праведнікаў, да перамогі над сатаной, да зьнішчэньня яго царства цемры і узыходжаньні Вечнага Твайго Царства над усімі царствамі, вядомымі розуму і бачнымі воку чалавечаму. Амін».