НЕПАМЫЛЬНАСЬЦЬ ПРАВАСЛАЎЯ. КРЫТЭРЫ ПАДМУРКА І АДЗІНСТВА.[1]

Панайоціс І. Буміс, прафэсар Афінскага ўнівэрсытэту

1. Увядзеньне

Мы часта які гаворыцца: "гэты чалавек думае няправільна, паступае няправільна”. Або жа: "гэты чалавек – неправаслаўны”. Як мы можам судзіць аб гэтым? Адкуль мы ведаем, не ці зьяўляецца наша уласнае меркаваньне, або наша слова, або наш учынак няправільны, неправаслаўнымі? Быць можа, досыць аднаго нашага добрага намеру быць праваслаўнымі або паступаць праўдзіва, каб сапраўды быць праваслаўнымі? Яшчэ мы часта сёньня гаворым, што жывем у крытычны час. Але чаму мы так характарызуецца наш час? Чаму ён крытычны? Што робіць яго крытычным і што прымушае нас бачыць яго такім? Які крытэр, якая мера адзнакі нашых меркаваньняў, нашых рашэньняў, нашых учынкаў, нашага часу?

Шматлікія сьцьвярджаюць, што крытэрам зьяўляецца само па сабе наша меркаваньне, наша уменьне лягічна думаць, наш "мозг". Але як наша меркаваньне будзе ацэньваць нашы ж погляды, каб скласьці аб іх правільнасьці або хібнасьці? І як нам пазнаць, ці правільна дзейнічае наша меркаваньне? І хто закладзецца за гэта раз і назаўжды? Акрамя таго, ці правільна, каб судзьдзя адначасова быў крытэрам? Ці належыць судзьдзі быць у той жа час і заканадаўцам? І, нават калі часам так і адбываецца, ці сапраўды судзьдзя будзе аб'ектыўным заканадаўцам? Ці не будзе ён падганяць законы пад свае будучыя рашэньні? І ёсьць небясьпека, што такім чынам, сітавінай супраць сваёй волі, ён будзе ператварацца ў дыктатара, таталітарыстага. Выкажам здагадку, што ён пераадолее гэтую спакусу, але як упэўніцца яму ў тым, што ён думае і усталёўвае законы правільна?

Гэтыя і ім падобныя пытаньні узьнікаюць, павінны узьнікаць, у кожнага чалавека. Ва усякім разе з такімі пытаньнямі мы нярэдка сутыкаліся ў разнастайных дыскусіях са студэнтамі і маладымі навукоўцамі. Таму мы дашлі да высновы, што варта адшукаць бясхібнага судзьдзю, а таксама бясхібны крытэр, пры дапамозе якіх мы дакладна вырашым нашы меркаваньні, словы, нашы учынкі, падзеі, часы і г.д.

Але сярод людзей, мы перакананыя, немагчыма адшукаць бясхібнага судзьдзю. Чаму? Таму, першым чынам, што чалавек не ўсямудры і не ўсяісны і не ведае усіх тварэньняў (істот і падзей). Ён не ведае іх усіх, таму што не зьяўляецца іх Творцам і не здольны быць “усюды існым”.

Акрамя таго ён запляміў сваім грахом выяву Боскую, свой розум, думкі, жаданьне і волю. Да таго ж чалавека зводзяць, або хоць бы ўзьдзейнічаюць на яго, яго цягі, яго асяродзьдзе, яго сувязі і г.д. Гэтыя неспрыяльныя перадумовы маюць гэтак жа неспрыяльныя наступствы: чалавек не можа Заўсёды судзіць аб'ектыўна, правільна і справядліва. І вядома ж, не можа усталёўваць правільныя законы.

Па гэтым чыньніку чалавечыя законы і не зьяўляюцца вечнымі і няпераходзячымі, бо яны недасканалыя, няпоўныя і недастатковыя. Таму гэтыя законы і зьмяняюцца увесь час. Таму людзі імкнуцца знайсьці усе больш дасканалыя і правільныя законы. Па чыньніку сваёй недасканаласьці законы уводзяцца дзяржавай прымусова. Вось чаму людзі часта іх не прымаюць і не ухваляюць. А не ухваляюць таму, што судзяць аб іх на падставе сваёй лёгік і знаходзяць іх няправільнымі, з прычыны чаго людзі пратэстуюць і процідзейнічаюць прыняцьцю гэтых законаў.

2. непамыльны ЗАКАНАДАЎЦА

Такім чынам, толькі той, хто зьяўляецца Творцам усяго, усяго сусьвету, толькі той, хто зьяўляецца усёведаючым і усюдыісным, хто валодае поўным агульным і прыватным веданьнем рэчаў прайшоўшых, сапраўдных і будучых, толькі той, хто нязьменны, незалежны і бесстароньні, можа быць бясхібным заканадаўцам або судзьдзёй. Для хрысьціян такім зьяўляецца Бог.

Такім чынам, толькі тады мы можам быць упэўненымі ў тым, што атрымалі адказ правільны, бясхібны, праўдзівы, калі запытваем Бога, а Той нам адказвае, калі “сыходзіць” Бог на зямлю.

Але узьнікае іншае пытаньне: калі і як нам упэўніцца, што Бог сапраўды даў нам адказы на нашы пытаньні, г.з. “сышоў” на зямлю? Для нас, праваслаўных хрысьціян, гэтыя праблемы, на шчасьця, знаходзяцца ў спарадкаваным стане. Адзінае, што ад нас патрабуецца, гэта выявіць цікавасьць да гэтых праблем і зрабіць іх вядомымі, даступнымі і усьвядомленымі “для саміх сябе і адзін для аднога”. І па-першае, мы павінны ведаць, што Бог часта як казаў, так і перадаваў свае зарокі, запаведзі, законы і суды праз Майсея, прарокаў і іншых боганатхнёных мужоў Старога запавету. Тут мы можам успомніць адказ Аўраама (а праз яго і Бога) у прыпавесьці аб багатым і жабраку Лазару: “У іх ёсьць Майсей і прарокі; хай іх слухаюць" (Лк. 16:29). Аўраам кажа так таму, што слова Боскае, якое вымаўлялі і Майсей, і прарокі, ёсьць ісьціна. “Слова Тваё ёсьць ісьціна”, – пацьвярджае Ісус Хрыстос (Ян. 17:17). І гэтую ісьціну, гэтую каштоўнасьць Старога запавету успрыняла і захавала пасьля Царква Хрыстова.

Па-другое, нам належыць таксама ведаць, што Сам Бог “сышоў” і зьявіўся на зямлі, прыйшло Слова Боскае – Ісус Хрыстос, “прыняўшы вобраз раба” (Філ. 2:7), і прынесла нам ісьціну, ужо дададзеную, скончаную і абноўленую, так як Ён Сам ёсьць “шлях і ісьціна і жыцьцё” (Ян. 14:6). Таму Хрыстос, жадаючы паказаць на чалавечае неразуменьне, кажа: “А цяпер шукаеце забіць Мяне, Чалавека, сказаўшага вам ісьціну, якую чуў ад Бога” (Ян.. 8:40). Менавіта гэтую ісьціну Ён перадаў апосталам, а тыя сваім наступнікам, япіскапам, усёй Царкве (Апостальскае Паданьне).

Далей, пасьля Узьнясеньня Госпада Бог пасылае Царкве Суцяшальніка, “Духа ісьціны” (Ян. 14:16-17), Які “наставіць вас на ўсякую праўду” (Ян. 16:13) сяброў яе.

І так, ісьціна знаходзіцца ў Царкве: у гэтым няма сумневу. Гэта нам пацьвярджае і боганатхнёны ап. Павел, калі кажа, што Царква зьяўляецца “стоўп і аснова ісьціны” (1 Цім. 3:15) – Гэта тым больш натуральна, што Царква – гэта Цела Хрыстова (гл. Эф. 5:23 і Кал. 1:18). Гэта значыцца, што цела, гэты арганізм Царквы, мае сваёй галавой Хрыста. А калі Хрыстос, як Бог, зьяўляецца непамыльным, то вынікае, што і Царква, як адзінае цэлае, валодае непамыльнасьцю, зьяўляецца непамыльнай.

Такім чынам, сёньня на зямлі, ва усім сусьвеце непамыльным заканадаўцам, настаўнікам і судзьдзёй зьяўляецца Царква, гэты богачалавечы арганізм Адзінай, Сьвятой, Саборнай і Апостальскай Царквы. Такім чынам, калі Царква выказваецца як адно цэлае, выказваецца непамыльна.

Тут узьнікае наступнае важнае пытаньне: калі Царква выказваецца як адно цэлае? Адказ просты і вядомы: калі яна выказваецца і прымае рашэньні “на Сусьветным Саборы”. Гэты просты і, верагодна, вядомы адказ не такі ужо і просты ў сваім усьведамленьні і, асабліва, у сваім увасабленьні. Якім чынам Сусьветны Сабор (зразумела, пасьля таго як ён будзе прызнаны Сусьветным) выяўляе поўнасьць Цэрквы, і чаму уяўляе усю Царкву? Чым гэта дасягаецца? Вось гэтым немалаважным пытаньнем мы і паспрабуем цяпер заняцца.

Па-першае, Сусьветны Сабор складаецца з усіх кіруючых герархаў Царквы. Яны ў сваю чаргу уяўляюць усіх жывых хрысьціян сваіх япархій, а усе разам яны уяўляюць поўнасьць "ваяўнічай і змагарнай" Царквы на зямлі, г.з. бачную Царкву.

Аднак, каб скласьці Сусьветны Сабор і уяўляць усю Царкву, герархі павінны уяўляць не толькі жывых хрысьціян, але і спачылых. Іншымі словамі, яны павінны уяўляць і "на нябёсах пераможную" Царкву. Але як гэта магчыма? Гэта абавязкова выконваецца, калі япіскапы выяўляюць меркаваньне нябожчыкаў. Лепш сказаць: калі яны ўзгодняцца з меркаваньнем спачылых, калі яны згодны з меркаваньнем Царквы пераможнай, нябачнай. А гэтае меркаваньне пераможнай Царквы, можна сказаць сувэрэннасьцю, выяўленае ізноў такі на Сусьветных Саборах. Маецца на увазе, на папярэдніх Саборах.

Такім чынам, меркаваньне Сусьветнага Сабора толькі тады можа зьяўляцца меркаваньнем усёй Царквы, калі яно ўзгодніцца з рашэньнямі папярэдніх Сусьветных Сабораў. Гэтае меркаваньне не павінна супярэчыць рашэньням іншых Сабораў, калі сапраўды яно жадае уяўляць усю Царкву, пераможную і ваяўнічую.

Варта яшчэ раз асоба падкрэсьліць, што кожны наступны Сабор павінен абавязкова узгадняцца з папярэднімі. Мы не можам патрабаваць іншага проста таму, што яно не зможа дасягнуць мэты. Пераможная Царква ужо сышла з гэтага жыцьця на зямлі. Усё, што было павінна ёй сказаць, было ёю сказанае, і меркаваньне яе ужо нязьменна. Такім чынам, ваяўнічая Царква, г.з. усякі новы Сусьветны Сабор, абавязаны спалучацца і узгадняцца з рашэньнямі папярэдніх Сусьветных Сабораў.

Іншымі словамі можна было бы сказаць, што скліканы Сабор толькі тады зьяўляецца Сусьветным і, такім чынам, непамыльным, калі мае дзьве асаблівасьці: а) кафалічнасьць (саборнасьць) углыб, па вэртыкал, або “у часе”; і б) кафалічнасьць (саборнасьць) ушыркі, па гарызанталі, інакш кажучы, “у прасторы”. Першае азначае, што гэты Сабор павінен уяўляць усіх хрысьціян, якія жылі і дзейнічалі на працягу мінулых стагодзьдзяў ва улоньні Царкве, і уяўляць іх так, як гэта адлюстравана ў рашэньнях папярэдніх Сусьветных Сабораў.

Другая асаблівасьць азначае, што скліканы Сабор павінен уяўляць сучасную Царкву ва усёй яе поўнасьці, якая існуе на усёй прасторы зямлі. Таму мы і гаворым: уяўляць гарызантальна, у прасторы.

Але і гэтага не досыць. Скліканаму Сусьветнаму Сабору належыць быць прызнаным Сусьветным таксама і поўнасьцю ваяўнічай Царквы. Рашэньні Сусьветнага Сабора павінны быць прынятыя як непамыльныя, хоць бы маўкліва, усёй Царквой, якая жыве на зямлі [2]. Такі вынік будзе яшчэ больш надзейным, калі наступны Сусьветны Сабор, пацьвердзіўшы правільнасьць прынятых рашэньняў і засьведчыўшы іх паўсюднае і аднадушнае прыняцьце сьвядомасьцю Царквы, зацьвердзіць гэтыя рашэньні. Такім чынам Сусьветны Сабор бывае непамыльным заканадаўцам, аўтарытэтным судзьдзёй.

3. Сапраўдныя “Сьведчаньні

Аднак уся складанасьць складаецца ў тым, што гэты непамыльны “судзьдзя” не можа склікацца, зьбірацца і выказвацца стала, кожны дзень. Але нават калі ён і засядаў бы бесьперапынна, для яго было бы немагчымым разглядаць усе тэмы і адказваць на усе прыватныя пытаньні сяброў Царквы.

Хто-небудзь, можа быць, і скажа з сумам і засмучэньнем: што жа рабіць нам у такім разе? Дзе мы будзем пазнаваць праўдзівы адказ на кожнае пытаньне, якое нас займае? Дзе нам пазнаць у кожным выпадку, ці крочым мы па правільным шляху? – Але і ў гэтым выпадку нам трэба захоўваць спакой. Менавіта дзеля гэтага сама Царква даручыла нам непамыльны правілы Сусьветных Сабораў, правілы веры і жыцьця, сьветапогляды і дзеі, ісьціны і любові. Царква па–матчынаму перадала нам гэтыя непамыльныя крытэры, з тым каб мы мелі іх пад рукой, з тым каб мы суадносіліся з імі, калі таго пажадаем, калі будзем выпрабоўваць у іх патрэбу.

Гэтымі непамыльнымі крытэрамі зьяўляюцца, першым чынам, канон Сьвятога Пісаньня (Старога і Новага Запавету) і рашэньні (веравызначэньні і правілы) Сусьветных Сабораў, загаданыя і зацьверджаныя імі.

Адносна гэтага палажэньні, а таксама адносна рашэньняў Сусьветных Сабораў нам жадалася бы апярэдзіць пярэчаньне шматлікіх хрысьціян, сярод якіх ёсьць і вернікі Праваслаўнай Царквы. Яны кажуць: мы ахвотна прымем дагматычныя веравызначэньні, сымбаль веры як праўдзівыя, але не можам прыняць за праўдзівыя правілы Царквы. Гэтыя правілы, па іх сьцьвярджэньню, не валодаюць той пэўнасьцю і абсалютным значэньнем, што і дагматычныя веравызначэньні.

На гэтае пярэчаньне мы маглі бы даць наступны адказ:

а) Па-першае, слова “веравызначэньне” (οροι) і “правіла” (χανόνες) вельмі часта заменьваюць адзін адно ў рашэньнях Сусьветных Сабораў. Такім чынам, у нас няма дастатковай падставы для дакладнага адрозьненьня паміж орасамі (веравызначэньнямі) і канонамі (правіламі).

б) Неразумным было б дапусьціць, каб адно рашэньне – дагматычнае веравызначэньне – зьяўлялася непамыльным, а іншае рашэньне – правіла жыцьця – не было б такім, у то час як абодва гэтыя рашэньні вынікаюць ад адной і той жа крыніцы, г.з. аднаго і таго ж Сусьветнага Сабору.

в) Самі Сусьветныя Саборы даводзяць да нашай зьвесткі і запэўніваюць нас у тым, што іх каноны боскія, што яны вызначаныя “ад азарэньня Сьвятога Духа”. Таму Сусьветныя Саборы загадваюць няўхільна трымацца поўнага зьместу канонаў і забараняюць любое іх скажэньне або зьмену [3].

Такім чынам, гэтыя непамыльныя крытэры ва усёй іх поўнасьці і складаюць сапраўднае і праўдзівае царкоўнае Паданьне. Можна сказаць, што гэтыя крытэры толькі і складаюць сапраўды царкоўнае Паданьне. Мы падкрэсьліваем гэтае таму, што гэтае Паданьне ёсьць Паданьне Царквы ва усёй яе поўнасьці, а не які-небудзь яе часткі. Усе іншыя паданьні не маюць правы звацца царкоўным Паданьнем, прынамсі, датуль, пакуль не будуць ухваленыя і зацьверджаныя усёй Царквой.

Па гэтым жа чыньніку канонамі Царквы, сапраўднымі канонамі, канонамі ў літаральным сэнсе слова, якія пазначаюць нам прамы кірунак [4], зьяўляюцца толькі усталяваныя або зацьверджаныя Сусьветным Саборам, г.з. усёй Царквой. Усе іншыя кананічныя пасланьні або пастановы, выдадзеныя памеснымі Саборам або якой-небудзь асобнай царкоўнай асобай, не могуць звацца канонамі Царквы, паколькі яны не атрымалі вышэйпаказанага царкоўнага сьцьвярджэньня.

Такім чынам, гэтае царкоўнае Паданьне, сапраўднае і пэўнае царкоўнае Паданьне складае аснову Праваслаўя, ісьціны і любові, праўдзівай веры і праўдзівага дзеяньня, праўдзівага жыцьця. Гэтае Паданьне складае царкоўную “акрывію” (“дакладнасьць”). Мы абавязаныя ведаць гэтае Паданьне, верыць яго догматам, суадносіць з яго канонамі і, наогул, жыць па гэтай ісьціне. Іншымі словамі, мы павінны выконваць гэтую акрывію, захоўваць яе і ужываць яе ў жыцьці.

Гэтая акрывія і ёсьць той крытэр, на падставе якога кожны можа ацэньваць погляды, паданьні, словы і справы, дзейнасьць і выяву жыцьця як свайго, так і чужога, калі ён жадае быць як мага больш праваслаўным, як мага больш аб'ектыўным. У адваротным выпадку чалавек рызыкуе зваліцца ў памылку, несправядлівасьць, суб'ектывізм, “неразважліва надзімаючыся плоцкім сваім розумам” (Кал. 2:18). І калі мы кажам, што на падставе гэтых канонаў варта ацэньваць словы і справы іншых, мы маем у выглядзе слова і справы не толькі радавых хрысьціян, але і клірыкаў, і герархаў, і патрыярхаў, і сьвятакіраўніцтва. Любога з жывых і нябожчыкаў.

4. Адзін дадатак і ўдакладненьне

Зразумела, тут нам неабходна зрабіць наступнае удакладненьне: калі мы кажам, што вызначаныя тэксты, крытэры, “сьведчаньні” [5] зьяўляюцца сапраўднымі і дакладнымі і што яны складаюць праўдзівае Паданьне і царкоўную акрывію, гэта не азначае, што усё астатняе памылкова. Тым больш не варта лічыць усе іншыя дзеі або тварэньні Айцоў Царквы, япіскапаў, аскетаў, багасловаў і простых хрысьціян бескарыснымі. Яны могуць утрымоўваць памылкі, але не зьяўляюцца памылковымі ў цэлым. Больш таго, яны могуць быць і без памылак, але мы не можам у гэтым быць упэўненыя. Іншымі словамі, у нас няма пацьверджаньня іх непамыльнасьці Сусьветным Саборам, гэтымі аўтарытэтнымі вуснамі Царквы.

Калі жа заявіць, што усё меркаваньні і рашэньні вялікіх Айцоў Царквы непамыльныя, то мы падвяргаемся небясьпекі прылучыцца да перакананьняў папізму і, самі таго не разумеючы, прадстаўляем новыя довады ў карысьць бязгрэшнасьці Папы. Паколькі ў гэтым выпадку любы рыма-каталік зможа запярэчыць нам, прытым вельмі лягічна: чаму, прызнаючы бязгрэшнасьць меркаваньняў асобных Айцоў, мы не прызнаем бязгрэшнасьць Папы Рымскага?

Значыць, Айцы і іншыя царкоўныя аўтары ў сваіх меркаваньнях здольны на памылку, г.з. маглі памыляцца, але з гэтага зусім не вынікае, што іх слова і тварэньні былі цалкам памылковымі. Прыкладам такіх тварэньняў могуць служыць тлумачэньні на Сьвятое Пісаньне, дасьледаваньні догматаў веры, камэнтары сьвятых канонаў, а таксама выклады асабістых досьведаў царкоўнага і падзьвіжніцкага жыцьця ў Хрысьце. Усё гэта, вядома, складае паданьні, але не зьяўляецца пэўным Паданьнем Царквы, паколькі яно не узаконена усёй Царквой.

Такога роду паданьнямі могуць лічыцца таксама меркаваньні нашых духоўнікаў, навучаньні і пастановы нашага япіскапа або Сьвятога Сыноду. Як жа нам паступаць у такім разе? Прыслухацца да іх, прыняць іх, ці ужываць іх у жыцьці? Ці зьяўляюцца яны абавязковымі? Або мы можам імі занядбаць? – Яны, вядома, абавязковыя настолькі, наколькі не ідуць насуперак са Сьвятым Пісаньнем альбо рашэньнямі Сусьветных Сабораў, г.з. з пэўным царкоўным Паданьнем. Яны абавязковыя і тады, калі мы не ведаем, ці супярэчаць яны царкоўнаму Паданьню. “Слухайцеся настаўнікаў вашых і будзьце пакорлівыя, бо яны нядрэмна рупяцца за вашыя душы, як абавязаныя даць адказ”, – кажа апостал Павал. (Жыд. 13:17)

Аднак калі мы упэўненыя ў супярэчлівасьці гэтых меркаваньняў і навучаньняў па адношаньню да Паданьня Царквы, то мы абавязаныя, захоўваючы усю прыстойнасьць і павагу, зьвярнуць увагу нашых царкоўных і духоўных кіраўнікоў на хібнасьць іх пазыцый, на іх супярэчнасьць праваслаўнаму Паданьню, а значыць, і на немагчымасьць з нашага боку выконваць памылковыя чалавечыя загады і кіравацца падобным навучаньнем. Прыкладам у гэтым могуць служыць для нас сьвятыя Апосталы, якія сказалі: “Трэба слухацца болей Бога, чым людзей” (Дзеі. 5:29).

Аднак існуе адзін адмысловы выпадак, у якім, нават калі навучаньні, загады і рашэньні кампэтэнтных царкоўных ворганаў не ўзгодняцца з самім царкоўным Паданьнем, мы усёроўна абавязаныя іх выконваць альбо, прынамсі, зьмірыцца з імі і не асуджаць іх. Гэта той выпадак, калі кампэтэнтны царкоўны ворган адхіляецца ад кананічнага Паданьня Царквы ў недагматычных пытаньнях дзеля выратаваньні аднаго з сяброў Царквы, нейкай яе часткі або жа чалавечай супольнасьці. У гэтым выпадку адбываецца выкарыстаньне і ужываньне царкоўнай ікономіі, праява ласкі і падатлівасьці. Царква не патрабуе поўнага захаваньня акрывіі ў тым выпадку, калі нейкая яе частка або нават адзін яе сябра слабы ў веры і дысцыпліне, хворы душэўна або целам, або жа прыносіць горкае раскаяньне за зроблены грэх. Царква не патрабуе дакладнасьці (акрывіі) у захаваньні запаведзяў і канонаў, але выяўляе чалавекалюбства і паблажлівасьць, каб папярэдзіць большае зло і вярнуць на правы шлях “авечку заблукаўшую”.

Далей, варта зрабіць невялікі дадатак з нагоды выпадкова узьнікаючых пытаньняў, на якія Царква не дала афіцыйнага адказу, а ў духоўных і царкоўных кіраўнікоў няма адзінага погляду. Што рабіць у такім разе? – На гэта можна адказаць наступнае: па-першае, няма неабходнасьці уступаць у спрэчкі і звады. Досыць таго, што мы будзем абмяркоўваць гэтыя пытаньні і малітвай і пакорлівай мудрасьцю падрыхтуем глебу для таго, каб Бог падараваў асьвету аднаму з сяброў Царквы і затым сама Царква змагла вынесьці па іх аўтарытэтнае рашэньне.

У гэтым выпадку становіцца зразумелым, наколькі вялікая значнасьць усёй іншай царкоўнай пісьменнасьці, меркаваньняў Айцоў, камэнтарыяў багасловаў, жыцьцёвага досьведу аскетаў і іншых хрысьціян. Бо ў гэтых тэкстах могуць хавацца адказы на тое або іншае пытаньне, і зьвяртаючыся да гэтых тэкстаў, Царква можа вырашыць самыя розныя праблемы.

Але да той пары, пакуль не будзе знойдзена рашэньне, выявім цярпеньне. Будзем стараны ў пошуках адказу, але ня будзем паддавацца роспачы: “Цярпеньнем вашым ратуйце душы вашыя.” – кажа Госпад (Лк. 21:19). Не будзем раскідвацца на розныя прыватныя меркаваньні царкоўных асобаў, часта супярэчлівыя адно аднаму. Няма неабходнасьці: як ўпадаць у маладушнасьць, так і кідацца з боку ў бок, таму што, як вядома, дзе няма закону, няма і беззаконьня, няма злачынства і граху. Згадаем словы апостала Паўла: “грэх не залічваецца, калі няма закона” (Рым. 5:13) і “я ня інакш спазнаў грэх, як праз закон … бо без закона грэх мёртвы.” (Рым. 7:7–8) У пытаньнях, неабмежаваных нейкім законам, мы вольныя рабіць у згодзе зь нашым сумленьнем (гл. Рым. 2:14–15) і парадамі яшчэ двух – трох сьвядомых хрысьціян. Параўнай: “Дзе двое альбо трое сабраныя ў імя Маё, там Я сярод іх.” (Мц. 18:20) і “Хіба ня ведаеце, што сьвятыя будуць судзіць сьвет?” (1 Кар. 6:2).

5. Некаторыя неабходныя тлумачэньні і выніковыя заўвагі

Тут варта дадаць да вышэйсказанага, што наяўнасьць царкоўнага закона, сьвятога канону або запаведзі Сьвятога Пісаньня зусім не касуе волю. Наадварот, запаведзі Сьвятога Пісаньня, царкоўныя каноны, як ужо было сказанае, ёсьць непамыльныя боскія сьведчаньні. Такім чынам, яны складаюць частку ісьціны, зьяўляюцца ісьцінай. А зьяўляючыся ісьцінай, яны, вядома, садзейнічаюць волі чалавека. У гэтым нас запэўнівае і Госпад, калі кажа: “І спазнаеце праўду, і праўда зробіць вас свабоднымі.” (Ян. 8:32) Параўнай таксама зь выслоўем апостала Якава: “Закон дасканалы, закон свабоды” (Як. 1:25).

На самай справе, пэўныя царкоўныя запаведзі, ужывальныя ў Царкве з дапамогай Боскай ахоўваюць нас ад памылкі і вядуць нас да ісьціны, да дасканаласьці, да сьвятасьці, да абагаўленьня. Неабходна падкрэсьліць, што наколькі чалавек удасканальваецца і прылучаецца сьвятасьці, наколькі мае посьпех у падпарадкаваньні цела і чалавечага запалу, настолькі узвышаецца над матэрыяльнай прыродай і яе законамі. Чым больш адухаўляецца, больш духоўным становіцца чалавек, тым хутчэй ён становіцца гаспадаром матэрыяльнай прыроды і, такім чынам, набывае тым вялікую волю. Таму апостал Павел кажа: “Гасподзь ёсьць Дух; а дзе Дух Гасподні, там свабода.” (2 Кар. 3:17)

Але перш чым зачыніць дадзеную тэму, зыходзячы з вышэйсказанага, мабыць, варта зрабіць некаторыя неабходныя удакладненьні, і адразу сфармуляваць адпаведныя прапановы. Часта мы кажам: гэты кансэрватар, той традыцыяналіст, трэці залішне прагрэсіўны, чацьвёрты свабодалюбны, пяты наватар і г.д. Узьнікае пытаньне: ці дакладна мы ужываем гэтыя тэрміны або жа дапускаем некаторую блытаніну ў іх ужываньні? Напрыклад, завуць кансэрватарам захавальніка Паданьня. Але, можа быць, лепш яго характарызуе назва традыцыяналіст?

Гэтак жа часта традыцыяналістам завуць таго, хто жадае выканаць і захаваць усе паданьні, захаваныя ў Царкве, як пэўнае царкоўнае Паданьне, так і розныя іншыя паданьні, не атрымаўшыя афіцыйнага прызнаньня. Ці правільна казаць, што ён – традыцыяналіст, або, можа быць, лепш назваць яго проста [6] кансэрватарам?

З іншага боку, мы лічым свабодалюбным таго, хто не імкнецца захоўваць Паданьне, прычым пэўнае Паданьне, або таго, хто жадае выконваць толькі некаторыя паданьні і адпрэчвае іншыя. Тут дарэчна спытаць сябе: ці не правільней лічыць свабодалюбным традыцыяналіста, які застаецца верным сапраўднай царкоўнай традыцыі, г.зн. ісьціне, якая і даруе праўдзівую волю? Ва усякім разе, мы прытрымліваемся такога меркаваньня, што тыя, хто адпрэчвае пэўнае Паданьне, тыя, хто ухіляецца ад правільнага шляху, ад ісьціны і пераймае чалавечым паданьням і запаветам, не скіраванымі да набыцьця сапраўднай ісьціны і не спрыяючым дасягненьню праўдзівай волі, не ў праве звацца свабодалюбнымі.

Акрамя таго мы лічым, што традыцыяналісты могуць быць названыя і наватарамі. У той меры, у які яны на падставе Паданьня адважваюцца адрозьніваць рэчы дакладныя і няслушныя і адпрэчваць памылковыя чалавечыя меркаваньні, якія жывуць у Царкве, якія скажаюць і гоняць ісьціну, яны справядліва могуць прэтэндаваць на званьне наватараў. Бо праз скасаваньне гэтых чалавечых паданьняў і дасягаецца праява "новага" першапачатковай прыгажосьці, нескажанай ісьціны. Па гэтым жа чыньніку традыцыяналісты могуць быць названыя і прагрэсістамі, паколькі акрамя адхіленьня чалавечага перанясеньня яны на падставе усё таго ж Паданьня могуць запазычаць з найноўшых навуковых пошукаў усё тое, што садзейнічае лепшаму і найпоўнаму тлумачэньню і разуменьню гэтай ісьціны.

Наадварот, нельга менаваць прагрэсістамі тых, хто нараўне з чалавечымі паданьнямі адпрэчвае і царкоўнае Паданьне, тых, хто шукае верны шлях без правадыра і аб'ектыўных крытэраў, без непамыльных пачаткаў. Вельмі сумніўна, каб гэтыя людзі прасоваліся наперад, а такім чынам, што іх варта зваць прагрэсістамі.

Такім вось спосабам кожны можа абдумаць, ацаніць і вызначыць, у якім выпадку ён будзе ужываць адно з вышэйпаказаных або падобных ім паняцьцяў. І яшчэ: у той меры, у які мы як праваслаўныя згаджаемся і прымаем прыведзеныя вышэй палажэньні, мы можам ужыць іх і ў нашых адносінах з неправаслаўным сьветам. Напрыклад, гэтыя палажэньні могуць зьявіцца падмуркам для разгляду вучэньня розных царкоўных і нецаркоўных спавяданьняў і жыцьця розных хрысьціянскіх і нехрысьціянскіх грамад.

І першым чынам мы маем справу з Рыма-Каталіцкай Царквой. У каталікоў, як вядома, у якасьці догмату уведзена вучэньне аб сыходжаньні Сьвятога Духу “і ад Сына” (Filioque). Аднак гэты догмат супярэчыць ясным словам Сьвятога Пісаньня: “Дух праўды, Які ад Айца зыходзіць” (Ян. 15:26), а таксама рашэньням Сусьветных Сабораў. Такім чынам, мусіць быць зразумелым, што Праваслаўная Царква не можа прыняць гэта дагматычнае вучэньне.

Рыма–каталікі таксама прызнаюць, прынамсі, тэарэтычна, непамыльнасьць япіскапа Рымскага – Папы, іншымі словамі, непамыльнасьць аднаго чалавека. Але лягічна немагчыма (як мы паказалі ў пачатку гэтай працы) прыняць непамыльнасьць аднаго нейкага чалавека, тым больш што ні адно з рашэньняў Сусьветных Сабораў не пацьвярджае гэтага догмату. Таму ні адзін праваслаўны, па праваслаўнаму думаючы хрысьціянін не стане ухваляць таго вучэньня, што не знаходзіць пацьверджаньні ў пэўным царкоўным Паданьні.

Аднак акрамя Рыма–Каталіцкай Царквы існуе вялікую колькасьць пратэстанцкіх канфэсій, якія прызнаюць меркаваньне, бачаньне і загады сваіх сучасных багасловаў як дакладныя, не прымаючы пры гэтым царкоўнага Паданьня. Адгэтуль пытаньне: якім непамыльным крытэрам кіруюцца яны для прыняцьця і ухвалы аднаго і адмаўленьні іншага. Ці не уваходзяць яны такім чынам проста ў вобласьць нейкага бязьмежнага суб'ектывізму? І ці не тут крыецца праўдзівы чыньнік шматлікасьці пратэстанцкіх адгалінаваньняў? І тады ў якім з іх можна знайсьці аб'ектыўна дакладны кірунак? І якое з іх утрымлівае ісьціну?

Нямала гэтых пратэстанцкіх рэлігійных груп дапускаюць яшчэ наступную лягічную памылку: прымаючы і абапіраючыся, па іх сьцьвярджэньням, на Сьвятое Пісаньне для абгрунтаваньня сваіх вучэньняў, яны ў той жа час адпрэчваюць царкоўнае Паданьне. Але няўжо не Царква захавала і перадала нам Сьвятое Пісаньне? Ці не Царква аддзяліла кнігі Сьв. Пісаньня ад мноства іншых падробленых і апакрыфічных кніг і перадала нам іх як боскія і пэўныя? Ці не яна склала канон Сьвятога Пісаньня? Такім чынам, уяўляецца крыху непасьлядоўным і неразумным, прымаючы кнігі Сьвятога Пісаньня, не прымаць самога дакладнага царкоўнае Паданьне, якое і дало нам гэтыя кнігі. Прымаючы плод, адпрэчваць дрэва, якое прынесла гэты плод.

6. ЭпіЛёГ – Пажаданьня

Перш чым паставіць кропку, жадал бы выказаць адну заўвагу і пажаданьне. Вышэй было сказанае, што дакладнае царкоўнае Паданьне, акрывія, як яно было названа ў гэтай працы, можа служыць асновай для разгляду розных праваслаўных і інаслаўных пазыцый. Да гэтага жадалася б дадаць, што сёньня само Праваслаўе можа стаць асновай паразуменьня паміж сябрамі нашай Царквы і аб'яднаньня розных частак падзеленага яшчэ хрысьціянства. Асновай праўдзівага адзінства Эўропы і усяго чалавецтва. Будзем маліцца, каб Бог дабраславіў гэтае адзінства.

Заўвагі

1. Пераклад зьдзейсьнены па выданьню: ПΠαναγιώτου Ι. Μπούμη. Τό άλάθητο 'Ορθοδοξίας. Κριτήριο καί βάση της ένότητος. Αθηναι, 1996.

2. Тут мае сэнс згадаць меркаваньні двух выбітных грэцкіх багасловаў: прафэсары А. Алівізатоса і акадэміка І. Карміріса. Першы пісаў: “Над Сусьветным Саборам, гэтым арганічным прыступкам улады, больш таго, найвысокай уладай у кіраваньні Праваслаўнай Царквой, сапраўдная царкоўная сьвядомасьць мае сілу канчатковага рашэньня аб ім сусьветным аўтарытэце, хоць, адначасова, гэтая прытомнасьць Царквы не уяўляе сабой які-небудзь арганічнага пачатку улады, прыўзыходзячай Сусьветны Сабор” (Сьвядомасьць Царквы // Навуковы штогоднік Багаслоўскага факультэту Афінскага ўнівэрсітэту. Т. 9, 1953 – 1954. б. 58–59). Другі казаў: “Сусьветны характар Сабораў абавязаны не удзелу ў іх усіх япіскапаў хрысьціянскага сьвету, але згодзе прысутных япіскапаў, уяўляючых адсутных япіскапаў альбо іншых сяброў Царквы, а таксама наступнай ухвале прынятых рашэньняў іншымі япіскапамі і наогул усёй Царквой як праўдзіва кіруючым словам ісьціны” (Дагматыка. Ч. 5. Афіны, 1973. б. 674)

3. Гл. 1-е правіла IV Сусьветнага Сабору, 2-е правіла V-VI Сусьветнага Сабору і 1-е правіла VII Сусьветнага Сабору. Больш дакладную інфармацыю, а таксама адпаведную бібліяграфію па дадзенае тэме магчыма адшукаць у маёй працы “Аўтарытэт і моц сьвятых канонаў”. Выд. 4, Афіны, 1989. б. 12.

4. Слова “канон”, па-першае, азначае кіёк, лінейку, якія выкарыстоўваюць для правядзеньня прамой лініі альбо, наадварот, дзеля зьверкі праматы вызначанай рысы; мэтафарычна “канонам” завуць любое азначэньне або закон, наогул усё тое, што можа служыць мадэльлю або кіраўніцтвам для правільнага выкананьня вызначанай задачы, меркай для праверкі правільнасьці гэтай задачы.

5. Слова пазычана з Сьв. Пісаньня. Гл. Пс. 118:14. 138:14. “На шляху Тваіх сьведчаньняў я радуюся, як у кожным багацьці.”. “Дзівосныя дзеі Твае, і душа мая ўсьведамляе гэта”. "Праўда сьведчаньняў Тваіх вечна". Гл.. 1-е правіла VII Сусьветнага Сабору.

6. Вядома, дадзенае "проста" зусім не выяўляе асуджэньні ў адрас кансэрватара. Кансэрватары, як мы бачылі, гэта тыя, хто ахоўвае усё існыя і жывучыя ў Царкве паданьня. Але варта быць уважлівым да дадзенай схільнасьці, таму што яна утрымоўвае два супярэчлівых элемэнта. Адзін добры, а іншы небясьпечны. Добра тое, што ахоўваюцца усё паданьні, пісаныя і няпісаныя, дзякуючы якім Царква можа ў патрэбны момант альбо адшукаць рашэньне для вызначанай праблемы, альбо знайсьці падставу для такога рашэньня. А дрэнна тое, што ёсьць небясьпека змарыць чалавека, паколькі гэтая тэндэнцыя патрабуе захаваньні усяго цяжару гэтых неаўтарытэтных паданьняў. Больш таго, паколькі часта здараецца бачыць узаемную супярэчлівасьць гэтых паданьняў, шматлікія хрысьціяне адчуваюць нават спакусу. Давайце не будзем сьцьвярджаць, што патрабуецца няўхільнае прытрымліваньне гэтым паданьням з боку усіх без выключэньня хрысьціян: бо так “зьвязваюць цяжары важкія і непасільныя і ўскладаюць на плечы людзям” (Мц. 23:4)