ВЫСНОЎКІ АБ СУСЬВЕТНЫМ ВЯРШЭНСТВЕ ПАП

(Зь “Меркаваньняў для япіскапаў Сабора па пытаньні аб папскай бязгрэшнасьці”, Ігнат Дельлінгэр, кастрычнік 1869 г.)

Каб зразумець, што уяўляла зь сябе папскае першынство ў першыя стагодзьдзі хрысьціянства і уразумець сабе чыньнікі, пераўтварыўшыя яго ў сярэднія стагодзьдзі, нам здаецца мэтазгодным падкрэсьліць наступнае.

1. Папы не прымалі ніякага удзелу ў скліканьні Сусьветных Сабораў. Усе гэтыя Саборы, на якіх прысутнічалі япіскапы з розных краін, былі скліканы імпэратарамі, якія ніколі не зьвярталіся да пап з папярэднім запытаньнем. Калі папы лічылі Сабор неабходным, то павінны былі зьвяртацца са сваімі паданьнямі і просьбамі да імпэратарскага двара (як гэта зрабілі Інакенцій у справе сьв. Яна Залатавуста і Леў пасьля Сабору 449 г .). Але і ў гэтым выпадку яны не заўсёды пасьпявалі ў сваім жаданьні, як то і здарылася са згаданымі папамі.

2. Старшынства на Саборах не заўсёды падавалася Рыму, хоць ганаровага першынства папы ніхто ў Цэрквы не аспрэчваў.

У Нікеі і на абодвух Эфэскіх Саборах 431 і 439 г. старшынявалі іншыя; сапраўды гэтак жа на V Сусьветным Саборы ў 553 г . у Халкідоне ў 451 г. і ў Канстантынопалі ў 680 г. папскія легаты не старшынствавалі.

А тое, што і самі папы ніколі не заяўлялі дамаганьняў на выключнае права старшынства, відаць зь учынку Льва I, які паслаў свайго дэлегата на Эфэскій Сабор, хоць ведаў, што старшынёй на ім будзе япіскап Александрыйскі.

3. Саборныя азначэньні, ці датычыліся яны догматаў або царкоўнага жыцьця, не патрабавалі сьцьвярджэньня іх папамі. Сіла і улада гэтых азначэньняў складалася ў аднадушным прызнаньні іх царкоўнай згодай (кансэнсусам), выяўленай на Саборах айцамі іх.

Бо гэты прынцып саборнасьці супярэчыў пазьней выдуманай рымскай тэорыі, то прыдумалі, быццам рашэньні I Сусьветнага Сабора былі зацьверджаныя папам Сільвестрам I (314-335).

4. У першым тысячагодзьдзі Царкве не было ні аднаго выпадку, каб папы здалёк якое-небудзь дагматычнае азначэньне, датычнае усёй Царквы. Іх дагматычныя заявы, калі трэба было асудзіць якую-небудзь ерась, зьяўляліся адказамі на пытаньні япіскапаў і станавіліся правілам веры толькі тады, калі былі прачытаныя, разгледжаныя і прынятыя Саборам.

5. Папы не мелі ні заканадаўчай, ні урадавай, ні судовай улады над іншымі патрыярхамі. Толькі памесны Сабор Сардыкійскій (347) даў ім падставу прэтэндаваць на апошнюю. На гэтым Саборы было вызначанае (зрэшты, гэтае азначэньне датычылася толькі да асабістага права папы Юлія), што папа мае права пры пасрэдніцтве рымскага упаўнаважанага склікаць суд над япіскапамі і, у выпадку другой апэляцыі, выносіць апошні прысуд. Гэтае рашэньне не было прынята ні Усходняй, ні Афрыканскай Цэрквамі: першая ніколі яго не выконвала, а другая – заўсёды адпрэчвала і, наогул, да зьяўленьня “Ісідоравых Дэкрэтаў”, гэтае правіла ніколі і нідзе не мела сілы. “Мы вырашылі, – пісалі афрыканскія япіскапы ў 419 г. папе Баніфацыю I, – не дапушчаць такога дамаганьня” (“Non sumusjam istum ivphum passuri”) (“Epist. Pontil...” ed. Constant, p. 1013).

Папы ніколі не рабілі ніякі спробы выконваць уладу заканадаўчую. Па іх уласнаму сьведчаньню, доўгі час мелі сілу на Захадзе толькі правілы I Нікейскага Сабора, на Усходзе жа, акрамя таго, рашэньні усходніх Сабораў. Заявы і распараджэньні пап не лічыліся царкоўнымі законамі, бо яны былі вядомыя толькі некаторым япіскапам і цэрквам. З IV ст., разам зь зьяўленьнем Зборніка Дзіянісія пачала распаўсюджвацца думка, што некаторым папскім пасланьням прыналежыць улада заканадаўчая; але гэтую уладу прыпісвалі толькі тым папскім пасланьням, якія выдадзеныя былі ад імя рымскіх Сабораў і датычылася часткі цэркваў. Калі бы папы сталі дамагацца фармальнага кіраваньня усёй Царквой, гэта апынулася бы немагчымым: праз выпадкова скліканыя Саборы кіраваць было нельга, а іншага органа кіраваньня не было.

Аб духоўных суднах, кангрэгацыях, курыях і інш. не было яшчэ нічога чуваць. Рымскі клір быў уладкаваны, як і усялякі іншы, і выконваць тады абавязкі, ляжачыя зараз на курыі, не было ні падставы, ні патрэбы.

6. Ніхто не думаў набываць сабе ў пап вызваленьня ад выкананьня царкоўных законаў. Уводзіць законы, ад выкананьня якіх мог бы вызваліцца той, хто заплаціў грошы, лічылася бы ганебным і дурным. Права “вязаць і вырашыць”, па усеагульным меркаваньні, належала Рымскаму япіскапу нароўні са усімі іншымі.

7. Папы не мелі правы выключаць нейкага зь царкоўных зносін. Праўда, яны маглі адмаўляць некаторым япіскапам і цэрквам у сваіх зносінах і прызнаньні (што яны і рабілі часта), але гэта не мела ніякіх наступстваў для непрызнаных у стаўленьні іх да іншых япіскапаў і цэркваў. Так было, напрыклад, пры антыяхійскам падзеле (361 – 413). І, наадварот, папы маглі прымаць у сваё зносіны тых, якія былі выключаныя зь іншых цэркваў, але не маглі прынятым імі ў сваё зносіны даць таксама зносіны і іншых цэркваў.

8. Доўга не ведалі ў Рыме нічога аб адмысловых правах, нібы перанятых папамі ад сьв. Пятра. Ведалі толькі аб абавязку пап клапаціцца аб выгодзе Царкве, быць вартавымі Хаты Божага і захоўваць пастановы Сабораў. Толькі пасьля названага вышэй Сардыкійскага Сабору (памеснага), сталі сьцьвярджаць, што папам прыналежыць права вярхоўнага суду. Аднак жа сам Інакенцій I (402 – 417), які правілу Сардыкійскага Сабора імкнуўся надаць самае шырокае значэньне і на яго падставе прысвойваў сабе суд ва усіх найважных пытаньнях Царкве, высылаўся толькі на Сабор і айцоў. Пераемнік яго Зосіма (417 – 418) таксама сьцьвярджаў, што гэта былі айцы, якія даравалі Рымскаму пасаду тую перавагу, па якой папскі суд павінен лічыцца апошнім і вырашальным.

Але калі Халкідонскі Сабор у сваім 28-м правіле растлумачыў, што айцы, па чыньніках палітычнага значэньня Рыму, падалі гэтай Царкв перавагу першынства, то папа Леў I не адважыўся пярэчыць, хоць ён моцна пярэчыў узвышэньню Канстантынопальскага пасаду і наданьню яму роўных правоў з Рымскім. Не прыніжэньне папскага пасаду, а толькі намаганьні усходніх патрыярхаў і парушэньне 6-го правілу Нікейскага Сабора (якое прадстаўляе Александрыі і Антыёхіі ў іх абласьцях тыя жа правы, што і Рыму ў вобласьці Італьянскай Царквы) зьявіліся чыньнікам адмовы Льва I зацьвердзіць Халкідонскі Сабор. Некалькі гадоў перад гэтым той жа папа пераканаў імпэратара Валянціна III выдаць эдыкт, які падпарадкаваў усіх япіскапаў Заходняй Царквы (практычна толькі Італіі і Галіі) папскаму пасаду. У імпэратарскім указе, разам з правіламі Сардыкійскага Сабору і ўзвышэньні Рыму, паказвалася і на заслугі сьв. Пятра як на першую падставу той шырокай улады пап, якой усе япіскапы павінны падпарадкоўвацца.

Аднак у сваіх зносінах зь Візантыяй і Усходам, Леў I не адважваўся прыводзіць гэтую падставу, якая можа зьнішчыць ненавіснае Рыму 28-е правіла Халкідонскага Сабора, і ён аддаваў перавагу спасылцы на 6-е правіла Нікейскае. Засталіся бясплённыя і пярэчаньні яго пераемнікаў.

Азначэньне Халкідонскага Сабора увайшло ў поўную сілу і вызначыла з тых часоў становішча Усходняй Царквы і яе погляд на перавагі Рыму.

9. Тэорыя, якую пазьней назвалі папскай, была зь агідай адпрэчаная сьв. Рыгорам Вялікім, гэтым лепшым і найвялікшым папай. Па гэтай тэорыі адзін толькі папа мае поўнасьць улады ў Царкве, усе жа іншыя япіскапы зьяўляюцца толькі яго служкамі і памагатымі; усякая улада адбываецца ад папы і усякі япіскап толькі дапамагае яму ў кіраваньні япархіяй.

10. Існавалі памесныя цэрквы, якія ніколі не былі ў залежнасьці ад Рыму, ніколі не мелі зь ім зносін, аднак гэта не лічылася недахопам і не перашкаджала царкоўным зносінам зь імі. Такой была Царква Армянская, у якой вартасьць прымаса доўгі час захоўвалася ў пераемнасьці мясцовага ап. Рыгора Асьветніка. Вольнай ад усякага уплыву Рыму была і вялікая Сірыйска–Пэрсідзкая Царква ў Мэсапатаміі і ў заходніх землях царства Сасанідаў. Тое ж можна сказаць і аб Эфіёпскай, або Абісійскае, Царкве, якая была ў яднаньні з Царквой Александрыйскай.

На Захадзе на працягу цэлых стагодзьдзяў захоўвалі самастойнасьць Цэрквы Ірляндска і Стара-Брытанская.