Thursday, August 20, 2009

Сьвяты Рыгор Палама

Бяседа на сьвята Перамяненьня Госпада і Бога і Збаўцы нашага Ісуса Хрыста; у ёй даказваецца, што Сьвятло быўшае пры Перамяненьні, зьяўляецца няствораным

Разглядаючы гэтую вялікую справу Боскую, я маю на увазе - усё бачнае тварэньне, мы хвалім яго і захапляемся ім; але і элінскія мудрацы таксама хваляць яго і захапляюцца ім; але мы гэта які робіцца ў славу Стварыўшага, а яны - адваротна славе Стваральніка. Таму што няшчаснай выявай яны “і служылі стварэньню замест Творцы” (Рым. 1:25). Так і мы тлумачым прароцкія і апостальскія і айцоўскія словы, але робім гэта на карысьць людзям і ў славу Духу, прамаўляўшага праз Прарокаў і Апосталаў і Айцоў.

Бяруцца тлумачыць іх і важакі ерасяў, але робяць гэта ў шкоду перакананых імі і ў адхіленьне ад Ісьціны, існай у Набожнасьці (Праваслаўі), карыстаючыся словамі Духу супраць Духу. І самае, вось, слова Евангельскай мілаты, якое - узьнёслае і адказвае старэчаму слыху і разуменьню, Баганосьбітныя Айцы нашы сваімі вуснамі згладжваюць цяжкасьці разуменьня яго, і робяць даступным для нас, недасканалых. Як дзеталюбчыя маці, разьмінаючы зубамі цвярдзейшую ежу, робяць яе прыдатнай і лёгкапрымальнай для яшчэ грудных немаўлятаў, паколькі і вільгаць, зьмешчаная ў вуснах маці па плоці, робіцца ежай для дзяцей; так і думкі, існыя ў сэрцах Баганосьбітных Айцоў, робяцца прыдатнай ежай для душаў чуючых і вернікаў людзей; вусны жа благіх і нягодных людзей напоўненыя сьмяротнай атрутай, якая, калі прымешваецца да жыцьцяносьбітных словаў (Сьв. Пісаньні), робіць і іх сьмяротнымі для тых людзей, якія безразважна слухаюць (ерэтыкоў).

Таму мусім зьбегчы ад тых, якія не прымаюць сьвятаайцоўскага тлумачэньня, але спрабуюць самі ад сябе уводзіць процілеглае, і прыкідваюцца, што пачытаюць словы Сьв. Пісаньні, на самай справе адпрэчваюць набожнае разуменьне; так, будзем бегчы ад іх больш, чым хто бяжыць ад зьмяі; таму што зьмяя, укусіўшы цела, аддае сьмерці тое, што часавае, аддзяліўшы несьмяротную душу; а гэтыя (ерэтыкі), захапіўшы зубамі самую душу, адлучаюць яе ад Бога, у чым і складаецца вечная сьмерць несьмяротнае душы. Такім чынам, усімі сіламі будзем бегчы ад такіх людзей, і працячэм да адпавядаючага таму, што набожна (праваслаўна) і выратавальна, як сугучнае Айцоўскім паданьням.

Гэта жа цяпер я сказаў вашай любові і прадставіў у выглядзе уступа, паколькі мы сёньня сьвяткуем сьвятое Ператварэньне Хрыстова на горы, і нам належыць казаць аб быўшам пры гэтым Сьвятле, супраць якога ворагамі гэтага Сьвятла вядзецца вялікае змаганьне. Але уявім трохі вышэй чытэльныя сёньня Евангельскія словы, у мэтах тлумачэньня таямніцы і паказаньні ісьціны. – “І праз шэсьць дзён узяў Ісус Пятра, Якава і Яна, брата ягонага, і ўзьвёў іх на гару высокую адных” (Мц. 17:1). Але, па-першае, неабходна высьветліць з Евангельля наступнае: пасьля якога дня Апостал Хрыстоў і Евангеліст Мацьвей лічыць шэсьць дзён, пасьля якіх наступіў дзень Ператварэньня Госпада?

Такім чынам, пасьля якога дня? - Пасьля таго дня, у які, вучачы Сваіх Вучняў, Госпад сказаў, што “прыйдзе Сын Чалавечы ў славе Айца Свайго”, і дадаў, кажучы: “Ёсьць сярод тых, што стаяць тут, такія, што не скаштуюць сьмерці, пакуль ня убачаць Сына Чалавечага, як Ён ідзе ў Царстве Сваім.” (Мц. 16:27-28), завучы “славаю Айца” і “царствам Сваім” - Сьвятло Свайго Ператварэньня. Гэта і Евангеліст Лука, яўляючы і больш ясна выкладаючы, кажа: “Пасьля гэтых словаў, дзён праз восем, узяўшы Пятра, Яна і Якава, узыйшоў Ён на гару памаліцца. І калі маліўся, выгляд аблічча ў Яго зьмяніўся, і вопратка ў Яго зрабілася белая, бліскучая.” (Лк. 9:28-29).

Але якім чынам узгадняюцца адзін аднаму: адзін, ясна размаўляўшы, што паміж узьвяшчэньнем і зьявай мінула восем дзён, а іншы - "пасьля шасьці дзён"? - Слухайце, і пазнаеце. - На (Фаворскай) гары было восем, а уяўлялася, што - шэсьць; гэтыя тры: Пётр, і Якаў, і Ян, узыйшоўшыя з Хрыстом, убачыў і ў быўшых там і гутарыўшых з ім Майсея і Ільлю; так што усіх разам было шэсьць; але, вядома, разам з Госпадам нябачнай выявай таксама знаходзіліся і Айцец і Дух Сьвяты; Першы - які сьведчыць Сваім голасам, што Ён - Сын Яго умілаваны; Другі ж - у сьветлым воблаку сузьзяючы і уяўляючы ў стаўленьні Сябе і Айца сумоўнасьць і еднасьць Сьвятла; таму што багацьце іх складаецца і ў адзіным выпраменьваньні Зьзяньня. Такім чынам шэсьць зьяўляюцца васьмю.

Такім чынам, як тады шэсьць у стаўленьні ў стаўленьні васьмі не уяўлялі ніякага рознагалосься, так ні Евангелісты, ні адзін - кажучы "пасьля шасьці дзён", а іншы – “было па словах гэтых як дзён восем”, не ня ўзгадняюць адзін з адным, але як бы далі нам нейкая выявы праз то і іншае з гэтых лікаў на гары таямніча і ў той жа час навочна выяўленых. Бо здолеў бы хто такім чынам справядліва і на літару пазіраючы, знайсьці, што Багапрапаведнікі цалкам узаемна узгадняцца: бо “восем дзён”, кажа Лука, не супярэчачы гэтым які сказаў (Мацьвею) пасьля шасьці дзён”, але уключаючы ў гэты лік і той дзень, калі словы былі вымаўленыя, і той дзень, у які Госпад зьмяніўся; што і Мацвей дае зразумець разумна вывучаным справа; таму і ставіць слова “пасьля”, што пазначае наступны дзень (па вымаўленьні Госпадам вышэйпрыведзеных слоў Мц. 16:27, 28), што ў Лукі не знаходзіцца: таму што ён не кажа: “пасьля васьмі дзён”, як гэта кажа Матфей, але – “было як дзён восем”.

Такім чынам, у сэнсе апавяданьня паміж Евангелістамі няма ніякага разыходжаньня. Але і нешта іншае вялікае і таямнічае бачыцца ў тым, што уяўляецца, быццам яны не узгадняцца адзін з адным; і, як ужо больш падрыхтаваныя да зразуменьня сэнсу, напружце, прашу, увагу на тое, што мае быць сказана. - Чаму, вось, адзін (з Евангелістаў) сказаў: “пасьля шасьці дзён”, а іншы, успомніўшы восьмы дзень, сёмы прапусьціў? - Таму, што вялікае бачаньне Сьвятла Гасподняга Ператварэньня, прыналежыць таямніцу восьмага, г.з. - будучага стагодзьдзя, выяўляемаму пасьля завяршэньня гэтага сусьвету, створанага ў шэсьць дзён, і пасьля спыненьня пачуцьцяў, дзейсных у нас шасьцю спосабамі; бо мы маем пяць пачуцьцяў, даданае жа да іх слова (або “думка”), якое выказвае тое, што пачуцьці успрымаюць, стварае шостую энэргію нашай вобласьці пачуцьцяў.

Але царства Боскае, абяцанае годным, не толькі ж вышэй пачуцьцяў, але яно і вышэй слова (думкі); таму пасьля выдатнага спыненьня дзейнасьці гэтых шасьцю спосабамі праяўляных энэргій, - гонар якой бяздзейнасьці робіць багатым сёмы дзень, - у восьмы дзень, сілаю лепшага дзеяньня, надыходзіць царства Боскае. І гэтую сілу Боскага Духа, дзеяньнем якога годнымі сузіраецца царства Боскае, Госпад, як перадае Боскі Лука, яўляючы, прадказаў Сваім Вучням, кажучы: “Ёсьць сярод тых, што стаяць тут, такія, што не памершы яшчэ, ужо ўбачаць Царства Божае, што прыйшло ў сіле.” (Мк. 9:1), г.з. - у здольнасьці сілы бачашчым бачыць тое, што - нябачна, калі прадачышчана сьмяротная і душазгубная погань, чым зьяўляецца грэх, смакаваньнем якога зьяўляецца пачало зла ў думках, прадачышчаныя ад чаго не смакуюць душэўнай сьмерці, сілаю будучай зьявы, як я думаю, выкананыя годнымі душою і розумам.

“Ёсьць сярод тых, што стаяць тут, такія, што не памершы яшчэ, ужо ўбачаць Царства Божае, што прыйшло ў сіле.” Цар сусьвету усюды знаходзіцца, і усюды - царства Яго, таму словамі, што царства Яго “прыходзіць”, Ён вызначае не тое, што яно павінна прыйсьці неяк інакш, але кажа, што яно павінна будзе выявіцца сілаю Боскага Духу; таму Ён і сказаў: “прыйшоўшае ў сіле”, якая сіла не як здарыцца і каму заўгодна будзе дадзеная, але - стаяўшым з Госпадам, г.з. зацверджаным у веры ў Яго, і суродным па духу Пятру і Якаву і Яну, якіх Слова спачатку узьвяло на высокую гару, г.з. - вышэй нізіны нашай існасьці; паколькі і дзеля гэтага Бог уяўляе Сябе на гары, - як гэта тлумачыць нехта, - часткова Сам робячы ласку са Сваёй вышыні, часткова ж нас узводзячы з стану нашай да зямлі схілёнасьці, каб лягчэй Ён стаў даступны для створанай існасьці і то наколькі можна зразумець Таго, Хто неспасьціжны.

І гэтая зьява (Бога) зусім не зьяўляецца падуладнай розуму, але значна мацней і узьнёсьлей яго, як бываючае сілаю Боскага Духа. Сьвятло Гасподняга Ператварэньня і не зьяўляецца як здарыцца і зьнікае і не абмяжоўваецца і не схільна сіле пачуцьцёвага успрыманьня, хоць і бачна бывае толькі целавымі вачамі, і то - на малы час і на голай вяршыні гары, - але, як кажа нехта: “Гасподні патаемнікі, зьменай пачуцьцяў, якое вырабіў у іх Дух, былі перакладзеныя тады з стану цела ў стан духу; і такім чынам, наогул і наколькі падараваная ім сіла Боскага Духу, яны бачылі невыказное гэтае Сьвятло. Што не разумеючы, тыя, якія цяпер ганяць у адносінах яго, аднесьлі да пачуцьцёвай і створанай сілы Сьвятло Гасподняга Ператварэньня, якое бачылі абраныя з Апосталаў, і тым самым спрабуюць зьвесьці на узровень стварэньня не толькі гэтае Сьвятло, але і самую сілу Боскага Духу, якой адчыняюцца Боскія зьявы для годных гэтага. Гэта адбываецца ад таго, што яны не чулі, або жа не паверылі Паўлу, размаўлялым, што “ня бачыла таго вока і ня чула вуха, і ня узыходзіла тое ў сэрца чалавека, што тым Бог падрыхтаваў, хто любіць Яго А нам Бог адкрыў гэта Духам Сваім; бо Дух ва усё пранікае, і ў глыбіні Божыя” (1 Кар. 2: 9-10).

Калі жа надышоў восьмы дзень, як было сказана, Госпад, узяўшы Пятра і Якава і Яна, узышоў на гару для малітвы; таму што заўсёды і усіх, уключаючы нават саміх Апосталаў, адсылаючы, Ён адзін маліўся, як было і тады, калі Ён пяцьцю збажыной і двума рыбамі накарміў пяць тысяч мужоў з жонкамі і дзецьмі: бо адразу адпусьціўшы усіх і усіх Вучняў прымусіўшы увайсьці ў лодку, Сам узышоў на гару памаліцца; або жа узяўшы з Сабою нешматлікіх, і то - праўзыходзячых іншых, калі набліжалася час выратавальнай Пакуты.

Іншым Вучням кажа: “Пасядзеце тут, пакуль Я памалюся. І узяў з Сабою Пятра, Якава і Яна; і пачаў смуткаваць і журыцца.” (Мк. 14:32-33). І у дадзеным выпадку зараз, вось, іх адных узяўшы, узводзіць на высокую гару сам-насам, і зьмяніўся перад імі, г.з. прад іх вачамі. Што азначае: “зьмяніўся”? - кажа Залатавусны Багаслоў: “Прыадчыніў, наколькі Яму было заўгодна, трохі Сваю Боскасьць, і паказаў патаемнікам знаходзячагася ў Ім Бога. Таму што, як кажа Лука: “І калі маліўся, выгляд аблічча ў Яго зьмяніўся”; “зазьзяла аблічча Ягонае, як сонца”, як піша Матфей. Кажа жа: “як сонца”, не для таго, каб хто-небудзь уяўляў сабе гэтае Сьвятло ў паняцьці пачуцьцёвага сьвятла, - прочкі гэтае разумовае асьляпленьне тых, якія зусім не ў сілах нават і прыродныя зьявы зразумець больш узьнёсла! - але для таго, каб мы спазналі, што тое, што сонца уяўляе для жывучых паводле пачуцьцяў і што бачаць паводле пачуцьцяў, то для жывучых духам і што бачаць духоўна уяўляе Хрыстос, як Бог; і ў гэтым Богабачаньні для сьвятых няма патрэбы ў іншым сьвятле. Таму што ад вечнасьці Сам Ён - Сьвятло, а не іншы хто; якая жа патрэба ў іншым сьвятле для валодаючых найвялікшым сьвятлом?

Падчас жа малітвы Ён такім чынам празьзяў і невымоўнай выявай адкрыў абраным з Вучняў невымоўнае гэтае Сьвятло, у то час, як пры гэтым прысутнічалі вярхоўныя з Прарокаў, каб выявіць, што малітва зьяўляецца падаўцам гэтага дабрашчаснага бачаньня, і каб мы спазналі, што праз набліжэньне да Бога, дасягнутае дабрадзейнасьцю, і праз яднаньне з Ім нашага розуму, адбываецца і зьяўляецца гэтае зьзяньне, дадзенае і бачнае для усіх тых, якія шляхам стараннага дабрадзейства і чыстай малітвы, няспынна цягнуцца да Бога. Бо Праўдзівая і Найпрыгажэйшая Прыгажосьць, кажа нехта, можа быць бачнай толькі для ачысьціўшага свой розум, паколькі яна датычна да Боскай і дабрашчаснай існасьці, сузіральнік зьзяньня і дабрыні якой, і сам успрымае нешта ад яе, убіраючы ў сваё зрок як бы нейкае яркае Сьвятло; адгэтуль і твар Майсея асьвятліўся пры гутарцы з Богам.

Бачыце, што і Майсей зьмяніўся, калі узышоў на гару (Сінайскую), і і такім чынам убачыў славу Госпада? Аднак яго ператварэньне адбывалася ад уздзеяньня на яго сілы Боскай і было, так казаць, пасіўнага характару, а не вынікам дзеяньня унутранай, уласьцівай яму сілы, і то, да той ступені, да якой яго дапусьціла тады належная мера зьзяньня Ісьціны бачыць і вынесьці Сьвятло Боскае. Госпад жа наш Ісус Хрыстос усярэдзіне Сябе меў гэтае Зьзяньне; таму ні ў малітве, асьвятляючай цела Боскім Сьвятлом, не меў Ён патрэбы, але гэтым ён паказаў: на падставе чаго Сьвятым будзе прыходзіць азарэньне Боскае і якім чынам яно будзе бачна імі; бо і справядлівыя адукуюцца, як сонца, у царстве Айца іх (Мц. 13:43), і такім чынам цалкам стаўшы Сьвятлом Боскім, як спараджэньні Боскага Сьвятла, яны угледзяць Хрыста Боска і невымоўна звышзьзяючага, слава Боскасьці Якога, уласьцівая Яго прыродзе, зьявілася на Фаворы як агульная і для Яго цела, з прычыны адзінства Выявы.

Такім чынам і з прычыны гэтага Сьвятла Яго Асоба празьзяла, як сонца. Але тыя, якія ў нашым асяродзьдзі хваляцца элінскай навукай і мудрасьцю стагодзьдзя гэтага і аддаюць перавагу зусім не слухацца духоўных мужоў у адносна вучэньня Духа, і нават пярэчыць ім, чуючы пра Сьвятло Ператварэньня Госпада на гары, які бачны быў для апостальскіх вачэй, адразу жа зводзяць яго на пачуцьцёвае і цялеснае сьвятло, і прыніжаюць на гэты узровень гэтае Сьвятло, нярэчывы і нявячэрні і заўсёды існуючы, які перавышае не толькі пачуцьці, але і сілу розуму, - самі быўшы нізіннымі і зусім не што могуць прадставіць сабе нічога вышэй зямнога.

Хоць і Сам Ён, Празьзяўшы тым Сьвятлом, явіў, што ён няствораны, назваўшы яго “царствам Боскім”: бо царства Боскае не ёсьць рабскае і цялеснае; бо яно адзінае з усіх, якое не падуладнае кіраўнікам і неадольна, і знаходзіцца па тым боку усякага часу і стагодзьдзя. “Царства Боскае”, кажа нехта, “не мае звычаю пачынацца і залежаць ад якіх-небудзь стагодзьдзяў або часоў”. Верым жа, што такім зьяўляецца спадчына для тых, якія ратуюцца. Паколькі ж і Госпад, зьмяніўшыся, празьзяў, і явіў славу і зьзяньне і сьвятло гэты, і зноў прыйдзе такім, якім быў бачны Вучнямі на гары, то няўжо ж (менавіта тады) Ён атрымаў нейкае сьвятло ў выглядзе прыбытку і якім будзе валодаць у павекі, але якім (перш Свайго Ператварэньня) не валодаў? - Адкінем такое зьнеслаўленьне! Таму што так размаўляючы прызнаў бы ў Хрысьце тры прыроды: Боскую, чалавечую і прыроду гэтага Сьвятла.

Не, не іншае якое зьзяньне Ён паказаў, але то, якое меў у Сабе утоеным. Меў жа Ён утоенае пад целам зьзяньне Боскай існасьці; так што Сьвятло гэтае зьяўляецца Сьвятлом Боскасьці і не ёсьць створана. Паколькі, як сьцьвярджаюць Багасловы, Хрыстос, зьмяніўшыся, не успрыняў тады нешта, чым не быў (да таго), і не зьмяніўся ў нешта, чым не быў (перш), але зрабіў гэта, яўляючы Сваім Вучням Тое, Чым Ён быў, адчыняючы ім вочы і робячы іх з сьляпых відушчымі. - Ці бачыш, што фізычна відушчыя вочы зьяўляюцца сьляпымі для бачаньня гэтага Сьвятла?

Такім чынам, Сьвятло тое не ёсьць пачуцьцёвым, і відушчыя пачуцьцёвымі вачамі не маглі проста яго бачыць, але сілаю Боскага Духа яны былі падрыхтаваны для бачаньня яго. Яны былі зьмененыя, і такім чынам, убачылі зьмененую форму, не якая толькі што зьявілася, але якую Ён успрыняў ад самога прылучэньні да нашай прыроды, абагаўлёнай яднаньнем са Словам Божым. Адгэтуль і Зачаўшая ў цноце і Нарадзіўшая дзіўнай выявай, спазнала народжанага ад Яе Бога, што носіць цела; таксама - і Сімеон, як Немаўля прыняўшы Яго на рукі, і старыца Ганна, выйшаўшая ў грамніцы Яму; таму што як бы праз шкляныя перапонкі яўляла сябе Боская сіла, бачная для тых, якія маюць вочы сэрца вычышчанымі.

Чаму жа з іншых Ён адбірае вярхоўных і узводзіць іх, і то строга сам-насам? - Вядома, для таго, каб паказаць нешта вялікае і таямнічае. Няўжо ж зрок пачуцьцёвага сьвятла, які разам з пакінутымі унізе і самі абраныя і перш усшэсьця на гару мелі, было бы вялікім і таямнічым? Якая жа ім была бы патрэба ў сіле Духа і, дзякуючы ёй, падрыхтаваньню або зьмене іх вачэй для таго, каб убачыць гэтае Сьвятло, калі бы гэтае сьвятло быў пачуцьцёвым і створаным? Няўжо ж царства і слава Айца і Духа выяўляюцца ў пачуцьцёвым сьвятле? Няўжо ж ў такой славе і царстве ў будучым стагодзьдзі прыйдзе Хрыстос, калі, паміж тым, не будзе патрэбы ні ў паветры, ні ў сьвятле, ні ў месцы і падобных рэчах, але замест усяго гэтага, як кажа Апостал, нам будзе Бог? Калі жа замест усяго, то, вядома, і замест сьвятла; на падставе гэтага ізноў выяўляецца, што гэтае Сьвятло ёсьць Сьвятло Боскасьці; таму і найбольш дабраслаўлёны зь Евангелістаў, Ян, уяўляе ў Адкрыцьці, што будучы гэты і знаходзячыся горад “ня мае патрэбы ні ў сонцы, ні ў месяцы на асьвятленьне сваё; бо слава Божая асьвятліла яго, і сьветач ягоны - Ягня.” (Адкр. 21:23).

Няўжо не відавочна нам паказаў ён і тут на Фаворы цяпер Боска перамяніўшагася Ісуса, Які меў, сапраўды, як сьвяцільнік, цела; замест жа сьвятла паказаную на гары для узышоўшых з Ім славу Боскасьці? Але і аб жывучых у гэтым градзе ён жа кажа, што яны “І ночы ня будзе там, і ня будуць мець патрэбы ні ў сьветачы, ні ў сьвятле сонечным, бо Гасподзь Бог асьвятляе іх” (Адкр. 22:5). Што жа гэта за Сьвятло, “у Якога няма перамены, ані ценю пераменнасьці” (Як. 1:17)? Што жа гэта за такое нязьменнае і нявячэрняе гэтае Сьвятло? - Няўжо гэта не ёсьць Сьвятло Боскасьці? - Але і Майсей і Ільля, і асабліва Майсей, які быў душою не спалучанай са сваім целам - як маглі яны быць бачныя і услаўленыя пачуцьцёвым сьвятлом?

Бо і яны, “зьявіўшыся ў славе, яны казалі абодва пра зыход Ягоны, які яму належала зьдзейсьніць у Ерусаліме.” (Лк. 9:31). Якім жа чынам апазналі іх Апосталы, ніколі не бачыўшыя іх раней, калі толькі не сілаю гэтага Сьвятла, якая расчыняе (іх розум да спазнаньня)? Але каб нам не занадта стамляць вашу увагу, астатнія з Евангельскіх слоў мы захаваем да часу усясьвятога і Боскага Ахвярапрынашэньня. Верачы жа так, як мы былі навучаныя тымі, якія былі асьвечаныя Хрыстом, г.з. - тымі, якія адзіныя валодаюць дасканалым веданьнем; - таму што “таемныя Маі для Мяне і Маіх” кажа Бог праз Прарока; - такім чынам, выдатна верачы так, як былі навучаныя, і разумеючы таямніцу Гасподняга Ператварэньня, пойдзем да зьзяньня гэтага Сьвятла і, пажадаўшы прыгажосьці нязьменнай славы, ачысьцім вочы розуму (душы) ад зямных брыдот: пагарджаючы ўсё то прыемнае і павабнае, што нетрывала; што хоць і уяўляецца салодкім, але дастаўляе вечную пакуту; што хоць бы і спрыяла прыгажосьці цела, але душу-то апранае ў пачварную гэтую вопратку граху, па чыньніку якой, быўшы зьвязаны па руках і нагам той, хто не меў вопратку нетленную судотыкі (са Хрыстом), вывяргаецца ў гэты агонь і цемру поўную; ад якой ды пазбавімся усе мы зьзянем і спазнаньнем нярэчывага і заўсёды існуючага Сьвятла Гасподняга Ператварэньня, у славу Яго і Безуладнага Яго Айца і Жыватворчага Духа, Якіх адзінае і тое ж зьзяньне і Бажаство і слава і царства і сіла, цяпер і заўсёды, і на вякі вякоў. Амін.


No comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.