архіяпіскап Апанас (Мартас)
Мэта зямнога жыцьця кожнага чалавека — гэта выратаваньне сваёй душы ў вечнасьці. Праваслаўная вера і Праваслаўная Царква утрымоўваюць усё тое, што трэба для дасягненьня гэтага выратаваньня. Япіскап Феафан, знакаміты Вышынскій пустэльнік, піша наступнае: “Вер ва усё, у што верыць загадвае Сьвятая Праваслаўная Царква, і прымаючы дабрадатныя сілы праз Таямніцы і грэючы іх праз удзел ва усіх Набажэнствах і праз выкананьне усіх іншых пастаноў Сьвятой Царквы, ідзі няўхільна шляхам запаведзяў, Богам Ісусам Хрыстом нам прадпісаных, пад кіраўніцтвам законных пастыраў, і выратуесься.”
Царква мае дваякае значэньне: зь аднаго боку яна ёсьць “ад Бога усталяванае грамадзтва людзей, злучаных Праваслаўнай вераю, Законам Божым, сьвятакіраўніцтвам і Таямніцамі” (катэхізіс), а зь іншага боку ў практыцы прынята зваць праваслаўны храм царквой. Праваслаўны хрысьціянін ставіцца да адной і іншай назвы з глыбокай пашанай і павагай.
Слова Боскае вучыць, што Царква, як грамадзтва праваслаўных вернікаў, ёсьць жывое містычнае цела Хрыстова, Частка якога ёсьць Сам Хрыстос. Царква, як Цела Хрыстова, напоўнена мілаты Боскай, якая ратуе і асьвячае сілай Боскай. Таму усякі, хто знаходзіцца сваёю вераю ва улоньні Царквы Праваслаўнай, ратуецца для жыцьця вечнага. У сымбале Праваслаўнай веры мы чытаем наступнае вызначэньне: “Веру ў Адзіную, Сьвятую, Саборную і Апостальскую Царкву.” Гэтымі словамі мы выяўляем сваю веру, што Праваслаўная Царква адзіная ва усім сьвеце; яна будзе такой да сканчэньня гэтага часу. Паколькі Праваслаўная Царква існуе ва усім сьвеце і да яе належаць усе народы, якія вызнаюць Праваслаўную веру, то яна завецца Сусьветнай. Існуючыя асобныя Праваслаўныя так званыя памесныя Цэрквы, як напрыклад: Грэцкая, Беларуская, Украінская, Руская, Румынская, Сэрбская, Баўгарская, Канстантынопальская, Антыёхійская, Ерусалімская, Александрыйская і іншыя аўтакефальныя Цэрквы, ніколькі не парушаюць адзінства Сусьветнае Праваслаўнае Усходняе Царквы. Усе гэтыя Цэрквы маюць уласнае кіраваньне, незалежнае ад іншай, але захоўваюць адзінства Праваслаўнай веры, адзінства Таямніц, адзінства дабрадатных дароў Сьвятога Духа адзінства ў зносінах малітоўным. Мы зьяўляемся дзецьмі Беларускай Праваслаўнай Царквы, а праз яе прыналежым да Адзінай, Сьвятой, Саборнай і Апостальскай Сусьветнай Праваслаўнай Царквы.
Бог Ісус Хрыстос, засноўваючы Сваю Царкву, усталяваў у ёй сьвятую герархію, г. з. япіскапаў, сьвятароў і дыяканаў. Абраныя для служэньня Царкве ў кожнай з гэтых сьвятых ступеняў прысьвячаюцца альбо пасьвячаюцца, а не самазвана становяцца такімі. Прычым гэта пасьвячэньне павінна быць зусім законна, г. з. кананічна. Без кананічнага пасьвячэньня прысьвячэньне не сапраўды. Праз законнае пасьвячэньне ў таямніцу сьвятарства перадаецца мілата Усясьвятога Духа рукапакладзенаму ў сьвяты сан. Гэтая мілата дае яму права сьвятадзейнічаць, вучыць і кіраваць у Царкве Хрыстовай. Парафіяне не маюць гэтых правоў і не могуць зьдзяйсьняць ніякіх сьвятадзействаў. Самазванае выкананьне сьвятых дзеяньняў не ёсьць сьвятадзейства, а блюзьнерскае дзеяньне, глыбока абражаючае Самога Бога.
З трох ступеняў сьвятарства япіскапства ёсьць самае высокае па дарунку Духу Сьвятога. Япіскап ёсьць пераемнік альбо спадчыньнік Сьвятых Апосталаў па мілаце. Ён мае усю поўнасьць Апостальскай улады. Сьвятыя Айцы Першахрысьціянскае Праваслаўнае Царквы і Сьвятыя каноны Сусьветных сабораў, засноўваючыся на Сьвятым Пісаньні, ставяць архірэйскі сан вельмі высока ў царкоўнай герархіі. “Без япіскапа няма Царквы,” “Хто не зь япіскапам, той не з Хрыстом” — такое вучэньне Праваслаўнай Царквы. Без волі і дабраслаўленьня свайго архірэя ніхто з кліру і парафіян не мае права нічога рабіць у Царкве. Сьвятары і дыяканы выконваюць свае сьвятыя абавязкі толькі па паўнамоцтве і зь дабраслаўленьня свайго япіскапа. Такім чынам, па усталяваньню Ісуса Хрыста, япіскапы, а праз іх і сьвятары зьяўляюцца кіраўнікамі і служыцелямі ў Царкве Хрыстовай, працаўнікамі на ніве царкоўнай. Архіпастарам і пастырам Бог даручыў душы вернікаў прыводзіць у послух веры, скіроўваць іх у жыцьцё вечнае. Яны зьяўляюцца натхняльнікамі і кіраўнікамі, як усёй Царквы, так і асобных малых цэркваў альбо парафій. Зь іх Бог спытае адказ за лёс Царквы, за лёс парафіі, імі узначаленага, за лёс асобных праваслаўных хрысьціян, даручаных іх духоўнаму кіраваньню. Сьвятарства ёсьць служэньне страшнае і адказнае перад Богам. На гэтым падмурку ствараемае жыцьцё ў парафіях асьвячаецца мілатой жывучай у Царкве Выратавальніка Ісуса Хрыста.
Натхняльная вера, натуральна, пасоўвае усіх вернікаў на жывы дзейны удзел у царкоўным жыцьці. Тут кожны вернік нясе і павінен несьці свой послух, даручаны яму духоўным пастырам. Ад гэтага послуху ніхто не можа ухіліцца, не прычыніўшы шкоды душы сваёй. Ухіленьне асобнага верніка ад ускладзенага на яго послуху выдаляе яго ад надзеі на дасягненьне выратаваньня сваёй душы. І наадварот, добрасумленнае выкананьне свайго послуху альбо свайго служэньня ў Царкве ёсьць справа выратавальная, якая прыносіць вялікую карысьць душы. Усякая добрая справа, выкананая са стараннасьцю дзеля выгоды Царквы на парафіі, прымае Бог і як бы складае на шалі хрысьціянскіх дабрадзейнасьцяў працуючага. Шчасьлівы той, хто на працягу свайго зямнога жыцьця назапасіў шмат такіх дабрадзейнасьцяў. У кожнае парафіі адкрываецца шырокае поле для працы і даюцца вялікія магчымасьці для назапашваньня хрысьціянскіх дабрадзейнасьцяў.
Царкоўна—парафіяльная дзейнасьць можа выяўляцца ў розных відах і формах. Адзін сьпявае ў царкоўным хоры, іншы чытае пры Набажэнстве, трэці кіруе царкоўным хорам, чацьвёрты працуе над уборкай і упрыгожваньнем храма, пяты прыслугоўвае ў алтары і дапамагае сьвятарам, шосты шые і чыніць сьвятыя уборы альбо распальвае лямпады, сёмы займаецца прыхадзкой дабрачыннасьцю, восьмы ахвяруе на збудаваньне храму, дзевяты настаўнічае ў царкоўнае школе, дзесяты угаворвае і выкрывае заблукаўшых і адступіўшых ад Праваслаўя і г.д. Выкананьне пасады царкоўнага старасты альбо сябра парафіяльнае рады, альбо скарбніка, альбо рэвізійнай камісіі прыносіць душы карысьць, бо гэта служэньне Царкве, а служэньне Царкве ёсьць служэньне Хрысту. Карысным дзеля душы служэньнем зьяўляецца служэньне Царкве ў сястрынстве, бо гэта служэньне прысьвячаецца Дому Боскаму і робіцца ў славу Боскую. І усе віды царкоўнай дзейнасьці даюць карысьць душы працаўніка, калі ён выконвае гэта ў славу Боскую, для выратаваньня душы сваёй, у прастаце сардэчнай, а не дзеля гнюснай карысьці ці рухомы славалюбствам. Сьвяты Апостал Павел заве служэньне Цэрквы тварэньнем цела Хрыстова (Эф. 4:11—13).
Служачы Царкве, нельга уносіць засмучэньне ў царкоўнае жыцьцё. Усякае засмучэньне ў царкоўным жыцьці, уносіць асобнымі асобамі альбо групамі асоб, ёсьць вялікі грэх, непрыемны Богу, строга асуджаны сьвятым Апосталам Паўлам (1 Кар. 1:10—12). Падзел у царкоўным жыцьці альбо варожасьць у Царкве зьнішчае выратавальную справу Хрыстову. У сваёй царкоўнай дзейнасьці кожны павінен паступаць адпаведна навучаньню Слова Боскага, у якім сказана: “Па дадзенай мне мілаце, кожнаму зь вас кажу: ня думайце пра сябе больш, чым трэба думаць; а думайце сьціпла, у меру веры, якое кожнаму Бог удзяліў. … І як па дадзенай нам мілаце, маем розныя здольнасьці, дык, калі гэта прароцтва — прароч у згодзе зь вераю; калі маеш служэньне, служы; калі настаўнік, вучы; калі суцешнік, суцяшай; калі раздаеш, раздавай у шчырасьці; калі начальнік, начальнічай дбайна; калі дабрачынец — дабрачынь з прыязнасьцю. Любоў хай будзе някрывадушная; цурайцеся зла, гарнецеся да дабра; пяшчотна любеце адно аднаго братняю любоўю; пашанлівасьцю адно аднаго запабягайце; у руплівасьці ня слабніце; духам успалымняйцеся; Госпаду служэце; суцяшайцеся надзеяю, у смутку будзьце цярплівыя, у малітве трывалыя; патрэбах сьвятых бярэце ўдзел; дбайце пра гасьціннасьць да прышэльцаў; дабраслаўляйце ганіцеляў вашых; дабраслаўляйце, а не праклінайце. Радуйцеся з тымі, хто радуецца, і плачце з тымі, хто плача. Будзьце аднамысныя паміж сабою; ня мудруйце высока, а ідзеце сьледам за паслухмянымі; ня мройце пра сябе; нікому не плацеце злом за зло, а дбайце пра добрае перад усімі людзьмі. Калі можна, і ад вас тое залежыць, будзьце ў згодзе зь усімі людзьмі.” (Рым. 12:3, 6 – 18)
Гэта навучаньне Апостала паказвае нам той шлях, па якім мы павінны ісьці, каб дасягнуць вечнага выратаваньня. На строга хрысьціянскіх прынцыпах уладкоўвалася усё царкоўнае жыцьцё першых стагодзьдзяў Хрысьціянства. Хрысьціяне тых стагодзьдзяў былі высокамаральнымі ў сваім прыватным і сямейным жыцьці. На строга праваслаўных прынцыпах павінна уладкоўвацца і наша жыцьцё цяпер. Калі высокая набожнасьць першых хрысьціян нам здаецца цяпер непасільным, тое усё ж да іх ідэалу нам трэба імкнуцца. Старажытная і новая Кіеўская Русь і Беларусь увасабляла ў сваім жыцьці хрысьціянскія ідэалы. Хары сьвятых Божых, у зямлі Беларускай празьзяўшыя, сьведчыць пра гэта. Усе яны зьяўляюцца нашымі нябеснымі заступнікамі і малітоўнікамі прад пасадам Усявышняга. Да іх заступніцтва мы павінны часьцей зьвяртацца з гарачай малітвай. Іх нябесная дапамога заўсёды зьяўляецца дзейснай. Праваслаўныя беларусы глыбока верылі ў гэта, служылі богаслужбы і дзесяткамі тысяч хадзілі на ушанаваньне мошчаў гэтых сьвятых Абаронцаў, глыбока шанавалі памяць сваіх нябесных заступнікаў, імёны якіх, атрыманыя пры хросьце, яны насілі. І вера іх не заставалася дарэмнай. Набожнасьць беларускага і украінскага народу ад пачатку зьзяла ярка на увесь праваслаўны сьвет. Усё жыцьцё яго не толькі асабістае і сямейнае, але нават грамадзкае і дзяржаўнае была прасякнутыя праваслаўным хрысьціянствам. Ахвярнай рукой ствараліся храмы, саборы і манастыры. Уся Беларусь была густа усеяная мноствам храмаў Божых, у якіх штодня зьдзяйсьняліся Сьвятыя Літургіі. У сьвяточныя і нядзельныя дні гэтыя храмы былі перапоўнены народам, у іх майстэрскі сьпявалі магутныя хоры, зьдзяйсьняліся урачыстыя Богаслужбы. Спазьнелых у царкву на Богаслужбу тады было мала, бо усё імкнуліся патрапіць да пачатку Богаслужбы. Гутарак, перашэптваньня, прагулак па храме падчас службы не было. Усё знаходзіліся на малітве ў поўным набожным настроі. Мужчыны стаялі справа, а жанчыны зьлева ў храме. Жанчыны усё маліліся з пакрытымі галовамі і паводзілі сябе сьціпла і пакорліва. Молячыся усьведамлялі, што яны знаходзяцца ў Доме Божым прад тварам Самага Бога, Пазіраючым на іх і ведае іх думкі. Народ любіў свае храмы і шмат ахвяраваў на іх упрыгожваньні і утрыманьне. Пры кожным храме жыцьцё кіпела. Беларус нёс туды сваё гора і сваю радасьць. Па яго малітвах Бог дапамагаў яму і даваў сілы несьці свой жыцьцёвы крыж, які для шматлікіх быў вельмі цяжкім. Няверуючых тады не было у Беларусі, а усе належалі да свайго прыхадзкога храма, зьяўляючыся яго вернікамі. настаяцель у іх быў не толькі сьвятаром, але і праўдзівым айцом духоўным. Ён ведаў сваіх вернікаў, зваў іх па імёнах, а вернікі былі яго дзецьмі, якія ставіліся да яго з павагай і любоўю.
Наш народ паважаў і умеў паважаць сваё сьвятарства. У такім выглядзе і ў такіх формах разьвівалася царкоўнае жыцьцё ў Беларусі зь дня хросту яе пры Вялікім князю кіеўскім сьвятым Уладзіміры, і раней яго, зь дня сьвятой княгіні Вольгі. Беларусы, апынуўшыся па волі Божай на чужыне і расьсяліўшыся па розных краінах, выгадаваныя ў праваслаўнай веры, пачалі уладкоўваць сваё жыцьцё ў новых умовах зь захаваньнем набожных традыцый сваіх хвалебных продкаў. Усюды, дзе пасялілася больш—меньш значная група беларускіх эмігрантаў, там быў узьведзены храм Божы працай і ахвярамі беларускіх эмігрантаў. Вакол гэтага храма засяроджвалася не толькі царкоўнае жыцьцё, але і грамадзка—палітычная. Збудаваны храм станавіўся аб'яднаўчым цэнтрам.
Аднак ня сьлед забывацца, што парафія ёсьць грамадзтва чыста рэлігійнае, асьвячонае мілатой Духа Сьвятога. Кожны сябра парафіі, мусіць быць выканаўцам патрабаваньняў Царквы і царкоўнай дысцыпліны, праз гэта ратуецца для вечнасьці. Знаходзячыся ў парафіі, знаходзіцца ва улоньні Праваслаўнай Царквы, бо парафія ёсьць малая царква. Вось чаму так важна быць сябрам парафіі і несьці на сабе усе нягоды царкоўнага жыцьця. Шкада, што шматлікія не жадаюць быць вернікамі, ухіляючыся ад актыўнага удзелу ў царкоўным жыцьці.
Пра выратавальную карысьць стану сябра парафіі я прывяду пару прыкладаў, узятых зь сапраўднага нядаўняга жыцьця. У адной з парафій нашае Япархіі некалькі асоб жылі сумесная без царкоўнага шлюбу, што зьяўляецца цяжкім парушэньнем Закона Божага. Пры маім пасрэдніцтве гэтыя асобы абвянчаліся ў Царкве і зрабіліся паўнапраўнымі вернікамі і шчыра дзякавалі мяне, што я адвёў іх з грэшнага шляху і увёў іх у царкоўнае жыцьцё. Такіх прыкладаў можна было прыводзіць шмат. У іншае парафіі сястрынства складалася амаль на палову зь незаконна жывучых зь мужчынамі жанчын. Калі мы растлумачылі, што яны не маюць права знаходзіцца ў сятрынстве без царкоўнага шлюбу, то частка зь іх неадкладна абвянчалася ў царкве. Такім чынам, як бачыце, царкоўная дысцыпліна мае дабратворны уплыў на выпраўленьне грэшнікаў.
Небясьпека выключэньня са складу парафіі павінна утрымліваць праўдзіва веруючых і царкоўных людзей ад упадзеньня ў цяжкі грэх. Паводле царкоўных правілаў, вернікамі прызнаюцца усе асобы праваслаўнага спавяданьня, якія жывуць у межах дадзенага парафіі і якія захоўваюць жывую сувязь з парафіяльным храмам. Усе гэтыя асобы упісваюцца ў адмысловую прыхадзкую кнігу разам зь іх сямействамі. У гэтай кнізе адзначаюцца прозьвішчы, імя, імя па бацьку, званьне і род заняткаў кожнага, узрост альбо дата нараджэньня і хросту, дата быцьця і споведзі і Сьвятога Прычасьця, уступ ў шлюб, час сьмерці, час прыходу ў парафію ці выбыцьцё зь яе. Абавязкам верніка зьяўляецца: браць удзел па нядзельных і па магчымасьці сьвяточным дням у Богаслужэньні ў сваім парафіяльным храме, некалькі разоў у годзе спавядацца і прычашчацца Сьвятых Таямніц Цела і Крыві Хрыстовых, браць удзел у справах дабрачыннасьці, хрысьціянскай асьветы і узаемадапамогі. Вось у такім выглядзе уяўляецца жыцьцё і дзейнасьць добрага верніка Праваслаўнай Беларускай Царквы, які раўнуе пра сваё асабістае выратаваньне і пра разьвіцьцё парафіі, да якой ён прыналежыць.
