ХРОСТ ГОСПАДА НАШАГА ІСУСА ХРЫСТА, БОГАЗЬЯЎЛЕНЬНЕ, ВАДОХРЫШЧА

6 студзеня

Калі Ісусу споўнілася трыццаць гадоў і калі надышоў час выйсьці Яму да людзей зь сваёй навукай, Ён з Галілеі прыйшоў да рэчкі Ярдан, да Яна Хрысьціцеля, каб прыняць хрост ад яго.

“На другі дзень бачыць Ян Хрыста, Які ідзе да яго, і кажа: вось Ягня Божае, Якое бярэ на Сябе грэх сьвету; Гэта Той, пра Якога я сказаў; пасьля мяне прыйдзе Муж, Які існаваў да мяне, бо Ён быў раней за мяне; я ня ведаў Яго; але дзеля таго прыйшоў хрысьціць у вадзе, каб Ён зьяўлены быў Ізраілю. І сьведчыў Ян, кажучы: я бачыў Духа, што сыходзіў зь неба, як голуб, і быў Ён на Ім; я ня ведаў Яго; але Той, Хто паслаў мяне хрысьціць у вадзе, сказаў мне: на каго, убачыш, сыходзіць Дух і застаецца на Ім, Той ёсьць – Хто хрысьціць Духам Сьвятым; і я бачыў і засьведчыў, што Гэты ёсьць Сын Божы.” (Ян. 1:29–30)

І, прыняўшы хрост, Ісус выйшаў зь вады. І вось неба адчынілася, і пабачыў Ян Духа Боскага, які спускаўся як голуб, і сыходзіў на Яго. “І вось, голас зь нябёсаў прамовіў: Гэты ёсьць Сын Мой Любасны, Якога Я ўпадабаў.” (Мц. 3:17) Гэтая падзея паказвае, што Бог адзіны ў трох Асобах.

Сьвята ў дзень 6 студзеня называецца сьвятам Хросту Госпада і Богаабвяшчэньнем. Бо пры Хросьце Хрыста Выратавальніка было зьяўленьне Боскасьці Выратавальніка, які пры вялікай колькасьці народу распачаў Сваё адкрытае служэньне дзеля вызваленьня сусьвету. Боскасьць Выратавальніка была паказана пры Ягоным хросьце і народу, і Хрысьціцелю.

Па словах сьвятога Амвросія Мэдэлянскага, дзень Хросту Госпада названы Богаабвяшчэньнем таму, што ў гэты дзень Госпад Зьявіўся не толькі для таго, каб Яго пабачылі, а дзеля выратаваньня людзей. Сьвяты Залатавуст гаворыць, што не той дзень, у якой нарадзіўся Выратавальнік, мусіць быць названы Богазьяўленьнем, але той дзень ў які Ён прыняў хрост. Праз нараджэньне Свае Ён быў ня ўсім вядомы, але праз хрост; да дня хросту Ён быў невядомы народу. Таму і Богазьяўленьнем названы не той дзень, які Хрыстос нарадзіўся, а той, ў якой прыняў хрост.

І тое, што народ не ведаў Яго і не разумеў хто Ён, пачуўшы, што кажа Ян Хрысьціцель. Адказваў ім Ян, прамаўляючы: “Я хрышчу ў вадзе; але стаіць сярод вас Той, Каго вы ня ведаеце” (Ян. 1:26). Няварта дзівіцца таму, што народ ня ведаў Яго, бо і сам Ян Хрысьціцель кажа: “Я ня ведаў Яго; але Той, Хто паслаў мяне хрысьціць у вадзе, сказаў мне: на каго, убачыш, сыходзіць Дух і застаецца на Ім, Той ёсьць – Хто хрысьціць Духам Сьвятым” (Ян. 1:33)

Пачатак сьвята Богаабвяшчэньня адносіцца да часоў апостальскіх. У ІV ст. сьвятыя айцы Царквы: Рыгор Багаслоў, Рыгор Ніскі, Амвросій Мэдэлянскі, Ян Залатавуст, Аўгусьцін ды іншыя пакінулі нам свае высокія навучаньня, якія і зараз чуем у часе сьвята Богазьяўленьня. Пасьля літургіі, у памяць аб хросьце Ісуса Хрыста у рацы Ярдан, Царква праводзіць вялікае асьвячэньне вады на рэках, азёрах, крыніцах, калодзезях… А самі месцы, куды ідуць зь царквы на асьвячэньне вады, называюць Ярданам. Ярданскую ваду Царква выкарыстоўвае для акрапленьня храмаў, дамоў і іншых рэчаў.

Трапар

Пры вадохрышчы Тваім у Ярдане, Госпад, / адкрылася пакланеньня Тройцы: / бо голас Айца сьведчыў аб Табе, / умілаваным Цябе Сынам мянуючы, / і Дух у выглядзе голуба / пацьвярджаў Яго слова няўхільнасьць. / Зьявіўшыся Хрысьце Божа / і сусьвет адукаваўшы, слава Табе!

МЭТА ВЫПРАБАВАНЬНЯЎ – ВЫРАТАВАНЬНЕ ДУШЫ

“Гэта хвароба не да сьмерці, а на славу Божую, хай праславіцца празь яе Сын Божы.”

(Ян. 11:4)

Хвароба, скруха, гора сустракаюцца на кожным кроку. Няма ні аднаго чалавека, які мог бы гэтага пазьбегнуць. Але, хоць гора, у сутнасьці, рэч такая звычайная, яно, у той жа час, і вельмі загадкава. І сярод гора усяго часьцей, усяго натуральным зьяўляецца пытаньне: навошта? Поўны адказ мы атрымаем, верагодна, толькі пасьля сьмерці цялеснай; але збольшага нам дадзена і тут спазнаць мэту і прызначэньне пасланых нам выпрабаваньняў.

Для таго, каб зразумець гэтую мэту, мы павінны памятаць, што наша скруха не датычыцца толькі нас асабіста, але дзеяньне яе распасьціраецца значна далей. У гісторыі хваробы, сьмерці і уваскрашэньні Лазара мы бачым пацьверджаньне вышэйсказанага. Гэты цуд, дасканалае Выратавальнікам у Віфаніі, мела чатыры розных дзеяньня і значэньні. Ён быў патрэбны для Самога Выратавальніка: “ды ўславіцца праз яго Сын Божы”. Ён было патрэбны для апосталаў: “і цешуся за вас, што Мяне не было тамака, каб вы паверылі”.

Выратавальнік ведаў, якое моцнае уражаньне гэты цуд зробіць на апосталаў, і сказаў: “Я цешуся”. Усяго бліжэй гэтая падзея датычылася, вядома, сясьцёр Лазара, і калі ім быў вернуты любімы брат, аб якім яны стагналі і плакалі, як аб памерлым, яны атрымалі і упэўненасьць у Бажастве Ісуса Хрыста. Яны спазналі упершыню, чым Ён можа быць для усіх праўдзіва веруючых у Яго. Нарэшце, гэтая ж скруха, гэты цуд было трэба і для саміх юдэяў. Успомнім словы Выратавальніка: “Ойча, дзякую Цябе, што Ты пачуў Мяне! Я і ведаў, што Ты заўсёды пачуеш Мяне; але сказаў гэта для народа, тут стаяўшага, каб паверылі, што Ты паслаў Мяне”.

Вялікая скруха, паланіўшая сясьцёр Лазара, павінна была, такім чынам, крануць дабратворна і народу, сабранага па гэтым выпадку ў Віфаніі.

Прызначэньне пасланага выпрабаваньня зьяўляецца нам тут у цалкам новым сэнсе, яно асьветлена новым сьвятлом, у які мы, быць можа, не апранаць скруху. Аднак жа і ў нашы дні усё выпрабаваньні і скрухі маюць тую жа вызначаную мэту — выратаваньне душы чалавечай. Кожнае выпрабаваньне ёсьць для Госпада толькі спосаб явіць прад людзьмі усемагутнасьць выратавальнай Сваёй мілаты. Падбадзёрыцеся жа, браты! Мужнейцеся, умацоўвайцеся надзеяю, вучыцеся “хваліцца і жалобамі”, бо “цярпеньне павінна мець дасканалае дзеяньне, каб вы былі дасканалыя ва усёй поўнасьці, без усякага недахопу”.

НЯДЗЕЛЯ АБ ЗАКХЕІ

мітрапаліт Антоній (Суражскі)

У імя Айца, і Сына, і Сьвятога Духа.

Наступіла другая падрыхтоўчая нядзеля да Посту; мы успамінаем сёньня Закхея мытара. Імя “Закхей” значыць “праведнасьць”, “справядлівасьць”. Як недарэчна гэтае імя ў кантэксьце яго жыцьця, зь якой горкай насьмешкай, мусіць, людзі думалі аб тым, як гэты чалавек названы і як ён жыве. Як усе людзі, якія былі ім зьняважаныя, абяздоленыя, абкрадзеныя, уціснутыя, мусіць, прамаўлялі яго імя, прымаючы яго як абразу, як насьмешку: як маглі такога чалавека назваць такім сьвятым імем, зрабіць яго знакам такіх вялікіх, сьвятых рэчаў, як праведнасьць і справядлівасьць, калі уся яго жыцьцё — зьдзекаваньне над справядлівасьцю, калі уся яго жыцьцё — служэньне мамоне няпраўды?

Але вось, прыйшла нейкая гадзіна, і гэты чалавек, жыцьцё якога была так выродліва, было ў такой супярэчнасьці зь яго імем і як бы зь яго глыбінным прызначэньнем, раптам апынуўся тварам да твару зь Выратавальнікам Хрыстом. Ён жадаў Яго бачыць, і для гэтага ён не пабаяўся падвергнуцца зьдзекаваньню, насьмешкам сваіх суграмадзян. Чалавек, верагодна, пажылы, па зямному годны, багаты, узьбіраецца на дрэва, таму што ён занадта малы ростам, каб праз галовы іншых людзей убачыць Выратавальніка. І Выратавальнік, праходзячы міма, як кажа Эвангельле, яго бачыць… Няўжо Ён не бачыў іншых людзей? Вядома, бачыў! Але ў той момант Хрыстос зазірнуў у глыбіні гэтага чалавека і убачыў, што не дарма ён названы сьвятым імем справядлівасьці, сьвятым імем праведнасьці. І Хрыстос яго паклікаў да Сабе; Ён паверыў самому сьвятому, што ў гэтым чалавеку было дзесьці закапана, закапана усім ягоным жыцьцём, затуманенае усім. Ён увайшоў у яго дом, і калі Закхей угледзеўся ў свайго Выратавальніка, убачыў у Ім поўнасьць чалавечай велічы, бясконцую крэпасьць і бясконцую літасьць, любоў да крыжа, жаль і спагаду, і разам з гэтым няўмольную праўду і праведнасьць — ён зламаўся. Гады і часы нявартага жыцьця раптам, як пыл, разьляцеліся, і застаўся перад Хрыстом чалавек, сапраўдны, праведны чалавек, здольны на пакаяньне, здольны сказаць, што калі ён чым пакрыўдзіў каго б то ні было, ён у чацьвёра яму верне, і калі ён каго—небудзь зьняважыў або адабраў паклёпам — ён усё яму спаўна аддасьць...

Ён паверыў у Хрыста, ён паверыў у сябе самога, ён паверыў у чалавечую веліч, у сьвятасьць і дзівоснасьць чалавечага прызначэньня, ён адчуў, што быць такім, якім ён пражыў усе гады свайго жыцьця, — няварта. Ён захацеў вырасьці, як кажа сёньняшняе Пасланьне, у поўную меру росту Хрыстова, вырасьці ў годнасьць чалавека. Ён стаў сапраўды праз веру сынам Аўраама.

Што жа нам перашкаджае крочыць тым жа шляхам? У мінулую нядзеля нам быў прадстаўлены вобраз сьляпога Варцімея, які не мог бачыць ні зыготкага сонца, ні зьзяючага сьвету, ні праходзячага Хрыста, ні блізкага свайго, ні сябе, ні шляху перад сабой, і Хрыстос адкрыў яму вочы на усё. Закхей уяўляецца нам прыкладам чалавека, які здольны пераадолець іншае зло, што сустракае нас на шляху жыцьця. Так, мы таксама сьляпыя, мы таксама няздольныя бачыць сьвет, асьветлены мілатой, Хрыста, дзейснага ў ім па царску, блізкага свайго, і шляху свайго. Але мы яшчэ асьлепленыя іншым чынам: ганарыстасьцю, страхам перад судом чалавечым. Мы бачым, мы не цалкам сьляпыя, але Бога мы не бачым, а бачым толькі кплівыя, палохаючыя нас твары людзей, прачытаны на гэтых тварах асуджэньне і насьмешку, калі так часта на іх напісаная жаль, боль аб тым, што мы так зьняважаныя, так нявартыя сябе саміх. Крывадушны чалавек, па слове Яна Лесьвічніка, гэта чалавек, якой Бога не баіцца, а перад людзьмі дрыжыць і поўзае: няўжо мы не такія? Хто зь нас для таго, каб тварам да твару паўстаць перад Выратавальнікам сваім Хрыстом, здольны, як Закхей, паставіць сябе ў такое становішча, у якім усё яго абсьмяюць? Няўжо мы здольныя на гэта? Як рэдка мы бываем досыць мужныя, каб тварам у твар сустрэць насьмешку і зьневажаньне!

Закхей гэтага не пабаяўся, і вось пра што ён нам кажа: не бойся чалавечага суду, не бойся яго насьмешкі, не бойся!.. Не будзь асьлеплены тварамі, шматлікімі тварамі людзей, паглядзі на адзінае аблічча, якое ёсьць сапраўдным чалавечым Абліччам, Аблічча Хрыста, твайго Бога і твайго Брата па чалавецтве, твайго Выратавальніка; забудзься усё, прыгледзься ў Яго і адкрый Яму дзьверы ў сваё жыцьцё, у сваё сэрца, у свой розум! Адкрыйся Яму да канца! Адкрый свой дом, сваё сэрца, свой розум — але дарогай коштам. Закхей не толькі пераадолеў страх перад людзьмі, але ён даў слова, якое ён выканаў, выправіць сваё жыцьцё. Вось другое яго нам навучаньне: калі мы жадаем стаць дзецьмі Аўраама, г.з. дзецьмі веры, мы павінны быць гатовыя выправіць жыцьцё коштам чагосьці, як зрабіў гэта Закхей.

Удумаемся ў гэтую вобраз, як мы удумаліся ў мінулую нядзеля ў вобраз Варцімея сьляпога, і прыступім у гэты тыдзень па—новаму, адважна, радасна да таго, каб, адкрыўшы вочы, пераадолеўшы сьлепату, зараз убачыць адзінае на патрэбу і стаць вольнымі людзьмі. Не будзем рабамі сваёй сьлепаты, рабамі свайго страху, рабамі любога чалавека, які захоча нас узяць у палон, рабамі таго, што нам прыналежыць, што мы набылі, чым мы валодаем і што намі на самай справе валодае. Станем вольнымі і пойдзем адным крокам далей у глыбіні Царства Божага, у радасьць поўнасьці жыцьця, поўнасьці меры росту Хрыстова. Амін!

НАША НАДЗЕЯ

“Каб ня тужылі вы, як і іншыя, што ня маюць надзеі”

(1. Феc. 4:13)

Якім чынам суцяшае нас слова Божа? Чым лечыць яно нашы адчыненыя раны? О, не так, як суцяшаюць словы людзкія! Яно не прапаноўвае нам забаўкі, не адцягвае ад скрухі, не затуляе нашы раны забыцьцём. Не! Выратавальнік не загадае нам забываць наша гора, Ён дапушчае нашы сьлёзы, Ён Сам плакаў над труной Лазара. Але Ён не загадае нам смуткаваць так, як “не маючым спадзяваньня”. І гэтае спадзяваньне ёсьць Суцяшальнік, пасланы нам звыш, каб адцягваць нас ад усяго зямнога, накіраваць наш погляд да Госпада, тамака нашы скарбы, і тамака трэба шукаць суцяшэньні і радасьці.

Адышоўшыя ў лепшы сьвет сябры нашы ужо не вернуцца да нас, мы на зямлі ужо не убачым дарагой асобы, не пачуем любімага голасу, але усё не канчаецца жыцьцём. Сьмерць ёсьць толькі пераход да поўнасьці жыцьця дасканалага — у гэтым наша суцяшэньне, уся наша надзея. Хоць яны не вернуцца да нас, але мы пойдзем да іх, калі закліча нас Госпад. Шлях наш даўжэй, праца наш яшчэ не скончана, мы яшчэ не заслужылі заспакаеньня, нешта яшчэ застаецца нам зрабіць для Госпада. Задача наша павінна быць выкананая тут, на зямлі. Тады пачнецца і для нас вечнае, радаснае сьвята на небе.

Пагоднімся ж з гэтай задачай, будзем выконваць яе добрасумленна да канца, колькі б яна нам ні каштавала сьлёз і працы. Будзем жа “з цярпялівасьцяй прабягаць будзем праз поле барацьбянае” і цярпліва чакаць Божага закліку ў вечную айчыну Якая гэта будзе асалода, калі ў зьзяньні Яго любові мы заўсёды “разам з Госпадам будзем!” (Жыд. 12:1). Няўжо, скарбутная брація, вы не знаходзіце суцяшэньні ў гэтым жывым спадзяваньні? Няўжо вашы сьлёзы засьцілаюць ад вас гэтае сьветлае бачаньне?

О, ідзіце да Яго шукаць суцяшэньні і міру! Ён, ведаючы вашу слабасьць, супакоіць вас Сваім любячым поглядам; Яго абдымкі адчыненыя для вас, пасьпяшаецеся атуліцца ў іх ад усіх вашай зьбянтэжанасьці і трывогі. Спадзявайцеся на Боскага Суцяшальніка, Які заклікае вас да Сабе і гатовы праліць на вас, нявартых, нямоглых, той мір і радасьць, крыніца якіх Ён Сам.

Прыміце з пакорай і любоўю дадзены вам крыж і нясіце яго цярпліва. Яшчэ трохі, і наступіць дабрашчасная хвіліна, калі Выратавальнік закліча нас на супакой — туды, дзе ужо не будзе ні сьлёз, ні хваробы, ні подыхаў.

ПРЫКМЕТЫ ЦАРСТВА БОЖАГА

“І сказаў ім Ісус у адказ: ідзеце, скажэце Яну, што вы бачылі і чулі”

(Лк.7:22)

Ян Хрысьціцель, той, аб якім Хрыстос Сам сказаў, што ён “сьвяцільнік, што гарэў і сьвяціў” (Ян. 5:35) цярпеў у вязьніцы дзеля праўды. Верныя, непадкупны сьведка Божы узгнявіў сваёю шчырасьцю і адважным абвінавачаньнем граху заганнага цара, і той пазбавіў яго волі, пасьля таго як раней слухаў яго зь задавальненьнем, і кінуў яго ў турму Ды, пакуль Ян не кранаўся яго асабіста, Ірад готаў быў усхваляць яго, але толькі агністае, выкрывальнае слова Боскай праўды закранула яго і яго грахоўнае жыцьцё, ён стаў ворагам Божаму пасланцу.

І зараз бывае тое ж самае: людзі усхваляюць слова Боскае, дакуль яно не зробіцца сьведкай супраць грахоў іх. Ледзь - ледзь душа адчуе абвінавачаньне і не захоча павініцца і выдаліць ад сябе грэх, яна адштурхвае тое Эвангельле, якое яе зьбянтэжыла, і, не жадаючы заваявацца, абураецца.

Ян скарыўся несправядліваму прысуду, несумнеўна, таму, што за самаўпраўнасьцю чалавека ён убачыў волю Боскую, якая дапусьціла гэтае выпрабаваньне. Але хмара сумневу пранеслася над душой яго, і журботныя вучні яго дашлі перадаць аб гэтым Ісусу.

Ісус цьвёрда спадзяецца на Сваё Папярэдніка; ведае, што гэтая часавая хмара хутка абміне і што за крывавым зыходам гэтага жыцьця рушыць усьлед вечная слава. Ён ведае, што моцны дух Яна і зараз значна больш заняты Царствам Божым, чым сваёю асабістаю доляй, і пасылае яму адказ годны яго: “ідзеце, скажэце Яну, што вы бачылі і чулі: сьляпыя робяцца відушчымі, кульгавыя ходзяць, пракажоныя ачышчаюцца, глухія чуюць, мёртвыя ўваскрасаюць і ўбогім абвяшчаецца дабравесьце” (Лк. 7:22). Вось яны, прыметы і праявы таго Царства Божага, якое ты прыйшоў узьвясьціць. А табе, мучанік, якое жа слова? “дабрашчасны, хто не спакусіцца празь Мяне.” (Лк. 7:23)

Госпад бачыць, што ты не спакусісься, што зьведаеш да канца, і заве цябе дабрашчасным. А па сыходу вучняў Яна Ён працягвае прамову аб ім, кажучы, што ён “больш прарока”, што ён той, аб якім напісана: “вось, Я пасылаю анёла Майго перад абліччам Тваім” (Лк. 7:27). Дабрашчасны, хто не спакусіцца, нават калі не бачыць уласнага збавеньня; дабрашчасны той, каму дадзена цярпець, пакутаваць і нават памерці за праўду! Дабрашчасныя і тыя пакорлівыя вучні, якіх Госпад пасылае да сваіх вязьняў і пакутнікаў, і да хворых пасылае, каб падтрымаць і суцешыць іх словам Яго нязьменнай любові!

НАДМАГІЛЬНАЕ СЛОВА СВЯЦІЦЕЛЮ ВАСІЛЮ ВЯЛІКАМУ СЬВЯЦІЦЕЛЯ РЫГОРА БОГАСЛОВА

Раней думаў я, што адно і тое ж — жыць целу без душы і мне без цябе, умілаваны Хрыстоў слуга, Васіль. Але перанёс я разьвітаньня і яшчэ жывы. Ці доўга жа марудзіць? Для чаго не забярэш мяне адсюль і не увядзеш у весялосьць дабрашчасных? Не пакінь жа, не пакінь мяне! Клянуся магілай, што ніколі, калі бы і захацеў, не забуду аб табе. Вось Рыгорава слова!

Калі Тройца прыняла да сабе дух багамудрага Васіля, які ахвотна сьпяшаўся адсюль, тады усе нябесныя ваяры усьцешылася, бачачы яго крочашчым, а усялякі горад у кападокіян зарыдаў. Скажу яшчэ больш: тады і вялікі сусьвет заклікаў: “Не стала прапаведніка,не стала таго, хто быў вузлом, замацоўваючым выдатны мір”.

Увесь сусьвет — набытак роўнамагутнай Тройцы — прыведзены ў незвычайнае ваганьне супраціўнымі вучэньнямі. А вусны Васілёвы (нажаль! нажаль!) зачынены маўчаньнем. Абудзіся, Васіль, і спыні буру сваім словам і сваімі сьвятадзействамі. Бо ты адзін паказаў нам і жыцьцё, роўнае вучэньню, і вучэньне, роўнае жыцьцю.

Адзін Бог, валадарыўшы у горных; і наша стагоддзе бачыла аднаго годнага архірэя. Гэта ты, Васіль, громагучны весьнік ісьціны, сьветлае вока хрысьціянаў, асьвячаючае душэўнымі доблесьцямі, вялікая слава Понта і кападокіян! Умольваю цябе, і цяпер прадстой і прынось свае падарункі за мір.

Не шматлікім дыхаў ты на зямлі, але усё прынёс і аддаў у падарунак Хрысту: і душу, і цела, і слова, і рукі, — о Васіль, вялікая слава Хрыстова, абапора ярэяў, апора ісьціны, якую цяпер больш усяго імкнуцца расьсячы.

Сьвятланосны Васіль, вялікая хвала кеарыйцаў! Тваё слова — гром, а жыцьцё — маланка. Але і ты пакінуў сьвяты пасад! Так заўгодна стала Хрысту, каб як мага хутчэй далучыць цябе да хору жыхароў нябёсных.

Ты вывучыў усе глыбіні Духу і усю зямную мудрасьць. Ты быў жывою ахвярай.

Восем гадоў трымаў ты стырно багамудрага народа. Гэта адно мала ў справах тваіх, Васіль.

Радуйся, Васіль, хоць ты і ў расстаньні яшчэ са мною! Такое табе ад Рыгора надмагільнае пісаньне.

Вось слова, якое любіў ты! Адданы табе, Васіль, доўг сяброўства і падарунак для нас шматплачэўны.

Такі надпіс ускладае Рыгор на прах твой, о Васіль.

ЖЫЦЬЦЯПІС СЬВЯЦІЦЕЛЯ ВАСІЛЯ ВЯЛІКАГА

Памяць 1 студзеня

Сьвяціцель Васіль Вялікі, архібіскуп Кесарыі Кападакійскай, нарадзіўся каля 330 года ў Кесарыі, адміністрацыйным цэнтры Кападакіі, і паходзіў зь вядомага роду, які славіўся шляхетнасьцю, багацьцем і рэўнасьцю хрысьціянскай веры. Маці сьвятога Васіля, Эмілія, была дачкой мучаніка. У сям'і было дзесяць чалавек дзяцей — пяць сыноў і пяць дачок, зь іх пяцёра былі потым прылічаныя да ліку сьвятых: Васіль, Макрына, Рыгор, пасьля япіскап Ніскі, Пётр, япіскап Севасьційскі, і праведная Феазва — дыяканіса.

Першапачатковую адукацыю Васіль атрымаў пад кіраўніцтвам бацькі, затым ён навучаўся ў лепшых настаўнікаў Кесарыі Кападакійскай, дзе пазнаёміўся са сьвятым Рыгорам Багасловам, а пазьней перайшоў у школы Канстанцінопаля, дзе слухаў выбітных прамоўцаў і філосафаў. Для завяршэньня адукацыі сьвяты Васіль адправіўся ў Афіны — цэнтр клясічнай асьветы. Пасьля чатырох альбо пяці гадоў знаходжаньня ў Афінах Васіль Вялікі валодаў усімі даступнымі ведамі: філёзаф, філёляг, прамоўца, юрыст, які меў глыбокія спазнаньні ў астраноміі, матэматыцы і медыцыне, — “гэта быў карабель, гэтак нагружаны вучонасьцю, калі гэта ёміста дзеля чалавечай прыроды”.

У Афінах паміж Васілём Вялікім і Рыгорам Багасловам усталявалася найцеснае сяброўства, якая доўжылася усё жыцьцё. Пазьней сьвяціцель Рыгор Багаслоў захоплена гаварыў аб гэтым часе: “Нам вядомыя былі дзьве дарогі: адна — да нашых сьвятых храмаў, іншая — да настаўнікаў навук зьнешніх”

Па заканчэньня вучэньня сьвяты Васіль вярнуўся ў Кесарыю, дзе некаторы час выкладаў рыторыку. Але неўзабаве, адмовіўшыся ад прапановы кесарыйцаў, якія прагнулі даручыць яму навучаньне юнацтва, ён уступіў на шлях аскетычнага жыцьця. “Жадаючы набыць кіраўніка да спазнаньня ісьціны”, Васіль распачаў падарожжа ў Егіпет, Сірыю і Палястыну, да вялікіх хрысьціянскіх падзьвіжнікаў. Вярнуўшыся ў Кападакію, ён вырашыў пераймаць ім. Раздаўшы сваю маёмасьць бедным, ён пасяліўся ў самотным месцы, сабраўшы вакол сябе манахаў у манастыр агульнажыхарскага статуту. Сваімі лістамі Васіль Вялікі прыцягнуў у пустэльню свайго сябра Рыгора Багаслова.

Сьвятыя Васіль і Рыгор жылі ў строгім устрыманьні: у кельлі іх, без даху, не было вагню, ежа была самай беднай. Яны самі абсякалі камяні, саджалі і палівалі дрэвы, вазілі грузы. Ад вялікіх прац мазалі не схадзілі зь іх рук. У адзіноце сьвятыя Васіль і Рыгор узмоцнена займаліся вывучэньнем Сьвятога Пісаньня па кіраўніцтвах найстаражытных тлумачальнікаў. У той жа час Васіль Вялікі па просьбе манахаў напісаў зборнік правіл маральнага жыцьця. Шматлікія хрысьціяне накіраваліся да яго, утвараючы мужчынскія і жаночыя манастыры.

У валадараньне Канстанцыя распаўсюдзілася ілжэвучэньне Арыя, і Царква заклікала да служэньня абодвух сьвятых. Сьвяты Васіль вярнуўся ў Кесарыю і быў пасьвячаны ў дыякана, а затым пасьвечаны ў сан сьвятара. “Але бачачы, — як апавядае Рыгор Багаслоў, — што усё надзвычай пачытаюць і хваляць Васіля за мудрасьць і сьвятасьць, яго япіскап, па чалавечай немачы, захапіўся рэўнасьцю да яго і пачаў выказваць непрыхільнасьць да яго”. Манахі усталі на абарону сьвятога Васіля. Каб не выклікаць царкоўнага падзелу, ён выдаліўся ў сваю пустэльню і заняўся улашчатаваньням манастыроў.

З прыходам да улады імпэратара Валента, рашучага прыхільніка арыян, для Праваслаўя наступаюць цяжкія гадзіны. Тады сьвяты Васіль сьпешна вярнуўся ў Кесарыю. Пропаведзі гаварыў ён штодня, і часта двойчы — раніцай і увечар. У гэты час сьвяты Васіль склаў чын Літургіі; ім напісаныя таксама Гутаркі на Шасьцідзён, на 16 раздзелаў прарока Ісаі, на псальмы, другі збор манаскіх правіл. Супраць настаўніка арыян Яўномія Васіль напісаў тры кнігі. Па сконе япіскапа Кесарыйскага, Васіль Вялікі быў узьвядзёны на яго кафедру.

У імпэрыі Валента зьнешняе панаваньне належала арыянам, якія, па-рознаму вырашаючы пытаньне аб Боскасьці Сына Боскага, былі падзелёныя на некалькі партый. Да ранейшых дагматычных спрэчак быў далучана пытаньне аб Сьвятым Духу. Для поўнага высьвятленьня праваслаўнага вучэньня па гэтым пытаньні, па просьбе сьвятога Амфілёхія, япіскапа Іканійскага, сьвяціцель напісаў кнігу аб Сьвятым Духу.

Агульнае сумнае становішча Цэрквы пагаршалася шматлікімі расколамі і разладамі. Сярод сталых небясьпек сьвяты Васіль падтрымліваў праваслаўных, замацоўваючы іх веру, заклікаючы да мужнасьці і цярпеньня. Сьвятым япіскапам напісаныя шматлікія лісты да Царкоў, япіскапам, кліру, прыватным людзям. Зрынаючы ерэтыкоў “зброяй вуснаў і стрэламі пісьмён”, сьвяты Васіль, як нястомны абаронца Праваслаўя, усё сваё жыцьцё выклікаў непрыязнасьць і разнастайныя інтрыгі арыян.

Імпэратар Валент, бязьлітасна засуджываўшы на выгнаньне непажаданых яму япіскапаў, насадзіўшы арыянства ў іншых малаазійскіх правінцыях, з той жа мэтай зьявіўся ў Кападакію. Ён паслаў да сьвятога Васіля прэфекта, які стаў пагражаць яму спусташэньнем, выгнаньнем, мукамі і нават сьмяротнай карай. “Усё гэта, — адказаў Васіль, — для мяне нічога не значыць, той не губляе маёнткі, хто нічога не мае, акрамя трухлявай і зношанай вопраткі і нешматлікіх кніг, у якіх складаецца усё маё багацьце. Выгнаньня няма дзеля мяне, таму што я не зьвязаны месцам, і то месца, на якім жыву зараз, не маё, і усякае, куды мяне ні кінуць, будзе маё. А пакуты што могуць зрабіць мне? — Я так слабы, што толькі першы удар будзе адчувальны. Сьмерць жа для мяне дабрадзейства: яна хутчэй прывядзе мяне да Бога, для Якога жыву і працую, да Якога даўно я імкнуся”.

Кіраўнік быў здзіўлены такім адказам. Даклаўшы Валенту аб непахіснасьці сьвятога Васіля, ён сказаў: “Пераможаныя мы, цар, япіскапам Цэрквы”. Тую жа цвёрдасьць Васіль Вялікі выявіў і перад тварам самога імпэратара і сваімі паводзінамі зрабіўна Валента такое уражаньне, што ён не падтрымаў арыян, патрабуючых выгнаньня Васіля.

Сьвяты Васіль амаль штодня здзяйсьняў Набажэнства. Ён асабліва клапаціўся аб строгім выкананьні канонаў Царквы, уважліва сочачы, каб у клір уступалі толькі годныя. У Кесарыі сьвяты Васіль устроіў два манастыра, мужчынскі і жаночы з храмам у гонар 40 пакутнікаў, дзе захоўваліся іх сьвятыя мошчы. Па прыкладу манахаў, клірыкі мітраполіі сьвяціцеля, нават дыяканы і прэсьвітэры, жылі ў надзвычайнай беднаце, працавалі і вялі жыцьцё чыстае і дабрадзейнае. Усе свае асабістыя сродкі і прыбыткі сваёй царквы сьвяціцель ужываў на карысьць бедных; у кожнай акрузе сваёй мітраполіі ён стварыў багадзельні; у Кесарыі — гасьцініцу і дабрадзейны дом.

Хваробы, што прасьледавалі сьвяціцеля зь юнацтва, працы вучэньня, подзьвігі устрыманьня, клопаты і скрухі пастырскага служэньня рана зьнясілілі сілы сьвяціцеля. Спачыў сьвяціцель Васіль I студзеня 379 года ва узросьце 49 гадоў. Неўзабаве перад сконам сьвяціцель дабраславіў сьвятога Рыгора Багаслова на прыняцьце Канстанцінопальскай кафедры. Па спачыну сьвятога Васіля Царква адразу стала сьвяткаваць яго памяць. Сьвяты Амфілохі, япіскап Іканійскі, у сваім слове ў дзень спачыну сьвяціцеля Васіля Вялікага гаварыў: “Не без падставы і не выпадкова боскі Васіль вызваліўся ад цела і перашоў ад зямлі да Бога ў дзень Абразаньня Ісуса, сьвяткуемы паміж днём Каляд і Вадохрышча Хрыстова. Таму гэты усядабрашчасны, прапаведуючы і усхваляючы Каляды і Вадохрышча Хрыстова, узьнімаў абразаньне духоўнае, і сам, пакінуўшы целы, удастоіўся узьнесьціся да Хрыста менавіта ў сьвяты дзень успаміну Абразаньня Хрыстова. Таму-то і усталявана ў гэты дзень штогод паважаць памяць Вялікага сьвяткаваньнем і урачыстасьцю”.

Трапар сьвяціцелю Васілю, тон 4

Пропаведзь твая прайшла па усёй зямлі, як прыняўшай слова тваё, якім ты богагодна адчыніў ісьціны веры, уразумеў прыроду усяго існага, упрыгожыў чалавечыя звычаі; царскае сьвятарства — ойча звышгодны, молі Хрыста Бога аб выратаваньні душ нашых.

СЬВЯТА АБРАЗАНЬНЯ ХРЫСТОВА

1 студзеня

На восьмы дзень пасьля Свайго нараджэньня Госпад наш Ісус Хрыстос, па старазапаветным законе, прыняў абразаньне, усталяванае для усіх немаўлят мужчынскай падлогі ў знак Запавету Бога з прабацькам Аўраамам і яго нашчадкамі (Быц.17:10-14; Ляв.12:3). Пры зьдзяйсьненьні гэтага абраду Боскаму Немаўлю было дадзена Імя Ісус, абвешчанае Арханёлам Гаўрыілам яшчэ ў дзень Дабравешчаньня Усясьвятой Дзеве Марыі (Лк.1:31-33; Лк.2:21). Па тлумачэньні айцоў Царквы, Госпад, Творца закону, прыняў абразаньне, паказваючы прыклад, як людзям належыць няўхільна выконваць Боскія усталяваньні. Госпад прыняў абразаньне для таго, каб ніхто пасьля не мог усумніцца ў тым, што Ён быў праўдзівым Чалавекам, а не носьбітам зманлівага цела, як вучылі некаторыя ерэтыкі (дакэты). У Новым Запавеце абрад абразаньня саступіў месца таямніцы Хросту, правобразам якога ён зьяўляўся (Кал.2:11-12). Сьведчаньні аб сьвяце Абразаньня Госпада ва Усходняй Царкве узыходзяць да IV стагодзьдзя. Канон сьвяту напісаны звышгодным Стэфанам Саваітам. Разам зь абразаньнем, успрынятым Госпадам як знак Запавету Бога зь людзьмі, Ён атрымаў і Імя Ісус (Выратавальнік) як пячатку Свайго служэньня справе выратаваньня сусьвету (Мц. 1:21; Мк. 16:17; Мк. 9:38-39; Лк. 10:17; Дзеі. 3:6 Дзеі. 3:16; Філ. 2:9-10). Гэтыя два падзеі, якія здзейсьніліся ў самім пачатку зямнога жыцьця Выратавальніка, нагадваюць хрысьціянам, што яны уступілі ў Новы Запавет з Богам і “абрэзаны абразаньнем нерукатворным, калі скінулі грахоўнае цела плоці, абразаньнем Хрыстовым” (Кал. 2:11). Само імя хрысьціяніна сьведчыць аб уступе чалавека ў Новы Запавет з Богам.

Тлумачэньня на парэмію ў сьвята Абразаньня Хрыстова

Быцьця чытаньня

Абраму было дзевяноста дзевяць гадоў, і Гасподзь зьявіўся Абраму і сказаў яму: Я Бог Усемагутны; хадзі прад абліччам Маім і будзь беспахібны; і пастанаўлю запавет Мой паміж Мною і табою, і вельмі, вельмі памножу цябе. Я - вось запавет Мой з табою: ты будзеш бацька мноства народаў, і ня будзеш ты болей звацца Абрамам, а будзе табе імя Абрагам, бо Я зраблю цябе бацькам мноства народаў; і вельмі, вельмі распладжу цябе, і выведу ад цябе народы, і цары пойдуць ад цябе; і пастанаўлю запавет Мой паміж Мною і наступнікамі тваімі пасьля цябе ў роды іхнія, запавет вечны ў тым, што Я буду Богам тваім і нашчадкаў тваіх пасьля цябе; І ўпаў Абрам на аблічча сваё. Бог гаварыў зь ім далей і сказаў: І сказаў Бог Абрагаму: ты ж датрымлівай запавет Мой, ты і наступнікі твае пасьля цябе ў роды іхнія. Гэта ёсьць запавет Мой, які вы павінны датрымліваць паміж Мною і вамі і паміж нашчадкамі тваімі пасьля цябе: хай будзе ў вас абрэзаны ўвесь мужчынскі пол; абразайце крайнюю плоць вашу: і гэта будзе азнакаю запавету паміж Мною і вамі. На восьмы дзень ад нараджэньня хай будзе абрэзана ў вас у роды вашыя кожнае дзіця мужчынскага полу, народжанае ў доме і купленае за срэбра ў якога-небудзь іншапляменца, якое не ад твайго семя. А неабрэзаны мужчынскага полу, які не абрэжа крайняй плоці сваёй, вынішчыцца душа тая зь народу свайго; ён парушыў запавет Мой.

Быц 17:1–2, 4–7, 3, 9–12, 14

Гэтая парэмія нагадвае аб тым, што зьявіўся Госпад Аўрааму на сотым годзе жыцьця і сказаў: “Я твой Бог, хадзі прад Мной і будзь бязгрэшны”. Хадзіць прад Богам — гэта жыць стала зь думкай аб тым, што Бог бачыць цябе наскрозь, ведае і справы, і думкі, і усе сардэчныя рухі. Быць бязгрэшным — значыць паводзіць сябе так, каб нічым не абразіць Бога, не дазваляць сабе забыцца аб тым гонары, якую даруе чалавеку блізкасьць Творцы. З гэтага звароту Госпада пачынаецца запавет Бога з чалавекам. Бог абяцае Аўрааму шмат нашчадкаў, маці якіх будзе Сара. Тут жа ў імёнах гэтай шлюбнай пары падвойваецца па літары: Аўраам і Сара. Наказ звацца так яшчэ больш падкрэсьлівае дабраслаўленьне Боскае, якое успадкоўваюць толькі нашчадкі Аўраама і Сары (у Аўраама былі дзеці Агарі, Хетуры, але не выпадала быць спадкаемцамі дабраслаўленьня). Ад Аўраама патрабуецца вернасьць Богу, і не толькі асабіста яго, але і усіх шматлікіх нашчадкаў. Для захаваньня ў роды родаў запавету з Богам і як абяцаньне выканаць загаданае абіраецца вонкавае дзеяньне — абразаньне. Яно закліканае выхаваць у пакаленьнях жаданьне трымацца адзіным народам, каб пакланяцца толькі Богу Аўраама. Як знак запавету яно уключае і унутранае асьвячэньне, без якога адно павялічэньне колькасьці абранага народа яшчэ не азначае сардэчнай адданасьці Богу і веры прабацькі Аўраама. Таму і выкрываліся “неабрэзаныя сэрцы і вушы” у кнізе Левіт (Лев. 26:41) і ў Дзеях (Дзеі. 7:51). Правілы загадвалі зьдзяйсьняць абразаньне на восьмы дзень, калі нованароджаны адужэе. Да таго ж лік 8 выяўляў поўнасьць і дасканаласьць. Адкладаць на пазьнейшае час зьдзяйсьненьне загаданага лічылася выразам грэбаваньня і нядбайнасьці, недапушчальнай тамака, дзе прамова аб наказе Боскім. Датычылася гэта хлопчыкаў, бо для працягу роду досыць асьвячэньні галавы сям'і, жонка ж зь мужам складала адзінае цэлае. Першапачаткова галоўная увага было накіраванае на павялічэньне колькасьці народу, і таму ў Старым запавеце строга узаконена першым чынам адзінства крыві і веры. У наступным, ужо ў Новым Запавеце, абразаньне заменена хростам, дзеючым глыбей і ўсебакова. У Старым запавеце яшчэ неразьвітая сьвядомасьць каштоўнасьці дадзенага Богам падтрымлівалася страхам пакараньня (аж да раптоўнай сьмерці). Новы запавет уключае усіх жадаючых паважаць Бога, і таму хрост не абмяжоўваецца нічым вонкавым — толькі б засвоіць веру і вучыцца усім жыцьцём “хадзіць прад Богам”.

У сьвята Абразаньня Госпада чытаецца гэтая парэмія для таго, каб відавочна было для усіх, што Госпад ва усім падпарадкоўваўся закону. Ён нічым не жадаў падкрэсьліваць Сваю вольнасьць ад усіх пастаноў, але цалкам справядліва пазьней паказваў, што прыйшоў не парушыць закон, але выканаць.

Вершыра сьвята Абразаньня Хрыстовага

Сышоўшы да людзей Выратавальнік, / прыняўшы пялёнкамі спавіваньне, / не пагрэбаваў плоці абразаньнем, / васьмідзённы па Маці, безпачатковы па Айцу. / Таму, верныя, засьпяваем: / Ты ёсьць Бог наш, памілуй нас.

Трапар сьвята Абразаньня Хрыстовага, тон 1

На пасадзе вогненым ў вышынях сядзіш зь Айцом безпачатковым і Боскім Тваім Духам. / Дабраваліў Ты нарадзіцца на зямлі ад Дзевы, што мужа не ведала – Маці Тваёй, Ісусе. / Праз гэта і абразаньне зьдзейсьнена Табе, чалавеку васьмідзённаму. / Слава Ўсядобраму Твайму задуму, слава далёкагляднасьці Тваёй, слава сыходжаньню Твайму, / адзіны Чалавекалюбца.

Кандак сьвята Абразаньня Хрыстовага, тон 3

Усіх Госпад абразаньне церпіць / і чалавечыя правіны, як Добры абразае, / падае выратаваньне сусьвету; / і радуецца ў вышынях і Творца герарх, / і сьветносьбітныя, і боская схованка Хрыстова – Васіль.

СЬВЯЦІЦЕЛЬ ПЯТРО МАГІЛА

31 сьнежня

Сьвяціцель Пётр (Магіла), мітрапаліт Кіеўскі і Галіцкі, — адзін зь выбітных праваслаўных герархаў XVI—XVII стагодзьдзяў.

Пётр Магіла нарадзіўся ў канцы 1596 года ў сям'і ваявод (князёў) Малдаўскіх, якая вызначалася вялікае набожнасьцю. Дзядзька Пятра Магілы — Георгій — быў праваслаўным Малдаўскім мітрапалітам (1587 — 1589 г.г.), іншы дзядзька — Ярэмія — гаспадаром Малдаўскім (1595—1606 г.г.) і, нарэшце, бацька Пятра Магілы Сімеон быў ваяводай Валошскім, з 1601 года — гаспадаром Валахіі, а з 1607 года — Малдавіі. Род ваявод Магіл славіўся сваёю набожнасьцю і прыхільнасьцю да Праваслаўя, апякунстваваў Львоўскаму Праваслаўнаму брацтву і прысылаў яму значныя сродкі. Няма сумненьня, што менавіта Мітрапаліт Георгій пасеяў у душы юнака, будучага Мітрапаліта Пятра, добрае насеньне і глыбокую рэлігійнасьць, веды, любоў да Бога і да Сьвятой Праваслаўнай Царквы.

Калі Пятру было адзінаццаць гадоў, сям'я Магілы перабралася на Заходнія украінскія землі.

Насуперак пануючай тут каталіцкай веры, сям'я Пятра Магілы захоўвала Праваслаўе і нават садзейнічала яго росквіту. Так, бацька Пятра Магілы і родны дзядзька Ярэмія будуюць Усьпенскі храм пры Львоўскім брацтве; стрыечная сястра Пятра вядомая як заснавальніца і дабрадзейка шматлікіх манастыроў на Левабярэжжа Ўкраіны.

Сваю першаю адукацыю будучы Мітрапаліт атрымаў пры Праваслаўным Львоўскім брацтве, дзе прасяк любоўю і рэўнасьцю да сваёй Праваслаўнай веры. Далей ён працягнуў сваю адукацыю ва Францыі — у Парыжсай Сарбоне, куды адправіў яго бацька. Несумнеўна, што Пётр Магіла быў найадукаваным чалавекам свайго часу, вольна валодаў клясычнымі — лацінскай і грэцкай — мовамі, некалькімі эўрапейскімі. З часам сын ваяводы Пётр Магіла паступіў на ваенную службу і ў 24 гады удзельнічаў у баях пад Цэцорыяй, дзе Войска Рэчы Паспалітай атрымала паразу, а праз год (у 1621 г.) у чыне старшыны Войска Рэчы Паспалітай удзельнічаў у бітве пад Хоцінам у шэрагах верных абаронцаў хрысьціянства ад турэцка—мусульманскае навалы.

У 1622 годзе Пётр Магіла прыязджае ў Кіеў — у Сьвята—Усьпенскую Кіева—Пячорскую Лаўру — на сьвята Усьпеньня Боскай Маці. Тут, у Кіеве, ён часта наведвае Мітрапаліта Ёва (Барэцкага), які робіцца ягоным духоўным бацькам і мае вялікі ўплыў на фармаваньня яго рэлігійнага сьветапогляду. І неўзабаве княжыч Пётр Магіла адмаўляецца ад бліскучай сьвецкай кар'еры: у 1625 году ён прымае манаскі пастрыг ад архімандрыта Захарыя.

Невядома, што прымусіла Пятра Магілу прамяняць бліскучую кар'еру, якая чакала яго ў сьвецкім жыцьці, на сьціплую долю манаха: шляхі Волі Боскай невядомы і часта, насуперак усім чалавечым здагадкам, вядуць сьмяротнага чалавека да высокай, Богам вызначанай, мэты. Тут відавочна адбылося Боскае спрыяньне, аб чым гаворыць Псальмасьпеўца: “Праўда і сьвет пацалаваліся” (Пс. 84), гэта значыць тая духоўная спадчына, якую атрымаў у юнацтве Пётр Магіла ад свайго дзядзькі Мітрапаліта Георгія, сяброўства і гутаркі зь Мітрапалітам Іёвам і намесьнікам Сьвята—Усьпенскай Кіева—Пячорскай Лаўры архімандрытам Захарыяй назаўжды вызначылі яго далейшы жыцьцёвы шлях.

З гэтага часу пачынаецца новы пэрыяд у жыцьці Пятра Магілы — пэрыяд апалягетычнага служэньня Царкве. Адхіліўшыся ад дасьпехаў ваяра зямнога, ён становіцца ваяром Хрыстовым, становіцца на шлях служэньня Царквы Хрыстовай і Сьвятому Праваслаўю.

Час, у які Мітрапаліту Пятру (Магіле) выпала служыць нашый Сьвятой Кіеўскай Царкве, прыйшлося на вельмі складаны для Царквы час — час царкоўных змаганьняў, час расколу. Тады паства асабліва патрабавала слова, якое падтрымлівала б меючых сумневы і накіравала бы іх па праўдзіваму шляху да выратаваньня, якога прытрымлівалася уся Кафалічная Саборная Праваслаўная Царква.

Нягледзячы на усе ганеньні супраць праваслаўных, яны цьвёрда трымаліся веры бацькоў. Важную паслугу ў барацьбе за Праваслаўе аказвалі праваслаўныя брацтвы і манастыры, пакінутыя верным "грэцкай веры". Царква здабыла таксама моцную апору ў асобе сваіх дзяцей — патрыётаў, абаронцаў веры, якія вольна, нічога не баючыся, выступалі на генэральных Сэймах, што дазваляла канстытуцыя Рэчы Паспалітай. Яркі прыклад апалягетыка Праваслаўя гэтага смутнага часу выявіўся ў асобе Мітрапаліта Пятра (Магілы).

Пётр (Магіла) не заставаўся бязьдзейным назіральнікам барацьбы уніятаў (як тады яшчэ іх звалі — лацінян) з праваслаўнымі. Пад імем Філялета выходзілі творы, у якіх зь выдатнай сілай выкрываліся карысьлівыя і адмоўныя чысьціні веры падахвочваньня каталікоў да распаўсюджваньня уніяцтва. Гэтым псэўданімам карыстаўся разам зь іншымі і Пётр Магіла. Відавочна, што апалягетычныя складаньні выходзілі ў сьценах Кіева—Пячорскай Лаўры, не капітуляваўшай прад уніятамі, дзе ужо з 1616 года працавала друкарня, заснаваная намесьнікам архімандрытам Ялісеям — вядомым багасловам, рэлігійным пісьменьнікам, заснавальнікам школы прапаведнікаў пры Лаўры.

Па сьмерці намесьніка Лаўры архімандрыта Захарыя, Пётр Магіла, па агульнай згодзе усёй браціі, быў ўзьведзены ў сан архімандрыта Кіева—Пячорскае Лаўры, на што праз тры года выйшла і дабраслаўленьня Кірыла Лукарыса, Патрыярха Канстантынопальскага, зь наданьнем яму званьня Экзарха патрыяршага пасаду.

2 сакавіка 1631 году памёр Мітрапаліт Іёў (Барэцкі). Месца яго заняў Ісая (Копінскі), былы ў то час архіяпіскапам Смаленскім. Пасланыя архімандрытам Пятром за мяжу для удасканаленьня ў вышэйшых навуках людзі сталі вяртацца на радзіму дзеля вялікай справы — асьветы народа, але розныя пласты грамадзтва на чале з гетманам Пэтрыжыцкім зьвярнуліся да архімандрыта Пятру з просьбай не ствараць адмысловай вучэльні ў Кіева—Пячорскай Лаўры, а злучыць яго з Багаяўленскай вучэльняй на Падоле ў Кіеве, каб не паўстала духу саперніцтва паміж вучэльнямі. Просьба гэтая была разумная, і архімандрыт Пётр пагадзіўся. Але ў 1631 году, зь мэтай падвышэньня ўзроўню духоўнай асьветы ў Кіеўскай Царкве, заснаваў, асобна ад наяўнай ужо ў Кіеве Брацкай школы, вышэйшую вучэльню “дзеля выкладаньня вольных навук на грэцкай, славянскай і лацінскай мовах”. Але, калі 30 сьнежня 1631 года сябры брацтва склалі акт, у якім архімандрыт Пётр зваўся старэйшым братам, ахоўнікам і пажыцьцёвым апекуном Кіеўскага брацтва, і падпарадкавалі сваю школу выключна уладзе Канстантынопальскага Патрыярхату, ён злучыў сваю лаўрскую школу з Брацкай. Дзеля росквіту гэтай школы ён прыклаў шматлікія высілкі: пераназьваў яе ў Калегію, пашырыў у ёй выкладаньне, дадаўшы навукі філязофскія і багаслоўскія, і забясьпечыў яе матэрыяльны стан, ахвяраваўшы ёй шматлікія вотчыны. Гэтая Калегія, названая Кіева—Магілянскай, стала узорам для усіх духоўна—навучальных устаноў на тэрыторыі Усходняй Эўропы і падрыхтавала шматлікіх адукаваных пастыраў і дбайных абаронцаў Праваслаўя. Падобную школу ён стварыў і ў Вініце — ва Узьнясенскім манастыры, падпарадкаваным Кіева—Брацкаму і які таксама зваўся Брацкім.

У тым жа 1631 году Пётр Магіла пачынае будаўніцтва камяніцы дзеля павялічэньня колькасьці аўдыторый. Як будаўніцтва будучых аўдыторый, так і утрыманьне настаўнікаў і шкаляроў Пётр Магіла прыняў на сваё уласнае утрыманьне.

У Сьвятой Лаўры архімандрыт Пётр пашырыў друкарню, працягваў выдаваць кнігі, імкнуўся падняць духоўную дысцыпліну сярод лаўрскіх манахаў.

Праваслаўная шляхта разам зь япіскпаствам і сьвятарствам, вырашылі абраць Пятра (Магілу) Мітрапалітам Кіеўскім, на што ён даў сваю згоду.

Каб не вырабіць які—нябудзь замяшаньня паміж праваслаўнымі, пакінутымі ў Кіеве, ён адправіў у Канстантынопаль рэктара Кіеўскіх Духоўных школ Ісаю Трафімавіча для атрыманьня ад Патрыярха дабраслаўленьня на сваю хіратонію на Мітрапаліты. Былы тады на патрыяршым Канстантынопальскім пасадзе Кірыла (Кантарына) без усякага пярэчаньня даў сваё дабраслаўленьне.

Нарачэньня архімандрыта Пятра (Магілы) у япіскапа адбывалася на Сьветлым тыдні, а пасьвячэньне ў біскупа — у Сьветлую Сыботу, узьвядзеньне ў сан Мітрапаліта — у нядзелю Тамаша, якая ў 1633 году прыходзілася на 28 красавіка. Пасьвячэньне архімандрыта Пятра адбывалася ў цэрквы Львоўскага стаўрапігійнага брацтва, на пабудову якой шмат ахвяравалі праваслаўныя малдаўскія ваяводы.

Мітрапаліт Пётр пражыў у Львове каля двух месяцаў і увесь гэты час замаўляў перад каралём аб ператварэньні Кіева—Брацкай і Багаяўленскай школ у праваслаўную Акадэмію. Высокія чыны Сэйма адпрэчвалі просьбу Мітрапаліта Пятра, але кароль выявіў цьвёрдую волю, — і прашэньне Пятра Магілы было зацьверджана зь найменьнем школы не Акадэміяй, а Калегіяй.

У канцы чэрвеня 1633 года Мітрапаліт Пётр урачыста адправіўся на сваю катэдру ў Кіеў, дзе яму былі паднесеныя віншаваньні і панэгірыкі: адзін — ад Лаўры, іншы — ад Кіева—Брацкай вучэльні.

Дзейнасьць Мітрапаліта Пятра адрозьнівалася вялікаю рознастароннасьцю. Злучаючы ў сваіх руках пасады Мітрапаліта Кіеўскага і архімандрыта Кіева—Пячэрскага, ён разьмяшчаў вялікаю ўладай і вялікімі матэрыяльнымі сродкамі. Чалавек энэргічны, настойлівы, Мітрапаліт Пётр ішоў прама да вызначанай мэты. Дзякуючы гэтаму яму атрымалася дасягнуць шматлікага з таго, што ён вызначаў. Ён быў чалавек, адданы Праваслаўнай веры, і як моцная асоба пакінуў незгладжальны сьлед у гісторыі асьветы і культурнага разьвіцьця усёй Украіны. Кіеў пры ім канчаткова стаў цэнтрам для усяго праваслаўнага насельніцтва не толькі Украіны, але і Польшчы, і Літвы.

Каб задаволіць духоўныя запыты сваёй паствы, Мітрапаліт Пётр друкаваў у Лаврской друкарні сьвятаайцоўскую спадчыну, а ў 1637 году яго наказам і блаславеньнем надрукавана было "Эвангельле учительное", або збор павучаньняў на усе нядзелі і сьвяты года, — кніга вельмі неабходная як дапаможнік для сьвятароў у пропаведзі Слова Боскага. Выдадзеная яна была на агульнадаступным для народа мове з прадмовай, напісаным самім Мітрапалітам, у якім ён, зьвяртаючыся да сьвятара, пераконваў іх як мага гушчару чытаць гэтае вучэбнае Эвангельле — і самім павучацца ад яго, і народ навучаць у ісьцінах веры і выратаваньні.

Сур'ёзную увагу Мітрапаліт Пётр зьвярнуў на кіеўскія сьвятыні, большасьць зь якіх знаходзіліся ў запусьценьні: ён аднавіў і упрыгожыў Кіева—Сафійскі сабор, які знаходзіўся ў паўразбураным стане, зьдзейсьніў раскопкі часткі Дзесяціннага храма і на месцы яго пабудаваў невялікую царкву. Па распараджэньні Мітрапаліта былі адноўленыя цэрквы Трохсьвяціцельская і Спасу на Бераставе, а таксама Міхайлаўская царква ў Кіева—Выдубіцкам манастыры, пабудаваная ў 1070—1088 гадах Усеваладам Яраславічам і разбураная паводкай Дняпра ў 80—х гадох XVI стагодзьдзя, і шматлікія іншыя.

У гэты жа час увесь усёй слоўны і паэтычны талент сьвяціцель Пётр накіраваў на выхаваньне праваслаўнага народа.

Палеміка праваслаўных зь уніятамі і каталікамі, пачынаючы з XVI стагодзьдзя, адрозьнівалася гарачынёй і вялікай нецярпімасьцю паміж абедзьвюма бакамі.

У пэрыяд разгару рэлігійнага супрацьстаяньня Мітрапалітам Пятром у суцяшэньне і ўхвалу праваслаўных было складзена выдатнае малітваслоўя “Аб замірэньні” Праваслаўнай Царквы. Дадзенае малітваслоўя было надрукавана ў друкарні Кіева—Пячорскай Лаўры пад загалоўкам: “Парафімія” Гэта — плён рэлігійнага натхненьня, выкліканага барацьбой Мітрапаліта Пятра зь іншавернымі, які сьведчыць аб глыбокай надзеі на літасьць Бога, прадстаяльніцтва Ўсясьвятой Богародзіцы і сьвятых Боскіх, асабліва — на малітвы сьвятых Пячорскіх, да якіх сьвяціцель Пётр штодня зьвяртаўся са сваёй малітвай і чэрпаў ад іх подзьвігу сілы духоўныя ў змаганьні за Сьвятое Праваслаўе.

Мітрапаліт Пётр зьяўляецца аўтарам і найвялікшага складаньня "Ліфас" — "Камень", які зьявіўся ў 1644 году. Гэтая праца выйшаў пад псэўданімам Яўсевія Пімена, г.з. набожнага пастыра, і быў напісаны на польскай мове, бо галоўнай мэтай аўтара была абарона Праваслаўя ад нападкаў каталікоў. У гэтым творы сьвяціцель Пётр фактычна выступіў супраць Касіяна Саковіча, дбайнага пасьлядоўніка Рымскай Царквы. Зьяўленьне гэтай працы выклікала ў польскай літаратуры цэлы шэраг трактатаў, якія пацьвярджаюць, што “Камень” — адно зь выбітных тварэньняў палемічнай літаратуры XVII стагодзьдзя.

Унікальны яшчэ адзін праца Мітрапаліта Пятра: ім быў складзены і выдадзены ў 1646 году Трэбнік, або “Еўхалагіён”, зь мэтай даць Украінскаму і Беларускаму сьвятарству не толькі ізноў апрацаваную афіцыйную богаслужбовую кнігу, вычышчаную ад хібнасьцяў і памылак, але і суцэльнае, усебаковае практычнае кіраўніцтва па усіх выпадках зьдзяйсьненьня богаслужбы дзеля пастыраў Кіеўскае Царквы.

Мітрапаліт Пётр склаў свой Трэбнік на аснове грэцкіх еўхалёгіяў і старажытнаславянскіх пісьмовых крыніц. І да гэтага дня Трэбнік Пятра Магілы не страціў сваёй каштоўнасьці для сьвятарства нашай Праваслаўнай Царквы.

Акрамя таго, Мітрапалітам Пятром былі задуманыя дзьве калясальныя працы: “Жыцьці сьвятых” і выпраўленьне славянскага тэксту Бібліі. Гэта ягонымі клопатамі манах Кіеўскага Кірылаўскага манастыра Дзімітры (у сьвецкам жыцьці Даніла Туптала) — пасьля сьвяціцель Дзімітры Растоўскі — стварыў першы у нашай Царкве збор Жыцьця Сьвятых, назаўжды стаўшы настольнай кнігай веруючых людзей.

Рэўнасьцю да малітоўных подзьвігаў Сьвятых Айцоў Пячорскіх Мітрапалітам Пятром быў зацьверджана сьвята (Сабор усіх Вялебных Айцоў Кіева—Пячорскіх), якое заўсёды сьвяткуецца ў другую нядзелю Вялікага Паста як пераходзячае сьвяткаваньне і ў якое ўкраінскі і беларускі народ, апяваючы подзьвігі сьвятых, умацоўваецца іх набожнасьцю.

Усё жыцьцё Мітрапаліта Пятра — чалавека найглыбокай веры, вялікага розуму, адукацыі і цьвёрдага характару, моцна дбаўшага аб патрэбах Кіеўскае Цэрквы, — было дзеля узвышэньня і разьвіцьці Кіеўскае Праваслаўнай Царквы.. Не было ні адной сфэры царкоўнай дзейнасьці, каб яна не апынулася ў поле зроку Мітрапаліта Пятра. Зь яго імем цесна зьвязаныя амаль усё найбольш выдатныя падзеі, якія мелі жыватворны уплыў на ход царкоўнага і грамадзкага жыцьця ўкраінскага і беларускага народа. Гэты пэрыяд жыцьця нашай Царквы можна назваць часам Мітрапаліта Пятра (Магілы).

Чатырнаццаць гадоў кіраваў Кіеўскай мітраполіяй абаронца праваслаўнае веры Пётр (Магіла).

Сьвяціцель Пётр, раптам, як палымяная сьвечка дагарэўшая, памёр у апошнюю ноч 1646 года на новы, 1647 год, г..з. 1 студзеня 1647 года, у поўным росквіце сіл. Ён аддаў справядлівую сваю душу ў рукі Госпада нашага Ісуса Хрыста, ледзь завяршыўшы роўна паўстагодзьдзя свайго падзьвіжніцкага жыцьця. Цела сьвяціцеля Пятра было перанесена з Кіева—Пячорскай Лаўры ў Сафійскі сабор. 9/22 сакавіка рэшткі Мітрапаліта, не якія падвергнуліся ва усе гэтыя месяцы тленьню, былі адданыя зямлі на паказаным ім самім месцы — у Вялікай Пячорскай (Усьпенскай) саборнай царквы поруч левага кліраса.

ДЫ БУДЗЕ ЗАЎСЁДЫ ЛЮБОЎ…

“Любоў ніколі ня мінаецца, хоць і прароцтвы спыняцца, і мовы змоўкнуць, і веды скасуюцца”

(1 Кар. 13:8)

Надыходзячы новы год наводзіць звычайна на думку аб кароткачасовасьці усяго зямнога. Мне здаецца, аднак, што гэты час году павінны нагадваць аб тым, што “ніколі ня мінаецца”. Калі год сыходзіць за годам у вечнасьць, я не смуткую аб тым, што ён выносіць зь сабою, хутчэй дзіўлюся таму, што ён пакідае нам. Такое жа уражаньне, відаць, адчуваў і ап. Павел. Для яго натуральна, што “прароцтвы спыняцца, і мовы змоўкнуць, і веды скасуюцца”, але ён уражаны тым, што “любоў ніколі ня мінаецца” – урачыстая нота чуецца ў гэтым воклічы.

І мы, сканчаючы гэты год, паспрабуем успомніць аб усім тым, чым мы узбагаціліся на працягу яго не на час, а назаўжды. Што жа сказаць аб любові, якая ніколі не старэе, якая не ведае ні часу, ні прасторы, якая па істоце сваёй бясконцая, бязьмежная? Я бы сказаў, што думка аб ёй павінна пераважаць у нас на пачатку новага году.

Ёсьць нешта ў сьветабудове, над чым час не мае улады: гэтае чалавечае сэрца. Усё астатняе высільваецца, як бы зношваецца; здольнасьці слабеюць, сілы зьмяняюць нам, памяць робіцца кепскай, але сэрца застаецца нязьменным — яно не павінна згубіць здольнасьці да любові, яно павінна заўсёды заставацца шырока адчыненым для усяго высокага і выдатнага, для усякай галечы, для усякага гора. Сэрца чалавечае — гэта тая расьліна, якая не гіне ад буры і дрэннага надвор’я, але рунее і квітнее нават сярод марозных сьнежных дзён.

У ім гучыць песьня любові і тады, калі голас зьмяняе нам. Калі погляд захмураны, ясны прамень веры пранікае ў гэтую цямрэчу і азарае яго. Не глядзіце ж на пажухлыя лісьця. Сэрца ваша засталося юным насуперак мінаючым гадам.

Тая вечная любоў Боская, паслаўшая вясёлку пасьля патопу, не зьмянілася і да гэтага дня, погляд Боскай любові не азмрочыўся, сілы яе не саслабелі, неба і зямля зьнікнуць, але любоў будзе ва усе стагодзьдзі.